‘Uniyeghere Mipukutu, Comenecomene Vikumba’
MAZGU agha ghakulongora kuti Paulosi wakaciskanga Timote kuti wamuyeghere mipukutu. Kasi yikaŵa mipukutu na vikumba vyamtundu wuli? Kasi nchivici cikamutuma kuti wayowoye mazgu agha? Ndipo tikusambirapo vici?
Pa nyengo iyo Paulosi wakalemberanga mazgu agha, mabuku 39 gha Malemba Ghacihebere ghakaŵa kuti ghagaŵika mu vigaŵa 22 panji 24, ndipo ghanandi ghakwenera kuti ghakaŵa mu mipukutu. Profesa Alan Millard wakati nangauli mipukutu iyi yikaŵa yakudura, kweni ‘ŵanthu awo ŵakasanganga makorako, ŵakaguranga.’ Ŵanji panji ŵakaŵanga waka na umoza. Mwaciyelezgero, nthunguli ya ku Etiyopiya, yikaŵa na mpukutu mu galeta lake ndipo “yikaŵazganga mwakukwezga buku la nchimi Yesaya.” Yikaŵa ‘yamazaza pasi pa Kandake fumukazi ya Ŵaetiyopiya, ndiposo ndiyo yikalaŵiliranga usambazi wake wose.’ Yikwenera kuti yikaŵa yisambazi cifukwa yikaŵa na vigaŵa vinandi vya Malemba Ghakupatulika.—Mil. 8:27, 28.
Apo wakalombanga Timote, Paulosi wakalemba kuti: “Para ukwiza uniyeghere cakuvwara ca mphepo ico nkhacileka ku Trowa kwa Karapo, na mipukutu, comenecomene vikumba.” (2 Tim. 4:13) Ici cikulongora kuti Paulosi wakaŵa na mabuku ghanandiko. Mabuku agha ndigho ghakwenera kuti ghakaŵa ghakuzirwa comene pa mabuku agho wakaŵa nagho pa layibulare yake. Pakuyowoyapo pa lizgu lakuti “vikumba,” A. T. Robertson wakati: ‘Ivi vikwenera kuŵa vigaŵa vya mabuku gha Testamenti la Kale. Vikumba vikaŵa vyakudura comene kuluska vinyake ivyo ŵakalembangapo.’ Kufuma pa uwukirano, Paulosi ‘wakasambizgika pa malundi gha Gamaliyeli,’ uyo wakasambizganga Dango la Mozesi ndipo wakaŵa wakucindikika na ŵanthu wose. Ntheura, nchakupulikikwa kuti Paulosi wakaŵa na mipukutu gha Mazgu gha Ciuta.—Mil. 5:34; 22:3.
Umo Ŵakhristu Ŵakagwiliskiranga Nchito Mipukutu
Pa nyengo iyi, cikaŵa cipusu yayi kuti munthu wasange mipukutu gha Malemba Ghakupatulika. Kweni kasi Ŵakhristu ŵanandi ŵakacitanga wuli kuti ŵapulike panji kuŵazga Mazgu gha Ciuta? Kalata yakwamba iyo Paulosi wakalembera Timote yingatovwira kusanga zgoro. Wakalemba kuti: “Peneapo nkhwiza, lutilira kujipeleka pa kuŵazga pa wumba, kuciska na kusambizga.” (1 Tim. 4:13) Kuŵazga pa wumba cikaŵa cigaŵa ca maungano, ndipo kakaŵa kaluso ako ŵanthu ŵa Ciuta ŵakacitanga kufuma mu nyengo ya Mozesi.—Mil. 13:15; 15:21; 2 Kor. 3:15.
Pakuŵa mulara, Timote wakeneranga “kujipeleka pa kuŵazga” mwakukwezga mwakuti wose awo ŵalije mipukutu ŵasange candulo. Pa nyengo iyo Mazgu gha Ciuta ghakaŵazgikanga pa wumba, wose ŵakwenera kuti ŵakategherezganga comene mwakuti nanga ni lizgu limoza lileke kuŵajumpha. Ndipo ŵapapi para ŵafika ku nyumba ŵakwenera kuti ŵakadumbiskananga na ŵana ŵawo ivyo vyanguŵazgika pa maungano.
