Maliferensi gha Uteŵeti na Umoyo Wachikhristu—Kabuku ka Maungano
© 2023 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
JULAYI 3-9
MAZGU GHA CHIUTA MBUSAMBAZI | EZIRA 4-6
“Munganjilirangapo Chara pa Mulimo”
w86-E 2/1 29, bokosi ¶2-3
Jiso la Yehova Likaŵa pa “Ŵalara ŵa Ŵayuda”
Ŵayuda ŵakukhalira ŵati ŵawereko ku Babuloni, nyengo ya vyaka 16 yakuleka kugwira ntchito yikambika. Ntchimi Hagayi na Zekariya ŵakaŵachiska Ŵayuda awo ŵakalopwa ndipo ntchito yakuzenga tempile la Yehova yikambiraso. Kweni ntchito iyi yikati yambika, ŵalaraŵalara ŵa boma ŵa ku Peresiya ŵakamba kukayikira ntchito iyi. Iwo ŵakafumba kuti: “Ni njani wamutumani kuti muzenge nyumba iyi?”—Ezira 5:1-3.
Apa ŵakeneranga kuzgora mwamahara. Ŵalara aŵa ŵachitenge wofi mphanyi mulimo wakuzenga tempile ukalutilira yayi. Viŵenge kuti ivyo ŵalara aŵa ŵakazgora vikakwiyiska ŵalara ŵa boma, mphanyi ŵakakanizga ntchito nyengo yeneyiyo. Ntheura tikukayika yayi kuti ŵalara aŵa (mwakulongozgeka na Kazembe Zerubabeli na Wasembe Mukuru Yoshuwa) ŵakazgora mwakuchenjera. Iwo ŵakakumbuska ŵalara ŵa boma za dango ilo likaŵapo kwa nyengo yitali ilo Sayirasi wakazomerezga Ŵayuda kuti ŵalutilizge ntchito. Pakuti ŵalara ŵa boma aŵa ŵakamanyanga kuti dango la Ŵaperesiya likusintha yayi, ŵalara ŵaboma aŵa ŵakasankha kulondezga waka dango ili. Ntheura ntchito yikalutilira mpaka pa nyengo iyo Themba Dariyasi likazomerezga kuti ntchito yilutilire.—Ezira 5:11-17; 6:6-12.
Ivyo Tasambira
w93-E 6/15 32 ¶3-5
Kasi Mungaligomezga Baibolo?
Njawara yikapangika kuti Taraso, msumba uwo uli kumwera kumafumiro gha dazi uwo pasono ukuchemeka kuti Turkey. Njawara iyi yikapangika mu nyengo ya kazembe wa ku Peresiya zina lake Mazaeus uyo ŵakaŵako mu vyaka vya m’ma 300 B.C.E. Njawara iyi yikumulongosora kuti ni kazembe wa chigaŵa cha “Kusirya kwa Mlonga,” kung’anamura Mlonga wa Yufurate.
Chifukwa wuli mazgu agha ngakuzirwa? Chifukwa chakuti mungasangaso mazgu ghakuyana waka mu Baibolo linu. Lemba la Ezira 5:6–6:13 likuyowoya za kulemberana makalata uko kukaŵapo pakati pa themba la Peresiya Dariyasi na kazembe Tatenayi. Nkhani yake yikaŵa yakuti Ŵayuda ŵakazengeso tempile ku Yerusalemu. Ezira wakaŵa mulembi waluso pakukopera Dango la Chiuta, ntheura ivyo wakalemba vikaŵa vyanadi kweniso vyaunenesko. Muwonenge kuti pa Ezira 5:6 na 6:13 wakayowoya za Tatenayi “kazembe wa chigaŵa cha Kusirya kwa Mlonga.”
Ezira wakalemba ivi vyaka pafupifupi 460 B.C.E., vyaka 100 pambere njawara iyi yindapangike. Kweni ŵanthu ŵanyake ŵangayowoya kuti kuzunulika kwa kazembe nkhwakuzirwa viŵi yayi. Kweni para mungagomezga ivyo awo ŵakalemba Baibolo nanga mungaŵa mu tunthu tuchokotuchoko vingawovwira kuti mugomezgenge vyose ivyo ŵakalemba.
