1-3. (a) Cifukwa wuli Joshua nchakuwonerapo ciwemi ca ŵanthu awo ŵakasora makora vinthu mu umoyo? (b) Kasi tikwenera kukumbuka vici para takumana na vinthu ivyo tikwenera kusankhapo?

MAZGU ghakuti “sorani” ngankhongono comene. Munthu uyo wakusora wali na wanangwa wa kusankha nthowa iyo wangenda pa umoyo wake. Tiyelezgere kuti munthu munyake uyo wakwenda pa msewu, mwamabuci wasanga nthowa ziŵiri zakupatukana. Kasi wasorenge nthowa nji? Wakwenera kusora nthowa iyo yamumufiska uko wakukhumba kuluta m’malo mwa nthowa iyo yamumufiska kutali na uko wakuluta.

² Baibolo lili na viyelezgero vinandi vya ŵanthu awo ŵakakumana na cakucitika cakuyana na ici. Mwaciyelezgero, Kayini wakeneranga kusankha pakati pa kucita vinthu mwakuyana na ukali wake panji kujikora. (Gen. 4:6, 7) Joshua wakeneranga kusankha pakati pa kuteŵetera Ciuta waunenesko panji kuteŵetera ŵaciuta ŵatesi. (Josh. 24:15) Cilato ca Joshua cikaŵa ca kusendelera kwa Yehova; ntheura, wakasankha nthowa iyo yikamovwira kufiska cilato cake. Kayini wakaŵa na cilato ici yayi, ndipo wakasankha nthowa iyo yikamutolera kutali na Yehova.

³ Nyengo zinyake nase tingasanga nthowa zakupatukana izo tingakhumbikwira kuti tisankhepo yimoza. Usange ici camucitikirani, kumbukani malo agho mukuyako, panji cilato cinu, ico nkhupeleka ucindami kwa Yehova mu vinthu vyose ivyo mukucita na kugega cilicose ico cingamupatuskani kwa iyo. (Ŵazgani Ŵahebere 3:12.) Mu nkhani iyi na yakulondezgapo, tisandenge vinthu vinkhondi na viŵiri pa umoyo withu ivyo tikwenera kuvizomerezga cara kutipatuska kwa Yehova.

NCHITO

4. Cifukwa wuli nchakuzirwa kusanga vinthu vyakukhumbikwa?

⁴ Ŵakhristu ŵali na mulimo wa kujiwovwira ŵekha ndiposo kovwira mbumba zawo. Baibolo likulongora kuti usange yunji wakukhumba cara kuŵapa vyakukhumbikwa ŵamunyumba yake, ni muheni comene kuluska munthu wambura kugomezga. (2 Tes. 3:10; 1 Tim. 5:8) Apa vikulongolerathu kuti nchito njakuzirwa comene pa umoyo, kweni usange mukuŵa maso yayi, nchito yingamupatuskani kwa Yehova. Mwawuli?

5. Kasi ni fundo wuli zakuzirwa izo tikwenera kughanaghanirapo para tikukhumba kunjira nchito?

⁵ Tiyelezgere kuti mukupenja nchito. Usange mukukhala ku malo uko nchito zikusoŵa, mungayezgeka kunjira nchito yakwamba iyo ŵangamulembani panji yiliyose iyo mwayisanga. Kweni wuli usange nchito iyo, yikususkana na fundo za mu Baibolo? Wuli usange nchito iyo, yikumulyerani nyengo yinandi comene mwakuti mukutondeka kucita milimo ya mpingo panji kucezga na mbumba yinu? Kasi munganjira waka nchito iyo, kughanaghana kuti nchiwemi kuŵa pa nchito yambura kwenelera kuluska kuŵa pa ulova? Kumbukani kuti para mwasora nthowa yiheni yimupatuskaninge kwa Yehova. (Heb. 2:1) Kwali mukupenja nchito panji mukughanaghana vya kusintha nchito, kasi mungacita wuli kuti musankhe mwamahara?

6, 7. (a) Kasi ni vilato wuli ivyo munthu wangaŵa navyo pa nkhani ya nchito? (b) Nchilato wuli ico cimovwiraninge kusendelera kwa Yehova, ndipo cifukwa wuli?

⁶ Nga umo tayowoyera pakwamba, kumbukani malo agho mukulutako. Jifumbani kuti, ‘Kasi nchito iyi yamunifiska nkhu?’ Usange mukuwona nchito kuŵa nthowa yakusangira waka vinthu vyakuti viwovwire imwe na mbumba yinu pakuteŵetera Yehova, mbwenu Yehova watumbikenge kuyezgayezga kwinu. (Mat. 6:33) Yehova wamulekaninge yayi para nchito yamumalirani panji para suzgo lamabuci la vya cuma lamuwirani. (Yes. 59:1) Iyo “wakumanya kuŵathaska ku ciyezgo ŵanthu awo ŵakusopa Ciuta mwakujipeleka.”—2 Pet. 2:9.

⁷ Kweni wuli usange cilato cinu nchakuti muŵe ŵasambazi? Nyengo zinyake vingamwenderani. Ndipouli, nanga vingamwenderani, kumbukani kuti “mwaŵi” uwu ungamucemerani masuzgo ghakuru. (Ŵazgani 1 Timote 6:9, 10.) Para mukuŵika mtima comene pa usambazi na nchito mupatukengeko kwa Yehova.

