Julio

Te Jesús la skʼayinbey te bin-utʼil ya yaʼiy sba te sTat soknix te snopojibal yuʼun, jich la yakʼ ta ilel ta swenta te bin la yal sok te bin la spas, tey ochem skʼoplal-euk-a te milagroetik (Juan 14:9). ¿Bin ya yakʼ jnoptik te milagroetik la spas te Jesuse? Te Jesús sok te sTat kʼax kʼuxotik ta yoʼtan. Kʼalal xtaluk ta Balumilal te Jesús, la yakʼ ta ilel te kʼux ta yoʼtan te ants winiketik kʼalal la stuuntes te yuʼel yuʼun la skoltay sok la slekubtes te ants winiketik te ayik ta wokol. Ta jun buelta, kʼanbot koltayel yuʼun chaʼtul winiketik te ma xyilik kʼinal (Mat. 20:​30-34). Te relato ya yal te «bayal la snaʼtiklanbey yoʼbolil sba», jaʼ yuʼun la slekubteslan. Ta kʼopil griego «te bayal la snaʼtiklanbey yoʼbolil sba» ya skʼan ya yal te ay machʼa ya spichʼ sba yoʼtan yuʼun. Te kʼalal jich la yakʼ ta ilel te Jesús la yakʼ ta ilel te kʼax kʼux ta yoʼtan te ants winiketik, sok jaʼ tijbot yoʼtan yuʼun ya yakʼbey sweʼel te machʼatik ayik ta wiʼnal sok ta slekubtesel jtul winik te ay skʼaʼel chamel (Mat. 15:32; Mar. 1:41). Jaʼ yuʼun, ya jnaʼtik te ay «yutsil skʼuxul yoʼtan» te Jehová sok te snichʼan, kʼax kʼuxotik ta yoʼtan sok ya smel yoʼtanik te kʼalal ya xkʼax jwokoltik (Luc. 1:78; 1 Ped. 5:7). Ya skʼan ya slajinikix ta jkʼaxel spisil te wokoliletik yuʼun te ants winiketik. w23.04 3 párr. 4, 5

Ma jaʼuknax te ya jkʼopontik, jaʼnix jich ya skʼan ya jpastik tulan ta spʼajel te bin ma lek. Yuʼun ya jkanantaytik te jpensartik sok ya jpastik te bin leke, ya skʼan ya jkʼopontik sok ya jnopilan ta koʼtantik te Biblia, te ya xbootik ta tsoblejetik sok ya jcholtik skʼop Dios. Te Jehová maba ya yakʼ te ya kichʼtik akʼel ta prueba te maba ya xkujch kuʼuntike (1 Cor. 10:​12, 13). Ya skʼan ya jkʼopontik te Jehová ta jujun kʼajkʼal te bitʼil ayotik ta tulan wokolil. Te Jehová ya skʼan te ya kalbeytik te bin ay ta koʼtantik (Sal. 62:8). Jaʼ yuʼun, lokʼesa atiempo ta skʼoponel te Jehová ta jujun kʼajkʼal. Albeya yutsil skʼoplal sok albeya wokol ta swenta te bintik spasoj ta atojole. Kʼanbeya te yakuk yakʼbat yip awoʼtan ta scholel skʼop Dios, te yakuk skoltayat ta sitintayel te wokoliletik sok te manchuk ya xyalat ta mulil. Mame xa awakʼ te ay machʼa ya skomat ta skʼoponel te Jehová. w23.05 7 párr. 17, 18

¿Bin yuʼun ya xbootik ta tsoblejetik? Yuʼun ya kalbeytik yutsil skʼoplal te Jehová (Sal. 26:12; 111:1). Ta tsoblejetik jaʼnix jich talel kʼaxel ya kakʼbey jba smukʼul koʼtantik ta yorail te tulan wokoliletik (1 Tes. 5:11). Jaʼme te cheb te bin ya xjuʼ ya jpastik te kʼalal ya kakʼ jcomentariotike. Pero ay bintik-a te ya xjuʼ ya smakotik, te ya xiwotik te jich ma xjuʼ ya kakʼix te jcomentariotik o te ya jtoy te jkʼabtik bayal buelta, pero maba ya kichʼtik akʼbeyel. Te jpuk-kʼop Pablo la yal te jaʼ ya skʼan ya xbajt ta koʼtantik ini: «Te talel kʼaxel ya kakʼbey jba smukʼul koʼtantik». Maba ya xiwotik ta yakʼel te jcomentariotik teme ay ta koʼtantik te ya kakʼbeytik smukʼul yoʼtan te yantik manchukme komnax te jcomentariotik, pero ya yakʼ ta ilel te schʼuunel koʼtantike. Manchukme maba ya kichʼtik akʼbeyel te jcomentariotik, tseʼel koʼtantik yuʼun te ay machʼa yan ya yichʼ akʼbeyele (1 Ped. 3:8). w23.04 20 párr. 1-3

