LAYIBULARE YA PA INTANETI ya Watchtower
Watchtower
LAYIBULARE YA PA INTANETI
Chitumbuka
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • MAUNGANO
  • wp17 Na. 4 pp. 4-7
  • Ivyo Baibolo Likuyowoya pa Nkhani ya Umoyo na Nyifwa

Vidiyo palije.

Phepani, pali suzgo linyake.

  • Ivyo Baibolo Likuyowoya pa Nkhani ya Umoyo na Nyifwa
  • Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova (Lakugaŵira)—2017
  • Mitu Yichoko
  • Nkhani Zakuyanako na Iyi
  • BAIBOLO LIKAYOWOYERATHU
  • ŴANTHU ŴAKASOPANGA VIKOZGO
  • “UNENESKO UMUFWATURANINGE”
  • Kasi Ŵakufwa Ŵali Nkhu?
    Kasi Baibolo Likusambizgachi Chomenechomene?
  • Kasi Mzimu Ni Vichi?
    Mafumbo Agho Baibolo Likuzgora
  • Kasi Nchivici Cikucitika Para Munthu Wafwa?
    Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova—2009
Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova (Lakugaŵira)—2017
wp17 Na. 4 pp. 4-7
Chitanda chili mu dindi

NKHANI YA PA CHIKOPI | IVYO BAIBOLO LIKUYOWOYA PA NKHANI YA UMOYO NA NYIFWA

Ivyo Baibolo Likuyowoya pa Nkhani ya Umoyo na Nyifwa

Chiuta wati walenga munthu wakwamba Adamu, wakamuphalira kuti: “Vipambi vya mu makuni ghose gha mu munda uryenge umo wakhumbira. Kweni vya mu khuni la kumanyiska uwemi na uheni ungaryanga yayi, chifukwa pa zuŵa ilo uzamulyera uzamufwa nadi.” (Genizesi 2:16, 17) Lemba ili likulongosora mwakupulikikwa makora kuti Adamu wapulikirenge mphanyi wakafwa yayi. Mphanyi wakalutilira kukhala mu munda Edeni.

Adamu na Eva ŵachekura

Chachitima ntchakuti Adamu wakapulikira yayi ivyo Chiuta wakamuphalira. Wakaswa dango la Chiuta mwakurya chipambi chakukanizgika. (Genizesi 3:1-6) Tose tikukhwaskika chifukwa cha kuleka kupulikira kwawo. Paulosi wakalemba kuti: “Kwananga kukanjira mu charu na munthu yumoza ndipo nyifwa yikiza chifukwa cha kwananga. Ntheura nyifwa yikathandazgikira ku ŵanthu wose chifukwa wose ŵakananga.” (Ŵaroma 5:12) “Munthu” uyo wakuzunulika mu lemba ili, ni Adamu. Kweni kasi kwananga uku ni vichi, ndipo chifukwa kukulongozgera ku nyifwa?

Ivyo Adamu wakachita pakuleka kupulikira Chiuta, ndivyo ni kwananga. (1 Yohane 3:4) Chiuta wakati malipiro gha kwananga uku ni nyifwa. Adamu wapulikirenge ivyo Chiuta wakamuphalira, mphanyi iyo na ŵana ŵake mbamoyo. Chiuta wakalenga ŵanthu kuti ŵafwenge yayi, kweni kuti ŵakhalenge kwamuyirayira.

Baibolo likuti “nyifwa yikathandazgikira ku ŵanthu wose,” ndipo palije uyo wangasuska fundo iyi. Kweni kasi pali chinyake mu thupi lithu icho chikufwa yayi? Ŵanji ŵakuti enya, ndipo ŵakuti ni mzimu. Usange ndimo vingaŵira, mbwenu titenge Chiuta wakamupusika Adamu. Mwawuli? Usange chinthu chinyake mwa munthu chikulutilira kuŵa na umoyo para wafwa, ndikuti nyifwa ni malipiro gha kwananga yayi. Baibolo likuti: “Ntchambura machitiko kuti Chiuta watete.” (Ŵahebere 6:18) Kweni Satana ndiyo wakateta pakuphalira Eva kuti: “Kufwa mufwenge yayi.”—Genizesi 3:4.

