LAYIBULARE YA PA INTANETI ya Watchtower
Watchtower
LAYIBULARE YA PA INTANETI
Chitumbuka
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • MAUNGANO
  • bt mutu 19 pp. 148-155
  • “Lutilira Kuyowoya Ndipo Ungakhalanga Chete Chara”

Vidiyo palije.

Phepani, pali suzgo linyake.

  • “Lutilira Kuyowoya Ndipo Ungakhalanga Chete Chara”
  • “Kuchitira Ukaboni Mwakukwana vya Ufumu wa Chiuta”
  • Mitu Yichoko
  • Nkhani Zakuyanako na Iyi
  • “Ntchito Yawo Yikaŵa ya Kupanga Mahema” (Milimo 18:1-4)
  • “Ŵakorinte Ŵanandi . . . Ŵakamba Kugomezga” (Milimo 18:5-8)
  • “Nili na Ŵanthu Ŵanandi mu Msumba Uwu” (Milimo 18:9-17)
  • “Usange Yehova Wakhumba” (Milimo 18:18-22)
  • “Nilije Mulandu wa Ndopa za Ŵanthu Wose”
    “Kuchitira Ukaboni Mwakukwana vya Ufumu wa Chiuta”
  • Fundo Zikuru za m’Buku la Milimo
    Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova—2008
“Kuchitira Ukaboni Mwakukwana vya Ufumu wa Chiuta”
bt mutu 19 pp. 148-155

MUTU 19

“Lutilira Kuyowoya Ndipo Ungakhalanga Chete Chara”

Paulosi wakajipenjeranga yekha vyakukhumbikwira, kweni wakaŵikanga uteŵeti pakwamba

Nkhani iyi yili pa Milimo 18:1-22

1-3. Chifukwa wuli mpositole Paulosi wakaluta ku Korinte, ndipo ni vinthu wuli ivyo wakaghanaghaniranga?

KUUMALIRO wa chaka cha 50 C.E. Mpositole Paulosi wakaŵa mu Korinte, msumba wa vya malonda uwo ukaŵa usambazi chomene. Mu msumba uwu ŵanthu ŵanandi ŵakaŵa Ŵagiriki, Ŵaroma, na Ŵayuda.a Paulosi wakalutirako kugura panji kuguliska katundu yayi ku msumba uwu, nesi kupenja ntchito. Chifukwa chikuru chomene icho wakalutira ku Korinte chikaŵa chakuti wakachitire ukaboni vya Ufumu wa Chiuta. Kweni Paulosi wakakhumbikwiranga malo ghakuti wakhaleko, ndipo wakaŵikapo mtima kuti waleke kuphyora ŵanyake pa nkhani ya kumupwelelera. Wakakhumba yayi kuti ŵanyake ŵawonenge nga kuti wakakhumbanga kulyera pachanya pa mazgu gha Chiuta. Kasi iyo wakachita wuli?

2 Paulosi wakamanyanga ntchito ya kupanga mahema. Mulimo wa kupanga mahema ukaŵa upusu yayi, kweni iyo wakakhumbisiska kuchita mulimo uwu kuti wajiwovwirenge. Wakwenera kuti wakajifumbanga usange wayisangenge ntchito mu msumba uwu. Kweniso usange waghasangenge malo ghawemi ghakuti wakhaleko. Nangauli wakaghanaghaniranga ivi, Paulosi wakaluwa yayi mulimo wake ukuru, uwo ukaŵa uteŵeti.

3 Paulosi wakakhalako nyengo yitaliko ku Korinte, ndipo uteŵeti wake ukaŵa na vipambi vinandi. Kasi tingasambirako vichi ku ivyo Paulosi wakachita mu Korinte, ivyo vingatovwira kuti tichitire ukaboni mwakukwana vya Ufumu wa Chiuta mu chigaŵa chithu?

KORINTE, MSUMBA UWO UKAŴA NA NYANJA ZIŴIRI

Korinte wakale wakaŵa pa charu icho chikabanyanga vyaru viŵiri, cha Girisi, na cha Peloponnese icho chikaŵa kumwera. Pa malo ghafinyi chomene, charu ichi chikakwananga yayi makilomita 6, ntheura Korinte wakaŵa na madowoko ghaŵiri seri na seri. Pa malo ghakuchemeka Gulf of Corinth pakaŵa Lecaeum, dowoko ilo likaŵa nthowa ya pa nyanja yakulazgira ku Italiya, Sisile, na Sipeni. Pa malo ghakuchemeka Saronic Gulf, pakaŵa dowoko la Kenkereya ilo likaŵa nthowa yakuyira ku chigaŵa cha Aegean, Asia Minor, Siriya, na Eguputo.