Te judioetik te ayniwan yichʼojik mosoinel 70 jaʼbil, lokʼik bael ta Babilonia sok sujtik ta Israel (Esd. 1:​2-4). Jaʼnax te Jehová ya xjuʼ te jich ya spase, melel ta Babilonia ma xyakʼik lokʼel te jchukeletik yuʼunike (Is. 14:​4, 17). Pero la yichʼik ochintayel te babilonioetik sok te yachʼil ajwalil la yal te ya xjuʼ ya xlokʼikix bael te judioetik. Jaʼ yuʼun te judioetik, kʼaxtoxan-a te meʼil tatiletik, ya skʼan ya staik ta nopel teme ya xlokʼik bael ta Babilonia o teme ya xjilik tey-a. Pero ay wokol la yilik. Ay chaʼoxtul te ayix yaʼbilalik te wokol ya yilik te ya xlokʼik baele, melel najt te sbelale. Jteb ma spisil te judioetik tey ayinik ta Babilonia, jaʼ yuʼun jaʼ slumalik ya yilik. Jichnax ya yilik te Israel te jaʼ slumal te antiguo smeʼ statike. Pero ay yantik te la sta skʼulejalik ta Babilonia, jaʼ yuʼun wokolniwan la yilik te ya yijkitay te snaik, te snegocioik sok te ya xbajtik ta nainel ta yan lugar te ma yilojik-ae. w23.05 14 párr. 1, 2

Te sKʼop Dios ya stij koʼtantik te yakuk xkujch kuʼuntik te wokolil, te ya jnaʼbeytik yoʼbolil sba te yantik sok te ayuk skʼuxul koʼtantik. Ta Lucas 21:19 jich ya yal: «Teme kujch awuʼunike, yame ata akolelik». Ta Efesios 4:32 ya yal: «Naʼbeya yoʼbolil abaik». Sok ta 1 Tesalonicenses 4:​9, 10 ya yal: «Te Dios jaʼ yak snojptesbelex te talel kʼaxel kʼux ya awaʼiy abaike. […] Pero ya jtijbeyexkotik awoʼtanik, kermanotak, te kʼaxemukto jich ya apasikxan». Te bin ya yal te texto, jaʼ la yichʼik albeyel te machʼatik yakikix ta yakʼel ta ilel te ya xkujch yuʼunik, te ya snaʼbeyik yoʼbolil sba te yantik sok te ay skʼuxul yoʼtanik, pero ya skʼan ya yakʼikxan ta ilel te taleliletik-abi. Jaʼnix jich te joʼotik ya skʼan ya kakʼtik ta ilel-euk. ¿Bin ya skoltayotik ta yakʼel ta ilel? Ta artículo ini ya kiltik bin-utʼil la yakʼik ta ilel te sbabial jchʼuunjeletik sok te jichuknix ya kakʼtik ta ilel-euk, jichme chapalotik te kʼalal ya xjajch te tulan wokolil. Jich yuʼun, kʼalal ya xjajch te tulan wokolil, kʼayematix-a te ya xkujch awuʼun sok maba ya xchebaj awoʼtan. w23.07 2 párr. 4; 3 párr. 8

Jaʼ yuʼun te machʼatik tsabilik ya xbajtik ta chʼulchan sok te «yantik tuminchijetik», ya skʼan te ma xlokʼotik tey-a (Juan 10:16). Jaʼto tal ta 1919, bayal millón ta tul ants winiketik sok alaletik lokʼemik ta Mukʼul Babilonia, te jaʼ te lotil religione sok jaʼ stʼunojik te chʼul be. Kʼalal lokʼik ta Babilonia te judioetik chajpanbot sbeik yuʼun te Jehová yuʼun jich ma sta swokolik-a (Is. 57:14). ¿Jichnixbal la spas sok te «Chʼul Be» ta ora ini? Jich. Bayal jaʼbil ta nail te kʼalal mato sta-a te 1919, te Jehová la stuuntes winiketik te jun yoʼtan yakʼoj sbaik yuʼun jich ya schajpanik te be (paja sok Isaías 40:3). Ya xjuʼ ya kaltik te jaʼ la schajpanik te be yuʼun jich ta patil te ants winiketik te lek yoʼtanik ya xjuʼ ya yijkitayik te Mukʼul Babilonia sok te ya x-ochik ta lum yuʼun te Dios, te banti chaʼjajchik ta yichʼel ta mukʼ te Diose. w23.05 15, 16 párr. 8, 9