8, 9. Kasi ŵapapi ŵakwenera kughanaghanira vici pa nkhani ya umo ŵakuwonera nchito? Longosorani.

⁸ Usange ndimwe mupapi, ghanaghanirani umo vyakucita vinu vikukhwaskira ŵana ŵinu. Kasi ŵakuwona kuti nchivici ico nchakuzirwa comene kwa imwe? Kasi ŵakuwona kuti ni nchito panji ubwezi winu na Yehova? Usange ŵakuwona kuti udindo, kumanyikwa, ndiposo usambazi ndivyo mukuŵika pakwamba mu umoyo winu, kasi ŵangamulondezgani pa nthowa yakofya iyi? Kasi ŵangaleka kumucindikani pakuŵa mupapi wawo? Msungwana munyake uyo ni Mkhristu wakati: “Ico nkhukumbuka nchakuti adada ŵakatangwanikanga comene na nchito. Pakwamba vikawonekanga kuti ŵakalimbikiranga comene nchito cifukwa cakuti ŵakakhumbanga kuti mbumba yithu yikhalenge makora. Ŵakakhumbanga kuti ise tipwelelekenge makora. Kweni mu vyaka vyasonosono, cinthu cinyake casintha. Ŵakugwira comene nchito, ndipo pamanyuma ŵakwiza na katundu munandi wa mu nyumba m’malo mwa vinthu ivyo tikukhumbikwira. Ivi vyapangiska kuti timanyikwenge kuti mbumba yakwithu nja ndalama zinandi m’malo mwa kuŵa mbumba yakuciska ŵanji kufiska vilato vyauzimu. Ningatemwa kuti adada ŵaŵikepo mtima comene pakucita vinthu vyauzimu kuluska ndalama izo ŵakupenja zuŵa lililose.”

⁹ Ŵapapi, kujipatuska yayi kwa Yehova cifukwa ca kuŵika mtima comene pa nchito. Kwizira mu vyakucita vinu, longorani ŵana ŵinu kuti mukugomezga nadi kuti usambazi wakuzirwa ni vinthu vyauzimu, vyakuthupi yayi.—Mat. 5:3.

10. Kasi muwukirano wakwenera kughanaghanira vici para wakusankha nchito?

¹⁰ Usange ndimwe muwukirano uyo wakughanaghana vya nchito, kasi mungasankha wuli nthowa yakwenelera? Nga umo tayowoyera kale, mukwenera kumanya uko umoyo winu ukulazga. Kasi masambiro ghakukhwaskana na nchito iyo mukukhumba panji nchito iyoyene vizamumupani mpata wakuti mucitire vinthu vya Ufumu mwakukwana, panji vizamumupatuskani kwa Yehova? (2 Tim. 4:10) Kasi mukukhumba kuŵa nga ni ŵanthu ŵa mu caru, awo ŵakukondwa pekha para ŵali na ndalama zinandi? Panji kasi musankhenge kuti muŵe nga ni Davide uyo wakalemba kuti: “Nkhaŵa mwanici ndipo sono ndili mucekuru, kweni ndilije kuwona murunji kuti wasidika, panji mphapu yake kulomba vyakurya”? (Sal. 37:25) Kumbukani kuti nthowa yimoza yimupatuskaninge kwa Yehova, apo nthowa yinyake yimulongozgeraninge ku umoyo uwemi uwo mundaŵepo nawo nakale. (Ŵazgani Zintharika 10:22; Malaki 3:10.) Kasi ni nthowa nji iyo musorenge?a

VYAKUSANGULUSKA

11. Kasi Baibolo likuyowoya vici pa nkhani ya vyakusanguluska, kweni nchivici ico tikwenera kukumbuka?

¹¹ Baibolo likukana yayi kusanguluka, kweniso likuyowoya yayi kuti para tikucita vyakusanguluska ndikuti tikunanga waka nyengo. Paulosi wakalembera Timote kuti: “Kujizgoŵezga maseŵero ghakukhozga thupi kuli na candulo cicoko waka.” (1 Tim. 4:8) Baibolo likuyowoyaso kuti pali “nyengo ya kuseka” na “nyengo ya kuvina,” ndipo likuticiska kuti tipumulenge mwakukwana. (Muph. 3:4; 4:6) Ndipouli usange muli maso yayi, vyakusanguluska vingamupatuskani kwa Yehova. Mwawuli? Vingamupatuskani kwa Yehova para mukusankha vyakusanguluska viheni panji para mukumalirapo nyengo yinandi pa vyakusanguluska.

12. Kasi ni fundo wuli izo mukwenera kughanaghanirapo zakukhwaskana na mtundu wa vyakusanguluska ivyo mukusankha?

¹² Cakwamba ghanaghanirani vya mtundu wa vyakusanguluska. Manyani kuti mungasanga vyakusanguluska viwemi. Ndipouli, vyakusanguluska vinandi Ciuta wakuvitinkha, ndipo pa vyakusanguluska ivi pali vya nkhaza, vya mizimu ndiposo vya kugonana. Ntheura, mukwenera kusanda mtundu wa vyakusanguluska ivyo mukusankha. Kasi vikumukhwaskani wuli? Kasi vikumuciskani kuti muŵe na mzimu wa nkhaza, kuphalizgana, panji kutemwera mtundu unyake? (Zinth. 3:31) Kasi vikumumalirani ndalama? Kasi vikukhuŵazga ŵanji? (Rom. 14:21) Kasi vyakusanguluska ivyo mukusankha vikupangiska kuti mucezgenge na ŵanthu ŵa mtundu wuli? (Zinth. 13:20) Kasi vikumupangiskani kuti muŵe na khumbo la kucita vinthu viheni?—Yak. 1:14, 15.

