Kasi Mukumanya?
Cifukwa wuli ŵakusintha ndalama ŵakaŵanga mu tempele ku Yerusalemu?
▪ Apo Yesu wakaŵa pafupi kukomeka, wakacitapo kanthu pa vinthu vyambura urunji ivyo vikacitikanga mu tempele. Baibolo likuti: “Yesu . . . [wakacimbizgira] kuwaro wose awo ŵakaguliskanga na kugura mu tempele, ndipo wakagadabura mathebulu gha ŵakusintha ndalama na vitengo vya ŵakuguliska nkhunda. Ndipo wakati kwa iwo: ‘Kuli kulembeka, “Nyumba yane yicemekenge nyumba ya lurombo,” kweni imwe mukuyizgora mphanji ya ŵakupoka vyaŵene.’”—Mateyu 21:12, 13.
Ŵayuda na awo ŵakaphendukira ku Ciyuda ŵakafumanga ku vyaru na misumba yakupambanapambana na kwiza ku tempele ku Yerusalemu. Pakwiza ŵakayeghanga ndalama za kukwawo. Kweni ŵakeneranga kuŵa na ndalama zakuzomerezgeka mwakuti ŵapeleke msonkho wa pa tempele, kugura nyama yakuti ŵapeleke sembe, na kupeleka vyawanangwa. Ntheura ŵakusintha ndalama ŵakasinthanga ndalama za ku vigaŵa vinyake, kweni ŵakachajanga ndalama yinyake yapacanya. Para viphikiro vya Ŵayuda vili pafupi, ŵakusintha ndalama aŵa ŵakaŵikanga mathebulu mu tempele, pa Luŵaza lwa Ŵamitundu.
Yesu wakasuska ŵakusintha ndalama aŵa kuti ŵakazgoranga tempele kuŵa “mphanji ya ŵakupoka vyaŵene.” Mazgu agha ghakulongora kuti pakusintha ndalama ŵakachajanga ndalama yinandi yapacanya.
Cifukwa wuli makuni gha maolive ghakaŵa ghakuzirwa comene mu nyengo yakale?
▪ Vinyake mwa vinthu ivyo Ciuta wakalayizga kuti wazamupa ŵanthu ŵake para ŵaŵenge ŵakugomezgeka kwa iyo ni makuni gha maolive na mpheska. (Duteronome 6:10, 11) Mpaka mazuŵa ghano, makuni gha maolive ghacali ghakuzirwa comene ku vigaŵa ivyo ghakupandika. Nanga ghangaleka kupwelelereka makora, makuni agha ghangapasa comene kwa vilimika vinandi. Ghangakura makora nanga mungaŵa mu malo gha malibwe ndipo ghakufota luŵiro yayi nyengo ya cilangalanga. Usange khuni ili latemeka panji lawa, misisi yingamba kuphuka.
Mu nyengo yakale, para munthu wajipulika mu thupi, ŵakachejanga panji kupulura mahamba gha makuni agha na kumupa cifukwa ghakaŵa munkhwala. Mafira agho ghakufuma mu minthavi ghali na kasungu kawemi comene ndipo ŵakapangiranga perefyumu. Ndipouli, khuni ili ŵakalizirwiskanga comene cifukwa ca vipambi vyake na mafuta. Hafu ya cipambi cakuphya ca olive ni mafuta ghekhaghekha.
Khuni la maolive ilo lapambika makora mungafuma mafuta ghakukwana magaloni 15 (malita 57) pa cilimika. Mafuta gha olive ŵakaŵikangaso mu nyali, ndipo ŵakaghagwiliskirangaso nchito pa viphikiro na pa visopo. Mafuta agha ghakaŵaso ghakuphaka mu thupi na ku sisi, ndiposo pa vilonda.—Exodus 27:20; Leviticus 2:1-7; 8:1-12; Ruth 3:3; Luka 10:33, 34.