Ni Njani Wangang’anamulira Ucimi?

Pali nkhani yinyake iyo yikulongosora kuti mu nyengo ya Alexander the Great, Gordius wakakaka findo ilo likaŵa lakusuzga comene kufwatura. Ŵanthu ŵakagomezganga kuti uyo wangafwatura findo ili ni munthu wavinjeru ndipo wangathereska vyaru vinandi.a Ŵati Alexander wakafwatura findo ili mwa kulidumura kamoza na lupanga lwake.

WA vilimika vinandi, ŵanthu ŵavinjeru ŵakufwatura waka mafindo ghakusuzga yayi, kweni ŵakung’anamuliraso ntharika, maucimi, na kuyowoya ivyo vizamucitika kunthazi.

Kweni kanandi vikuŵatonda. Mwaciyelezgero, ŵanalume ŵavinjeru ŵa ku Babuloni ŵakatondeka kuyowoya ng’anamuro la mazgu agho mwamabuci ghakalembeka pa cimati ca nyumba yacifumu ya Themba Belshazar pa nyengo ya ciphikiro. Ni Daniyeli pera wakang’anamulira mazgu agha, agho ghakaŵa ucimi. Iyo wakaŵa nchimi ya Yehova Ciuta ndipo wakaŵa mucekuru nakuti wakamanyikwanga pa nkhani ya “kufwatura vyakukanganyiska.” (Daniel 5:12) Ucimi uwu, uwo ukayowoyanga za kubwangandulika kwa Ufumu wa Babuloni, ukafiskika mu usiku wenewuwu.—⁠Daniel 5:1, 4-8, 25-30.

Kasi Ucimi Ni Vici?

Ucimi ukulongosoreka kuti nkhuvumbulirathu vyamunthazi, kuyowoyerathu vinthu ivyo vizamucitika pambere vindacitike. Ucimi wanadi ukuŵa uthenga wakufuma kwa Ciuta, uwo ukulembeka panji kuyowoyeka, ndipo ukuvumbura khumbo la Ciuta na cilato cake. Mu Baibolo muli maucimi ghakukhwaskana na kwiza kwa Mesiya na umo ŵangazakamumanyira. Muliso maucimi ghakuyowoya za “umaliro wa mgonezi” ndiposo mauthenga ghaceruzgo ghakufuma kwa Ciuta.—⁠Mateyu 24:3; Daniel 9:25.

Ŵanthu awo ŵakuti mbavinjeru mazuŵa ghano, nga ni nkhwantha pa sayansi, pa kendero ka cuma, pa vya umoyo, pa ndyali, pa vilengiwa, na pa vinthu vinyake, ŵakuyezga kuyowoya ivyo vicitikenge kunthazi. Nangauli ivyo ŵayowoya vikuthandazgika pa wayilesi, pa TV, na mu manyuzipepara ndipo ŵanandi ŵakuvigomezga, kweni ni maucimi yayi. Ni maghanoghano waka gha ŵanthu ŵakusambira. Kweniso pa vilivyose ivyo ŵakuyowoya pakuŵa fundo zinyake zakususkana navyo. Kuyowoya ivyo vizamucitika kunthazi nkhwakofya nadi cifukwa munthu wakumanya yayi ivyo vili munthazi.

Uyo Wakucima Vyanadi

Kasi maucimi ghanadi ghakufuma kwa njani? Kasi ni njani wangaghang’anamulira? Mpositole Petrosi wakalemba kuti: “Palije ucimi wa Lemba uwo ukufuma ku kang’anamuliro kanyake.” (2 Petrosi 1:20) Lizgu la Cigiriki ilo lili kung’anamulika kuti “kang’anamuliro” likung’anamura “kumanya, kuvumbukwa,” ndipo likupeleka ghanoghano lakuti “cinthu ico pakwamba cikaŵa cakukakika ndipo sono camanyikwa panji kufwatulika.” Lekani Baibolo linyake likuti: ‘Palije lemba la ucimi ilo munthu wangafwatulira payekha.’

Ŵani nga mukuwona munthu uyo wakwendeska boti wakukaka findo lakusuzga kufwatura. Munthu uyo wakumanya comene yayi vya mafindo wangafwatura yayi nanga wangawona umo cingwe canjilirana. Mwakuyana waka, ŵanthu ŵangawona kuti ivyo vikucitika vikulongozgera ku masuzgo ghanyake, kweni ŵangamanya yayi umo vinthu viŵirenge nadi kunthazi.