13, 14. Kasi mukwenera kughanaghanira vici pa nkhani ya nyengo iyo mukumalira pa vyakusanguluska?

¹³ Kweniso ghanaghanirani nyengo iyo mukumalira pa vyakusanguluska. Jifumbani kuti, ‘Kasi nkhumalira nyengo yinandi pa kucita vinthu ivi mwakuti nkhuŵa na nyengo yicoko yakucitira milimo yauzimu?’ Usange mukumalira nyengo yinandi pa vyakusanguluska, muwonenge kuti mukusamphuskika yayi nga umo vyatenge viŵirenge usange mumalirengepo nyengo yakwenelera. Nakuti awo ŵakuŵika vyakusanguluska pa malo ghake ndiwo ŵakusangwa comene. Cifukwa wuli? Cifukwa cakuti ŵakumanya kuti ŵafiska “vinthu vyakuzirwa comene,” ŵakujipa mulandu yayi na nyengo iyo ŵamalira pa kusangwa.—Ŵazgani Ŵafilipi 1:10, 11.

¹⁴ Nangauli kumalira nyengo yinandi pa kusanguluka cingawoneka cakukondweska, kweni kusankha nthowa iyi kungamupatuskani kwa Yehova. Mudumbu wa vyaka 20 zina lake Kim wakamanya kuti fundo iyi njaunenesko cifukwa ca ivyo vikamucitikira. Iyo wakati: “Nyengo zose nkhatemwanga kuŵa ku viphikiro. Mazuŵa gha Cinkhondi, Cisulo na Sabata ghalighose kukacitikanga viphikiro vikuruvikuru. Ndipouli, sono nkhuwona kuti pali vinthu vinandi vyakuzirwa vyakuti nicite. Mwaciyelezgero, pakuŵa mupayiniya, nkhuwuka 6 koloko mulenji kuluta kukapharazga, ntheura ningalutilira yayi kuŵa ku nchezgo mpaka 1 koloko panji 2 koloko mulenji. Nkhumanya kuti ni vyakusanguluska vyose yayi ivyo ni viheni, kweni vingatimbanizga comene munthu. Nga ni vinthu vinyake vilivyose, vyakusanguluska navyo vikwenera kuŵa pa malo ghake.”

15. Kasi ŵapapi ŵangawovwira wuli ŵana ŵawo kuti ŵasankhenge vyakusanguluska viwemi?

¹⁵ Ŵapapi ŵali na mulimo wa kujisangira ndiposo kusangira ŵana ŵawo vinthu vyakuthupi, vyauzimu na ivyo ŵakutemwa. Ici cikusazgapo kuŵa na nyengo yakusangulukira. Usange ndimwe mupapi, lekani kukanizga ŵana ŵinu kusanguluka mwa kuwona vyakusanguluska vyose nga ni viheni. Kweniso mukwenera kuŵa maso na vyakusanguluska ivyo ni viheni. (1 Kor. 5:6) Para mukughanaghanirapo dankha, musangenge vyakusanguluska ivyo ni vyakupumuzga nadi ku mbumba yinu.b Para mucitenge nthena, imwe na mbumba yinu musankhenge nthowa iyo yimovwiraninge kusendelera kwa Yehova.

MBUMBA

16, 17. Kasi nchakucitika wuli cakupweteka ico capangiska ŵapapi ŵanandi kuŵa na citima, ndipo tikumanya wuli kuti Yehova wakumanya umo ŵakujipulikira?

¹⁶ Ubwezi wapakati pa mupapi na mwana ukuŵa ukuru comene mwakuti Yehova wakagwiliskira nchito ubwezi uwu kuti walongore citemwa cake ku ŵanthu ŵake. (Yes. 49:15) Nchakawiro kuŵa na citima cikuru para munyake mu mbumba waleka kuteŵetera Yehova. Mudumbu munyake uyo mwana wake msungwana wakasezgeka wakati: “Nkhaŵa na citima comene. Nkhajifumba kuti, ‘Cifukwa wuli waleka Yehova?’ Nkhadandawura, ndipo nkhajipa mulandu.”

¹⁷ Yehova wakumanya umo vikumuŵinyirani. Iyo nayo ‘wakacita citima’ apo ŵanthu ŵakwamba ŵa mu mbumba yake, ndiposo pamanyuma ŵanthu ŵanandi awo ŵakaŵako pambere Ciwowota cindacitike, ŵakamugalukira. (Gen. 6:5, 6) Awo mubali wawo wandagalukepo ŵangapulikiska yayi umo vikuŵinyira para munyake mu mbumba wagaluka. Ndipouli, cingaŵa cambura mahara kuleka kuteŵetera Yehova cifukwa ca wamumbumba uyo wasezgeka. Ntheura, kasi mungazizipizga wuli citima ico mungaŵa naco para munyake mu mbumba yinu waleka kuteŵetera Yehova?