Mpukutu wa Yesaya uwo ukasangika ku Nyanja Yakufwa, utali wake ungakwana mamita 7.3 (24 futu). Mpukutu ukwenera kuti ukaŵanga uzito cifukwa cakuti ukaŵanga na tundodo tuŵiri kuwumaliro ndipo kanandi ukaŵanga na cikopi ca kuuvikilira. Pakupharazga, Ŵakhristu ŵanandi ŵakwenera kuti ŵakanyamuranga yinandi yayi. Nangauli Paulosi wakaŵa na mipukutu yinandi, wakwenera kuti wakendanga na yose yayi. Nchakuwonekerathu kuti yinyake wakayileka ku Trowa kwa mubwezi wake Karapo.
Kasi Tingasambirako Vici kwa Paulosi?
Pambere wandacemeske vinthu ivi, Paulosi wakaŵa kuti wakakika kaciŵiri ku Roma, ndipo wakalemba kuti: “Narwa nkhondo yiwemi, nacimbira ciphalizgano mpaka kuumaliro . . . Kufuma sono, mphumphu ya urunji yanisungikira.” (2 Tim. 4:7, 8) Mazgu agha wakwenera kuti wakalemba ca m’ma 65 C.E., pa nyengo iyo Nero wakatambuzganga Ŵakhristu. Kukakika kwa pa nyengo iyi kukaŵa kwakusuzga comene. Nakuti wakawona kuti wali pafupi kukomeka. (2 Tim. 1:16; 4:6) Lekani Paulosi wakakhumbisiska kuti waŵe na mipukutu yake pafupi. Nangauli wakaŵa na cigomezgo cakuti warwa nkhondo yiwemi mpaka kuumaliro, nipera wakakhumbanga kuti walutilire kujikhozga mwa kuŵazga Mazgu gha Ciuta.
Vikuwoneka kuti Timote wakaŵa ku Efeso apo wakapokeranga kalata ya pempho la Paulosi. (1 Tim. 1:3) Kufuma ku Efeso kuluta ku Roma kwendera ku Trowa ni mtunda wa makilomita 1,600 (1,000 mayilozi). Mu kalata iyi, Paulosi wakaciska Timote kuti: “Yezga comene kufika pambere nyengo ya ciwuvi yindize.” (2 Tim. 4:21) Baibolo likulongora yayi usange Timote wakakwera boti pakuluta ku Roma mwakuti wakafike luŵiro.
Kasi tingasambirako vici ku pempho la Paulosi lakukhwaskana na “mipukutu, comenecomene vikumba”? Paulosi wakalutilira kunwekera Mazgu gha Ciuta nanga ni mu nyengo yakusuzga comene ya umoyo wake. Kasi mwawona kuti ici ndico cikamovwira kuti walutilire kukhora mwauzimu, kuŵa wamwamphu kweniso kukhozga ŵanji?
Mazuŵa ghano, ndise ŵakutumbikika comene cifukwa tili na Baibolo lose. Taŵanji panji tili na Mabaibolo ghakupambanapambana. Nga ni Paulosi, tikwenera kunwekera kuti tipulikiske makora Malemba. Pa makalata 14 agho Paulosi wakalemba, kalata iyo wakalembera Timote kaciŵiri ndiyo yikaŵa yaumaliro. Ivyo wakapempha vyakukhwaskana na iyomwene vikusangika ca kuumaliro wa buku ili. Nakuti pempho la Paulosi lakuti Timote ‘wayeghe mipukutu, comenecomene vikumba,’ ndilo likaŵa laumaliro pa vyakukhumba vyake ivyo vili kulembeka.
Kasi mwaŵikapo mtima kurwa nkhondo yiwemi ya cipulikano mpaka kuumaliro nga umo Paulosi wakacitira? Kasi mukukhumba kulutilira kuŵa ŵamwamphu mwauzimu na kunozgeka kucitira ukaboni mpaka apo Yehova wakukhumba kuti tifike? Ipo mwalekeraci kucita nga umo Paulosi wakaciskira Ŵakhristu? ‘Nyengo zose, muŵenge maso pa mwaŵene na pa cisambizgo cinu’ mwa kulimbikira kuŵazga Baibolo, ilo sono likusangika na ŵanthu ŵanandi kuluska kale ndipo ndipepu comene kuluska mipukutu.—1 Tim. 4:16.
[Mapu/Vithuzithuzi pa peji 18, 19]
(Mu magazini yakusindikizga ndimo vikuwoneka makora)
Efeso
Trowa
Roma