JULAYI 10-16
MAZGU GHA CHIUTA MBUSAMBAZI | EZIRA 7-8
“Ivyo Ezira Wakachita Vikachindika Yehova”
si-E 75 ¶5
Buku la mu Baibolo Nambara 13—1 Midauko
Palije munyake uyo wakaŵa wakwenelera kuluska Ezira wakuti wangakopera na kulemba makora mdauko waunenesko. Baibolo likuti: “Ezira wakanozgeka mu mtima wake kupenja Dango la Yehova na kulilondezga, kusambizga fundo zake na vyeruzgo mu Israyeli.” (Ezira 7:10) Yehova wakamovwira na mzimu wake utuŵa. Themba la Peresiya ilo likaŵa na mazaza pa charu chose likawona vinjeru vya Chiuta mwa Ezira, ntheura likamupa mazaza mu chigaŵa cha Yuda. (Ezira 7:12-26) Pakuti Chiuta wakamovwiranga kweniso wakapokera mazaza ghakuru kufuma kwa themba, vikamovwira kuti wakopere mdauko kufuma mu mipukutu yiwemi chomene.
it-1-E 1158 ¶4
Kujiyuyura
Wakapeleka Ulongozgi Uwemi. Chiuta wakulongozga munthu uyo wakujiyuyura pamaso pake. Ezira wakaŵa na mulimo ukuru wakuti walongozge ŵanalume ŵakujumpha 1,500 kusazgapo ŵasembe, ŵateŵeti ŵa pa tempile, ŵanakazi na ŵana kufuma ku Babuloni kuluta nawo ku Yerusalemu. Kweniso ŵakanyamura golide na siliva munandi wakuti ŵakatoweskere tempile ku Yerusalemu. Ntheura ŵakakhumbikwiranga kuvikilirika munthowa, kweni Ezira wakapempha themba la Peresiya yayi kuti limupe ŵasilikari kukamupelekezga ndipo wachitenge nthena mphanyi wakalongora kuti wakuthemba ŵanthu. Nakuti iyo wakaŵa kuti waliphalira kale themba kuti: “Woko liwemi la Chiuta withu lili pa wose awo ŵakumupenja.” Ntheura wakapharazga kuti ŵanthu ŵaziŵizge kurya na kujiyuyura pamaso pa Yehova. Kufuma apo iyo ŵakapempha Chiuta kuti waŵawovwire. Chiuta wakapulika pempho lawo ndipo wakaŵavikilira ku ŵalwani ŵawo awo ŵakaŵajoŵeleranga munthowa mwakuti ŵakenda makora chomene. (Ezr 8:1-14, 21-32) Ntchimi Daniyeli iyo yikaŵa ku wuzga yikatemweka na Chiuta mwakuti wakamutumira mungelo na kumuwoneska mboniwoni chifukwa Daniyeli wakajiyuyura pamaso pa Chiuta kweniso wakapenja ulongozgi wa Yehova na kukhumba kupulikiska vinthu.—Da 10:12.
JULAYI 24-30
Ivyo Tasambira
w86-E 2/15 25
Kusopa Kwaunenesko Kukaluta Panthazi
Pakuti Nehemiya wakamanya kuti vinthu vikaŵa makora yayi ku Yerusalemu, lekani wakalombanga “muhanya na usiku” kwa nyengo yitali. (1:4, 6) Wakati wapika mwaŵi kuyowoya na Themba Aritazekisesi, za khumbo lake lakuti wakazengeso viliŵa vya Yerusalemu, Nehemiya wakalombaso, nakuti ivi ndivyo wakachitanga kale mwakuwerezgawerezga. Yehova wakamuzgora lurombo lwake ndipo themba likamuzomerezga kukazengaso viliŵa vya msumba wa Yerusalemu.
Ivyo Tikusambirapo: Nehemiya wakalaŵiska kwa Yehova kuti wamulongozge. Para pali nkhani zikuruzikuru zakukhumbikwira kuti tisankhe, tikwenera ‘kukosera mu lurombo’ na kuchita vinthu mwakukolerana na ulongozgi wakufuma kwa Yehova.—Ŵaroma 12:12.
OGASITI 7-13
MAZGU GHA CHIUTA MBUSAMBAZI | NEHEMIYA 5-7
“Nehemiya Wakakhumbanga Kuteŵetera, Kuteŵetereka Yayi”
w00-E 2/1 32
Kasi Yehova Wazamumukumbukirani Wuli?
Baibolo likulongora kuti kwa Chiuta mazgu ghakuti, “kukumbukira” ghakung’anamura kuchitapo kanthu munthowa yiwemi. Mwachiyelezgero, charu chapasi chikati chabira na maji kwa mazuŵa 150 mu nyengo ya chiwowota, “Chiuta wakakumbuka Nowa . . . Chiuta wakaputiska mphepo pa charu chapasi ndipo maji ghakamba kukamuka.” (Genizesi 8:1) Vyaka vinandi vikati vyajumphapo apo Ŵafilisiti ŵakati ŵamukaka Samusoni na kumudolora maso, iyo wakalomba kwa Chiuta kuti: “Yehova, nikumbukani, naŵeya, apa pera, na kunikhozga.” Yehova wakamukumbuka Samusoni na kumupa nkhongono zakuluska zakawiro mwakuti wakawezgera yekha viheni ivyo ŵalwani ŵa Chiuta ŵakamuchitira. (Ŵeruzgi 16:28-30) Nehemiya nayo Yehova wakamutumbika chifukwa cha kuŵikapo mtima ndipo kusopa kutuŵa kukawezgekerapo ku Yerusalemu.