Pakuti malo ghakumwera chomene kwa Peloponnese mphepo yikaputanga chomene ndipo ghakaŵanga ghakofya kwendapo na ngalaŵa, kanandi ŵakwendeska ngalaŵa ŵakatemwanga kuziyimika pa limoza mwa madowoko ghaŵiri gha Korinte, kuwuskamo katundu wawo na kwenda nayo pa mtunda, na kumupakiraso mu ngalaŵa pa dowoko la seri linyake. Ngalaŵa zipepu ŵakaziguzanga kujumpha pa ka charu aka pa makuni [mbilinga] agho ŵakaghaŵikanga mu nthowa kufuma ku nyanja iyi kuya ku yinyake. Ntheura chifukwa cha umo msumba uwu ukakhalira, ndiwo ukaŵa wakwamba pa vya malonda, kufuma kumafumiro gha dazi kuya kumanjiliro gha dazi, kweniso kufuma kumpoto kuya kumwera. Malonda agho ghakachitikanga ghakanjizga usambazi mu Korinte kweniso nkharo ziheni izo zikuŵa mu madowoko ghanandi.

Mu nyengo ya mpositole Paulosi, Korinte ukaŵa msumba ukuru wa chigaŵa cha Romu cha Akaya ndiposo ndiko kukaŵa maofesi ghakuzirwa gha boma. Ukaboni wakuti mu msumba uwu mukaŵa visopa vinandi, ni matempile ghakusoperamo mathemba, ŵakavuŵa na matempile gha ŵangoza ŵanandi ŵa Ŵagiriki na Ŵaeguputo, kweniso sunagoge la Ŵayuda.—Mil. 18:4.

Viphalizgano vya kuchimbira ivyo vikachitikanga para pajumpha vyaka viŵiri pa msumba wapafupi wa Isthmia vikaŵa vyakuzirwa chomene, ndipo vikaŵanga vyachiŵiri ku Maseŵero gha Olempiki. Mpositole Paulosi wakwenera kuti wakaŵa mu Korinte apo maseŵero agha ghakachitikanga mu 51 C.E. Ntheura dikishonare yinyake ya Baibolo yikuti, “Paulosi wakaŵapo apo maseŵero agha ghakachitikanga, lekani mu kalata yake ya ku Korinte wakalembamo vinthu vyakukhwaskana na maseŵero gha kuchimbira.”—1 Kor. 9:24-27.

“Ntchito Yawo Yikaŵa ya Kupanga Mahema” (Milimo 18:1-4)

4, 5. (a) Kasi Paulosi wakakhalanga nkhu apo wakaŵa ku Korinte, ndipo wakagwiranga ntchito wuli? (b) Kasi vikenda wuli kuti Paulosi wamanye kupanga mahema?

4 Nyengo yinyake wati wafika mu Korinte, Paulosi wakakumana na Muyuda zina lake Akwila na muwoli wake Prisila, panji Priska. Mbumba iyi yikasamira ku Korinte chifukwa chakuti Themba Kilaudiyo likapeleka “dango lakuti Ŵayuda wose ŵafumemo mu Romu.” (Mil. 18:1, 2) Akwila na Prisila ŵakamupokelera Paulosi mu nyumba yawo, kweniso ŵakamuzomerezga kuti wachite nawo bizinesi yawo. “Chifukwa wose ŵakachitanga ntchito yakuyana waka. Ntchito yawo yikaŵa ya kupanga mahema.” (Mil. 18:3) Paulosi wakalutilira kukhala mu nyumba ya mbumba iyi pa nyengo yose iyo wakachitira uteŵeti mu Korinte. Apo Paulosi wakakhalanga na Akwila kweniso Prisila, wakwenera kuti makalata yanyake agho wakalemba pamasinda ghakazakaŵa chigaŵa cha Baibolo.b

5 Kasi vikenda wuli kuti Paulosi, uyo wakasambizgika “na Gamaliyeli,” wamanyeso ntchito ya kupanga mahema? (Mil. 22:3) Vikuwoneka kuti Ŵayuda ŵa mu nyengo ya Ŵakhristu ŵakwambilira ŵakawonanga kuti ntchakwenelera kusambizga ŵana ŵawo ntchito ya mawoko, nangauli ŵana aŵa ŵangasambiraso masambiro ghapachanya. Pakuti Paulosi wakafuma ku Taraso ku Kilikiya, chigaŵa icho chikamanyikwanga chifukwa cha salu yakuchemeka cilicium iyo ŵakapangiranga mahema, wakwenera kuti wakasambira ntchito iyi apo wakaŵa muwukirano. Kasi ŵakapanganga wuli mahema? Vinyake ivyo vikachitikanga pakupanga mahema nkhuluka, panji kucheketa na kusona salu zinonono zakupangira mahema. Iyi yikaŵa ntchito yinonono.

