Tete Agyanom Wiase No
STEFANO bobɔɔ asase so mmeae bi din de fii ɔkasa a agye din no ase: ‘Yehowa yii ne ho kyerɛɛ yɛn agya Abraham bere a ɔwɔ Mesopotamia ansa na ɔrebɛtra Haran no, na ɔka kyerɛɛ no sɛ: Fi bra asase a mɛkyerɛ wo no so!’ (Aso. 7:1-4) Eyi na ɛtoo fapem maa nsɛm a na ebesisi Bɔhyɛ Asase no so a ɛfa Abraham, Isak, ne Yakob ho, nsɛm a na ɛfa Onyankopɔn atirimpɔw a ɛne sɛ obehyira adesamma ho no.—Gen. 12:1-3; Yos. 24:3.
Onyankopɔn frɛɛ Abraham (anaa, Abram) fii Kaldeafo kurow Ur mu, kurow a na wodi yiye wom saa bere no a na ɛda Eufrate Asubɔnten no kɔn so wɔ apuei fam no. Ná ɔkwan bɛn na Abraham bɛfa so? Ɛte sɛ nea ɛyɛ mmerɛw sɛ sɛ ofi Kaldea, ɔmantam a na wɔsan frɛ no Sumer anaa Sinear no mu a, ɔbɛfa benkum fam. Dɛn nti na ɔkɔfaa atifi fam tɔnn wɔ Haran?
Ná Ur da beae bi a ɛbɛn Asase pa a ɛte sɛ Ɔsram fã no apuei fam awiei, asase a efi ase Palestina kosi asase a ɛda Tigris ne Eufrate nsubɔnten no ntam no so. Ebetumi aba sɛ bere bi a atwam no na ɛhɔnom wim tebea ye. Siria ne Arabia Anhweatam a ɛyɛ akado abo mmepɔw ne anhwea asasetaw no da asase a ɛte sɛ ɔsram fã no fã a akontɔn no anafo fam. The Encyclopædia Britannica ka sɛ na ɛyɛ “asase a ɛkame ayɛ sɛ wontumi mfa so” a ɛda Mediterranea Mpoano ne Mesopotamia ntam. Akwantufo bi betumi atwa afi Eufrate akɔ Tadmor, afi hɔ akɔ Damasko, nanso Abraham amfa n’abusua ne ne mmoa amfa sare so kwan a ɛte saa no so.
Mmom no, Abraham faa Eufrate Asubɔnten no bon mu kɔɔ Haran. Efi hɔ no, na obetumi afa aguadifo kwan bi so akɔfa asutwaree bi a ɛwɔ Karkemis no mu na afei ɔde n’ani akyerɛ anafo fam akɔfa Damasko na watoa so akɔ nsu a wɔbɛfrɛɛ no Galilea Po no ho. Via Maris, anaa “Po So Kwan” no fa Megido kosi Misraim. Nanso, Abraham kɔfaa Samaria mmepɔw mu, na awiei koraa no, ɔkɔtraa ntamadan mu wɔ Sekem. Bere bi akyi no, ɔde n’ani kyerɛɛ saa mmepɔw mu kwan no so faa anafo fam toaa akwantu no so. Di n’akyi bere a wokenkan Genesis 12:8–13:4 no. Hyɛ mmeae foforo a onyaa hɔ osuahu ahorow no nsow: Dan, Damasko, Hoba, Mamre, Sodom, Gerar, Beer-Seba, ne Moria (Yerusalem).—Gen. 14:14-16; 18:1-16; 20:1-18; 21:25-34; 22:1-19.
Asase no ho nsɛm ho ntease bi a yebenya no bɛma yɛanya nsɛm a esisii wɔ Isak ne Yakob asetram no mu nhumu. Sɛ nhwɛso no, bere a na Abraham wɔ Beer-Seba no, ɛhe na ɔsomaa n’akoa no sɛ ɔnkɔhwehwɛ yere mma Isak no? Ɔkɔɔ atifi fam tɔnn wɔ Mesopotamia (a ɛkyerɛ, “Asase a Ɛda Nsubɔnten Ntam”) kɔɔ Padan-Aram. Afei susuw kwan a ɔbrɛ wom a Rebeka traa yoma so twa kɔɔ Negeb, a ebia ɛbɛn Kades, kohyiaa Isak no ho hwɛ.—Gen. 24:10, 62-64.