Ntheura fumbo ndakuti, Usange chisambizgo chakuti umoyo ukufwa yayi ntchautesi, ipo chikuchitika ntchivichi para munthu wafwa?

BAIBOLO LIKAYOWOYERATHU

Pakuyowoya za umo munthu wakalengekera, Baibolo likuti: “Penepapo Yehova Chiuta wakawumba munthu kufuma ku dongo la pasi na kuphutiramo mvuchi wa umoyo mu mphuno zake, ndipo munthu wakaŵa wamoyo.” Mazgu ghakuti “munthu wakaŵa wamoyo” ghali kung’anamulika ku lizgu Lachihebere lakuti ne’phesh, kung’anamura “chamoyo icho chikuthuta.”—Genizesi 2:7 mazgu ghamusi.

Ntheura Baibolo likuyowoya mwakupulikikwa makora kuti munthu wali na mzimu yayi uwo ukuleka kufwa. Lekani nanga ni para mungachita kafukufuku wuli, mu Baibolo mungasangamo yayi mazgu ghakuti “mzimu uwo ukuleka kufwa.”

Pakuti Baibolo likuyowoyapo yayi kuti munthu wali na mzimu uwo ukuleka kufwa, ipo chifukwa wuli pera ŵanthu ŵakusambizga fundo zakupambana na za mu Baibolo? Kuti tisange zgoro tikwenera kughanaghanira ivyo vikachitikanga ku Eguputo.

ŴANTHU ŴAKASOPANGA VIKOZGO

Herodotus wakulemba mdauko uyo wakaŵako cha m’ma 400 B.C.E., wakati Ŵaeguputo ndiwo “ŵakaŵa ŵakwamba kukhozgera kuti munthu wali na mzimu uwo ukufwa yayi.” Pamasinda, Ŵababuloni nawo ŵakamba kugomezga fundo iyi. Apo Alekizanda Mukuru wakathereska Middle East mu 332 B.C.E., Ŵagiriki ŵakusambira ŵakathandazga chisambizgo ichi. Ndipo pamanyuma, chikathandazgika mu ufumu wose wa Ŵagiriki.

Mu Baibolo mungasangamo yayi mazgu ghakuti “mzimu uwo ukuleka kufwa”

Cha m’ma 1 B.C.E., Ŵaeseni na Ŵafarisi awo ŵakaŵa Ŵayuda ŵakumanyikwa ŵakasambizganga kuti munthu wali na mzimu uwo ukuleka kufwa. Buku linyake likuti: “Ŵayuda ŵakamba kugomezga kuti munthu wali na mzimu uwo ukuleka kufwa chifukwa cha kutolera maghanoghano gha Ŵagiriki awo ŵakenderanga fundo za munthu munyake zina lake Plato.” (Jewish Encyclopedia) Mwakuyana waka, Josephus wa mu nyengo ya Ŵakhristu ŵakwambilira wakakhozgera chisambizgo ichi. Wakakhozgera kufuma mu Baibolo yayi, kweni “chikaŵa chisambizgo cha ŵana ŵa ku Greece” awo ŵakatemwanga kulemba vidokoni.

Apo ŵanthu ŵakatoleranga visambizgo vya Ŵagiriki, awo ŵakajichemanga Ŵakhristu nawo ŵakatolera chisambizgo chakuti munthu wali na mzimu uwo ukuleka kufwa. Jona Lendering wakulemba mdauko wakati “ŵanthu ŵakasazga visambizgo vya Plato na Chikhristu.” Ntheura Ŵakhristu ŵakatolera chisambizgo chakuti munthu wali na mzimu uwo ukufwa yayi, ndipo ichi ntchimoza mwa vigomezgo vyawo vikuruvikuru.