6, 7. (a) Kasi Paulosi wakayiwonanga wuli ntchito ya kupanga mahema, ndipo ntchivichi chikulongora kuti ndimo Akwila na Prisila ŵakayiwoneranga? (b) Kasi Ŵakhristu mazuŵa ghano ŵakulondezga wuli ivyo Paulosi, Akwila, na Prisila ŵakachita?

6 Ntchito ya kupanga mahema ndiyo yikaŵanga pakwamba yayi kwa Paulosi. Wakagwiranga ntchito iyi kuti wajiwovwirenge pakuchita uteŵeti wa kupharazga makani ghawemi “kwambura kulipiliska.” (2 Kor. 11:7) Kasi Akwila na Prisila ŵakayiwonanga wuli ntchito yawo? Pakuŵa Ŵakhristu, nawo nga ni Paulosi, ŵakwenera kuti ŵakawonanga kuti yiŵawovwirenge waka pakuchita uteŵeti. Nakuti mu 52 C.E., apo Paulosi wakafumangako ku Korinte, Akwila na Prisila ŵakamulondezga ku Efeso, uko ŵakazomerezga kuti mpingo uwunganenge mu nyumba yawo. (1 Kor. 16:19) Pamanyuma, ŵakawelera ku Romu na kulutaso ku Efeso. Ŵakutorana ŵaŵiri aŵa, ŵakaŵika vinthu vya Ufumu pakwamba kweniso ŵakajipeleka kuteŵetera ŵanji, lekani ŵakalumbikanga na “mipingo yose iyo yili mu ŵamitundu.”—Rom. 16:3-5; 2 Tim. 4:19.

7 Ŵakhristu mazuŵa ghano ŵakulondezga ivyo Paulosi, Akwila na Prisila ŵakachita. Ŵateŵeti ŵamwamphu ŵakufukafuka ndipo ŵakukhumba yayi kuŵa “mphingo yikuru” ku ŵanyawo. (1 Tes. 2:9) Ŵapharazgi ŵanyengozose ŵanandi ŵakugwira ganyu panji ntchito zinyake za nyengo yichoko kuti ŵajiwovwirenge pakuchita mulimo wawo wa kupharazga, ndipo tikuŵawonga chomene chifukwa cha ivyo ŵakuchita. Nga ni Akwila na Prisila, ŵateŵeti ŵa Yehova ŵanandi ŵakupeleka nyumba zawo kuti mufikire ŵalaŵiliri ŵa dera. Ntheura awo ŵali na kaluso ‘kakupokelera ŵalendo’ ŵakumanya kuti para ŵachita nthena ŵakukhozgeka chomene.—Rom. 12:13.

MAKALATA AGHO GHAKAŴAKHOZGA

Mu myezi 18 iyo wakakhalira mu Korinte, cha mu 50-52 C.E., mpositole Paulosi wakalemba makalata ghaŵiri agho ghakazakaŵa chigaŵa cha Malemba Ghachigiriki. Makalata agha ni Ŵatesalonika Wakwamba na Wachiŵiri. Kalata iyo wakalembera Ŵagalatiya nayo wakwenera kuti wakalemba pa nyengo yeneyiyi, panji nyengo yichoko waka pamanyuma.

