Umo Umoyo Ukaŵira mu Nyengo ya Kale Ŵimbi na Vyakwimbira Vyawo
“Mulumbani na mazgu gha mbata; mulumbani na bango na ciding’indi! Mulumbani na cimbubuli na kuvina; mulumbani na vyamalukuzi na fyoliro! Mulumbani na kumbalo lakulira comene; mulumbani na kulira kukuru kwa kumbalo!”—SALMO 150:3-5.
KWA NYENGO yitali sumu zawovwira comene pakusopa Yehova Ciuta. Mwaciyelezgero, apo Yehova wakaponoska Ŵaisrayeli mwamunthondwe pa Nyanja Yiswesi, Miriyamu mudumbu wa Mozesi, wakalongozga ŵanakazi kuvina na kwimba sumu yakulongora kutonda. Ŵanthu ŵakavinanga uku ŵakulizga vimbubuli. Ici cikulongora kuti sumu zikaŵa zakuzirwa ku Ŵaisrayeli. Nangauli ŵakaŵa kuti ŵathaskika waka ku ŵasilikari ŵa Ŵaeguputo, kweni ŵanakazi ŵakaŵa na vyakwimbira mu mawoko ndipo ŵakaŵa ŵakunozgeka kwimba. (Exodus 15:20) Pamasinda, Themba Davide likanozga kuti pa cihema paŵe ŵakwimba ŵanandi kuti ŵimbenge sumu nga nchigaŵa ca kusopa kwawo. Ivi vikalutilira na pa tempele ilo mwana wake Solomoni wakazenga.—1 Midauko 23:5.
Kasi vyakwimbira vikapangikanga kufuma ku vici? Kasi vikawonekanga wuli? Kasi vikapulikikwanga wuli? Ndipo ŵakavigwiliskiranga nchito pa vyakucitika wuli?
Mitundu ya Vyakwimbira
Vyakwimbira ivyo vikuzunulika mu Baibolo vikapangikanga kufuma ku makuni, vikumba, visulo, na viwangwa. Vinyake ŵakavitozganga na minyanga ya zovu. Vyakwimbira vya vingwe vikapangikanga kufuma ku nyozi (mkusa) panji matumbo gha vinyama. Nangauli pasono vyakwimbira ivi kulije, kweni vithuzithuzi vyake vicalipo.
Vyakwimbira vyakale vingagaŵika mu magulu ghatatu: vyakwimbira vya vingwe, nga ni bango (1), na zeze (2); vyakwimbira vyakuphuta, nga ni mbata (3), mbata yacisulo (4), fyoliro panji mungoli (5); vyakucita kuchaya, cimbubuli (6), cimbututu (7), vinkhuŵete (8), na miligho [panji kuti mabelu] (9). Ŵimbi ŵakalizganga vyakwimbira ivi mwakulondezga sumu kweniso pakaŵanga kuvina. (1 Samuel 18:6, 7) Cakuzirwa comene nchakuti sumu izi ŵakimbanga pakusopa Ciuta uyo wakaŵapa cawanangwa ca sumu. (1 Midauko 15:16) Limanyani makora gulu lililose la vyakwimbira.
Vyakwimbira Vyavingwe Bango na zeze vikaŵanga vipusu kunyamura. Vyakwimbira ivi, vingwe vyake vikakungikanga pa thabwa. Davide wakalizganga cakwimbira ca vingwe kuti watuniske mtima wa Themba Sauli. (1 Samuel 16:23) Vyakwimbira ivi ndivyo ŵakalizganga pakupatulira tempele ilo Solomoni wakazenga kweniso pa vyakukucitika vinyake vyakukondweska, nga mpha viphikiro.—2 Midauko 5:12; 9:11.
Zeze wakayanangako na bango kweni kanandi vikapambananga kawonekero. Kanandi cakwimbira ici cikaŵanga na vingwe vicoko waka ivyo ŵakavitaŵanga pa cithabwa. Tuvingwe utu tukafumiskanga tumazgu tuwemi nga umo gitara likulilira mazuŵa ghano. Tuvingwe utu tukapangikanga kufuma ku nyozi panji matumbo gha vinyama.