“UNENESKO UMUFWATURANINGE”

Mpositole Paulosi wakachenjezga kuti: “Mazgu ghakukhuŵilizgika na mzimu ghakuti, mu nyengo zakunthazi, ŵanyake ŵazamufumamo mu chipulikano, ŵazamutegherezga mazgu ghakupuluska agho ghakuwoneka nga kuti ghafuma kwa Chiuta ndiposo ŵazamutegherezga ku visambizgo vya viŵanda.” (1 Timote 4:1) Paulosi wakaneneskanga nadi. Chisambizgo chakuti munthu wali na mzimu uwo ukufwa yayi ntchimoza mwa “visambizgo vya viŵanda.” Ntchisambizgo cha mu Baibolo yayi, ndipo ntchakufuma ku vinjeru vya ŵanthu na kwa awo ŵakasopanga vikozgo.

Yesu wakati: “Mumanyenge unenesko, ndipo unenesko umufwaturaninge.” (Yohane 8:32) Para tamanya unenesko wa mu Baibolo, tikufwatuka ku visambizgo na tumaluso twa ŵanthu ŵachisopa chautesi. Kweniso chifukwa cha kumanya unenesko wa mu Baibolo, tikufwatuka ku mitheto iyo ŵanthu ŵakuchita pa nyifwa.—Wonani bokosi lakuti “Kasi Ŵakufwa Ŵali Nkhu?”

Chiuta wandanozgepo vyakuti tikhalenge waka na umoyo vyaka 70 panji 80 na kufwa, pamasinda na kukakhala kunyake kwamuyirayira. Kufuma papo kale khumbo lake ndakuti ŵanthu ŵakhalenge pa charu chapasi kwamuyirayira nga mbana ŵake ŵakupulikira. Uwu mbukaboni wakuti Chiuta wakutemwa chomene ŵanthu, ndipo khumbo lake lindasinthe. (Malaki 3:6) Wamasalimo wakalemba kuti: “Ŵarunji ŵazamuhara charu chapasi, ndipo ŵazamukhala mwenemumo muyirayira.”—Salimo 37:29.

Ŵazgani mutu 6 mu buku la Kasi Baibolo Likutisambizga Vichi? kuti mumanye ivyo Baibolo likuyowoya pa nkhani ya umoyo na nyifwa. Buku ili ndakupharazgika na Ŵakaboni ŵa Yehova. Likusangikaso pa www.jw org, panji chitani scan code iyi.

Kasi Ŵanthu Ŵangakhala Kwamuyirayira?

Ŵasayansi ŵali kusanga vyakumera vinyake vyamumaji ivyo ŵakugomezga kuti vyakhala vyaka masawuzandi ghanandi kuluska chamoyo chilichose. Vyakumera ivi vili mu gulu la Posidonia oceanica ndipo vikusangika mu nyanja ya Mediterranean chomenechomene cha ku Spain na Cyprus.

Usange vyakumera vikukhala nyengo yitali nthena, ŵanthu ke? Ŵasayansi awo ŵakusanda vyaka ivyo munthu wangakhalira na umoyo ŵakuwona kuti ntchamachitiko kuti munthu wakhale vyaka vinandiko. Mwachiyelezgero, buku linyake likuti pasono ndipo ŵasayansi ŵabowozga “vinandi chomene pa nkhani ya umoyo wa munthu.” Ndipouli, kwali sayansi yilute panthazi wuli, palije icho chingasintha pa nkhani ya vyaka ivyo munthu wangakhalira na umoyo.

Kuti munthu wakhale na umoyo kwamuyirayira vikuthemba pa sayansi yayi. Pakuyowoya za Mlengi withu, Yehova Chiuta, Baibolo likuti: “Chisimi cha umoyo chili na imwe.” (Salimo 36:⁠9) Yesu wakalomba kwa Chiuta kuti: “Kuti ŵaŵe na umoyo wamuyirayira, ŵakwenera kumumanyani imwe Chiuta waunenesko yekha, ndiposo Yesu Khristu, uyo mukamutuma.” (Yohane 17:⁠3) Nadi, para tikuyezgayezga kuti tikondweske Yehova Chiuta na mwana wake Yesu Khristu, tizamusanga umoyo wamuyirayira.

