LAYIBULARE YA PA INTANETI ya Watchtower
Watchtower
LAYIBULARE YA PA INTANETI
Chitumbuka
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • MAUNGANO
  • w14 9/1 pp. 3-6
  • Kasi Ŵanthu Ŵanangirengethu Charu?

Vidiyo palije.

Phepani, pali suzgo linyake.

  • Kasi Ŵanthu Ŵanangirengethu Charu?
  • Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova—2014
  • Mitu Yichoko
  • Nkhani Zakuyanako na Iyi
  • KASI ŴACHINANGIRENGETHU?
  • SONO NDIPO CHARU CHIKUNANGIKA CHOMENE
  • CHIFUKWA WULI CHIUTA WAKALENGA CHARU?
  • CHARU NTCHIKAYA CHITHU MUYIRAYIRA
  • Chiuta Walayizga Kuti Charu Ichi Chiponenge
    Wukani!—2023
  • Ninjani Waponoskenge Charu Ichi?
    Nkhani Zinyake
  • Kasi Charu Chapasi Ndicho Chizamuparanyika?
    Mafumbo Agho Baibolo Likuzgora
  • Ivyo Baibolo Likuyowoya pa Nkhani ya Kusintha Kwa Nyengo na Ivyo Vikwiza Kunthazi
    Nkhani Zinyake
Wonani Vinyake
Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova—2014
w14 9/1 pp. 3-6
Ŵana ŵakuseŵera pa malo ghakunangika

MUTU WA PA CHIKOPI

Kasi Ŵanthu Ŵanangirengethu Charu?

THEMBA SOLOMONI likati: ‘Muwiro unyake ukuluta, muwiro unyakeso ukwiza, kweni charu chikukhalilira muyirayira.’a

Solomoni wakawona kuti umoyo wa munthu ngufupi chomene, kweni charu chikukhalilira. Uwu mbunenesko, chifukwa kwa vyaka vinandi pa charu paŵa miwiro yinandi, yikwiza na kuluta. Kweni charu chichalipo ndipo chichali kusunga vyamoyo m’paka sono.

Nkhondo Yachiŵiri ya pa Charu Chose yati yamara, vinthu vikamba kusintha chomene pa charu. Vyaka 70 ivyo vyajumpha, vinthu vyasintha chomene pa nkhani ya mendero, kutumizga mauthenga, na vinthu vinyake vya tekinoloje ivyo vyawovwira pa nkhani ya vyachuma. Ŵanji ŵali na umoyo wa wofuwofu, ivyo kale ŵakawonanga kuti vingachitika yayi. Pasono chiŵerengero cha ŵanthu pa charu chasazgikira pafupifupi katatu.

Ndipouli, vinthu ivi vyachitiska masuzgo ghanyake. Ŵanji ŵakuti ŵanthu ŵakunanga chomene charu, mwakuti kunthazi chingazakatondeka kusunga vyamoyo. Nakuti ŵasayansi ŵakuti sono tili mu nyengo iyo ŵanthu ŵakunanga chomene charu kuluska kumasinda kose uku.

Baibolo likayowoya kale kuti ŵanthu ‘ŵazamunanga charu.’ (Uvumbuzi 11:18) Ŵanji ŵakumanya yayi kuti tili mu nyengo iyo Baibolo likayowoyerathu. Kasi charu chinangikenge kufika mpha? Kasi ŵanthu ŵachinangirengethu mwakuti chingazakanozgekaso yayi?

KASI ŴACHINANGIRENGETHU?

Kasi charu chifikenge pakuti chingazakanozgekaso yayi? Ŵasayansi ŵakuti umo vinthu vikusinthira, ntchakusuzga kuyowoyerathu. Kweni ŵakufipa mtima kuti kunthazi pa charu pangazakachitika vinthu vyakofya chifukwa cha kusintha kwa nyengo.

Chinyama chili pachanya pa maji ghakukhoma

Mwachiyelezgero, ku malo ghanyake pa charu chapasi kukuzizima chomene, ndipo maji gha mu nyanja ngakukhoma. Kweni pakuti mazuŵa ghano kukotcha chomene chifukwa chakuti ŵanthu ŵakunanga charu, maji agha ghakusongonoka. Ŵanji ŵakuti usange kungalutilira kotcha, mbwenu maji agha ghangalutilira kusongonoka na kututuka. Ntheura pangachitika ngozi yikuru chomene.

SONO NDIPO CHARU CHIKUNANGIKA CHOMENE

Ŵasayansi ŵayezga nthowa izi na izi kuti charu chileke kunangika chomene. Ŵayezga kupanga vinthu vyakuti vileke kunanga chilengiwa. Kasi vyawovwira?

