LAYIBULARE YA PA INTANETI ya Watchtower
Watchtower
LAYIBULARE YA PA INTANETI
Chitumbuka
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • MAUNGANO
  • w19 Febuluwale pp. 26-30
  • Kubabikira mu Mbumba Yakutemwa Uteŵeti Kukanovwira Kutikitira

Vidiyo palije.

Phepani, pali suzgo linyake.

  • Kubabikira mu Mbumba Yakutemwa Uteŵeti Kukanovwira Kutikitira
  • Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova (Lakusambira)—2019
  • Mitu Yichoko
  • Nkhani Zakuyanako na Iyi
  • ŴAPAPI ŴITHU ŴAKATITEMWANGA
  • IVYO VIKACHITIKA KUKWAMBILIRA
  • KUKONDWA NA UTEŴETI KU NIGERIA
  • UTEŴETI UPHYA
  • Nasanga Chivikiliro Chanadi Chifukwa cha Kugomezga Yehova
    Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova (Lakusambira)—2023
Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova (Lakusambira)—2019
w19 Febuluwale pp. 26-30
Woodworth Mills

NKHANI YAKULONGOSORA UMOYO WA MUNTHU

Kubabikira mu Mbumba Yakutemwa Uteŵeti Kukanovwira Kutikitira

Yakuyowoyeka na Woodworth Mills

PAKAŴA pakati pa usiku, Mlonga ukuru wa Niger ukazura ndipo ukaŵa usani makilomita pafupifupi 1.6 apo ine na mubali munyake tikakhumbanga kwambuka. Nkhondo ya pawenenawene yikaŵa kuti yafika paheni ku Nigeria, ntheura chikaŵa chakofya kwambuka Mlonga wa Niger. Kweni tikeneranga kuchita chikanga kanandi waka nangauli tikaŵikanga umoyo withu pa ngozi. Kasi vikenda wuli kuti nifike apa? Lekani nilongosore ivyo vikachitika pambere nindababike.

Adada ŵane a John Mills ŵakabatizika mu 1913, mu msumba wa New York, apo ŵakaŵa na vyaka 25. Mubali Russell ndiyo wakayowoya nkhani ya ubatizo. Nyengo yichoko waka yikati yajumphapo, Adada ŵakaluta ku Trinidad, uko ŵakakatorana na Constance Farmer, uyo wakaŵa Msambiri wa Baibolo wakulimbikira chomene. Adada ŵakawovwiranga mubwezi wawo William R. Brown kuwoneska “Sinema Yakulongosora Chilengiwa.” Ŵakachitira lumoza mulimo uwu m’paka apo Brown na muwoli wake ŵakatumizgika kukateŵetera ku West Africa mu 1923. Adada na Amama ŵakalutilira kuteŵetera ku Trinidad ndipo wose ŵakaŵa na chilindizga chakuluta kuchanya.

ŴAPAPI ŴITHU ŴAKATITEMWANGA

Ŵapapi ŵane ŵakaŵa na ŵana 9 ndipo mwana wakwamba ŵakamupa zina lakuti Rutherford, pulezidenti wa Watch Tower Bible and Tract Societ pa nyengo iyo. Ine nkhaŵa wachiŵiri, nkhababika pa Disembala 30, 1922 ndipo ŵakanipa zina la Clayton J. Woodworth, uyo wakalongozganga pa mulimo wakulemba The Golden Age (iyo pasono yikuchemeka kuti Wukani!). Ŵapapi ŵithu ŵakatitumanga ku sukulu, kweni ŵakatichiskanga chomene kuti tiŵe na vilato vyauzimu. Amama ŵakaŵa na luso lwa kulongosora Malemba mu nthowa yakukopa. Adada ŵakatemwanga chomene kutilongosolera nkhani za mu Baibolo mwakukhuka. Ŵakayowoyanga na thupi lose kuti tipulikiske makora.