Vyakumera vya mu nyanja

Ŵasayansi ŵakugomezga kuti vyakumera vyamumaji vyanthena ivi vyakhala vyaka masawuzandi ghanandi

KASI ŴAKUFWA ŴALI NKHU?

Yesu wakuwuska Lazaro

Baibolo likuti ŵakufwa ŵali mu dindi kulindilira kuzakawuskika. (Yohane 5:​28, 29) Iwo ŵakusuzgika yayi panji kupulika vyakuŵinya chifukwa “ŵakufwa ŵakumanya kalikose chara.” (Mupharazgi 9:⁠5) Yesu wakati nyifwa yikuyana waka na kugona tulo. (Yohane 11:11-14) Ntheura tikwenera yayi kopa awo ŵagona tulo twa nyifwa nesi kuŵasopa. Iwo ŵangatovwira yayi nesi kutipweteka chifukwa Baibolo likuti: “Ku Dindi uko ukuluta kulije mulimo, maghanoghano, kumanya, panji vinjeru.” (Mupharazgi 9:10) Pa chiwuka, Chiuta wazamumazga nyifwa mwakuwuska ŵakufwa ndipo ŵanthu ŵazamukhala kwamuyirayira.​—⁠1 Ŵakorinte 15:​26, 55; Chivumbuzi 21:4.

Chifukwa Wuli Mukwenera Kugomezga Ivyo Baibolo Likuyowoya?

Tikwenera kugomezga ivyo Baibolo likuyowoya. Chifukwa wuli? Wonani fundo izi:

  • Hungwa lili mu kachithini ka inki

    Uyo wakalilemba: Mu Baibolo muli mabuku ghachokoghachoko 66 ndipo ŵanalume ŵakukwana 40 ndiwo ŵakalemba kwa vyaka vyakujumpha 1600. Baibolo likamba kulembeka mu 1513 B.C.E. m’paka mu 98 C.E. Ndipouli, fundo zake zose ni zakukolerana. Uwu mbukaboni wakukhorweska kuti Baibolo likalemba na Chiuta wankhongono zose. Iyo ndiyo wakaphaliranga ŵanalume aŵa fundo zakuti ŵalembe.

  • Chiphambano

    Likuneneska pa Nkhani za Mdauko: Fundo za mu Baibolo zikukolerana chomene na ivyo ŵasayansi ŵasanga. Buku linyake likuti: “Awo ŵakulemba nkhani zachitemwa na vidokoni ŵakuzilemba zakukopa kweni zikulongosora yayi malo na nyengo iyo vikachitikira, . . . kweni Baibolo likuyowoya nyengo na malo gheneko agho ghakukoleranaso na ivyo ŵasayansi ŵasanga.”​—⁠A Lawyer Examines the Bible.

  • Atomu

    Likuneneska pa Nkhani za Sayansi: Baibolo ni buku la sayansi yayi, kweni para likuyowoya za sayansi likuneneska. Mwachiyelezgero, mu Levitiko chaputara 13 na 14, muli malango agho Chiuta wakapeleka ku Ŵaisrayeli ghakukhwaskana na kujivikilira ku matenda. Chiuta wakapeleka malango agha kale chomene pambere ŵanthu ŵandamanye vya majeremusi na nthenda zakwambukira. Baibolo likuyowoyaso kuti charu ni bulunga ndipo chikuning’ina pa waka. Pa nyengo iyo, ŵasayansi wakamanyanga yayi fundo iyi.​—⁠Yobu 26:7; Yesaya 40:⁠22.

Agha ni maukaboni ghanyake agho ghakulongora kuti Baibolo likuneneska para likuti: “Malemba ghose ngakupelekeka na Chiuta kwizira mwa mzimu ndipo ngachandulo pa kusambizga, kuchenya, kunyoloska vinthu, na kulanga mu urunji.”​—⁠2 Timote 3:16.

    Mabuku gha Chitumbuka (1982-2023)
    Fumani
    Njirani
    • Chitumbuka
    • Tumizgani
    • Ivyo Mukukhumba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malango
    • Phangano
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Njirani
    Tumizgani