Nchimi za Ciuta mu nyengo yakale, nga ni Daniyeli, kuti zikasandanga ivyo vikacitikanga pa nyengo iyo na kuyezga kucima ivyo vicitikenge kunthazi yayi. Zicitenge nthena mphanyi ivyo zikacimanga vikafumanga mu maghanoghano ghawo. Mphanyi ghakaŵa waka maghanoghano gha munthu, ndipo ghakatenge ghaŵenge ghambura kugomezgeka. Kweni Petrosi wakalongosora kuti: “Nanga nkhamoza, ucimi undizepo na khumbo la munthu, kweni ŵanthu ŵakayowoyanga vyakufuma kwa Ciuta pakulongozgeka na mzimu utuŵa.”—⁠2 Petrosi 1:21.

‘Kupatawula Nkhwa Ciuta’

Vilimika 3,700 ivyo vyajumpha, ŵanalume ŵaŵiri ŵakajalirika mu jele ku Eguputo. Waliyose wakalota maloto ghakuzizika. Pakuti mu jele mukaŵavya ŵanthu ŵavinjeru ŵa mu caru cira, maloto ghawo ŵakalongosolera waka munyawo uyo ŵakaŵira lumoza mu jele, zina lake Yosefe. Ŵakamuphalira kuti: “Talota maloto, ndipo kulije wakughapatawula.” Mteŵeti wa Ciuta uyu wakaŵapempha kuti ŵamulongosolere ivyo ŵakalota, wakati: “Kupatawula asi nkhwa Ciuta?” (Genesis 40:8) Ni Yehova Ciuta pera uyo wali na vinjeru vya kupatawulira maucimi, nga umo munthu uyo wakwendeska boti wakumanyira kufwatura mafindo ghakusuzga. Nakuti asi ni Ciuta wakabisira dala maucimi mwakuti wazakaghavumbure pa nyengo yakwenelera? Ntheura nchakupulikikwa kuti tikwenera kulaŵiska kwa iyo kuti watifwatulire ng’anamuro lake. Ntheura Yosefe wakaneneska kuti kupatawula maucimi nkhwa Ciuta.

Ipo kasi ‘kupatawula nkhwa Ciuta’ mu nthowa wuli? Pali nthowa zinandi izo Ciuta wakupatawulira maucimi. Mu Baibolo, maucimi ghanyake ghakulembekera lumoza na ng’anamuro lake. Ntheura maucimi agha ghakusuzga yayi kumanya ng’anamuro lake, nga umo cikuŵira cipusu kufwatura mafindo para wakwendeska boti walongosora umo mungafwatulira.—⁠Genesis 18:14; 21:2.

Ng’anamuro la maucimi ghanyake agho ghalongosoreka lingamanyikwa mwa kuŵazga nkhani yose. Daniyeli wakawona mboniwoni iyo ukaŵa ucimi. Wakawona “mberere yanalume iyo yikaŵa na sengwe ziŵiri” yikutimbika uheni comene na “pepe” uyo wakaŵa na “lusengwe lwakuwonekera pakati pa maso ghake.” Nkhani yose yikulongora kuti mberere yanalume iyo yikaŵa na sengwe ziŵiri yikimiranga “mafumu gha Mediya na Persia” ndipo pepe wakimiranga “themba la Greece.” (Daniel 8:3-8, 20-22) Pakati pajumpha vilimika vyakujumpha 200, Alexander the Great, uyo wakaŵa ‘lusengwe lukuru,’ wakamba kuthereska ufumu wa Persia. Wakusanda mdauko munyake Waciyuda, Josephus, wakayowoya kuti panyengo iyo Alexander wakarwanga nkhondo ku Yerusalemu, ŵakamulongora ucimi uwu ndipo nayo wakagomezga kuti ukuyowoya za iyo.

