IVYO ŴACHINYAMATA ŴAKUFUMBA
Kasi Nkhwenera Kumanya Vichi pa Nkhani Yakuŵika Vithuzi pa Intaneti?
Tiyelezgere kuti uli pa holide ndipo ukukhumba kuphalira ŵanyako ivyo ukuchita. Kasi ungachita wuli? Kasi
ungaŵalembera kalata panji kuŵatumira kadi?
ungaŵalembera imelu?
ungaŵika waka vithuzi pa Intaneti?
Apo ŵapapi ŵako ŵakaŵa ŵachinyamata, zgoro “A” likaŵa liwemi kwa iwo.
Vyaka vichoko waka ivyo vyajumpha, zgoro “B” ndilo ndiwemi.
Mazuŵa ghano, ŵachinyamata ŵanandi awo ŵakutemwa kuŵika vithuzi vyawo pa Intaneti, ŵangasankha zgoro “C.” Kasi ndivyo nawe ukutemwa? Usange ni nthena, nkhani iyi yikovwirenge kuti uleke kusangana na masuzgo agho ghangaŵapo.
Kasi uwemi wake ni vichi?
Ŵanthu ŵakuviwona luŵiro. “Para naluta kukatembeya panji kuchezga na ŵanyane, nkhuŵika vithuzi vyane nyengo yeneyiyo vya ivyo vyachitika.”—Melanie.
Ni nthowa yipusu. “Ntchipusu kuwona vithuzi ivyo ŵanyako ŵaŵika pa Intaneti na kumanya luŵiro ivyo ŵakuchita kuluska kulemba imelu.”—Jordan.
Vikovwira kuti mulutilire kuyowoyeskana. “Nkhukhala kutali na ŵabwezi ŵane kweniso ŵamubanja lithu. Usange nawona vithuzi ivyo ŵaŵika pa Intaneti vikuŵa nga tili waka lumoza!”—Karen.
Kasi pangaŵa ngozi wuli?
Ungaŵa pa ngozi. Usange kamera yako yikulongora uko wajambulira vithuzi ivyo ungaŵika pa Intaneti, ŵanthu ŵangamanya vinandi vya iwe. Webusayiti yinyake yikati: “Kuŵika vithuzi pa Intaneti ivyo vikulongora uko ukukhala vingapangiska ŵanthu ŵaheni kupenjerezga pa kompyuta na kumanya uko uli.”—Digital Trends.
Vigeŵenga vikukhumba kumanya usange ŵanthu ŵawukapo pa nyumba. Webusayiti ya Digital Trends yikati, nyengo yinyake ŵankhungu ŵatatu ŵakanjira mu nyumba 18 izo ŵeneko ŵakafumapo. Kasi ŵakamanya wuli kuti ŵanthu palije? Intaneti ndiyo yikaŵawovwira kumanya kuti pa nyumba izi ŵanthu palije. Ŵankhungu aŵa ŵakiba katundu wa ndalama zakujumpha madola 100,000 gha ku America.
Ungawona vinthu viheni. Ŵanthu ŵanyake ŵalije soni, ŵakuŵika waka chilichose pa Intaneti. Sarah wa vyaka 18 wakati: “Ungasangana na masuzgo ghakofya para ukuwona waka ivyo vili pa maakaunti gha ŵanthu ŵakuti ukuŵamanya makora yayi. Vingayana waka na kwenda kwambura mapu mu tawuni iyo ukuyimanya makora yayi. Paumaliro ungasangika ku malo ghaheni.”
Vingakumalira nyengo. Mama munyake ŵa vyaka 19, zina lake Yolanda wakati: “Ntchipusu kukopeka na kumalira nyengo yinandi kuwona na kuŵerenga ivyo ŵanthu ŵaŵika pa Intaneti. Nyengo zose mtima ukuŵa waka pa foni kuti uwone vinthu vyasono ivyo ŵanthu ŵaŵikapo.”
Ukwenera kujikora pa nkhani ya vithuzi vya pa Intaneti
Msungwana munyake ŵa vyaka 13, zina lake Samantha wakuzomerezga fundo iyi. Iyo wakati: “Nkhujiŵikira nyengo yakuwona vinthu pa Intaneti. Munthu wakwenera kujikora usange wakukhumba kuwona vithuzi ivyo ŵanyake ŵaŵikapo.”
Ivyo ukwenera kuchita
Ukwenera kukana vinthu viheni. Baibolo likuti: “Niŵikengepo yayi kanthu kawakawaka panthazi pa maso ghane.”—Salimo 101:3.
“Kanandi nkhuwona vinthu vya awo nkhuchezga nawo. Para munyake wamba kuŵikapo vinthu viheni, nkhuleka kuchezga nayo.”—Steven.
Kuchezga na ŵanthu ŵankharo yiheni yayi chifukwa ŵangananga nkharo yako. Baibolo likuti: “Mungapuluskikanga yayi. Mendezgano ghaheni ghakunanga nkharo yiwemi.”—1 Ŵakorinte 15:33, mazgu ghamusi.
“Leka kuwona waka vinthu pa Intaneti chifukwa chakuti ni vyakutchuka. Kanandi ivi ndivyo vikupangiska kuwona vyauzeleza.”—Jessica
Jiŵikira nyengo iyo ukwenera kumalira pa Intaneti kweniso yakuŵikirapo vithuzi vyako. Baibolo likuti: “Muŵe maso chomene na umo mukwendera, nga mbambura vinjeru yayi, kweni nga mbanthu ŵavinjeru. Mugwiliskirenge ntchito makora nyengo yinu.”—Ŵaefeso 5:15, 16.
“Nili kuleka kuchezga na wose awo ŵakukhalira waka kuŵika vinthu pa Intaneti. Mwachiyelezgero para munthu munyake waluta kukachezga ku nyanja, wangaŵika vithuzi vyakuyana waka 20 pa Intaneti. Vyachi vyose ivi? Vikulyerana waka nyengo!”—Rebekah.
Woneseska kuti vithuzi ivyo ukuŵika pa Intaneti vikulongora kuti ukukhumba waka kujiwoneska yayi. Mpositole Paulosi wakati: “Nkhuphalira waliyose wa imwe kuti waleke kujighanaghanira mwakujumphizga kuluska umo wakwenera kughanaghanira.” (Ŵaroma 12:3) Leka kughanaghana kuti ni wose awo ŵangakondwa kuwona vithuzi vyako kweniso ivyo ukuchita.
“Ŵanthu ŵanyake ŵakutemwa kuŵika vithuzi ivyo ŵajijambura ŵekha. Usange ndine mubwezi wawo, nkhumanya kale umo ŵakuwonekera!”—Allison