Maliferensi gha Uteŵeti na Umoyo Wachikhristu—Kabuku ka Maungano

JANYUWALE 6-12

MAZGU GHA CHIUTA MBUSAMBAZI | GENIZESI 1-2

“Yehova Wakalenga Vyamoyo pa Charu”

it-1-E 527-528

Kulenga

Pa zuŵa lakwamba apo Yehova wakati “Kuŵe ungweru,” kukwenera kuti kukamba kuŵala pachokopachoko ndipo ungweru ukamba kujumpha mu mabingu kweni ivyo vikapelekanga ungweru vikaŵa kuti panyengo iyo vingawoneka yayi pa charu chapasi. Ivi vikwenera kuti vikachitikanga pachokopachoko nga umo wakayowoyera J. W. Watts. Iyo wakati: “Ndipo paumaliro ungweru ukaŵako” (Ge 1:3, A Distinctive Translation of Genesis) Chiuta wakapatura ungweru na chisi, ndipo ungweru wakawuthya muhanya, apo Chisi wakachithya Usiku. Ivi vikulongora kuti charu chikuzingilira mwakuti para ku chigaŵa chinyake ni muhanya kunyake kukuŵa usiku.—Ge 1:3, 4.

Pa zuŵa lachiŵiri Chiuta wakapanga mlengalenga mwa kupatura “maji ku maji.” Maji ghanyake ghakakhala pa charu cha pasi kweni ghanandi ghakakwera kuchanya ndipo pakatikati pakaŵa mlengalenga. Chiuta wakathya mlengalenga, Kuchanya, kweni kuchanya uku nkhutali chomene yayi na charu chapasi chifukwa maji agho ghali pachanya pa mlengalenga ghakufika yayi uko kuli nyenyezi panji uko kuli vinthu vinyake vyakuchanya.—Ge 1:6-8; wonani EXPANSE.

Pa zuŵa la Chitatu, nkhongono zakuziziswa za Yehova zikawunjika pamoza maji agho ghakaŵa pasi pa mlengalenga ndipo mtunda wakomira ukawoneka. Chiuta wakawuthya mtunda wakomira uwu kuti Charu Chapasi. Pakaŵaso pa zuŵa ili apo Yehova wakamba kulenga vinthu pa charu chapasi ndipo charu chapasi chikamba kumezga utheka, vyakumera vyakupambika mbuto, na makuni gha vipambi na njere zake, kuyana na mitundu yake. Chilichose cha ivyo Chiuta wakalenga pa zuŵa ili chikamba kupambika mwakuyana na “mitundu yake.”—Ge 1:9-13.

it-1-E 528 ¶5-8

Kulenga

Ntchakukondweska kuti pa Genizesi 1:16 ŵakagwiliskira ntchito lizgu Lachihebere lakuti ʽa·sahʹ, ilo likung’anamura “kupanga,” mu malo mwa lizgu Lachihebere lakuti ba·raʼʹ, ilo likung’anamura “kulenga.” Pakuti zuŵa, mwezi, na nyenyezi ntchigaŵa cha vinthu vya kuchanya, mwakuyana na lemba la Genizesi 1:1, vinthu ivi vikaŵa kuti vyalengeka kale pambere zuŵa la Chinayi lindakwane. Pa zuŵa la Chinayi Chiuta wakalutilira “kupanga” vinthu vya kuchanya ivi kuti viyambe kovwira chomene pa charu chapasi. Apo Baibolo likuti, “Chiuta wakaviŵika mu mlengalenga kuti vingweluskenge charu chapasi,” vikulongora kuti pa nyengo iyi ndipo vikaŵa kuti vingawoneka pa charu chapasi. Kweniso vyakungweluskira ivi, ni “vimanyikwiro vya nyengo, mazuŵa, na vyaka,” lekani vikamba kulongozga ŵanthu munthowa zakupambanapambana.—Ge 1:14.

Ndipo pa zuŵa la Chinkhondi Chiuta wamba kulenga vinyama pa charu chapasi. Palije chilengiwa nanga ntchimoza icho Yehova wakachilenga munthowa yakuti chisinthenge kufuma pa mtundu uwu kuluta pa unyake, kweni vyose Chiuta wakachita kuvilenga kwizira mu nkhongono yake yapadera. Baibolo likuti: “Chiuta wakalenga vyamoyo vikuruvikuru vyamunyanja na vyamoyo vyose ivyo vikwenda na kuskuŵa mu maji, kuyana na mitundu yake, kweniso vyamoyo vyose vya mapapindo ivyo vikuduka, kuyana na mitundu yake.” Chiuta wakakondwa na ivyo wakalenga ndipo wakavitumbika kuti vyandane ndipo chikaŵa chamachitiko chifukwa Chiuta wakavipa nkhongono kuti vibabane “kuyana na mitundu yake.” Chiuta wakawona kuti ntchiwemi, kweniso kuti vyose ivyo wakalenga ni viwemi.—Ge 1:20-23.