Kalata Yakwamba ku Ŵatesalonika ndiyo njakwamba pa mabuku ghose gha mu Baibolo agho Paulosi wakalemba. Paulosi wakaluta ku Tesalonika cha mu 50 C.E., pa ulendo wake wachiŵiri wa umishonale. Mwaluŵiro, mpingo uwo ukapangika kura ukasuskika chomene, lekani Paulosi na Sila ŵakafumamo mu msumba uwu. (Mil. 17:1-10, 13) Paulosi wakafipiranga chomene mtima mpingo uwu, uwo ukaŵa kuti wamba waka, lekani wakakhumbanga kuwelerako kaŵiri kose. Kweni “Satana wakajanda nthowa.” Ntheura Paulosi wakatuma Timote kuti wakasanguluske na kukhozga ŵabali. Timote wakalutaso kwa Paulosi ku Korinte panji cha kuumaliro kwa chaka cha 50 C.E., ndipo wakiza na lipoti liwemi lakukhwaskana na mpingo wa Ŵatesalonika. Kufuma apa, Paulosi wakalemba kalata iyi.—1 Tes. 2:17–3:7.

Vikuwoneka kuti Paulosi wakalemba Kalata Yachiŵiri ku Ŵatesalonika wati wamara waka kulemba kalata yakwamba, panyake mu 51 C.E. Mu makalata ghose ghaŵiri, Timote na Silivano (uyo wakuchemeka Sila mu buku la Milimo) pamoza na Paulosi ŵakatumizga monire ku ŵabali, kweni palije apo pali kulembeka kuti ŵanthu ŵatatu aŵa ŵakaŵiraso lumoza Paulosi wati wafumamo mu Korinte. (Mil. 18:5, 18; 1 Tes. 1:1; 2 Tes. 1:1) Chifukwa wuli Paulosi wakalemba kalata yachiŵiri iyi? Wakwenera kuti wakapulika vinandi vya mpingo uwu, panji kufuma kwa munthu uyo wakapeleka kalata yakwamba. Chifukwa cha lipoti ili, Paulosi wakalemba kalata ku Tesalonika, kulumba ŵabali chifukwa cha chitemwa kweniso kuzizipizga kwawo ndiposo kovwira ŵanyake awo ŵakatenge kuŵapo kwa Fumu kuli pafupi chomene.—2 Tes. 1:3-12; 2:1, 2.

Kalata iyo Paulosi wakalembera Ŵagalatiya yikulongora kuti iyo wakalutako kaŵiri pambere wandaŵalembere kalata iyi. Mu 47-48 C.E., Paulosi na Baranaba ŵakaluta ku misumba ya Antiyoke wa ku Pisidiya, Ikoniya, Lisitira, na Derebe, ndipo misumba yose iyi yikaŵa mu chigaŵa cha Romu cha Galatiya. Mu 49 C.E., Paulosi wakalutaso ku malo agha pamoza na Sila. (Mil. 13:1–14:23; 16:1-6) Paulosi wakalemba kalata iyi chifukwa chakuti awo ŵakakoseranga pa Chiyuda, awo ŵakendanga mu nyuma zake, ŵakasambizganga kuti munthu wakeneranga kukotoleka na kulondezga Dango la Mozesi kuti waŵe Mkhristu. Tikukayika yayi kuti Paulosi wakalembera Ŵagalatiya kalata iyi wati wapulika waka vya chisambizgo chautesi ichi. Kalata iyi nayo wakwenera kuti wakalembera ku Korinte, para apo cha, mbwenu wakalembera ku Efeso uko wakayima apo wakaweleranga ku Antiyoke wa ku Siriya, panji wakalembera ku Antiyoke kwenekuko.—Mil. 18:18-23.

“Ŵakorinte Ŵanandi . . . Ŵakamba Kugomezga” (Milimo 18:5-8)

8, 9. Kasi Paulosi wakachita wuli wati wawona kuti Ŵayuda ŵakumususka chomene, ndipo kufuma apa wakapharazganga nkhu?

8 Fundo yakuti Paulosi wakawonanga ntchito ya kupanga mahema kuŵa yakumovwira waka pakuchita uteŵeti yikawoneka makora apo Sila na Timote ŵakiza na vyawanangwa kufuma ku Makedoniya. (2 Kor. 11:9) Nyengo yeneyiyo Paulosi “wakamba kutangwanika chomene na kupharazga mazgu.” (Mil. 18:5) Ndipouli, Ŵayuda ŵakamususka chomene apo wakaŵapharazgiranga. Paulosi wakakhung’untha malaya ghake kuti waŵavulire mulandu Ŵayuda chifukwa chakuti ŵakakana uthenga wa kuponoska umoyo wakukhwaskana na Khristu, ndipo wakaŵaphalira kuti: “Mulandu wa ndopa uŵe pa mitu yinu. Ine nilije mulandu. Kufuma sono nilutenge ku ŵanthu ŵa mitundu.”—Mil. 18:6; Ezek. 3:18, 19.