Kuyezgayezga kwawo kukapambika vipambi viwemi. Pa taŵana ŵanalume ŵankhondi, taŵatatu tikanjira Sukulu ya Giliyadi. Ŵadumbu ŵithu watatu ŵakachita upayiniya vyaka vinandi ku Trinidad and Tobago. Chifukwa chakuti ŵakatisambizganga makora kweniso chifukwa cha chiyelezgero chawo chiwemi, ŵakatipanda “mu nyumba ya Yehova.” Ŵakatichiskanga ndipo vikatovwira kuti tikhalilire na kutikitira “mu maluŵaza gha Chiuta withu.”—Sal. 92:13.

Kunyumba kwithu ndiko ŵabali na ŵadumbu ŵakakumanirananga kuti ŵanjire mu upharazgi. Ŵapayiniya nawo ŵakakumananga ku nyumba kwithu ndipo kanandi ŵakayowoyanga vya Mubali George Young, mishonale wa ku Canada uyo wakizapo ku Trinidad. Ŵapapi ŵane ŵakatemwanga chomene kuyowoya za Mubali Brown na muwoli wake, awo ŵakateŵeterapo nawo ndipo panyengo iyi ŵakaŵa ku West Africa. Vyose ivi vikanovwira kuti nambe kupharazga apo nkhaŵa na vyaka 10.

IVYO VIKACHITIKA KUKWAMBILIRA

Magazini ghithu ghakaŵa ghakulasa chomene pa nyengo iyo, ghakavumburanga chisopa chautesi, ŵamalonda ŵakhuluku, kweniso ŵandyali. Chifukwa cha ivi, mu 1936 ŵalongozgi ŵa visopa ŵakapangiska mulara wa boma ku Trinidad kuti wakanizge mabuku ghose gha Watch Tower. Tikabisa mabuku ghithu kweni tikalutilira kughagwiliskira ntchito na kugaŵira m’paka ghakamara. Tikapharazganga na vikhwangwani, njinga, tumapepara na mapositara. Pamoza na gulu lakufuma ku tawuni ya Tunapuna ilo likaŵa na galimoto ya masipika, tikapharazga nanga nkhu vigaŵa vyakumizi chomene vya Trinidad. Vikanozganga chomene. Chifukwa cha kuchitira vinthu lumoza na ŵanthu ŵakutemwa vinthu vyauzimu nkhabatizika nili na vyaka 16.

Gulu la ku Tunapuna ilo likendanga na galimoto ya masipika

Gulu la ku Tunapuna ilo likendanga na galimoto ya masipika

Chifukwa cha kubabikira mu mbumba yakutemwa uteŵeti ndiposo kuchita vyauzimu kwamba pa wanichi, vikanovwira kuti nambe kukhumba kuŵa mishonale. Khumbo ili nkhaŵa nichali nalo m’paka apo nkhaluta ku Aruba mu 1944 kukawovwirana na Mubali Edmund W. Cummings pa mulimo wakupharazga. Tikakondwa chomene kuti ŵanthu 10 ŵakiza ku Chikumbusko mu 1945. Chaka chakulondezgapo, mpingo wakwamba pa chilumba ichi ukapangika.

Oris na Woodworth Mills apo ŵakaŵa kuti ŵatorana waka

Na Oris, nkhamba kukondwa chomene na umoyo uphya

Nyengo yichoko waka yikati yajumphapo, nkhapharazgira Oris Williams, uyo nkhagwiranga nayo ntchito. Apo tikadumbiskananga, Oris wakavikiliranga mwankhongono vigomezgo ivyo wakasambizgika. Kweni wati wasambira Baibolo, wakamanya ivyo Mazgu gha Chiuta ghakusambizga nadi ndipo wakabatizika pa Janyuwale 5, 1947. Nyengo yati yajumphapo tikaŵa pachibwezi ndipo paumaliro ti katorana. Wakamba upayiniya mu  Novembala  1950. Na Oris nkhamba kukondwa chomene na umoyo uphya.

