LAYIBULARE YA PA INTANETI ya Watchtower
Watchtower
LAYIBULARE YA PA INTANETI
Chitumbuka
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • MAUNGANO
  • w15 6/1 pp. 3-5
  • Sayansi Yikutovwira

Vidiyo palije.

Phepani, pali suzgo linyake.

  • Sayansi Yikutovwira
  • Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova—2015
  • Mitu Yichoko
  • Nkhani Zakuyanako na Iyi
  • KASI ŴASAYANSI ŴAKUMANYA VYOSE?
  • Kasi Ŵakaboni ŵa Yehova Ŵakuyiwona Wuli Sayansi?
    Ivyo Ŵanthu Ŵakutemwa Kufumba
  • Ŵasayansi Ŵakumanya Vyose Yayi
    Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova—2015
  • Ivyo Ŵasayansi Ŵakumanya Yayi
    Wukani!—2021
Gongwe la Mulinda Likupharazga Ufumu wa Yehova—2015
w15 6/1 pp. 3-5
Galimoto, GPS, setilayiti, ndege, wongo

NKHANI YA PACHIKOPI | KASI TIKWENERA KUGOMEZGA CHOMENE SAYANSI M’MALO MWA BAIBOLO?

Sayansi Yikutovwira

Kasi sayansi ni vichi? Dikishonare yinyake yikuti sayansi ni masambiro gha vinthu vya chilengiwa. Pakusambira pakuŵa ntchito yikuru. Ŵakuyezgelera, kupima, kweniso ŵakuwoneseska ivyo vikuchitika. Pakutora masabata, myezi, panji vyaka kuti ŵasayansi ŵamanye vinthu. Nyengo zinyake ŵakuphyoka pawaka. Kweni nyengo zinyake ivyo ŵakusanga vikovwira ŵanthu. Tiyeni tiwone vinyake ivyo ŵasanga.

Kampani yinyake ku Europe yili kupanga kapayipi kakumwera maji ako kakovwira munthu kuti waleke kulwara para wamwa maji ghaheni. Kapayipi aka kakovwira chomene para kwachitika masoka gha chilengiwa. Mu 2010, kakawovwira ŵanthu ku Haiti apo kukachitika chindindindi.

Ŵasayansi ŵali kupayika masetilayiti mu mlengalenga agho ghakovwira madilayivara, ŵakwendeska ndege, ŵakwendeska sitima, na ŵanthu ŵanyake kuti ŵamanyenge uko ŵakuluta. Masetilayiti agha ghakuchemeka kuti GPS. Chifukwa cha masetilayiti agha, magalimoto ghanyake, mafoni, na makompyuta, ghakulongora mapu. Ivi vikovwira munthu kumanya uko wali na uko wakuluta.

Mazuŵa ghano kuli mafoni, makompyuta, ndege, na Intaneti. Kweniso ŵasayansi ŵasanga nthowa zinandi zakuchizgira matenda. Ivi vikovwira chomene ŵanthu.

KASI ŴASAYANSI ŴAKUMANYA VYOSE?

Ŵasayansi ŵachali kusambira vinandi vya chilengiwa. Ŵanyake ŵakusambira vya nkhongono ya nyukiliya. Ŵanyake ŵakusambira umo vinthu vikaŵirako. Pakuti ŵakusambira vyakuwoneka na vyambura kuwoneka wuwo, ŵakuwona kuti Chiuta waŵengeko mphanyi ŵali kumusanga.

Amir D. Aczel wakati: “Ŵasayansi ŵakugomezga kuti Chiuta kulije.” Wasayansi munyake wakati: “Kuyana na ivyo tasambira kweniso ivyo tasanga, palije ukaboni wakuti Chiuta waliko.” Ŵanyake ŵakuti ivyo Baibolo likuyowoya ni vidokoni waka kweniso ni nkhani zautesi.a

Kweni fumbo ndakuti: Kasi ŵasayansi ŵakumanya vyose? Yayi. Steven Weinberg wakati: “Pali vinandi vyakuti tisambire, ndipo tingakwaniska yayi kumanya vyose.” Munyake wakati: “Vinyake tingavipulikiska yayi.” Wonani vinyake ivyo ŵasayansi ŵakuleka kupulikiska.

  • DNA

    Maselo ghakovwira kuti munthu waŵe na nkhongono kweniso kuti wakulenge. Kweni ŵasayansi ŵakumanya makora yayi umo vyose vikwendera.

  • Mwana wakuzanthiska bola

    Para munthu waponya kanthu muchanya kakuwelera pasi. Kweniso mwezi ukwenda mu nthowa yake para ukuzingilira charu. Vyose ivi vikuchitika chifukwa cha nkhongono ya kuguza iyo yili pa charu chapasi. Ŵasayansi ŵakupulikiska yayi umo nkhongono iyi yikugwilira ntchito.

  • Mlengalenga

    Ŵasayansi ŵali na makina ghankhongono ghakupimira vinthu, kweni para ŵakupima ŵakuwona vyose yayi.

Chifukwa wuli ntchiwemi kumanya kuti vinyake ŵasayansi vikuŵatonda? Wasayansi munyake wakati: “Pakuti tikumanya vichoko waka, ipo tikwenera kulutilira kusambira.”