Akyiri yi, wɔn babarima Yakob (Israel) twaa kwantenten a ɛte saa ara kɔwaree Yehowa somfo. Ɛte sɛ nea ɔkwan foforo so na Yakob san fa baa n’asase so. Bere a Yakob twaa Yabok asutwaree a ɛbɛn Penuel no, ɔne ɔbɔfo bi dii atentam. (Gen. 31:21-25; 32:2, 22-30) Ɔne Esau hyiae wɔ mpɔtam hɔ, na afei wɔn mu biara kɔtraa ɔmantam foforo mu.—Gen. 33:1, 15-20.
Wɔtoo Yakob babea Dina mmonnaa wɔ Sekem akyi no, Yakob tu kɔtraa Bet-El. So wubetumi de w’adwene abu kwantenten a Yakob mma no twae de ne nguan kɔɔ adidi ne baabi a Yosef kohuu wɔn no? Asase mfonini yi (ne kratafa 18-19) betumi aboa wo ma woahu Hebron ne Dotan ntam kwan tenten. (Gen. 35:1-8; 37:12-17) Yosef nuanom tɔn no maa aguadifo a na wɔrekɔ Misraim no. Wususuw sɛ ɔkwan bɛn so na wɔfa kɔe wɔ asɛm a ɛde Israelfo no kɔɔ Misraim san de wɔn baa Bɔhyɛ Asase so no mu?—Gen. 37:25-28.
[Asase mfonini ahorow a ɛwɔ kratafa 7]
(Wopɛ nsɛm a wɔahyehyɛ awie no a, hwɛ nhoma no mu)
Abraham Akwantu (hwɛ nhoma no mu)
Isak Akwantu (hwɛ nhoma no mu)
Yakob Akwantu (hwɛ nhoma no mu)
Akwantempɔn (hwɛ nhoma no mu)
Tete Agyanom (mmeae a wɔtrae)
A4 GOSEN
A5 MISRAIM
B4 SUR
B5 PARAN
D3 Damasko
D3 Dan (Lais)
D4 Sekem
D4 Bet-El
D4 Hebron (Kiriat-Arba)
D4 Gerar
D4 Beer-Seba
D4 SEIR
D4 Kades
D5 EDOM
D1 Karkemis
E2 Tadmor
E2 Hoba
E1 PADAN-ARAM
F1 Haran
F2 MESOPOTAMIA
G1 Niniwe
G2 ASASE PA A ƐTE SƐ ƆSRAM FÃ
G3 Babilon
H4 KALDEA
H4 Ur
[Mmepɔw]
D4 Moria
[Nsu ahorow]
B3 Mediterranea Po (Ɛpo Kɛse)
[Nsubɔnten]
Ɛ2 Eufrate
G2 Tigris
Tete Agyanom (wɔ Bɔhyɛ Asase so)
KANAAN
Megido
GILEAD
Eotan
Sekem
Sukot
Mahanaim
Penuel
Bet-El (Lus)
Ai
Yerusalem (Salem)
Betlehem (Efrat)
Mamre
Hebron (Makpela)
Gerar
Beer-Seba
Sodom?
NEGEB
Rehobot?
Beer-lahai-roi
Kades
Akwantempɔn
Via Maris
Ɔhene Tempɔn
[Mmepɔw]
Moria
[Nsu ahorow]
Nkyene Po
[Nsubɔnten ne asuten]
Yabok
Yordan
[Mfonini wɔ kratafa 6]
Ɛufrate Asubɔnten no fã a ɛbɛn Babilon
[Mfonini wɔ kratafa 6]
Abraham traa Beer-Seba na ɔyɛn nguan wɔ baabi a ɛbɛn hɔ
[Mfonini wɔ kratafa 6]
Yabok subon