KUKONDWA NA UTEŴETI KU NIGERIA

Mu 1955 tikachemeka kuti tikanjire Sukulu ya Giliyadi. Pakunozgekera kuluta ku sukulu iyi, ine na Oris tikaleka ntchito izo tikagwiranga, tikaguliska nyumba na katundu withu munyake, ndipo tikalayirana na Aruba. Pa Julayi 29, 1956 tikamalizga Sukulu ya Giliyadi, kilasi la nambara 27, ndipo tikatumizgika ku Nigeria.

Woodworth na Oris Mills ŵali na mbumba ya Beteli ku Lagos, Nigeria, mu 1957

Tili na mbumba ya Beteli ku Lagos, Nigeria, mu 1957

Pakukumbuka umo vikaŵira kumanyuma, Oris wakati: “Mzimu wa Yehova ungawovwira munthu kumarana na masuzgo agho wakukumana nagho pakuchita umishonale. Mwakupambanako na mfumu wane, ine nindakhumbepo kuŵa mishonale. Nkhawonanga kuti ntchiwemi kuŵa pa nyumba na kubaba ŵana. Nkhasintha kaghanaghaniro kane nati namanya kuti makani ghawemi ghakwenera kupharazgika mwaluŵiro. Tikati tamalizga Sukulu ya Giliyadi, nkhaŵa wakunozgeka kuteŵetera nga mishonale. Apo tikakweranga sitima ya Queen Mary, Mubali Worth Thornton, uyo wakagwiranga mu ofesi ya Mubali Knorr, wakatiphalira kuti ‘Mwende Makora.’ Wakatiphalira kuti tamuteŵetera pa Beteli. Nkhakondwa viŵi yayi. Kweni mwaluŵiro nkhasintha ndipo nkhamba kutemwapo pa Beteli. Nkhaŵa na mauteŵeti ghakupambanapambana. Uteŵeti uwo nkhakondwanga nawo chomene ukaŵa wakupokelera ŵalendo. Nkhutemwa chomene ŵanthu, ntheura mulimo uwu ukanovwira kuti nimanyane chomene na ŵabali ŵa ku Nigeria. Ŵanandi ŵakafikanga pa Beteli kuti ŵabinkha, ŵavuka, ŵali na nyota, kweniso ŵali na njara. Nkhakondwanga kuŵapa vyakukhumbikwira kuti ŵarye na kupumura. Wose uwu ukaŵa uteŵeti wakupatulika kwa Yehova ndipo ivi ndivyo vikanovwira kuti niŵe wakukhorwa kweniso wakukondwa.” Nadi uteŵeti uliwose ukatovwira kuti tiŵe ŵakukondwa.

Mu 1961 tikaŵa na ntchezgo ya mbumba ku Trinidad, ndipo Mubali Brown wakalongosora vinthu vyakukondweska vya ku Africa. Nane nkhayowoya umo chiŵelengero chikakweleranga mu Nigeria. Mubali Brown wakanikora mu viŵegha na kuphalira Adada kuti: “Johnny undaluteko ku Africa, kweni Woodworth wali kulutako.” Adada ŵakazgora kuti: “Lutilira, Worth! Lutilira!” Mazgu agho ŵakaniphalira ŵanthu ŵakukhwima mwauzimu aŵa ghanovwira chomene kuti nichite uteŵeti wane mwakukwana.