Pa zuŵa la 6 “Chiuta wakapanga vinyama vyamuthengere kuyana na mitundu yake na vinyama vyakuŵeta kuyana na mitundu yake, na vyamoyo vinyake vyose ivyo vikukhwaŵa kuyana na mitundu yake.” Ndipo Chiuta wakawonaso kuti ni viwemi.—Ge 1:24, 25.

Cha ku umaliro wa zuŵa la nambara 6 Chiuta wakalenga chilengiwa chapadera kuluska vinyama, kweni chapasiko pakuyaniska na ŵangelo. Chilengiwa ichi ni munthu uyo wakalengeka mu chikozgo cha Chiuta. Pakuyowoya za munthu, Baibolo pa Genizesi 1:27 likuti “[Chiuta] wakalenga mwanalume na mwanakazi.” Nkhani yakuyana waka iyo yili pa Genizesi 2:7-9 yikulongora kuti Chiuta wakapanga mwanalume kufuma ku dongo ndipo wakaputiramo mvuchi wa umoyo mu mphuno zake, ndipo munthu wakaŵa wamoyo. Chiuta wakamuŵika mu Paradiso kuŵa chikaya chake na kumupa vyakurya. Apa, Yehova wakatora dongo la pasi na kupanga munthu ndipo pamanyuma wakatora mbambo ya Adamu na kupanga mwanakazi. (Ge 2:18-25) Chiuta wati walenga mwanakazi, ndipo munthu wakaŵa kuti wangamba kubaba ŵana.—Ge 5:1, 2.

Ivyo Tasambira

it-2-E 52

Yesu Khristu

Ni Mlengi yayi . Mwana wa Chiuta nayo wakachitako mulimo wakulenga. Kweni ichi chikung’anamura kuti ni Mlengi nga Mbadada ŵake yayi. Nkhongono ya mzimu utuŵa iyo wakagwiliskira ntchito pakulenga yikafumanga kwa Adada ŵake. (Ge 1:2; Sa 33:6) Pakuti Yehova ntchisimi cha umoyo, chilengiwa chilichose, chakuwoneka na chambura kuwoneka, viliko chifukwa cha iyo. (Sa 36:9) Yehova wakamugwiliskira waka ntchito Mwana wake pakulenga, kweni ichi chikung’anamura kuti Mwana nayo ni Mlengi yayi. Nakuti nanga ni Yesu mweneko wakayowoyanga kuti Chiuta ndiyo wakalenga vinthu nga umo Malemba ghakuyowoyera.—Mt 19:4-6; wonani CREATION.

JANYUWALE 13-19

MAZGU GHA CHIUTA MBUSAMBAZI | GENIZESI 3-5

“Viheni Ivyo Vyachitika Chifukwa cha Utesi Wakwamba”

it-2-E 186

Vyakuŵinya Pakubaba

Mazgu agha ghakuyowoya za masuzgo agho ghakuŵapo pakubaba. Yehova wakaphalira Eva ivyo vichitikenge pakubaba chifukwa chakuti waleka kupulikira. Eva walutilirenge kupulikira, mphanyi Yehova wakalutilira kumutumbika. Kubaba ŵana mphanyi nkhwakukondweska nyengo zose chifukwa “thumbiko la Yehova ndilo likusambazga munthu, ndipo wakusazgako vyakuŵinya yayi.” (Zi 10:22) Kweni chifukwa cha kwananga, waliyose pakubaba wakupulika vyakuŵinya. Eva wati wananga Chiuta wayowoya kuti “Nizamusazgirako vyakuŵinya para waŵa na nthumbo. Uzamupulika vyakuŵinya pakubaba ŵana.”—Ge 3:16.

