Mupukutu Wakale Uwo Ukatondekanga Kuŵazgika

MU 1970, ŵanthu ŵakufukura vinthu vyakale ŵakasanga mupukutu wakotcheka na moto ku Ein Gedi, Israel, kufupi na Nyanja Yakufwa. Ŵakasanga mupukutu uwu apo ŵakafukuranga sunagoge ilo likawotcheka apo chigaŵa ichi chikaparanyikanga. Chigaŵa ichi chikwenera kuti chikaparanyika pakati pa 500 na 550 C.E. Chifukwa chakuti mupukutu uwu ukaŵa wakunangika chomene ukaŵa wakuti ungaŵerengeka yayi, para ŵakuwuzungulura ndipo ukanangikirangathu. Kweni nkhwantha zikapanga sikani pa mashini mukuputu uwu. Chifukwa cha mapulogiramu ghaphya gha pa kompyuta, mupukutu uwu sono ungaŵerengeka.

Kasi ŵasanga kuti mu mupukutu uwu muli vichi? Ŵasanga kuti muli uthenga wa mu Baibolo. Viduswa vya mupukutu uwu muli mavesi ghakukwambilira kwa buku la Levitiko. Mavesi agha ghali na zina la Chiuta mu vilembo vinayi Vyachihebere. Vikulongora kuti mupukutu uwu ukalembeka pakati pa 50 C.E. na 400 C.E., ndipo kufuma apo ŵakasangira mipukutu iyo yikasangika ku Qumran, palijeso mupukutu wakale chomene wa Baibolo Lachihebere uwo uli kubowozgeka kuluska uwu. Gil Zohar wakalemba kuti: “Pambere mupukutu wa Ein Gedi undasangike, pakajumpha vyaka 1,000 kufuma apo ŵakasangira mipukutu ya ku Nyanja Yakufwa (iyo yikwenera kuti nja m’ma 100 C.E.) kuti ŵazakasangeso mupukutu wa Aleppo Codex (uwo ukwenera kuti ngwa m’ma 930 C.E.). (The Jerusalem Post) Kuyana na ivyo nkhwantha zasanga, uthenga wa mu mupukutu wa Ein Gedi ukulongora kuti ivyo ŵakakopera Ŵamasoreti mu Tora (mabuku 5 ghakwambilira gha mu Baibolo) “vikasungika makora vyaka masauzandi ghanandi, ndipo vikatimbanizgika yayi na ŵanthu awo ŵakakoperanga mipukutu.”