Woodworth Mills, Antonia Brown, William “Bible” Brown, na Oris Mills

William “Bible” Brown na muwoli wake, Antonia, ŵakatikhozganga chomene

Mu 1962, nkhaŵa na mwaŵi wa kusambiraso Sukulu ya Giliyadi, kilasi nambara 37 kwa myezi 10. Mubali Wilfred Gooch, uyo panyengo iyo wakaŵa mulaŵiliri wa ofesi ya munthavi ku Nigeria, wakanjira kilasi nambara 38 ndipo wakatumizgika ku England. Ntheura ndine nkhamba kulaŵilira ofesi ya munthavi ya Nigeria. Nga ni Mubali Brown, nane nkhendanga chomene ndipo nkhaŵamanya makora ŵabali ŵa ku Nigeria na kuŵatemwa chomene. Nangauli ŵabali aŵa ŵakaŵavya vinthu vyakuthupi vinandi nga umo viliri na ŵanthu ŵa mu vyaru vinyake visambazi, kweni ŵakaŵa ŵakukondwa kweniso ŵakukhorwa. Ivi vikulongora kuti umoyo wanadi ukuthemba pa ndalama panji katundu uyo munthu wali nayo yayi. Nangauli ŵakaŵavya vinthu vinandi, kweni chikaŵanga chakukondweska kuŵawona kuti ŵageza, ŵavwara makora kweniso ŵakuwoneka makora pa maungano. Para ŵakwiza ku maungano gha chigaŵa, ŵakizanga pa galimoto za lorry na mabasi agho ghakaŵavya vyakujalira mumphepete (bolekajasa). Kanandi pa mabasi agha ŵakalembangapo mazgu ghakukondweska. Ghanyake mwa igho ghakaŵa ghakuti: “Tumanthonyezi tuchoko ndito tukupanga nyanja yikuru.”

Mazgu agha ngaunenesko nadi. Ivyo waliyose wakuyezgayezga kuchita ni vyakuzirwa chomene. Ise nase tikasazgirapo kuyezgayezga kwithu. Kufika mu 1974, charu cha Nigeria chikaŵa chakwamba mu Africa kuŵa na ŵapharazgi 100,000. Mulimo ukendanga makora chomene.

Pa nyengo iyo chiŵelengero cha awo ŵakizanga mu unenesko chikakweranga, nkhondo ya pawenenawene ku Nigeria yikanunkha kwamba mu 1967 m’paka 1970. Kwa myezi yinandi, ŵabali ŵithu ŵa ku chigaŵa cha Biafra cha Mlonga wa Niger ŵakaŵa ŵakukanizgika kwiza ku chigaŵa icho kukaŵa ofesi ya munthavi. Ntheura ukaŵa udindo withu kukaŵapa chakurya chauzimu. Nga umo nanguyowoyera pakwamba, tikambuka mlonga uwu kanandi waka chifukwa tikalombanga na kugomezga Yehova.

Kanandi nkhukumbukira maulendo ghakofya gha kwambuka Mlonga wa Niger. Umoyo withu ukaŵanga pangozi chifukwa tikate tikomekenge na ŵasilikari, matenda, na vinthu vinyake vyakofya. Tikeneranga kujumpha mu malo ghakofya agho mukaŵa ŵasilikari ŵa boma, kweni chikaŵanga chakofya chomene kujumpha malo agho kukaŵa ŵasilikari ŵakuwukira boma. Zuŵa linyake usiku nkhakwera wato kwambuka Mlonga wa Niger uku wazura, kufuma ku Asaba m’paka ku Onitsha. Kufuma apo, nkhaluta kukakhozga ŵabali ŵalara ku Enugu. Ulendo unyake nkhakakhozga ŵalara ku Aba uko ŵakakanizga kuti kuŵe magesi. Mu msumba wa Port Harcourt, ungano withu ukadumulizgika ndipo mwaluŵiro tikajara na lurombo chifukwa ŵasilikari ŵa boma ŵakajumpha malo agho ŵasilikari ŵa ku chigaŵa cha Biafra ŵakajara kuwaro kwa msumba.

Maungano agha ghakaŵa ghakuzirwa chomene chifukwa ghakawovwiranga ŵabali ŵithu kumanya kuti Yehova wakuŵatemwa na kuŵapa ulongozgi wakukhumbikwira kuti ŵaleke kunjilirapo pa vya charu na kulutilira kukolerana. Ŵabali ŵa ku Nigeria ŵakalongora chiyelezgero chiwemi chifukwa ŵakanjilirapo yayi pa nkhondo iyi. Ŵakalongora chitemwa chapadera chomene, ŵakatinkhananga yayi chifukwa cha kupambana fuko ndipo ŵakalutilira kuŵa wakukolerana pakuŵa Ŵakhristu. Ukaŵa mwaŵi kuŵa nawo mu nyengo yakusuzga iyi.