‘Kupatawula nkhwa Ciuta’ mu nthowa yinyakeso. Mzimu utuŵa ukamovwira Yosefe, uyo wakaŵa muteŵeti wakugomezgeka wa Yehova Ciuta, ndipo wakamanya ng’anamuro la maloto ghakuzizika gha ŵakayidi awo wakaŵa nawo mu jele. (Genesis 41:38) Mazuŵa ghano, para ŵateŵeti ŵa Ciuta ŵakumanya makora yayi ng’anamuro la ucimi unyake, ŵakulomba mzimu wa Ciuta ndipo pamanyuma ŵakufwilirapo kuŵazga na kusanda Mazgu gha Ciuta, agho ngakupelekeka na mzimu. Cifukwa ca wovwiri wakufuma kwa Ciuta, ŵakusanga malemba agho ghakuŵawovwira kupulikiska ng’anamuro la maucimi ghanyake. Munthu wakumanya ng’anamuro la ucimi mwamunthondwe yayi. Kweni wakupulikiska ucimi cifukwa cakuti mzimu wa Ciuta na Mazgu ghake vikumovwira. Ntheura ng’anamuro likufuma kwa Ciuta. Kuti likufuma kwa munthu waliyose yayi padera pa Baibolo.—⁠Milimo 15:12-21.

Kweniso ‘kupatawula nkhwa Ciuta’ cifukwa ndiyo wakusankha nyengo na kulongozga ŵateŵeti ŵake ŵakugomezgeka kuti ŵapulikiske ucimi. Ng’anamuro la ucimi lingamanyikwa pambere undafiskike, panyengo iyo ukufiskika, panji pamanyuma pakuti wafiskika kale. Pakuti Ciuta wali kukaka panji kubisa maucimi, wazamuwufwatura pa nyengo yakwenelera. Nyengo iyi wakusankha yekha.

Nkhani yakuyowoya za Yosefe na ŵakayidi ŵaŵiri awo wakaŵa nawo mu jele yikuyowoya kuti wakang’anamulira maloto ghawo kukati kwakhala mazuŵa ghatatu kuti ghafiskike. (Genesis 40:13, 19) Pamanyuma pake, apo Yosefe wakatoleka kuti wakafwatulire maloto gha Faro, kukaŵa kuti vilimika vinkhondi na viŵiri vya vyakurya vinandi vili pafupi kwamba. Mzimu wa Ciuta ukamovwira Yosefe kuvumbura ng’anamuro la maloto gha Faro mwakuti ndondomeko yipangike ya kuwunjika vyakurya mu vilimika vya vyakurya vinandi.—⁠Genesis 41:29, 39, 40.

Ŵateŵeti ŵa Ciuta ŵakupulikiska maucimi ghanyake pamanyuma pakuti ghafiskika. Vinthu vinandi vyakukhwaskana na umoyo wa Yesu vikayowoyekerathu vilimika vinandi pambere wandababike. Kweni ŵasambiri ŵake ŵakazakavipulikiska pamanyuma pakuti Yesu wawuka. (Salmo 22:18; 34:20; Yohane 19:24, 36) Kweniso, kuyana na Daniel 12:4, maucimi ghanyake ‘ghakajalirika’ “kufikira nyengo ya umaliro,” apo Daniyeli wakati, “mahara ghamkwandana.” Sono tili mu nyengo iyo maucimi agha ghakufiskika.b

Umo Maucimi gha mu Baibolo Ghakumukhwaskirani

Yosefe na Daniyeli ŵakaluta pamaso pa mathemba gha mu nyengo yawo na kuyowoya ucimi uwo ukakhwaska vyaru ndiposo maufumu. Ŵakhristu ŵakwambilira ŵakimilira pamaso pa ŵanthu ŵa mu nyengo yawo na kuyowoyera Yehova, uyo ni mweneco wa ucimi. Ŵanthu awo ŵakapulikira ucimi wawo ŵakasanga candulo cikuru.

Mazuŵa ghano, Ŵakaboni ŵa Yehova pa caru cose ŵakupharazga makani ghawemi gha Ufumu wa Ciuta, agho ni ucimi. Ŵakuphalira ŵanthu kuti ucimi wa Yesu wakuyowoya za “umaliro wa mgonezi” ukufiskika panyengo yasono. (Mateyu 24:3, 14) Kasi mukuwumanya ucimi uwu ndiposo umo umukhwaskiraninge? Ŵakaboni ŵa Yehova ŵaŵenge ŵakukondwa kumovwirani kuti mupulikiske ndiposo kusanga candulo na umoza mwa maucimi ghakuru gha mu Baibolo.

[Mazgu ghamusi]

[Vithuzithuzi pa peji 12, 13]

Yosefe na Daniyeli ŵakati Ciuta ndiyo wakuvumbura ng’anamuro la ucimi