Lekani “Kunyunyuta”
“Citani vyose kwambura kunyunyuta.”—ŴAFILIPI 2:14.
1, 2. Kasi mpositole Paulosi wakaŵaphalira ulongozgi wuli Ŵakhristu ŵa ku Filipi na Korinte, ndipo cifukwa wuli?
MPOSITOLE Paulosi wakaŵalumba comene Ŵakhristu ŵa mu mpingo wa Filipi mu kalata iyo wakaŵalembera. Wakaŵalumba ŵabali ŵake mu msumba uwu cifukwa ca mzimu wawo wa kupa kweniso mwamphu, ndipo wakalongora kuti wakakondwa comene na milimo yawo yiwemi. Ndipouli, Paulosi wakaŵakumbuska kuti ŵacitenge “vyose kwambura kunyunyuta.” (Ŵafilipi 2:14) Cifukwa wuli mpositole uyu wakayowoya mazgu agha?
2 Paulosi wakamanyanga ivyo vingacitika cifukwa ca kunyunyuta. Vilimika vicoko waka pambere wandalembe kalata iyi, wakakumbuska mpingo wa Korinte za uheni wa kunyunyuta. Paulosi wakakonkhoska kuti apo Ŵaisrayeli ŵakaŵa mu mapopa, ŵakamukalipiska Yehova kanandi waka. Ŵakamukalipiska wuli? Ŵakadokeranga vinthu viheni, ŵakasopanga vikozgo, ŵakacitanga uzaghali, ŵakamuyezganga Yehova, kweniso ŵakadinginyikanga panji kunyunyuta. Paulosi wakaciska Ŵakorinte kuti ŵasambireko ku vinthu ivi. Wakalemba kuti: “Mungadinginyikanga [cara], umo ŵanji ŵa iwo ŵakadinginyikiranga, ndipo ŵakakomeka na Muparanyi yura.”—1 Ŵakorinte 10:6-11.
3. Cifukwa wuli nchakwenelera kusambira nkhani ya kunyunyuta lero?
3 Pakuŵa ŵateŵeti ŵa Yehova lero, tikulongora mzimu wakuyana na uwo ukaŵa mu mpingo wa Filipi. Tikupamphukira milimo yiwemi, ndipo tikutemwana. (Yohane 13:34, 35) Ndipouli, pakuwona uheni uwo ukawira ŵanthu ŵa Ciuta kale cifukwa ca kunyunyuta, ipo nchakwenelera kuti tipulikire ulongozgi wakuti: “Citani vyose kwambura kunyunyuta.” Cakwamba tiyeni tiwone vyakuwonerapo vya kunyunyuta ivyo vikuzunulika mu Malemba. Kufuma apo, tiwonenge vinthu vinyake ivyo tingacita kuti tileke kujicemera soka cifukwa ca kunyunyuta.
Wumba Uheni Ukanyunyuta Kwimikana na Yehova
4. Kasi apo Ŵaisrayeli ŵakaŵa mu mapopa ŵakanyunyuta mu nthowa wuli?
4 Pakuyowoya ivyo vikacitikanga apo Ŵaisrayeli ŵakaŵa mu mapopa vilimika 40, Baibolo likuzunura lizgu la Cihebere ilo likung’anamura ‘kunyunyuta, kudinginyika, kudandaura, panji kusinginika.’ Nyengo yinyake, Ŵaisrayeli ŵakakhorwa yayi na umo vinthu vikenderanga ndipo ŵakamba kunyunyuta. Mwaciyelezgero, sabata zicoko waka ŵakati ŵawombokwa mu wuzga ku Eguputo, “wumba wose wa Ŵaisrayeli ukasinginikira Mozesi na Aroni.” Ŵaisrayeli ŵakadandaura za cakurya, ŵakati: “Mphanyi kukaŵa kuwemi kufwa na woko la Yehova mu caru ca Eguputo, apo tikakhala pa vimphani vya nyama na kurya cingwa kukhuta kufikapo; pakuti mwatifumya kwiza nase muno mu mapopa kuwukoma wumba wose weneuwu na njara.”—Exodus 16:1-3.