OGASITI 14-20
Ivyo Tasambira
it-1-E 145 ¶2
Chiaramu
Pati pajumpha vyaka vinandi kufuma apo Ŵayuda ŵakawelera ku wuzga ku Babuloni, Ezira wasembe wakaŵazgira Ŵayuda awo ŵakawungana ku Yerusalemu buku la Dango. Ndipo Ŵalevi ŵakupambanapambana ŵakalongosoleranga ŵanthu ivyo vikaŵazgikanga. Pa Nehemiya 8:8 pakuti: “Ŵakalutilira kuŵazga buku mwakukwezga, dango la Chiuta waunenesko, kulilongosora mwakupulikikwa makora na kuphara ng’anamuro lake.” Kulongosora mwakupulikikwa makora panji kung’anamulira kukasazgangapo kuyowoya munthowa yipusu kufuma ku Chihebere kuluta mu Chiaramu icho panji Ŵahebere ŵakachizgoŵera apo ŵakaŵa ku Babuloni. Tikukayika yayi kuti ŵakalongosoranga makora kalikose mwakuti nanga ni Ŵayuda awo panji wakapulikiskanga makora Chihebere, ŵakapulikiska makora chomene ivyo vikaŵazgikanga.
OGASITI 21-27
MAZGU GHA CHIUTA MBUSAMBAZI | NEHEMIYA 10-11
“Ŵakajipata Kuti Ŵateŵetere Yehova”
w98-E 10/15 22 ¶13
Yerusalemu Msumba Wakuyana na Zina Lake
“Phangano lakukhora” ilo likakhazikiskika mu nyengo ya Nehemiya, likanozgekereska ŵanthu ŵa Chiuta mu nyengo iyo za zuŵa la kujulira msumba wa Yerusalemu. Kweni pakaŵaso nkhani yinyake iyo yikakhumbikwanga kuchitapo kanthu mwaluŵiro. Pakuti sono msumba wa Yerusalemu ukazengeka na malinga kweniso vipata 12, mukakhumbikwanga kuti muŵe ŵanthu ŵanandi. Nangauli mukakhalanga Ŵaisrayeli ŵanyake, kweni “msumba ukaŵa usani na ukuru. Kweni mukati mwake mukaŵa ŵanthu ŵachoko.” (Nehemiya 7:4) Kuti ŵamazge suzgo ili, ŵanthu “ŵakachita mphenduzga pa ŵanthu ŵanyake wose kuti ŵatorepo munthu yumoza pa ŵanthu 10, kuti wakakhalenge mu Yerusalemu, msumba utuŵa.” Chifukwa chakuti ŵakajipeleka ku ndondomeko iyi, ŵanthu ŵakachiskika kutumbika “ŵanalume wose awo ŵakajipeleka kukhala mu Yerusalemu.” (Nehemiya 11:1, 2) Ichi ntchiyelezgero chiwemi chomene mazuŵa ghano kwa Ŵakhristu ŵaunenesko awo mikhaliro ghawo yikuŵazomerezga kusamukira ku malo uko kukukhumbikwira ŵapharazgi ŵanandi.
w86-E 2/15 26
Kusopa Kwaunenesko Kukaluta Panthazi
Ŵanthu awo ŵakaleka chiharo chawo na kusamukira ku Yerusalemu ŵakwenera kuti ŵakasangananga na masuzgo. Kweniso awo ŵakakhalanga mu msumba uwu panji nawo ŵakakumananga na masuzgo ghakupambanapambana. Chifukwa cha masuzgo ghose agha, ŵanyake ŵakawona kuti awo ŵakajipeleka ŵakwenera kulumbika, kweniso tikukayika yayi kuti ŵakaŵalomberanga kuti Yehova waŵatumbike.