18. Cifukwa wuli ŵapapi ŵakwenera kujipa mulandu yayi usange mwana wasida Yehova?

¹⁸ Kujipa mulandu yayi pa ivyo vyacitika. Yehova wali kupa ŵanthu wanangwa wa kusankha, ndipo wamumbumba waliyose wakujipatulira na wakubapatizika wakwenera ‘kuyegha katundu wake.’ (Gal. 6:5) Uyo wali na mulandu pamaso pa Yehova ndimwe yayi kweni wakwananga uyo. (Ezek. 18:20) Kweniso kupa ŵanji mulandu yayi. Zirwiskani ndondomeko ya Yehova yakupelekera cilango. Mikanani na Dyabulosi kuti na ŵaliska yayi awo ŵacitapo kanthu kuti ŵavikilire mpingo.—1 Pet. 5:8, 9.

19, 20. (a) Kasi ŵapapi awo ŵali na ŵana ŵakusezgeka ŵangacita wuli kuti ŵazizipizge citima cawo? (b) Kasi nchigomezgo wuli ico ŵapapi aŵa ŵakuŵa naco?

¹⁹ Kweniso usange mwasankha kusungira vyakusingo Yehova, mbwenu mujipaturenge kwa iyo. Wamumbumba yinu wakukhumba kuwona kuti mukumutemwa comene Yehova kuluska cinthu cinyake cilicose, nanga mbubwezi wa mu mbumba. Ntheura kuti muzizipizge suzgo linu, mukwenera kulutilira kuŵa ŵakukhora mwauzimu. Lekani kujipatura ku ŵabali na ŵadumbu Ŵacikhristu ŵakugomezgeka. (Zinth. 18:1) Muphalirani Yehova mu lurombo umo mukujipulikira. (Sal. 62:7, 8) Lekani kupenja vifukwa vyakucezgera na wamumbumba yinu uyo wasezgeka, kwizira pa mauthenga gha pa kompyuta, pa foni na vinyake vyantheura. (1 Kor. 5:11) Tangwanikani na vinthu vyauzimu. (1 Kor. 15:58) Mudumbu uyo tazunura mazgu ghake mu ndime 16 wakati, “Nkhumanya kuti nkhwenera kutangwanika na uteŵeti ndiposo kuti niŵe wakukhora mwauzimu mwakuti para mwana wane msungwana wawelera kwa Yehova, nizakaŵe wakunozgeka kumovwira.”

²⁰ Baibolo likuyowoya kuti citemwa “cikugomezga vinthu vyose.” (1 Kor. 13:4, 7) Nkhwananga yayi usange mukugomezga kuti wakutemweka winu wazamuwelera. Caka cilicose, ŵakwananga ŵanandi ŵakupera na kuwelera mu gulu la Yehova. Yehova wakulutilira yayi kuŵakwiyira awo ŵapera. Kweni iyo ngwakunozgeka ‘kugowokera.’—Sal. 86:5.

SANKHANI MWAMAHARA

21, 22. Kasi mwaŵikapo mtima kucita vici pa nkhani ya kugwiliskira nchito wanangwa winu wa kusankha?

²¹ Yehova wali kulenga ŵanthu na wanangwa wa kusankha. (Ŵazgani Duteronome 30:19, 20.) Kweni pakuti tili na wanangwa uwu, tili na mulimo ukuru wakuti ticite. Mkhristu waliyose wakwenera kujifumba kuti: ‘Kasi ni nthowa wuli iyo nilimo? Kasi nazomerezga kuti nchito, vyakusanguluska, panji mbumba, vinipatuske kwa Yehova?’

²² Citemwa ca Yehova pa ŵanthu ŵake cikusunkhunyika yayi. Cinthu cimoza pera ico cingatipatuska kwa Yehova nkhusankha nthowa yiheni. (Rom. 8:38, 39) Ntheura ici cingacitikanga yayi kwa ise. Ŵikanipo mtima kuti muleke kuzomerezga cilicose kumupatuskani kwa Yehova. Nkhani yakulondezgapo yizamulongosora vinthu vinyake vinayi ivyo tikwenera kuvizomerezga cara kutipatuska kwa Yehova.

1, 2. (a) Kasi “njomba” za Satana ni zakuti wuli? (b) Kasi nchivici ico citovwirenge kusendelera kwa Ciuta?

YEHOVA CIUTA wakalenga ŵanthu na khumbo lakuti ŵasendelerenge kwa iyo. Kweni Satana wakukhumba kuti tighanaghanenge kuti tikukhumbikwira Yehova yayi nga umo iyo wakucitira. Kwambira apo Eva wakapusikikira na utesi uwu mu munda wa Edeni, Satana wayezgayezga kupangiska kuti ŵanthu ŵawugomezgenge. (Gen. 3:4-6) Ndipo kwambira waka pa nyengo iyi, ŵanthu ŵanandi ŵakughanaghana kuti taŵanthu tikukhumbikwira Ciuta yayi.

² Cakukondweska nchakuti ise tikukhumba yayi kuwira mu cipingo ca Satana. “Tili ŵalemwa cara na njomba zake.” (2 Kor. 2:11) Satana wakuyezga kuti watipatuske kwa Yehova mwa kutikhuŵilizga kuti tisankhenge vinthu viheni. Kweni nga umo nkhani iyo yajumpha yikalongolera, tingasankha makora pa nkhani ya nchito, vyakusanguluska, ndiposo mbumba. Nkhani iyi yilongorenge umo tingawovwilikira ‘kusendelera kwa Ciuta’ para tikuŵika pa malo ghakwenelera vinthu vyakupangika na ŵasayansi, kujipwelelera, ndalama, ndiposo kunotha.—Yak. 4:8.