5. Apo Ŵaisrayeli ŵakadandauranga, kasi ŵakadinginyikiranga njani comenecomene?
5 Kuyowoya unenesko, Yehova wakaŵapa Ŵaisrayeli ivyo ŵakakhumbikwiranga mu mapopa, wakaŵapa cakurya na maji. Njara yikatenge yiŵakomenge yayi mu mapopa. Kweni cifukwa ca kuleka kukhorwa, ŵakawona nga suzgo lawo likaŵa likuru ndipo ŵakamba kudinginyika. Nangauli ŵakadandauliranga Mozesi na Aroni, kweni Yehova wakawona kuti ŵakudandaulira Iyo. Mozesi wakaphalira Ŵaisrayeli kuti: “Yehova wapulika masinginiko ghinu agho mukusinginikira Iye, kasi ise mbanjani? Ntha mukusinginikira ise kweni Yehova.”—Exodus 16:4-8.
6, 7. Umo tikuwonera pa Maŵazgo 14:1-3, kasi Ŵaisrayeli ŵakasintha wuli?
6 Pakati pajumpha kanyengo, Ŵaisrayeli ŵakambaso kudinginyika. Mozesi wakatuma ŵanalume khumi na ŵaŵiri kuti ŵakapacire Caru ca Layizgano. Ŵanalume khumi ŵakiza na mazgu ghaheni. Cikacitika nchivici? “Ŵaisrayeli wose ŵakanyunyutira na kwimikana nawo Mozesi na Aroni; wumba wose ukati kwa iwo, ‘Mphanyi kukaŵa kuwemi kuti ise tifwirenge mu caru ca Eguputo kwakuluska kufwira mu mapopa ghano! Kasi Yehova wiziraci nase ku caru cino [ca Kenani], kuwa na lupanga, mwakuti ŵawoli ŵithu na ŵana ŵithu ŵaŵenge vyakuskogha; kasi asi nkhuwemi kwa ise kuti tiwelere ku Eguputo?’”—Maŵazgo 14:1-3.
7 Apa Ŵaisrayeli ŵakatora mtima unyake comene. Pakwamba ŵakamwimbira malumbo Yehova kumuwonga cifukwa cakuti wakaŵafumya mu Eguputo na kuŵambuska Nyanja Yiswesi. (Exodus 15:1-21) Ndipouli, pakuwona umoyo wakusuzga wa mu mapopa na kopa Ŵakenani, ŵanthu ŵa Ciuta ŵakaleka kuwonga ndipo ŵakamba kuŵa na mzimu wambura kukhorwa. M’malo mwa kumuwonga Ciuta cifukwa cakuti sono ŵakaŵa ŵanangwa, iwo ŵakamususka pa ivyo ŵakawonanga nga kuti wakuŵanora. Ntheura kunyunyuta cikaŵa cilongolero cakuti ŵakawonganga yayi ivyo Yehova wakaŵapa. Nchakuzizika yayi kuti Iyo wakati: “Kasi ndizizipizge nawo wumba uwu uheni kuyakalekezgankhu, uwu ukunyunyuta kwimikana nane?”—Maŵazgo 14:26, 27; 21:5.
Kudinginyika mu Nyengo ya Yesu na Ŵapositole
8, 9. Zunurani viyelezgero vya kudinginyika ivyo vikusangika mu Malemba gha Cigiriki.
8 Nkhani za kunyunyuta izo tadumbiskana zanguŵa za ŵanthu awo ŵakayowoyanga pakweru kuti ŵakaŵa ŵambura kukhorwa. Kweni apo Yesu Khristu wakaŵa pa Ciphikiro ca Misasa ku Yerusalemu mu 32 C.E., “kukaŵa kudinginyika kukuru mu mzinda cifukwa ca iyo.” (Yohane 7:12, 13, 32) Apa ŵakaphwepwerezgananga za iyo, ŵanyake ŵakatenge wakaŵa munthu muwemi, ŵanji ŵakakananga.
9 Pa nyengo yinyake, Yesu na ŵasambiri ŵake ŵakaŵa ŵalendo mu nyumba ya Levi, panji Mateyu, wamsonkho. Ndipo “Ŵafarisi na Ŵalembi ŵawo ŵakadinginyikiranga ŵasambiri ŵake, ŵakati, Cifukwa nchici mukurya na kumwa pamoza na ŵamsonkho na ŵakwananga?” (Luka 5:27-30) Vikati vyajumphapo ivi, apo Yesu wakaŵa mu Galileya, “Ŵayuda ŵakamudinginyikira, cifukwa wakati Ine ndine cingwa ico cili kwikha kucanya.” Nanga mbanyake awo ŵakamulondezganga Yesu ŵakakhuŵara na ivyo wakayowoya ndipo ŵakamba kudinginyika.—Yohane 6:41, 60, 61.