9 Kasi kufuma apa Paulosi wakapharazganga nkhu? Munthu munyake zina lake Titiyasi Yusto, uyo wakwenera kuti wakang’anamukira ku Chiyuda, uyo nyumba yake yikaŵa pafupi na sunagoge, wakamuzomerezga Paulosi kunjira mu nyumba yake. Ntheura Paulosi wakasama mu sunagoge na kuluta mu nyumba ya Yusto. (Mil. 18:7) Paulosi wakalutilira kukhala mu nyumba ya Akwila na Prisila apo wakaŵa mu Korinte, kweni ku nyumba ya Yusto ndiko mpositole uyu wakachitiranga mulimo wake wa kupharazga.

10. Ntchivichi chikulongora kuti Paulosi wakang’anamuranga kuti wapharazgirenge ŵamitundu pera yayi?

10 Kasi apo Paulosi wakati walutenge ku ŵanthu ŵamitundu wakang’anamuranga kuti walekerathu kupharazgira Ŵayuda wose na ŵakung’anamukira ku Chiyuda, nanga ni awo ŵangazomera makani ghawemi? Ndivyo wakang’anamuranga yayi. Mwachiyelezgero, “Khrisipo, mulara wa sunagoge wakagomezga mu Fumu, pamoza na wose ŵamunyumba yake.” Vikuwoneka kuti ŵanandi awo ŵakawungananga pa sunagoge nawo ŵakachita nga ni Khrisipo, chifukwa Baibolo likuti: “Ŵakorinte ŵanandi awo ŵakapulika ŵakamba kugomezga na kubatizika.” (Mil. 18:8) Ntheura mpingo uphya Wachikhristu wa mu Korinte ukawungananga mu nyumba ya Titiyasi Yusto. Usange Luka wali kulemba nkhani ya mu buku la Milimo iyi kuyana na umo vinthu vikachitikira, ipo Ŵayuda panji ŵakung’anamukira ku Chiyuda awo ŵakazgoka Ŵakhristu ŵakanga’anamuka Paulosi wati wakhung’untha vyakuvwara vyake. Nkhani iyi yikulongora kuti mpositole uyu wakaŵa wakunozgeka kusintha mwakuyana na umo vinthu vyaŵira.

11. Kasi Ŵakaboni ŵa Yehova mazuŵa ghano ŵakumuyezga wuli Paulosi apo ŵakupharazgira awo ŵali kale mu matchalitchi?

11 Mu vyaru vinandi mazuŵa ghano, muli matchalitchi agho ghali kukhazikika ndipo ghali na mazaza ghakuru pa ŵanthu ŵawo. Mu vyaru na virwa vinyake, ŵamishonale ŵa matchalitchi ŵapuluska ŵanthu ŵanandi chomene. Kanandi ŵanthu awo ŵakuti Mbakhristu ŵakulondezga maluso ghawo, nga umo ŵakachitiranga Ŵayuda ŵa ku Korinte. Ndipouli, nga ni Paulosi, ise Ŵakaboni ŵa Yehova tikuluta ku ŵanthu ŵanthena aŵa, tikwamba kudumbiskana nawo vinthu vya mu Malemba ivyo ŵangaŵa kuti ŵakuvimanya kale. Nanga ŵatisuske panji ŵalongozgi ŵawo ŵa chisopa ŵatitambuzge, tikutaya mtima yayi. Pakati pa ŵanthu awo “ŵakulimbikira kuteŵetera Chiuta, kweni ŵakumumanya makora yayi,” pangaŵa kuti pali ŵakuzika ŵanandi awo tikwenera kuŵapenja na kuŵasanga kuti tiŵasambizge vya Chiuta.—Rom. 10:2.

“Nili na Ŵanthu Ŵanandi mu Msumba Uwu” (Milimo 18:9-17)

12. Kasi Fumu yikamusimikizgira vichi Paulosi mu mboniwoni?

12 Usange Paulosi wakakayikanga kuti walutilirenge na uteŵeti mu Korinte, wakwenera kuti wakaleka kukayika Fumu Yesu yati yawonekera kwa iyo mu mboniwoni na kumuphalira kuti: “Kopa chara, kweni lutilira kuyowoya ndipo ungakhalanga chete chara, chifukwa ine nili nawe ndipo palije munthu uyo wakuwukirenge kuti wakupweteke, pakuti nili na ŵanthu ŵanandi mu msumba uwu.” (Mil. 18:9, 10) Iyi yikaŵa mboniwoni yakukhozga chomene. Fumu yikamusimikizgira Paulosi kuti yimuvikilirenge kweniso kuti mu msumba uwu mukaŵa ŵanthu ŵanandi ŵakwenelera. Kasi Paulosi wakachita wuli wati wawona mboniwoni iyi? Baibolo likuti: “Wakakhala kwenekura chaka chimoza na myezi 6, wakaŵasambizganga mazgu gha Chiuta.”—Mil. 18:11.