Ivyo Tasambira

it-2-E 192 ¶5

Lameki

Powemu iyo Lameki wakayowoyera ŵawoli ŵake, (Ge 4:23, 24) yikulongora kuti ŵanthu ŵakaŵa ŵankhaza pa nyengo iyo. Mu powemu yake Lameki wakati: “Pulikani mazgu ghane, imwe ŵawoli ŵa Lameki; thyani makutu ku ivyo nkhuyowoya: Nakoma munthu chifukwa cha kunipweteka, namukoma nadi munyamata chifukwa cha kunitimba. Usange uyo wakoma Kayini wakwenera kuwezgereka nduzga kankhondi na kaŵiri, ipo uyo wakomenge Lameki zikwenera kuŵa 77.” Lameki wakwenera kuti wakayowoyanga ivi kuti wajivikilire. Wakakhumbanga kulongora kuti wakomera dala munthu yayi nga umo wakachitira Kayini. Lameki wakati munyamata uyu, wakamutimba na kumupweteka. Ntheura iyo pakujivikilira, wakamukoma. Pakuyowoya powemu iyi, Lameki wakajivikiliranga ku ŵanthu awo ŵangakhumba kumuwezgera kuti ŵamukome.

it-1-E 338 ¶2

Kuyuyura

Kale pambere Chigumula chindachitike mu nyengo ya Enoshi ŵanthu ŵakamba “kuchema pa zina la Yehova.” Kweni vikuwoneka kuti ŵanthu aŵa ŵakachemanga pa zina ili munthowa yambura kwenelera. Mwakupambana na ŵanthu aŵa, Abelu uyo wakadankha kuŵako wakazunuranga zina la Chiuta mu nthowa yakwenelera. (Ge 4:26; Heb 11:4) Mwakuyana na umo ŵakuyowoyera ŵakaswiri ŵanyake, usange ŵanthu aŵa ŵakachemanga mwambura kwenelera pa zina la Yehova, ndikuti kuchema uku kukaŵa kuyuyura zina la Chiuta.—wonani ENOSH, ENOS.

JANYUWALE 27–FEBULUWALE 2

MAZGU GHA CHIUTA MBUSAMBAZI | GENIZESI 9-11

“Charu Chose Chapasi Chikaŵa na Chiyowoyero Chimoza”

it-1-E 239

Babuloni Mukuru

Umo Babuloni Wakale Wakaŵira. Panyengo iyo ŵakambanga kuzenga msumba wa Babuloni mu vidikha vya Shinara, ndipo ŵakambaso kuzenga chigongwe cha Babeli. (Ge 11:2-9) Ŵanthu aŵa ŵakazenganga chigongwe ichi kuti ŵachindike zina la Chiuta yayi, kweni kuti ŵajipangire lumbiri. Viliŵa vya nga vya chigongwe cha Babeli vikusangika uko kukaŵa msumba wakale wa Babuloni kweniso palipose ku Mesopotamiya. Pakuti viliŵa ivi vikukozgana na viliŵa vya chigongwe cha Babeli, vikulongora kuti chisopa chautesi chikaŵa palipose ku Mesopotamiya. Yehova wakalekeska ntchito yakuzenga chigongwe cha Babeli ndipo ivi vikulongora kuti Yehova wakachisuska kuti ntchisopa chautesi. Zina la Chihebere lakuti Babeli likung’anamura “nthimbanizgo” ndipo lizgu la Chisumeri lakuti (Ka-dingir-ra) kweniso la Akkad lakuti (Bab-ilu) ghose ghakung’anamura “Chipata cha Chiuta.” Pakuti Chiuta wakaŵasuska, ŵanthu ŵa ku malo agha ŵakasintha zina ili, ndipo zina ilo likanjira m’malo mwake likalongoranga nipera kuti msumba uwu uchali na chisopa ichi.

it-2-E 202 ¶2

Chiyowoyero

Buku la Genizesi likulongosora kuti pamanyuma pa Chigumula, ŵanthu ŵanyake ŵakakolerana kuti ŵachite chinthu icho chikasuskananga na khumbo la Chiuta, lakuti ŵanthu ŵaŵe pa charu chose. (Ge 9:1) M’malo mwakuti ŵanthu ŵathandazgike na “kuzuzga charu chapasi,” ŵakaŵikapo mtima kuti wose ŵakhalenge malo ghamoza gha chidika mu charu cha Shinara ku Mesopotamiya. Malo agha ndiyo ghakatenge ghaŵenge chinyina cha chisopa chifukwa ndiko kukaŵa chigongwe chakusoperamo.—Ge 11:2-4.