10, 11. Cifukwa wuli Ŵayuda ŵakuyowoya Cigiriki ŵakadinginyika, ndipo ŵalara ŵa mpingo ŵangandula wuli na umo madandaulo ghara ghakamazgikira?
10 Nyengo yicoko waka pamanyuma pa Pentekoste 33 C.E. ŵanthu ŵakadinginyika, kweni vinthu vikamara makora. Pa nyengo yira, ŵasambiri ŵaphya ŵanandi awo ŵakafuma kuwaro kwa Israyeli ŵakakhalanga na ŵasopi ŵanyawo mu Yudeya, kweni pakawuka masuzgo pa kugaŵana ivyo vikaŵangapo. Nkhani iyi yikuti: “Kukaŵa kudinginyika kwa Ŵaheleniste pa Ŵahebere, pakuti vyokoro vyawo vikanorekanga pa kugaŵana kwa zuŵa na zuŵa.”—Milimo 6:1.
11 Kudinginyika kwa ŵanthu aŵa kukapambana na kwa Ŵaisrayeli mu mapopa. Ŵayuda ŵakuyowoya Cigiriki kuti ŵakadandaura cifukwa ca kuleka kukhorwa cara, kweni cifukwa cakuti vyokoro vinyake vikawovwirikanga yayi. Nakwenenako, ŵakasuzganga yayi nesi kusinginikira Yehova. Ŵakadandaulira ŵapositole, ndipo ŵapositole ŵakacitapo kanthu mwaluŵiro cifukwa madandaulo ghawo ghakaŵa ghakupulikikwa. Ŵapositole ŵakalongora cakuwonerapo ciwemi comene ku ŵalara ŵa mpingo lero! Ŵaliska ŵauzimu aŵa ŵakwenera yayi ‘kujara makutu ghawo ku nkhuto ya mukavu.’—Zintharika 21:13; Milimo 6:2-6.
Cenjerani Kuti Nkharo ya Kunyunyuta Yileke Kumunjirani
12, 13. (a) Longosorani ivyo vikucitika cifukwa ca kunyunyuta. (b) Nchivici cingacitiska munthu kwamba kunyunyuta?
12 Nkhani zinandi za mu Malemba izo tawona, zikulongora kuti ŵanthu ŵa Ciuta kale ŵakapwetekeka cifukwa ca kunyunyuta. Ntheura, tikwenera kughanaghanirapo comene uheni uwo ungaŵapo lero. Ciyelezgero ici cingatovwira kuti tipulikiske. Mitundu yinandi ya visulo yikutemwa kunangika na mlosko. Usange mwawona kuti cisulo cikwamba mlosko ndipo mwacilekelera, cingaryeka kufika pakuti cingagwiraso nchito yayi. Galimoto zinandi ŵanthu ŵakuzitaya cifukwa cakuti ni zakunangika yayi, kweni cifukwa cakuti mlosko uli kutaka comene visulo mwakuti zingaŵaso zakwenelera yayi. Kasi tingayaniska wuli ciyelezgero ici na kunyunyuta?
13 Visulo vinyake vikukaŵa yayi kukoleka na mlosko, ntheura pera ŵanthu ŵambura kufikapo ŵakukaŵa yayi kudandaura. Tikwenera kuŵa maso na cimanyikwiro cilicose ca kutemwa kudandaura. Cisulo cikukoleka luŵiro na mlosko cifukwa ca mtika na mphepo ya mcere, mwakuyana waka, tingakaŵa yayi kunyunyuta usange tili na suzgo. Suzgo yicoko yingazgoka yikuru cifukwa ca kukweŵeka mtima. Peneapo vinthu mu nyengo yino ya umaliro wa mgonezi vikuhenipa, nchakuwonekerathu kuti vyakudandauliska viŵenge vinandi. (2 Timote 3:1-5) Ntheura, muteŵeti yumoza wa Yehova wangamba kudinginyikira munyake. Ico cingambiska nchinthu cicoko comene, nga nkhukwenyelera na ivyo munyithu wakutondeka kucita makora, maluso, panji mwaŵi wa uteŵeti.
14, 15. Cifukwa wuli tikwenera kulekelera yayi kaluso ka kudandaura?