VINTHU VYAKUPANGIKA NA ŴASAYANSI

3. Longosorani umo vinthu vyakupangika na ŵasayansi vingagwiliskikira nchito pa vinthu viwemi na pa viheni.

³ Pa caru cose, vinthu vyapacanya vyakwendera magesi vyazara comene mazuŵa ghano. Para tingavigwiliskira nchito mwakwenelera, vinthu ivi vingaŵa vyakovwira. Kweni para tingavigwiliskira nchito mwambura kwenelera vingatipatuska kwa Adada ŵithu ŵa kucanya. Ghanaghanirani za makompyuta. Magazini iyo mukuŵazga yikalembeka na kusindikizgika na makompyuta. Kompyuta yingawovwira comene pa nkhani ya kupenjerezga na kudumbiskana na ŵanthu ŵanyake ndiposo nyengo zinyake yingatovwira pa kusanguluka. Ndipouli, tingamba kutangwanika comene na makompyuta. Ŵamalonda, mwakucenjera ŵakukopa ŵanthu kuti ŵagomezgenge kuti ŵakwenera kuŵa na cinthu cilicose ciphya. Muwukirano munyake wakakhumbanga comene kompyuta ya mtundu unyake ndipo mwakubisilizga wakaguliska yiso yake yimoza kuti wagure kompyuta iyi. Apa wakacita vinthu mwambura vinjeru.

4. Kasi Mkhristu munyake wakamazga wuli cizgoŵi ca kugwiliskira nchito mwakutalulira kompyuta?

⁴ Nakuti nchakofya comene kuti munange ubwezi winu na Yehova cifukwa ca kugwiliskira nchito uheni panji mwakutalulira vinthu vyakupangika na ŵasayansi. Jon,a Mkhristu uyo wali na vyaka pafupifupi 30 wakati: “Nkhumanya kuti Baibolo likuti ‘tijigulirenge nyengo’ yakucitira vinthu vyauzimu. Kweni pa nkhani ya makompyuta, nkhumalirapo nyengo yinandi comene.” Jon kanandi wakaŵanga kuti wacali pa Intaneti mpaka usiku pakati. Wakayowoyaso kuti: “Para navuka comene, ndipo vikanisuzganga comene kuti nileke nchezgo panji kulaŵilira mavidiyo ghafupi gha pa kompyuta, ndipo ni nyengo zose yayi apo mavidiyo agha ghakaŵanga ghawemi.” Kuti waleke cizgoŵi ciheni ici, Jon wakathyera nyengo kuti kompyuta yake yizimwenge yekha para nyengo ya kukagona yakwana.—Ŵazgani Ŵaefeso 5:15, 16.

5, 6. (a) Kasi ŵapapi ŵali na milimo wuli ku ŵana ŵawo? (b) Kasi ŵapapi ŵangacita wuli kuti ŵawoneseske kuti ŵana ŵawo ŵakucezga na ŵanthu ŵawemi?

⁵ Ŵapapi, nchiwemi yayi kuti mukanizgenge ŵana ŵinu cinthu cilicose, kweni mukwenera kuŵalaŵilira pa umo ŵakugwiliskira nchito kompyuta. Mungaŵalekeleranga waka yayi kuti ŵajurenge mawebusayiti ghakulongora uzaghali, maseŵero ghankhaza, vyamizimu, ndiposo kuti ŵacezgenge na ŵanthu ŵaheni cifukwa cakuti mukukhumba waka kuti ŵaleke kumutimbanizgani. Usange mucitenge nthena, ŵaghanaghanenge kuti, ‘Pakuti Adada na Amama ŵakupwelerako yayi, ndikuti vinthu ivi ni viwemi waka.’ Pakuŵa ŵapapi, ni mulimo winu kuvikilira ŵana ŵinu ku cilicose ico cingaŵapatuska kwa Yehova. Nanga ni nyama zikuvikilira ŵana ŵawo ku vilwani. Ghanaghanirani ivyo nkhalamira yanakazi yingacita usange munyake wakukhumba kukoma ŵana ŵake.—Yaniskani na Hoseya 13:8.

⁶ Wovwirani ŵana ŵinu kuti ŵacezgenge na Ŵakhristu ŵanji awo ni vyakuwonerapo viwemi, ŵawukirano panji ŵalara msinkhu. Ndipo kumbukani kuti ŵana ŵinu ŵakukhumba kuti imwe mucezgenge nawo. Ntheura patulani nyengo ya kusekera nawo, kuseŵera nawo, kugwira nawo nchito, na ‘kusendelera [nawo] kwa Ciuta.’b

KUJIPWELELERA

7. Cifukwa wuli tose tikukhumba kuŵa na umoyo wambura kulwara?

⁷ “Kasi muli wuli?” Mazgu ghakuzara agha ghakulongora kuti taŵanthu tikukumana na masuzgo. Cifukwa cakuti ŵapapi ŵithu ŵakwamba ŵakazomerezga Satana kuŵapatuska kwa Yehova, tose tikulwara. Ulwari ukufiska cilato ca Satana, cifukwa para talwara, cikuŵa cakusuzga kuti titeŵetere Yehova. Ndipo para tafwa, tingamuteŵeteraso yayi. (Sal. 115:17) Ntheura mwakawiro tikucita cilicose ico tingafiska kuti tiŵe na umoyo uwemi.c Kweniso tikwenera kufipira mtima umoyo wa ŵabali ŵithu.