13. Kasi Paulosi wakwenera kuti wakaghanaghananga vichi apo wakizanga ku chitengo chakweruzgirapo, kweni chifukwa wuli wakeneranga kugomezgera kuti ivi ndivyo vimuchitikirenge yayi?

13 Wati wakhala pafupifupi chaka chimoza mu Korinte, Paulosi wakawona ukaboni unyake wakuti Fumu yikaŵa nayo. “Ŵayuda wose ŵakawukira Paulosi, ndipo ŵakamutolera ku chitengo chakweruzgirapo.” (Mil. 18:12) Chitengo chakweruzgirapo chikwenera kuti chikaŵa pafupi na pakatikati pa msika wa mu Korinte, ndipo ŵanyake ŵakughanaghana kuti chikaŵa pulatifomu yakutozgeka na malibwe gha mabo ghabuluu na ghatuŵa ghakutowa chomene. Malo gha panthazi pa chitengo chakweruzgirapo ghakaŵa ghasani mwakuti mzinda ukuruko wa ŵanthu ungakhalapo. Ivyo ŵasayansi ŵakufukura vinthu vyapasi ŵasanga vikulongora kuti chitengo chakweruzgirapo ichi chikaŵa pafupi waka na sunagoge, ntheura chikaŵaso pafupi na nyumba ya Yusto. Apo Paulosi wakizanga panthazi pa chitengo chakweruzgirapo wakwenera kuti wakaghanaghananga vya kudinyika kwa Stefano, uyo nyengo zinyake wakuchemeka kuti Mkhristu wakwamba kufwira chipulikano. Paulosi, uyo pa nyengo iyo wakachemekanga Saulosi, “wakazomerezga kuti Stefano wakomeke.” (Mil. 8:1) Kasi Paulosi nayo wakadinyika na malibwe? Yayi, chifukwa Fumu yikamulayizga kuti: ‘Palije munthu uyo wakupwetekenge.’—Mil. 18:10.

Galiyo wakumazga mulandu wa Paulosi pambere mweneko wandayowoyepo. Ŵasilikari Ŵachiroma ŵakuchetamiska kagulu ka ŵanthu ŵakali

“Ntheura wakaŵachimbizga ku chitengo chakweruzgirapo.”—Milimo 18:16.

14, 15. (a) Kasi Ŵayuda ŵakati Paulosi wakananga vichi, ndipo chifukwa wuli Galiyo wakamazga mulandu uwu? (b) Ntchivichi chikachitikira Sositene, ndipo vinthu vikwenera kuti vikaŵa wuli kwa iyo paumaliro?

14 Kasi ntchivichi chikachitika Paulosi wati wafika ku chitengo chakweruzgirapo? Mweruzgi uyo wakakhala pa chitengo ichi wakaŵa nduna ya Akaya zina lake Galiyo, mukuru wa Seneca, Muroma wavinjeru. Ŵayuda ŵakamba kuyowoya ivyo ŵakakolera Paulosi, ŵakati: “Munthu uyu wakukopa ŵanthu kuti ŵasopenge Chiuta mu nthowa yakupambana na dango.” (Mil. 18:13) Ŵayuda ŵakang’anamuranga kuti Paulosi wakapuluskanga ŵanthu kwambura kulondezga dango. Ndipouli, Galiyo wakawona kuti palije icho Paulosi ‘wakabuda’ ndipo wakaŵavya mulandu uliwose wakuti “wananga chinthu chikuru.” (Mil. 18:14) Galiyo wakakhumba chara kunjilirapo pa mphindano za Ŵayuda. Galiyo wakamazga mulandu uwu pambere Paulosi wandayowoye lizgu lililose. Ŵayuda ŵakakwiya chomene. Ŵakawukira Sositene mulara wa sunagoge, uyo panji wakanjira mu malo gha Khrisipo. Ŵakakora Sositene “ndipo ŵakamba kumutimba panthazi pa chitengo chakweruzgirapo.”—Mil. 18:17.