Vyakwimbira Vyakucita Kuphuta Vyakwimbira ivi kanandi vikuzunulika mu Baibolo. Cimoza mwa vyakwimbira vyakale comene ni ico cikumanyikwa na zina lakuti lusengwe lwa Ŵayuda, panji kuti mbata. Mphuwu ya lusengwe ulu yikafumiskanga tumazgu tuwemi. Ŵaisrayeli wakalizganga mbata para ŵakukhumba kuwunjika vilwero vya nkhondo ndiposo para ŵakukhumba kuphalirana kuti ŵambe kurwa.—Ŵeruzgi 3:27; 7:22.
Mtundu unyake wa cakwimbira cakucita kuphuta ni mbata yacisulo. Cikalata cinyake ico cikasangika pakati pa mipukutu yakale kufupi na Nyanja ya Mcere cikulongora kuti ŵimbi ŵakimbanga mwakuzizwiska comene na vyakwimbira vyamtundu uwu. Yehova wakaphalira Mozesi kuti wapange mbata ziŵiri zasiliva kuti zigwiliskikenge nchito pa cihema. (Maŵazgo 10:2-7) Apo ŵakapatuliranga tempele ilo Solomoni wakazenga, pakaŵa mbata 120 ndipo zikaliranga comene. (2 Midauko 5:12, 13) Awo ŵakaŵa na luso lwa kupanga vyakwimbira ŵakapanganga vyakwimbira vya utali wakupambana. Vinyake vikaŵa vitali masentimita 91
Cakwimbira cakucita kuphuta ico Ŵaisrayeli ŵakatemwanga comene ni fyoliro. Fyoliro wakafumiskanga tumazgu tuwemi uto ŵanthu ŵakatemwanga kutegherezga para ŵali pa viphikiro vya nthengwa na vikondwelero. (1 Mathemba 1:40; Yesaya 30:29) Fyoliro ŵakamulizgangaso pa nyifwa, apo ŵimbi ŵakimbanga sumu nga nchigaŵa cakulira (wonani peji 14).—Mateyu 9:23.
Vyakwimbira Vyakucita Kuchaya Para Ŵaisrayeli ŵali pa cikondwelero ŵakagwiliskiranga nchito vyakwimbira vyakucita kuchaya vyakupambanapambana. Ŵanthu ŵakaconthekanga mtima para vyakwimbira ivi vikulira. Cimbubuli ico cikapangikanga na cikumba ico ŵakacikunganga pa thabwa la cizingo cikapulikikwanga nga ni ng’oma para mwimbi panji uyo wakuvina wacichaya na woko lake. Para mwimbi wasunkhunya kang’oma aka, tumabelu uto ŵakatulendezganga pa cikumba tukaliranga.
Mtundu unyake wa vyakwimbira vyakucita kuchaya nchimbututu. Cikaŵanga na tumabelu, cikolelero kweniso tundodo uto tukatambikikanga pa cisulo. Para ŵacisunkhunya cikaliranga.
Vinkhuŵete panji kuti kumbalo ndivyo vikaliranga comene. Vinkhuŵete vikaŵapo mtundu paŵiri. Cinkhuŵete cikuru vingwe vyose ŵakavilizgiranga pamoza, kweni cinkhuŵete cicoko ŵakendeskanga waka njoŵe ziŵiri. Vyose vikafumiskanga mazgu ghakuyana kweni nkhongono ndiyo yikapambananga.—Salmo 150:5.
Kulondezga Ivyo Vikacitikanga Kale
Mazuŵa ghano, Ŵakaboni ŵa Yehova ŵakwamba na kumalizga maungano ghawo na sumu. Pa maungano ghakurughakuru, sumu izo zikwimbika ŵakugwiliskira nchito vyakwimbira vyasono vyavingwe, vyakuphuta, na vyakucita kuchaya.
Pakusopa, Ŵakaboni ŵa Yehova nawo ŵakwimba sumu nga umo ŵakacitiranga Ŵaisrayeli na Ŵakhristu wakwambilira. (Ŵaefeso 5:19) Nga mbateŵeti ŵakale ŵa Ciuta, Ŵakaboni ŵa Yehova nawo ŵakutemwa kwimba sumu kuti ŵalumbe Yehova.
[Vithuzithuzi pa peji 23]
(Instruments not to scale)
(Mu magazini yakusindikizga ndimo vikuwoneka makora)