Mu 1969, Mubali Milton G. Henschel ndiyo wakaŵa cheyamani ku Yankee Stadium New York pa Ungano wa Mitundu Yose wa mutu wakuti “Mtende pa Charu” (Peace on Earth) ndipo nkhasambirako vinandi chifukwa nkhaŵa movwiri wake. Ivi vikaŵa vya panyengo yake chifukwa mu 1970 tikaŵaso na Ungano wa Mitundu Yose ku Lagos, Nigeria, wa mutu wakuti “Men of Goodwill.” Nangauli ungano uwu ukachitika kuti nkhondo ya pawenenawene yamara waka, kweni ukenda makora chifukwa chakuti Yehova wakatitumbika. Ukaŵa ungano wakukondweska chomene chifukwa ukachitika mu viyowoyero 17, ndipo awo ŵakiza ŵakaŵa 121,128. Mubali Knorr na Mubali Henschel kweniso ŵalendo awo ŵakiza pa ndege kufuma ku United States na England ŵakawona wumba ukuru wa ŵanthu awo ŵakabatizika. Pakabatizika ŵasambiri 3,775. Ichi chikaŵa chiŵelengero icho chindaŵepo kufuma pa Pentekoste. Nkhawovwirapo kunozga ungano uwu, ndipo iyi ndiyo yikaŵa nyengo iyo nkhatangwanikapo chomene pa umoyo wane. Chiŵelengero cha ŵapharazgi chikakweranga luŵiro chomene.

Ungano wa Mitundu Yose wa mutu wakuti “Men of Goodwill” ku Lagos, Nigeria, mu 1970

Pa ungano wa mitundu yose wa mutu wakuti “Men of Goodwill” kukiza ŵanthu 121,128 awo ŵakayowoyanga viyowoyero 17, kusazgapo Ibo

Vyaka vyakujumpha 30 ivyo nkhaŵa ku Nigeria, nyengo zinyake nkhateŵeteranga nga mulaŵiliri wakwendakwenda kweniso nkhenderanga maofesi gha munthavi ku West Africa. Ŵamishonale ŵakawonganga chomene para naŵayendera wali yose payekha na kuŵakhozga. Ukaŵa mwaŵi kuŵakhozga kuti ŵandaluwike yayi. Mulimo uwu ukanisambizga kuti para tikulongora kuti tikutemwa munthu waliyose, vikovwira kuti ŵanthu ŵaŵe ŵakukondwa na kulutilira kuŵa ŵakukhora ndiposo ŵakukolerana mu gulu la Yehova.

Yehova pera ndiyo wakatovwira kuti tizizipizge masuzgo agho ghakiza chifukwa cha nkhondo ya pawenenawene na matenda. Kweni nyengo zose Yehova wakatitumbikanga. Oris wakati:

“Tikalwara maleriya kanandi waka. Zuŵa linyake mfumu wane wakafika ku chipatala ku Lagos uku wafenta. Ŵadokotara ŵakaniphalira kuti waponenge yayi, kweni mwamwaŵi wakapona. Wakati wasisipuka, wakapharazgira nesi uyo wakamulaŵiliranga, vya Ufumu wa Chiuta. Pamanyuma nkhazakalutaso na Worth kwa nesi uyu, Mr. Nwambiwe, kuti tikambe kusambira nayo Baibolo. Wakasambira unenesko ndipo pamanyuma wakazakaŵa mulara mu mpingo ku Aba. Nane nkhawovwirapo ŵanthu ŵanandi kuŵa ŵateŵeti ŵa Yehova ŵakugomezgeka, kusazgapo awo Chisilamu chikakhomelera. Tikakondwa chomene kumanyana na kutemwana na ŵanthu ŵa ku Nigeria, kumanya umo ŵakukhalira, mitheto yawo, na chiyowoyero chawo.”

Chinyake icho tikasambira ntchakuti: Kuti vitendere makora pakuteŵetera ku charu chinyake, tikeneranga kutemwa ŵabali na ŵadumbu nangauli mitheto yawo yikupambana na yithu.