OGASITI 28–SEPUTEMBALA 3
MAZGU GHA CHIUTA MBUSAMBAZI | NEHEMIYA 12-13
“Muŵe Ŵakugomezgeka kwa Yehova Para Mukusankha Ŵabwezi”
it-1-E 95 ¶5
Ŵaamoni
Tobiya wati wafumiskikapo pa tempile, Dango la Chiuta ilo lili pa Dotoronome 23:3-6 ilo likakanizganga Ŵaamoni na Ŵamowabu kuti ŵanganjiranga yayi mu mpingo wa Israyeli likaŵazgika na kwamba kugwira ntchito. (Ne 13:1-3) Dango ili likayowoyeka vyaka pafupifupi 1,000 kumanyuma, chifukwa Ŵaamoni na Ŵamowabu ŵakatondeka kovwira Ŵaisrayeli apo ŵakaŵa pafupi kufika mu Charu cha Layizgano. Dango ili likung’anamura kuti ŵanthu aŵa ŵakeneranga yayi kuŵa na wanangwa wose mwakuyana na dango uwo mtundu wa Israyeli ukaŵa nawo kweniso kuŵa na mwaŵi wa maudindo nga umo vikaŵiranga na Ŵaisrayeli. Kweni ichi chikung’anamura kuti Ŵaamoni na Ŵamowabu ŵakakanizgikirathu kuchita vinthu lumoza na Ŵaisrayeli panji kukhala nawo yayi nesi kupokera vitumbiko ivyo ŵanthu ŵa Chiuta ŵakasangwanga navyo. Ukaboni wa fundo iyi ukuwonekera makora apo Zeleki uyo wakaŵa Muamoni wakaŵa yumoza wa vinkhara vya Davide kweniso nkhani ya Rute uyo nayo wakaŵa Mumowabu yikusimikizgira fundo iyi.—Ru 1:4, 16-18.
w96-E 3/15 16 ¶6
Ivyo Tingachita Kuti Tiŵe Ŵakugomezgeka
Usange ndise ŵakugomezgeka kwa Yehova Chiuta, tikanenge kuŵa paubwezi na ŵanthu awo mbalwani ŵake. Lekani mpositole Yakobe wakalemba kuti: “Mwaŵaleŵi imwe, kasi mukumanya yayi kuti kuŵa pa ubwezi na charu mbulwani na Chiuta? Ntheura, waliyose uyo wakukhumba kuŵa mubwezi wa charu, wakujizgora mulwani wa Chiuta.” (Yakobe 4:4) Nase tikukhumba kuŵa ŵakugomezgeka nga umo Themba Davide likaŵira ndipo likati: “A Yehova, asi nkhutinkha awo ŵakumutinkhani, na kuseluka nawo awo ŵakumugalukirani? Nkhuŵatinkha chomene, ŵazgoka ŵalwani ŵane.” (Salimo 139:21, 22) Tikwenera yayi kuchezga na ŵanthu awo ŵakunangira dala chifukwa palije icho tingachitira lumoza na iwo. Usange ndise ŵakugomezgeka kwa Chiuta, tichezgenge yayi na awo mbalwani ŵake kwali ni maso na maso panji kwizira pa TV.
Ivyo Tasambira
it-2-E 452 ¶9
Sumu
Kwimba sumu chikaŵa chinthu chakuzirwa chomene pa tempile. Ukaboni wa fundo iyi ukuwonekera mu Malemba ghanandi agho ghakuyowoya za ŵakwimba kweniso fundo yakuti ŵakwimba “ŵakafwatulika ku milimo” yinyake mwakuti ŵamalire nyengo yinandi pa uteŵeti wawo. (1Mi 9:33) Pakuti ŵakuzunulika mwapadera pa gulu la ŵanthu awo ŵakafuma ku Babuloni kuwelera ku Yerusalemu, vikulongora kuti ŵakalutilira kuŵa gulu lapadera. (Ezr 2:40, 41) Nanga ni themba la Peresiya Aritazekisesi (Longimanus) likaŵika dango kuti Ŵalevi na magulu ghanyake ŵaŵapature kuti ŵaleke kupeleka ‘msonkho, muthulo, na msonkho wa msewu.’ (Ezr 7:24) Pamanyuma, themba likalangura kuti paŵe “ndondomeko ya kupeleka chawanangwa cha ŵakwimba zuŵa lililose.” Nangauli Aritazekisesi wakulumbika chifukwa cha dango ili, kweni vikuwoneka kuti Ezira ndiyo wakaŵika dango ili kwizira mu mazaza agho wakapika na themba Aritazekisesi. (Ne 11:23; Ezr 7:18-26) Lekani ntchakupulikikwa kuyowoya kuti nangauli ŵakwimba wose ŵakaŵa Ŵalevi, kweni Baibolo likuŵazunura mwapadera kuyowoya kuti “ŵakwimba, na Ŵalevi.”—Ne 7:1; 13:10.