8, 9. (a) Kasi tingacita wuli kuti tileke kutalulira pa nkhani ya kujipwelelera? (b) Kasi tikusanga vyandulo wuli para tikuŵa ŵacimwemwe?

⁸ Ndipouli, nchakuzirwa kuleka kucita vinthu mwakutalulira. Ŵanji ŵaŵa ŵamwamphu comene pa kupenja vyakurya vinyake, munkhwala, panji vinthu vyakujitozgera kuluska kuŵa na mwamphu pa makani ghawemi gha Ufumu wa Ciuta. Para ŵacita nthena iwo ŵakuwona kuti ndipo ŵakovwira ŵanji. Nangauli vili nthena, nchakwenelera yayi kudumbiskana na ŵanyithu vya kujipwelelera panji za vinthu vyakujitozgera na vinyake vyantheura pa maungano gha mpingo, gha dera panji gha cigaŵa. Cifukwa wuli?

⁹ Tikuwungana kuti tidumbiskane vinthu vyauzimu ndiposo kuti tisazgireko cimwemwe cithu ico nchipambi ca mzimu utuŵa wa Ciuta. (Gal. 5:22) Pa nyengo iyi, kuphalira ŵanyithu vya kujipwelelera panji kupeleka minkhwala ku ŵanyithu, kwali ŵatipempha panji ŵandatipemphe, kungatimbanizga cilato ca maungano ndiposo kungapoka ŵanji cimwemwe. (Rom. 14:17) Munthu wakwenera kusankha yekha pa umo wangajipwelelera. Kweniso palije uyo wali na nthowa yakumazgira matenda ghose. Nanga ni madokotala nagho ghakulwara, ndipo pamanyuma ghakufwa. Kweniso tingasazgirako yayi umoyo withu cifukwa ca kwenjerwa mwakutalulira. (Luka 12:25) Kweni “mtima wakusangwa ndi munkhwala uwemi.”—Zinth. 17:22.

10. (a) Kasi ni mikhaliro wuli iyo njiwemi kwa Yehova? (b) Mphawuli apo tizamuŵa na umoyo uwemi?

¹⁰ Mwakuyana waka, nchakwenelera kughanaghana vya umo tikuwonekera. Kweni tikwenera kufwilirapo comene yayi kuti tijitozge mwakuti timazge vimanyikwiro vyose vya ucekuru. Vimanyikwiro ivi ungaŵa ukaboni wakuti tili ŵalara, ŵakucindikika, ndiposo tili ŵakutowa mukati. Mwaciyelezgero, Baibolo likuti: “Mbuha ndizo mphumphu ya ucindami, zili nga ndi njombe ya umoyo wa urunji.” (Zinth. 16:31) Umu ndimo Yehova wakutiwonera, ndipo tikwenera kuyezgayezga kujiwona nga umo iyo wakutiwonera. (Ŵazgani 1 Petrosi 3:3, 4.) Ntheura, kasi nchamahara kuŵika umoyo withu pa ngozi mwa kucita opareshoni panji kucita nthowa zinyake zakucizgira na cilato cakuti tiŵe ŵakutowa comene? Ku “cimwemwe ca Yehova” ndiko kukufuma kutowa kweneco uko kukuŵa mukati mwa munthu, kwali ngwa msinkhu wuli, kwali umoyo wake uli wuli. (Neh. 8:10) Mu caru ciphya pera ndimo tizamuŵa na umoyo uwemi ndiposo ndimo tizamuŵaso nga mbawukirano. (Job 33:25; Yes. 33:24) Ntheura, tikwenera kusankha mwamahara ndiposo kuŵa na cipulikano mu malayizgo gha Yehova. Ivi vitovwirenge kuti tisangwenge na umoyo sono ndiposo kuti tileke kufipa mtima comene na kujipwelelera.—1 Tim. 4:8.

NDALAMA

11. Kasi ndalama zingaŵa wuli cipingo?

¹¹ Ndalama ni ziheni yayi, kweniso nchiheni yayi kucita bizinesi yiwemi. (Muph. 7:12; Luka 19:12, 13) Ndipouli, “kutemwa ndalama” kutipatuskenge kwa Yehova. (1 Tim. 6:9, 10) “Vyenjezgo vya mgonezi uno,” vikupangiska kuti tifipenge mtima comene na kusanga vyakukhumbikwa pa umoyo, ndipo vingatifyolonganiska mwauzimu. Ntheura “nkhongono yakupusika ya usambazi,” yingatipangiska kuti tigomezge kuti usambazi ungatipa cimwemwe cambura kumara ndiposo civikiliro. (Mat. 13:22) Yesu wakayowoya mwakupulikikwa makora kuti “palije uyo” wangateŵetera Ciuta ndiposo usambazi.—Mat. 6:24.