14 Nangauli pangaŵa cinthu cinyake ico cindatikondweske, kweni usange tikuleka kujiwezga, tiŵenge na mzimu wa kuleka kukhorwa kweniso cizgoŵi ca kunyunyuta. Inya, tingapwetekeka mwauzimu cifukwa ca kaluso ka kunyunyuta ako kakurya pacokopacoko nga ni mlosko. Apo Ŵaisrayeli ŵakadinginyikanga cifukwa ca umoyo mu mapopa, ŵakamba kususka Yehova. (Exodus 16:8) Cingaŵa ciwemi kuti ivi vileke kuticitikira!
15 Kuti cisulo cileke kukoleka na mlosko cikwenera kuphakika penti na kujarapo luŵiro apo payamba kucita mlosko. Mwakuyana waka, usange tawona kuti tayamba kaluso ka kudandaura, kangamara usange tingalomba mwaluŵiro na kufwilirapo kuti tisinthe. Mwauli?
Kuwona Vinthu Umo Yehova Wakuviwonera
16. Kasi tingacita wuli kuti tileke kaluso ka kudandaura?
16 Para tikudinginyika, tikughanaghana vithu pera na masuzgo ghithu ndipo tikuluwa vitumbiko ivyo tikusanga pakuŵa Ŵakaboni ŵa Yehova. Usange tikukhumba kuleka kaluso ka kudandaura, tikwenera kujikumbuska za vitumbiko ivyo tili navyo. Mwaciyelezgero, tose tili na mwaŵi wa kumanyikwa na zina la Yehova. (Yesaya 43:10) Tingaŵa pa wenenawene na iyo, ndipo tikumanya kuyowoya na ‘wakupulika malurombo’ nyengo yiliyose. (Salmo 65:2; Yakobe 4:8) Tikukhorwa na ivyo tikucita mu umoyo cifukwa tikumanya nkhani yikuru ya muwuso ndipo tikukumbuka kuti ni mwaŵi withu kuti tiŵenge ŵakugomezgeka kwa Ciuta. (Zintharika 27:11) Tikupharazga makani ghawemi gha Ufumu nyengo na nyengo. (Mateyu 24:14) Cifukwa ca cipulikano mu sembe yakuwombora ya Yesu Khristu tili na njuŵi yiwemi. (Yohane 3:16) Ivi ni vitumbiko ivyo tikupokera nanga tingaŵa na suzgo.
17. Cifukwa wuli tikwenera kuwona vinthu umo Yehova wakuviwonera nangauli tingadandaura pa cifukwa cakupulikikwa?
17 Tiyeni tiyezge kuwona vinthu umo Yehova wakuviwonera, umo ise tikuwonera yayi. Davide wakimba kuti: “Mundisambizge mendero ghinu, A Yehova; ndilongorani nthowa zinu.” (Salmo 25:4) Para pali cifukwa cakupulikikwa ico tikudandaulira, Yehova wakuciwona. Wanganozga vinthu mwaluŵiro comene. Kweni cifukwa wuli nyengo zinyake wakulekelera suzgo kulutilira? Panyake wakucita nthena kuti watovwire kuti tiŵe na wunthu uwemi, nga ucivindwe, kuzizipizga, cipulikano, na kukunthirapo.—Yakobe 1:2-4.
18, 19. Longosorani uwemi wa kuzizipizga kwambura kudandaura para vinthu vindayende makora.
18 Para tikuzizipizga kwambura kudandaura usange vinthu vikwenda makora yayi vikutovwira kuti tiŵe na wunthu uwemi, kweniso vikukondweska awo ŵakutiwona. Mu 2003, Ŵakaboni ŵa Yehova ŵa ku Germany ŵakalutanga ku ungano wa cigaŵa ku Hungary pa basi. Uyo wakendeskanga basi wakaŵa yumoza wa Ŵakaboni yayi, ndipo wakakhumbanga yayi kukhala na Ŵakaboni mazuŵa khumi. Kweni paumaliro wa ulendo, wakasinthirathu mtima wake. Cifukwa wuli?
19 Pa ulendo wula, vinthu vinandi vikenda makora yayi. Kweni Ŵakaboni ŵakakhala cete kwambura kudandaura. Wakwendeska basi yura wakayowoya kuti pa ŵanthu wose awo wali kuŵendeskapo, ili likaŵa gulu liwemi comene. Nakuti wakalayizga kuti usange Ŵakaboni ŵizengeso ku nyumba yake, wazamuŵapokelera na kuŵategherezga. Ŵakaboni aŵa ŵakalongora nkharo yiwemi comene pa kucita “vyose kwambura kunyunyuta”!