15 Chifukwa wuli Galiyo wakawukanizga yayi mzinda kutimba Sositene? Panji Galiyo wakaghanaghananga kuti Sositene wakaŵa mulongozgi wa kagulu kakususka ako kakawukira Paulosi, ntheura wakeneranga nadi kutimbika. Kwali ndimo vikaŵira kwali yayi, ivyo vikachitika vikaŵa na uwemi wake. Mu kalata yake yakwamba ku mpingo wa Ŵakorinte, iyo wakalemba vyaka vyati vyajumphapo, Paulosi wakayowoya za munthu munyake zina lake Sositene kuti mubali. (1 Kor. 1:1, 2) Kasi Sositene uyu ni uyo ŵakamutimba ku Korinte? Usange ndiyo nadi, mbwenu ivyo vikamuchitikira vikamovwira Sositene kunjira Chikhristu.

16. Kasi mazgu gha Fumu ghakuti, “lutilira kuyowoya ndipo ungakhalanga chete chara, chifukwa ine nili nawe,” ghakutovwira wuli mu uteŵeti?

16 Kumbukani kuti Ŵayuda ŵati ŵakana upharazgi wa Paulosi, Fumu Yesu yikamuphaliranga kuti: “Kopa chara, kweni lutilira kuyowoya ndipo ungakhalanga chete chara, chifukwa ine nili nawe.” (Mil. 18:9, 10) Tikwenera kukumbuka mazgu agha, chomenechomene para ŵanthu ŵakukana uthenga withu. Kuluwa yayi kuti Yehova wakusanda mitima ndipo wakuguzira ŵanthu ŵa mitima yiwemi kwa iyo. (1 Sam. 16:7; Yoh. 6:44) Fundo iyi yikutikhuŵilizga kuti tiŵe ŵakutangwanika na uteŵeti. Chaka chilichose, ŵanthu masauzandi ghanandi ŵakubatizika, ndipo pa zuŵa limoza ŵanthu mahandiredi ŵakubatizika. Awo ŵakupulikira dango lakuti ŵakazgore “ŵanthu ŵa mitundu yose kuŵa ŵasambiri,” Yesu wakuŵasimikizgira kuti: “Ine nili namwe mazuŵa ghose m’paka umaliro wa charu ichi.”—Mat. 28:19, 20.

“Usange Yehova Wakhumba” (Milimo 18:18-22)

17, 18. Kasi Paulosi wakwenera kuti wakaghanaghananga vichi apo wakalutanga ku Efeso?

17 Baibolo likuyowoya yayi usange ivyo Galiyo wakachita ku awo ŵakatunduranga Paulosi vikawovwira kuti mpingo wa mu Korinte uŵe pa mtende. Ndipouli, Paulosi wakakhalako “mazuŵa ghanyakeso” pambere wandalayirane na ŵabali ŵa ku Korinte. Mu 52 C.E., wakanyamuka kuti wambukire ku Siriya kufuma ku dowoko la Kenkereya, mtunda wa makilomita pafupifupi 11 kumafumiro gha dazi kwa Korinte. Kweni pambere wandanyamuke pa Kenkereya, Paulosi “wakameta sisi la ku mutu wake, chifukwa wakalapa chilapo.”c (Mil. 18:18) Pamanyuma, wakatora Akwila na Prisila ndipo ŵakambuka Nyanja ya Aegean kulazga ku Efeso mu Asia Minor.

18 Apo Paulosi wakafumanga ku Kenkereya, wakwenera kuti wakaghanaghaniranga vinthu ivyo vikachitika mu Korinte. Wakakumbukanga vinthu viwemi vinandi chomene ndipo wakaŵa na vifukwa vyakuŵira wakukhorwa. Uteŵeti uwo wakachita ku malo agha kwa myezi 18 ukaŵa na vipambi viwemi. Mpingo wakwamba mu Korinte ukapangika, ndipo ukawungananga mu nyumba ya Yusto. Pa awo ŵakazgoka Ŵakhristu pakaŵa Yusto, Khrisipo na ŵamunyumba yake, na ŵanyake ŵanandi. Paulosi wakaŵatemwanga chomene ŵasambiri ŵaphya aŵa, chifukwa wakaŵawovwira kuti ŵaŵe Ŵakhristu. Pamanyuma, wakaŵalembera kalata na kuŵaphalira kuti iwo ŵakaŵa kalata ya malumbo yakulembeka mu mtima wake. Nase tikuŵatemwa chomene awo taŵawovwira kuti ŵambe kusopa kwaunenesko. Tikukhorwa chomene para tikuwona “makalata gha malumbo” agha.—2 Kor. 3:1-3.