12. Kasi ni nthowa wuli zinyake izo ŵanthu ŵakucita kuti ŵasange mwaluŵiro ndalama zinandi, ndipo ise tingazigega wuli?

¹² Para ndalama tikuziwona mwambura kwenelera zingatipangiska kuti ticite vinthu viheni. (Zinth. 28:20) Cifukwa ca kukhumba kusanga ndalama mwaluŵiro ndiposo kwambura kusuzga, vyapangiska ŵanji kugura matikiti ghakucitira lotare panji kucita katapira, kweniso nanga nkhukopa ŵanji mu mpingo. Ŵanji ŵapusikika kuti ŵasangenge ndalama zinandi usange ŵangacita bizinesi yinyake. Lekani kuzomerezga kuti ŵanji ŵamuzgelerani cifukwa ca uryezi. Citani mwamahara. Usange mukuwona kuti nthowa yinyake yakusangira ndalama njambura kwenelera, manyani kuti njambura kwenelera nadi.

13. Kasi umo Yehova wakuwonera ndalama vikupambana wuli na umo caru cikuziwonera?

¹³ Para tikuŵika pakwamba “ufumu na urunji wake,” Yehova watumbikenge kufwilirapo kwithu kuti tisange vinthu vyakukhumbikwa pa umoyo. (Mat. 6:33; Efe. 4:28) Wakukhumba yayi kuti tisiwenge pa maungano cifukwa ca kugwira nchito mwakujumphizga panji kuti para tili mu Nyumba ya Ufumu tenjerwenge na nkhani ya ndalama. Ndipouli, ŵanandi mu caru ŵakugomezga kuti pekha para ŵakulimbikira comene kuti ŵajiwunjikire ndalama ndipo ŵangazakasuzgika yayi munthazi. Kanandi ŵakuphalira ŵana ŵawo kuti nawo ŵaŵe na cilato ici. Yesu wakayowoya kuti maghanoghano agha ngakwenelera yayi. (Ŵazgani Luka 12:15-21.) Maghanoghano agha ghakutikumbuska Gehazi, uyo wakaghanaghananga kuti wangacita uryezi na kulutilira kuŵa paubwezi na Yehova.—2 Mathe. 5:20-27.

14, 15. Cifukwa wuli nchambura mahara kughanaghana kuti ndalama zitivikilirenge? Pelekani ciyelezgero.

¹⁴ Ŵanji ŵakuti nombo zinyake zikakhapira mu maji na kufwa cifukwa cakuti zikatondeka kuwuskako njoŵe zawo ku somba yikuru yakuti zingayinyamura yayi, iyo zikakora. Kasi cinthu cakuyana na ici cingacitikaso kwa Mkhristu? Alex uyo ni mulara, wakalongosora kuti: “Bajeti nkhuyimanya makora. Para napungura sopo yinandi yakugezera ku mutu nkhuwezgera mu botolo yinyake.” Ndipouli, Alex wakakoleka mu cipingo ca kugura masheya. Wakaghanaghananga kuti walekenge luŵiro nchito iyi na kwamba kucita upayiniya. Wakamba kufwilirapo comene kusambira nthowa zakupambanapambana za kugura na kuguliska masheya. Mwakugwiliskira nchito ndalama zake izo wakasunga na izo wakabwereka ku ŵanthu ŵakuguliska masheya, wakagura masheya agho ŵakusanda ŵakayowoya kuti wasangenge nagho ndalama zinandi comene. M’malo mwa kuŵa na ndalama zinandi, wakakavukirathu. Alex wakati: “Nkhaŵikapo mtima kuti ndalama zane ziwelere. Nkhaghanaghananga kuti usange ningalindilira, masheya ghane ghawelerengepo.”

¹⁵ Kwa myezi yinandi, Alex wakaghanaghananga waka vya masheya pera. Wakatondekanga kuŵikapo mtima pa vinthu vyauzimu, ndipo wakatondekanga kugona. Kweni masheya ghakawelerapo yayi. Alex wakataya mu maji ndalama zake ndipo ivi vikapangiska kuti waguliske nyumba yake. Wakayowoya kuti: “Mbumba yane nkhayiŵika mu masuzgo ghanandi.” Kweni wakasambirapo sambiro lakuzirwa. “Sono nkhumanya kuti waliyose uyo wakuŵika cigomezgo cake mu mgonezi wa Satana uwu wakhuŵarenge.” (Zinth. 11:28) Nadi, para tikuŵika cigomezgo cithu pa ndalama, bizinesi, panji pa nthowa zinyake zakusangira ndalama mu mgonezi uwu, vitipangiskenge kuti tiŵike cigomezgo cithu pa “ciuta wa mgonezi uno,” uyo ni Satana. (2 Kor. 4:4; 1 Tim. 6:17) Sono Alex wali na umoyo wambura kukhumba vinandi “cifukwa ca makani ghawemi.” Para mungamufumba wamuphaliraninge kuti cifukwa ca kucita nthena vyamovwira kuti iyo na mbumba yake ŵaŵe ŵakukondwa ndiposo ŵasendelere comene kwa Yehova.—Ŵazgani Mariko 10:29, 30.