Kugowoka Kukovwira Kuti Umoza Uŵepo
20. Cifukwa wuli tikwenera kugowokerana?
20 Kasi tingacita wuli usange tili na kafukwa na Mkhristu munyithu? Usange nkhani iyo njikuru, tikwenera kulondezga fundo izo Yesu wakayowoya pa Mateyu 18:15-17. Kweni kuti ndimo viŵirenge yayi nyengo zose, pakuti kanandi ivyo tikudandaura vikuŵa vicoko. Talekeraci kuwona kuti uwu ni mwaŵi wakuti tilongore kuti ndise ŵakugowoka? Paulosi wakalemba kuti: “[Lutilirani] kuzizipizgirana, na kugowokerana usange munthu wali na kafukwa pa munyake; ntheura umo Fumu yikamugowokelerani imwe, namweso ndimo mucitirenge: ndipo pacanya pa vyeneivi vyose vwarani kutemwa, uko nchikondo ca ukongolekwa,” panji cikhozgero ca umoza. (Ŵakolose 3:13, 14) Kasi tili ŵakunozgeka kugowoka? Asi Yehova wali na cifukwa cakuti watidandaulire? Kweni nyengo na nyengo wakutilengera lusungu na kutigowokera.
21. Kasi awo ŵakupulikizga para munthu wakunyunyuta ŵangakhwaskika wuli?
21 Nangauli tingakwenyelera na cinthu cinyake, kweni kunyunyuta kunganozga vinthu yayi. Lizgu la Cihebere ilo likung’anamura “kunyunyuta” lingang’anamuraso “kukwininika.” Nchakuwonekerathu kuti munthu wakutemwa kusinginika tikumukhumba yayi ndipo tikumugega. Usange tingamba kunyunyuta, panji kukwininika, awo ŵakutipulika ŵaticimbirenge. Nakuti, ŵangakondwa yayi ndipo ŵalekenge kucezga nase. Ŵanthu ŵangatiwona para tikukwininika kweni tingaŵakopa yayi na kacitiro kithu.
22. Kasi msungwana munyake wakayowoyaci za Ŵakaboni ŵa Yehova?
22 Mtima wa kugowokerana ukovwira kuti umoza ulutilire kuŵapo, cinthu ico ŵanthu ŵa Yehova ŵakusangwa naco. (Salmo 133:1-3) Mu caru cinyake ku Europe, msungwana wa vilimika 17 wa Katolika wakalembera ofesi ya munthavi ya Ŵakaboni ŵa Yehova kuŵawonga cifukwa ca nkharo yawo. Iyo wakati: “Mbanthu ŵa gulu linu pera awo nindawonepo kuti ŵakugaŵikana cifukwa ca kutinkhana, uryezi, unonono mtima, uzukusi, panji kuleka kukolerana.”
23. Kasi mu nkhani yapanthazi tizamuwona vici?
23 Para tikuwonga vitumbiko vyose vyauzimu ivyo tikupokera pakuti tikusopa Ciuta waunenesko, Yehova, tilutilirenge kuŵa pa umoza na kuleka kudinginyikirana yumoza na munyake. Nkhani yapanthazi yizamulongora umo wunthu uwo Ciuta wakutisambizga ungatovwilira kuti tileke kuŵa na mtundu unyake wa kunyunyuta uwo ngwakofya comene, ndiwo kunyunyutira cigaŵa ca pa caru capasi ca gulu la Yehova.
Kasi Mukukumbuka?
• Kasi nchivici cikucitiska kunyunyuta?
• Kasi mungayelezgera wuli uheni wa kunyunyuta?
• Nchivici cingatovwira kuti tileke kaluso ka kunyunyuta?
• Kasi kuŵa ŵakunozgeka kugowoka kungatovwira wuli kuti tileke kunyunyuta?
[Cithuzithuzi pa peji 8]
Ŵaisrayeli comene ŵakadinginyikira Yehova!
[Cithuzithuzi pa peji 11]
Kasi mukuyezga kuwona vinthu umo Yehova wakuviwonera?
[Vithuzithuzi pa peji 12]
Kugowokerana kukovwira kuti umoza ulutilire pakati pa Ŵakhristu