UTEŴETI UPHYA

Nati nateŵetera pa Beteli ku Nigeria, mu 1987 tikapika uteŵeti unyake. Tikaŵa ŵamishonale pa chilumba chakutowa cha ku St. Lucia ku Caribbean. Ukaŵa uteŵeti wakunozga chomene, kweni ukaŵa na masuzgo ghake. Mwakupambanako na ku Africa uko mwanalume wangatora ŵanakazi ŵanandi, uku suzgo likaŵa lakuti mwanalume na mwanakazi ŵakakhaliranga lumoza kweni ŵandatorane mwadango. Mazgu gha Chiuta ghakawovwira ŵasambiri ŵanandi ŵa Baibolo kuti ŵasinthe.

Woodworth na Oris Mills ŵachekura

Nkhamutemwanga chomene Oris vyaka vyose 68 ivyo tikaŵira lumoza mu nthengwa

Apo nkhongono zithu zikamba kuchepa chifukwa cha uchekuru, Wupu Wakulongozga ukatighanaghanira pakutitumizga ku Brooklyn, New York, U.S.A., mu 2005. Zuŵa lililose nkhuwonga Yehova chifukwa cha kunipa muwoli muwemi Oris. Oris wakafwa mu 2015 ndipo chikuniŵinya chomene mwakuti nkhutondeka na kuyowoya wuwo. Wakaŵa mubwezi muwemi chomene kweniso muwoli wachitemwa. Nkhamutemwanga chomene vyaka vyose 68 ivyo tikaŵira lumoza. Tikasanga kuti usange munthu wakukhumba kuŵa wakukondwa, kwali ni mu nthengwa panji mu mpingo, wakwenera kuchindika awo ŵakulongozga, kugowokera na mtima wose, kujiyuyura na kulongora vipambi vya mzimu.

Para takhuŵara panji tagongoweskeka, tikalaŵiskanga kwa Yehova kuti watovwire kuti tilutilire kuŵa ŵakujipeleka. Apo tikalutiliranga kusintha, tikawona kuti vinthu vikatiŵiranga makora nyengo zose ndipo viwemi vichali munthazi.—Yes. 60:17; 2 Kor. 13:11.

Ku Trinidad and Tobago, Yehova watumbika mulimo wa ŵapapi ŵane na ŵabali ŵanyake, mwakuti kuyana na lipoti lasonosono, ŵanthu 9,892 ŵali kwamba kusopa kwaunenesko. Ku Aruba ŵabali ŵanandi ŵakalimbikira kukhozga mpingo wakwamba uwo nkhawungananga. Pa chilumba ichi sono pali mipingo 14 yakukhazikika. Ku Nigeria, chiŵelengero cha ŵapharazgi chakwera chomene kufika pa 381,398. Pa chilumba cha St. Lucia, ŵanthu 783 ŵakukhozgera Ufumu wa Yehova.

Sono nili na vyaka vya m’ma 90. Lemba la Salimo likuyowoya za awo ŵakupandika mu nyumba ya Yehova, likuti: “Nanga ŵachekure, ŵapambikenge vipasi nipera, ŵalutilirenge kuŵa ŵaphya na ŵankhongono.” Ndine wakukondwa chomene chifukwa cha umo nakhalira pakuteŵetera Yehova. Vinthu viwemi ivyo nkhasambizgika pa uwukirano vyanovwira kuti niteŵetere Yehova mwakukwana. Chifukwa cha chitemwa chake chakugomezgeka, Yehova wanizomerezga kuti ‘nitikitire mu maluŵaza gha Chiuta wane.’—Sal. 92:13.

a Wonani Awake! ya Malichi 8, 1972, peji 24-26.

    Mabuku gha Chitumbuka (1982-2023)
    Fumani
    Njirani
    • Chitumbuka
    • Tumizgani
    • Ivyo Mukukhumba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malango
    • Phangano
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Njirani
    Tumizgani