Kasi tikwenera kugomezga chomene sayansi m’malo mwa Baibolo? Ŵasayansi ŵakuyezga nthowa zakupambanapambana kuti ŵamanye vinandi mu chilengiwa, kweni vikuŵatonda. Kasi ivyo ŵakuleka kuvipulikiska tingati ni vyambura ntchito? Kasi ni vyakuti tingavimanya yayi? Mu nyengo yakale ku Babuloni kukaŵa ŵanthu awo ŵakasandanga vya chilengiwa. Buku linyake likuti: “Ŵababuloni ŵakamanyanga vinandi yayi. Sono pajumpha vyaka pafupifupi 4,000, kweni ŵasayansi ŵamazuŵa ghano nawo ŵakumanya vinandi yayi.”—Encyclopedia Britannica.

Waliyose wakwenera kusankha yekha ivyo wagomezgenge pa nkhani iyi. Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakulondezga ivyo Baibolo likuyowoya. Likuti: “Mahara ghinu ghamanyikwe ku ŵanthu wose.” (Ŵafilipi 4:5) Para namwe mungasanda, muwonenge kuti vinyake ivyo ŵasayansi ŵakusanga vikukolerana na ivyo vili mu Baibolo.

a Ŵanthu ŵanyake ŵakugomezga yayi ivyo Baibolo likuyowoya chifukwa cha ivyo matchalitchi ghakusambizga. Matchalitchi ghanyake ghakusambizga kuti charu chapasi chikalengeka mu mazuŵa 6 gha maora 24. Wonani bokosi la mutu wakuti “Vinyake Ivyo Ŵasayansi Ŵasanga Vikukolerana na Ivyo Vili mu Baibolo.”

Vinyake Ivyo Ŵasayansi Ŵasanga Vikukolerana na Ivyo Vili mu Baibolo

Baibolo ni buku la sayansi yayi. Kweni awo ŵakalemba Baibolo, ŵali kulemba unenesko pa nkhani za sayansi. Vinyake ni ivi.

  • Mlengalenga

    Charu chikaŵako ni kale

    Ŵasayansi ŵanyake ŵakuti charu chapasi chili na vyaka pafupifupi 4 biliyoni. Ŵanyake ŵakuti kufuma apo nyenyezi na vinyake vya kuchanya vikaŵirako, pajumpha vyaka 13 panji 14 biliyoni. Visopa vinyake vikusambizga kuti charu chili na vyaka masauzandi ghachoko waka, kweni uwu mbutesi. Pa Genesis 1:1 pakuti: ‘Pakwamba, Chiuta wakalenga kuchanya na charu chapasi.’ Apa Baibolo lindayowoye deti. Ipo para ŵasayansi ŵakuti charu chikaŵako ni kale ŵakuteta yayi.

  • Mapiri, makuni, na maji

    Pakatora nyengo yitali kuti charu chilengeke

    Genesis chaputara 1, chikulongosora ivyo vikalengekanga pa “zuŵa.” Pa vyose ivyo vikalengeka, munthu wakaŵa waumaliro. Baibolo likuyowoya yayi kuti mazuŵa 6 ghakaŵa nyengo yitali wuli. Mazuŵa agha ghakaŵa gha maora 24 yayi, kweni nyengo yitali. Ntheura para ŵasayansi ŵangati pakatora nyengo yitali kuti charu chilengeke, ŵakuteta yayi.

  • Charu chapasi

    Charu chikulendera pambura kanthu

    Baibolo likuti charu chapasi chikulendera pambura kanthu. (Job 26:7) Ŵanthu ŵanyake ŵakuti chili pachanya pa zovu izo zimilira pa furu mukuru, kweni uwu mbutesi. Nicolaus Copernicus na Johannes Kepler, ŵakati pali nkhongono yambura kuwoneka iyo yikupangiska kuti charu chizingilirenge zuŵa. Isaac Newton wakalongosora umo nkhongono iyi yikovwilira charu chapasi na mapulaneti ghanyake kuti vizingilirenge zuŵa. Nkhongono iyi ndiyo yikovwira kuti charu chilenderenge pawaka.

  • Tuvibungu

    Kujivikilira ku matenda

    Buku la Leviticus likulongosora ivyo Ŵaisrayeli ŵakeneranga kuchita kuti ŵaleke kupirana matenda. Uyo wali na matenda ghakuti wangapirako ŵanyake, wakeneranga kukhala kwayekha. Pa Duteronome 23:12, 13, Ŵaisrayeli ŵakaŵaphalira kuti ŵakajovwirenge kuwaro kwa msasa. Munthu wakeneranga kujima na kuwundapo para wamara. M’ma 1800, ŵasayansi na madokotala ŵakabowozga kuti ivi ni vyakovwira chomene kuti munthu wajivikilire ku matenda.

Ivyo Baibolo likuyowoya vikalembeka ni kale chomene. Kasi awo ŵakalemba Baibolo ŵakazimanya wuli fundo za sayansi? Chiuta ndiyo wakaŵawovwira. Baibolo likuti: ‘Pakuti umo mitambo yiliri kuchanya na charu, ntheura ndimo ziliri nthowa zane kuchanya kuluska zinu na maghanoghano ghane kuluska ghinu.’—Yesaya 55:9.

    Mabuku gha Chitumbuka (1982-2023)
    Fumani
    Njirani
    • Chitumbuka
    • Tumizgani
    • Ivyo Mukukhumba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malango
    • Phangano
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Njirani
    Tumizgani