KUNOTHA

16. Kasi kunotha uko nkhuwemi kukupambana wuli na kunotha uko nkhuheni?

¹⁶ Nchiheni yayi kunotha pa vinthu viwemi. Mwaciyelezgero, nyengo zose tikwenera kuŵa ŵakunotha pakumanya kuti ndise Ŵakaboni ŵa Yehova. (Yer. 9:24) Kunotha mwakwenelera kukutovwira kuti tisankhe makora vinthu na kugega kuyuyura mikhaliro yithu yiwemi. Kweni para tizirwiskenge comene maghanoghano ghithu panji udindo vitipatuskenge kwa Yehova.—Sal. 138:6; Rom. 12:3.

17, 18. (a) Yowoyani viyelezgero vya mu Baibolo vya ŵanthu ŵakujiyuyura kweniso ŵakunotha. (b) Kasi mubali munyake wakacita wuli kuti waleke kuzomerezga kunotha kuti kumupatuske kwa Yehova?

¹⁷ Baibolo lili na viyelezgero vya ŵanthu awo ŵakaŵa ŵakunotha kweniso ŵakujiyuyura. Mwakujiyuyura, Themba Davide likapempha ulongozgi kwa Yehova, ndipo Yehova wakalitumbika. (Sal. 131:1-3) Kweni Yehova wakalanga Mathemba ghakujikuzga, Nebukadinezara na Belishazara. (Dan. 4:30-37; 5:22-30) Mazuŵa ghano napo, pakuŵa vinthu vinyake ivyo vikuyezga kujiyuyura kwithu. Ryan, muteŵeti wakovwira wa vyaka 32, wakasamira ku mpingo uphya. Ryan wakati: “Nkhalindizganga kuti niŵenge mulara mwaluŵiro, kweni caka cikajumphapo nicali nindaŵe mulara.” Kasi Ryan wakeneranga kukwiya, kughanaghana kuti ŵalara ŵatondeka kumupa nchindi zakwenelera? Kasi wakeneranga kuleka kuwungana, kuzomerezga kuti kunotha kumupatuske kwa Yehova na ŵanthu ŵake? Kasi muŵenge imwe mphanyi mukacita wuli?

¹⁸ Ryan wakati: “Nkhaŵazga nkhani yiliyose mu mabuku ghithu yakukhwaskana na kuŵa na mtima wa kulindilira.” (Zinth. 13:12) “Nkhamanya kuti nkhakhumbikwiranga kusambira kuŵa wakuzika na wakujiyuyura. Nkhakhumbikwirangaso kuzomerezga kuti Yehova wanisambizge.” Ryan wakaleka kujighanaghanira yekha ndipo wakaŵikapo mtima kovwira ŵanji mu mpingo ndiposo mu uteŵeti wa m’munda. Mwaluŵiro wakamba kucitiska masambiro gha Baibolo ghanandi gheneagho ghakakulanga mwauzimu. Iyo wakati: “Apo nkhimikika kuŵa mulara pakati pajumpha caka cimoza na hafu, nkhazizwa comene. Nkhaŵa kuti naleka kale kughanaghana vya kuŵa mulara cifukwa nkhasangwanga comene kupharazgira ŵanji.”—Ŵazgani Salmo 37:3, 4.

SKEPELERANI KWA YEHOVA

19, 20. (a) Kasi tingacita wuli kuti tiwoneseske kuti vinthu vinkhondi na viŵiri ivyo tasambira mu nkhani izi vileke kutipatuska kwa Yehova? (b) Kasi ni vyakuwonerapo wuli ivyo tingayezga vya ŵanthu awo ŵakalutilira kusendelera kwa Yehova?

¹⁹ Vinthu vyose ivyo tadumbiskana mu nkhani iyi ndiposo mu nkhani iyo yajumpha vikukhumbikwira kuti tiviŵike pa malo ghakwenelera mu umoyo withu. Tikunotha pakuŵa ŵateŵeti ŵa Yehova. Mbumba yakukondwa na umoyo uwemi ni vimoza mwa vyawanangwa vikuru vya Yehova. Tikumanya kuti nchito na ndalama vingatovwira kusanga vinthu vyakukhumbikwa pa umoyo withu. Tikumanyaso kuti vyakusanguluska vingatisamphuska ndiposo kuti vinthu vyakupangika na ŵasayansi vingatovwira. Kweni tikwenera kukumbuka kuti para tikucita vinthu ivi pa nyengo yambura kwenelera, tikutalulira, panji tikuvicita mu nthowa yambura kwenelera, tingajipatuska kwa Yehova.

²⁰ Satana wakukhumba kuti ivi vimucitikirani imwe. Ndipouli, imwe na mbumba yinu mungagega ulwani uwu. (Zinth. 22:3) Sendelerani kwa Yehova na kuskepelera kwa iyo. Tili na vyakuwonerapo vinandi vya mu Baibolo ivyo vingatisambizga pa nkhani iyi. Enoki na Nowa ‘ŵakendanga na Ciuta’ waunenesko. (Gen. 5:22; 6:9) Mozesi “wakalutilira kuŵa wakukhora nga wakuwona Uyo ngwambura kuwoneka.” (Heb. 11:27) Nyengo zose Yesu wakacitanga vinthu ivyo Awiske ŵakakhumbanga, ndipo wakatumbikika. (Yoh. 8:29) Yezgani vyakuwonerapo ivi. “Sekelerani nyengo zose. Lombani kwambura kuleka. Mu cilicose, muwongenge.” (1 Tes. 5:16-18) Ndipo mungazomerezganga cilicose cara kumupatuskani kwa Yehova.