Chachitima ntchakuti ŵakuphyoka pawaka. Mazuŵa ghano ndipo ŵanthu ŵakunanga chomene charu. Apo charu chikuti chiweleremo, mbwenu nakalinga ŵachitemelera. Kasi chilipo icho chingawovwira? Munthu munyake wakusanda vya chilengiwa wakati: “Unenesko ngwakuti, tikumanya yayi icho tingachita kuti ŵanthu ŵaleke kunanga charu.” Uwu mbukaboni wa ivyo Baibolo likuyowoya. Likuti: ‘Kuti nkhwa munthu uyo wakwenda chara kurunjika mendero ghake.’—Yeremiya 10:23.

Baibolo likutisimikizgira kuti Chiuta wazomerezgenge yayi kuti ŵanthu ŵanangirethu charu. Pa Salmo 115:16, pakuti: ‘Chiuta wali kupa charu ku ŵana ŵa ŵanthu.’ Charu ichi ‘ntchawanangwa chiwemi’ icho Dada withu wa kuchanya wali kutipa. (Yakobe 1:17) Kasi Chiuta wangatipa chawanangwa chakuti tikondwe nacho kanyengo kachoko waka? Yayi! Ukaboni ni umo wali kulengera charu.

CHIFUKWA WULI CHIUTA WAKALENGA CHARU?

Buku la Genesis likutiphalira umo Chiuta wakalengera charu. Pakwamba, ‘charu chikaŵa waka chambura kanthu ndipo mdima ukaŵa pachanya pa ndimba.’ Baibolo likuti charu chose chikaŵa “maji” pera. (Genesis 1:1, 2) Pamanyuma, Chiuta wakati: ‘Kuŵe ungweru.’ (Genesis 1:3) Ungweru wa zuŵa ukamba kuŵala pa charu chapasi. Kufuma apo, Baibolo likuzunura kuti mtunda wakomira na nyanja vikapangika. (Genesis 1:9, 10) Pamasinda, ‘utheka na ntheta zakupambika mbuto’ vikamera. (Genesis 1:12) Chiuta wakanozgaso vyose ivyo vikukhumbikwa kuti vyakumera na vyamoyo vilutilire kuŵapo. Kasi Chiuta wakachitirachi vyose ivi?

Baibolo likuti Chiuta ‘ndiyo wakawumba charu na kuchichita, kuti wakachilenga waka chara, wakachiwumba kuti chiŵenge chakukhalamo.’ (Yesaya 45:18) Apa fundo njakuti, Chiuta wakalenga charu kuti ŵanthu ŵakhalengemo muyirayira.

Chachitima ntchakuti, m’malo mwakuti ŵanthu ŵachipwelelere chawanangwa cha Chiuta ichi, iwo ŵakuchinanga chomene. Kweni khumbo la Chiuta lindasinthe. Baibolo likuti: ‘Chiuta ni munthu chara kuti watete utesi, panji mwana wa munthu kuti wazgoke. Wayowoya, ndipo kasi ntha wachichite? Wayowoya, ndipo kasi ntha wachinozge?’ (Maŵazgo 23:19) Chiuta wazomerezgenge yayi kuti charu chinangikirethu, nakuti sonosono apa waparanyenge “awo ŵakunanga charu chapasi.”—Uvumbuzi 11:18.

CHARU NTCHIKAYA CHITHU MUYIRAYIRA

Mu upharazgi wake wa pa phiri, Yesu wakati: “Mbakukondwa awo mbakuzika, pakuti ŵazamuhara charu chapasi.” (Mateyu 5:5) Mu upharazgi wenewuwu, Yesu wakavumbura icho chizamovwira kuti charu chileke kunangika. Wakaphalira ŵalondezgi ŵake kuti ŵalombenge kuti: “Ufumu winu wize.” Ufumu wa Chiuta panji kuti boma lake, ndilo lizamufiska khumbo lake pa charu chapasi.—Mateyu 6:10.

Pakuyowoya za kusintha kukuru uko Ufumu uzamuchita, Chiuta wakati: “Wonani! Nkhupanga vinthu vyose kuŵa viphya.” (Uvumbuzi 21:5) Kasi ichi chikung’anamura kuti Chiuta wazamulengaso charu chinyake? Yayi, chifukwa charu chapasi chindanangikirethu. M’malo mwake Chiuta wazamuparanya waka “awo ŵakunanga charu chapasi,” awo ni maboma na ŵanthu. Baibolo likuti “kuchanya kuphya na charu chapasi chiphya” ndivyo vizamunjira mu malo mwake. “Kuchanya kuphya” ni boma la kuchanya la Chiuta. “Charu chapasi chiphya,” mbanthu ŵarunji awo ŵazamuŵa mu boma la Chiuta ili.—Uvumbuzi 21:1.

Chiuta wazamuwezgerapo vundira pa charu. Baibolo likuti: ‘Mukuchipwelelera charu na kuchithilira, mukuchisambazga chomene.’ Chiuta wazamutumbika charu na kuchizgora paradiso. Mu charu muzamuŵa vyakurya vinandi, kweniso kuzamuŵavya masoka ghachilengiwa.—Salmo 65:9-13.