it-2-E 202 ¶3

Chiyowoyero

Chiuta wakalekeska ntchito yawo yiheni iyi mwakuŵatimbanizga chiyowoyero. Ntheura ŵakaleka kukolerana pakugwira ntchito ndipo vikapangiska kuti ŵambininikire ku vigaŵa vyose vya charu chapasi. Pakuti ŵanthu aŵa ŵakaleka kukolerana, vikawovwira kuti vinthu viheni vileke kuchitika mwaluŵiro. Chifukwa chakuti Chiuta wakaŵatimbanizga chiyowoyero, chikaŵa chakusuzga kuti ŵawovwiranenge maghanoghano, kweniso kugwilira lumoza ntchito kuti ŵafiske chilato chawo cha kujipangira mbiri. Chikaŵa chakusuzga nadi kuti ŵanthu ŵaviyowoyero vyakupambanapambana, ŵasambizgane maluso kweniso vinthu viphya ivyo ŵabowozga. (Yaniskani Mu 7:29; Do 32:5.) Nangauli kutimbanizga chiyowoyero kukapangiska kuti ŵanthu ŵagaŵikane, kweni vikawovwira kuchepeska vinthu viheni ivyo ŵanthu wakuchita. (Ge 11:5-9; yaniskani na Yes 8:9, 10) Para tikuwona ivyo ŵanthu ŵakupanga pasono chifukwa cha kovwirana mahara, vikutipa chithuzi kumanya kuti Yehova walekelerenge ivyo vikachitikanga pa Babeli, mphanyi vinthu vyanangika chomene.

it-2-E 472

Mitundu

Ŵanthu pasono mbakugaŵikana chifukwa cha kupambana viyowoyero. Ivi vyapangiska kuti ŵanthu ŵapambanenge mitheto, maluso, chisopa na nkharo. Ndipo mtundu uliwose uli na nthowa zake zakachitiro ka vinthu. (Le 18:3) Pakuti ŵanthu ŵanandi ŵali paubwezi na Chiuta yayi, ŵakusopa vikozgo.—Do 12:30; 2Ma 17:29, 33.

Ivyo Tasambira

it-1-E 1023 ¶4

Hamu

Vingachitika kuti Kenani ndiyo wakawona Nowa apo wakaŵa nkhuli, ndipo adada ŵake a Hamu ŵakatondeka kumuchenya. Panji apo Nowa wakatembanga Kenani, wakawonerathu mwakovwirika na mzimu kuti Kenani wamba kutolera nkharo yiheni ya adada ŵake a Hamu, ndiposo kuti ŵana ŵa Kenani nawo ŵazamukhwaskika na nkharo yiheni iyi. Nthembo iyi yikamba kufiskika apo Ŵaisrayeli ŵakathereska Ŵakenani. Awo ŵakaparanyika yayi ŵakaŵa ŵazga (mwachiyelezgero, Ŵagibiyoni [Jos 9]) ku Israyeli. Vyaka vikati vyajumphapo, nthembo iyi yikafiskikaso apo ŵana ŵa Kenani ŵakaŵa ŵazga ŵa ŵana ŵa Yafeti awo ŵakaŵa mtundu wankhongono wa pa charu chose wa Mediya na Peresiya, Girisi, na Romu.

it-2-E 503

Nimurodi

Misumba yakwamba ya ufumu wa Nimurodi yikaŵa Babeli, Ereki, Akadi, na Kaline mu charu cha Shinara. (Ge 10:10) Ntheura iyo ndiyo wakwenera kuti wakalongozganga ntchito yakuzenga chigongwe cha Babeli. Ivi vikukolerana na ivyo Muyuda munyake wakulemba mdauko zina lake Josephus wakalemba. Iyo wakati: “Pachoko na pachoko [Nimurodi] wakamba kuŵa na mazaza ghakuru ndipo wakamba kupangiska ŵanthu kuti ŵathembenge iyo m’malo mwa kuthemba Chiuta. Iyo wakati wazamuwezgera usange Chiuta wangakhumba kuparanyaso charu na maji. Wakati wazengenge chigongwe chitali chomene chakuti maji ghangabizga yayi kuti wawezgere ivyo Chiuta wakachitira ŵasekuru ŵake pakuŵabizga mu maji. Ŵanthu ŵakajipeleka na mtima wose kwa [Nimurodi], ndipo ŵakamba kuwona kuti kujipeleka kwa Chiuta ni wuzga, ntheura ŵakajipeleka kuzenga chigongwe . . . ndipo chikazengekanga mwaluŵiro chomene.”—Jewish Antiquities, I, 114, 115 (iv, 2, 3).