19, 20. Kasi Paulosi wakachita vichi wati wafika ku Efeso, ndipo tikusambira vichi kwa iyo pa nkhani ya kufiska vilato vyauzimu?

19 Wati wafika mu Efeso, nyengo yeneyiyo Paulosi wakatangwanika na mulimo wake wa kupharazga. “Wakanjira mu sunagoge na kudumbirana na Ŵayuda.” (Mil. 18:19) Pa ulendo uwu, Paulosi wakakhalamo nyengo yichoko waka mu Efeso. Nangauli ŵakamupempha kuti wakhalemo nyengo yitaliko, “kweni wakakana.” Pakulayirana nawo, wakaphalira Ŵaefeso kuti: “Namuweraso, usange Yehova wakhumba.” (Mil. 18:20, 21) Tikukayika yayi kuti Paulosi wakawona kuti mu Efeso mulimo wa kupharazga ukeneranga kulutilira. Mpositole uyu wakaghanaghana vya kuwelerako, kweni wakaleka nkhani yose mu mawoko gha Yehova. Kasi ivyo Paulosi wakachita apa ntchiyezgero chiwemi yayi kwa ise? Para tikukhumba kufiska chilato icho chikuchindika Chiuta, tikwenera kuchitapo kanthu ndise. Ndipouli, nyengo zose tikwenera kugomezga chomene ulongozgi wa Yehova na kuchita vinthu mwakuyana na khumbo lake.—Yak. 4:15.

20 Paulosi wakaleka Akwila na Prisila mu Efeso, ndipo wakakwera ngalaŵa na kukhilira ku Kesareya. Vikuwoneka kuti “wakaluta” ku Yerusalemu na kutawuzga mpingo kwenekura. (Mil. 18:22) Kufuma apo, Paulosi wakaluta ku Antiyoke wa ku Siriya, uko wakafuma. Ulendo wake wachiŵiri wa umishonale ukamara makora. Kasi ni vinthu wuli ivyo vikamuchitikira pa ulendo wake waumaliro wa umishonale?

CHILAPO CHA PAULOSI

Lemba la Milimo 18:18 likuti apo Paulosi wakaŵa ku Kenkereya, “wakameta sisi la ku mutu wake, chifukwa wakalapa chilapo.” Kasi chikaŵa chilapo wuli?

Kanandi, chilapo ni layizgo lapadera ilo munthu wakulayizga Chiuta kuti wachitenge chinthu chinyake, wapelekenge chinthu chinyake, panji kunjira mu phangano linyake. Ŵanyake ŵakughanaghana kuti Paulosi wakameta sisi lake kuti wafiske chilapo cha Unaziri. Kweni tikwenera kumanya kuti Malemba ghakuti para Munaziri wakwaniska nyengo ya uteŵeti wake wapadera kwa Yehova, wakeneranga kumetera sisi lake “pa mulyango wa chihema chakukumanamo.” Vikuwoneka kuti munthu wakeneranga kuchitira ivi ku Yerusalemu pera, ku Kenkereya yayi.—Maŵa. 6:5, 18.

Nkhani ya mu buku la Milimo yikuyowoya yayi nyengo iyo Paulosi wakachitira chilapo ichi. Vingachitika kuti wakachita chilapo ichi pambere wandazgoke Mkhristu. Kweniso nkhani iyi yikuyowoyapo yayi kuti Paulosi wakapempha chinthu chinyake chapadera kwa Yehova. Buku linyake likusachizga kuti panyake Paulosi wakameta sisi lake kuti “wawonge Chiuta chifukwa cha kumuvikilira, ivyo vikawovwira kuti wafiske uteŵeti wake ku Korinte.”

a Wonani bokosi lakuti “Korinte, Msumba Uwo Ukaŵa na Nyanja Ziŵiri.”

b Wonani bokosi lakuti “Makalata agho Ghakaŵakhozga.”

c Wonani bokosi lakuti “Chilapo cha Paulosi.”

    Mabuku gha Chitumbuka (1982-2023)
    Fumani
    Njirani
    • Chitumbuka
    • Tumizgani
    • Ivyo Mukukhumba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malango
    • Phangano
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Njirani
    Tumizgani