Mohandas Gandhi wakayowoya kuti: “Charu chili na vinthu vyakukwana vyakuti vingawovwira waliyose kuti wasange vyakukhumbikwa, kweni munthu muryezi vingamukwana yayi.” Uryezi uwu ndiwo ukuchitiska kuti pa charu paŵe masuzgo. Kweni Ufumu wa Chiuta uzamumazga suzgo ili, chifukwa uzamusintha mitima ya ŵanthu. Baibolo likuti mu Ufumu wa Chiuta, ŵanthu ‘ŵazamupwetekana chara nesi kuparanyana’ panji kunanga charu chapasi. (Yesaya 11:9) Mazuŵa ghano, ŵanthu ŵa mitundu yakupambanapambana ŵakusambira fundo za Chiuta pa nkhani ya makhaliro ghawemi. Ŵakusambizgika kuti ŵatemwenge Yehova, ŵazengezgani ŵawo, ŵaŵenge ŵakuwonga, ŵapwelelerenge chilengiwa, kweniso ŵachitenge vinthu kuyana na umo Chiuta wakukhumbira. Ŵakunozgekera umo ŵazamukhalira mu paradiso.—Mupharazgi 12:13; Mateyu 22:37-39; Ŵakolose 3:15.

Charu chapasi

Chiuta wazomerezgengepo yayi kuti charu chinangikirethu

Wakati wamalizga kulenga, Baibolo likuti: ‘Chiuta wakawona vyose ivyo wakavilenga, ndipo wonani, vikaŵa viwemi chomene.’ (Genesis 1:31) Nadi, Chiuta wazomerezgengepo yayi kuti charu chinangikirethu. Tikukhozgeka kumanya kuti charu chinangikirengethu yayi chifukwa Mlengi withu Yehova wanjilirengepo. Nakuti iyo wakulayizga kuti: ‘Ŵarunji ŵazamuhara charu na kukhala mwenemumo kwandanda.’ (Salmo 37:29) Kasi namwe muzamuŵa yumoza wa “ŵarunji” awo charu chizamuŵa chikaya chawo muyirayira?

a Mazgu agha ghafuma pa Mupharazgi 1:4.

Umo Ŵanthu Ŵanangira Charu

  • Mlengalenga. Wupu unyake wakuwona vya nyengo ukati: ‘Pali ukaboni wakukwana kuti mazuŵa ghano charu chikotcha. Mulengalenga, nyanja, kweniso charu vikunangika. Ivyo ŵanthu ŵakuchita kwamba mu 1950, ndivyo vyapangiska suzgo ili.’—American Meteorological Society, 2012.

  • Charu. Buku linyake likuti: “Pafupifupi hafu ya charu ichi chanangika chifukwa cha ivyo ŵanthu ŵakuchita. Ivi vyachitiska kuti vinyama visoŵe pakukhala panji kufwa, mitundu yinyake ya vyakumera yimare, charu chiguge, . . . kweniso nyengo yisinthe.”—Global Change and the Earth System.

  • Nyanja. Nkhani za pa BBC zikati: “Malo ghanandi ghakuloŵako somba ghakwamba kunangika, panji kunangikirathu.”—BBC, September 2012.

  • Vinyama na Vyakumera. “Ŵasayansi ŵanandi ŵakuwona kuti . . . vinyama na vyakumera vinandi vikumara ndipo ŵanthu ndiwo ŵali panthazi kuchita ichi. Ndipo para ivi vingalutilira ndikuti kunthazi vingazakamalirathu.”—science.nationalgeographic.com.

Charu Chapasi

Ŵanthu ndiwo ŵananga charu, nyanja na mphepo

Charu chapasi chili kulengeka mwapadera chomene. Chili na vyamoyo vyakupambanapambana. Ndipo pakuchitika vinthu vinyake ivyo vikovwira kuti vinyama, taŵanthu na vyakumera, vilutilire kuŵa na umoyo. Tiyeni tiwone ivyo vikuchitika.

Zuŵa likovwira vyakumera kuti vipange chakurya kweniso mphepo yiwemi iyo tikuthuta. Ndipo makuni ghakuwonkha mphepo yiheni iyo taŵanthu na vinyama tikufumiska. Pakuti vinthu ivi vikulutilira kuchitika, vikovwira kuti umoyo ulutilire.

Lekani Baibolo likuti Chiuta ‘wakhozga charu na vinjeru vyake.’ (Yeremiya 10:12) Nga umo munthu munyake wakusanda vya Baibolo wakayowoyera, “charu ntchakwenelera nadi kuti ŵanthu ŵakhalengemo.”

    Mabuku gha Chitumbuka (1982-2023)
    Fumani
    Njirani
    • Chitumbuka
    • Tumizgani
    • Ivyo Mukukhumba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malango
    • Phangano
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Njirani
    Tumizgani