Te Jehová ya skʼan te ya kichʼtik ta mukʼ sok stseʼelil koʼtantik soknix spisil koʼtantik (Sal. 100:2; 2 Cor. 9:7). Pero, ¿bin yuʼun ya jpastik tulan ta skʼotesel ta pasel te bin ya jkʼantik teme ma sokuk spisil koʼtantik ya jpastike? Jnoptik te bin kʼot ta stojol te jpuk-kʼop Pablo. Te jich la yal: «Ya jmaj te jbakʼetal sok ya jmosoin» (1 Cor. 9:​25-27). Te Pablo la spas tulan ta spasel te bin la yal te Jehová manchukme wokol la yaʼiy spasel. ¿Tseʼelbal yoʼtan te Jehová yuʼun te bin la spas te Pablo? Tseʼel yoʼtan sok akʼbot bendición yuʼun ta swenta te yaʼtele (2 Tim. 4:​7, 8). Te Jehová jaʼnix jich ya x-akʼbot stseʼelil yoʼtan kʼalal ya yil te ya jpastik tulan yuʼun ya jkʼotestik ta pasel te bin jnopojtik, manchukme ay wokol ya kiltik. ¿Bin yuʼun? Melel jaʼ ya jpastik yuʼun te kʼux ta koʼtantik te Jehová manchukme ay ma jmulantik. Te Jehová la yakʼbey bendición te Pablo soknix ya yakʼbotik bendición-euk teme ya jpastik tulane (Sal. 126:5). Sok te kʼalal ya kiltik te ya yakʼbotik bendición te Jehová ya jpastikxan tulan yuʼun ya jpasbeytik te yaʼtele. w23 05 29 párr. 9, 10

Te jpuk-kʼop Pablo la yal, te machʼatik maba ya xkolik ta skʼajkʼalel te Jehová jich kʼoemik te wayalik. Te machʼa wayale, maʼyuk bin ya snaʼ. Ma snaʼ bin ya xkʼax ta sjoyobal sok ma snaʼ bin ya spas. Jichnix ya xkʼot ta pasel ta swenta te chʼuunel oʼtanile: bayal ants winiketik jich kʼoem te wayalik (Rom. 11:8). Ma xyichʼik ta wenta te ayotikix ta kuxinel ta slajibal kʼajkʼal sok nopolix yorail te skʼajkʼalel te tulan wokolile (2 Ped. 3:​3, 4). Pero jnaʼojtik te mukʼ skʼoplal te wikʼiluk jsitik ta jujun kʼajkʼal (1 Tes. 5:6). ¿Bin yuʼun ya skʼan te lamaluknax koʼtantik sok te lekuk te bin ya jpastike? Teme ma jichuk ya jpastike, ya xjuʼ ya jchʼik jbatik ta política sok te bintik ya spas te ants winiketike. Te bitʼil nopol ayotikix ta skʼajkʼalel te Jehová, yaniwan kichʼtik tenel ta spasel te bin ma leke. Pero ma skʼan ya jmel koʼtantik yuʼun te bin ya kaltik, melel te chʼul espíritu ya skoltayotik yuʼun ya kakʼtik ta ilel lamalkʼinal, te leknax jtaleltik sok ya skoltayotik ta stael ta nopel te bin lek ta pasel (Luc. 12:​11, 12). w23.06 10 párr. 6, 7

¿Bin ya xtal ta awoʼtan te kʼalal ya yichʼ albeyel skʼoplal te Sansón? Jaʼniwan ya xtal ta awoʼtan te kʼax bayal yip-ae. Pero te winik ini ay bin la spas te la sta swokol yuʼun. Manchukme jich-abi, te Jehová jaʼ la yilbey te schʼuunel yoʼtan sok la yakʼ ta tsʼibayel ta Biblia yuʼun ay bin ya yakʼ jnoptik ta swenta te bin la spase. Te Jehová la stuuntes te Sansón yuʼun ay bin ya spas ta stojol te lum Israel. Bayal jaʼbil ta patil, te Jehová la stuuntes te jpuk-kʼop Pablo yuʼun ya stsʼibaybey te sbiil te Sansón ta jun lista yuʼun te machʼatik la yakʼik ta ilel schʼuunel yoʼtanik (Heb. 11:​32-34). Te Sansón la sle te koltayel yuʼun te Jehová kʼalal yak ta kʼaxel ta tulan wokol-a. Jaʼnix jich te joʼotik ya skʼan ya jnoptik bin ya skʼan ya jpastik sok bin-utʼil ya yakʼ smukʼul koʼtantik te ejemplo yuʼune. w23.09 2 párr. 1, 2

Yanxan te bin ya skoltayotik yuʼun ya xkujch kuʼuntik, jaʼ te ya kalulanbeytik te Jehová te bin yaʼiyel ya kaʼiy jbatik (1 Tes. 5:17). Maniwan yakat ta kʼaxel ta tulan wokol ta ora ini. Pero, ¿bin ya apas te kʼalal maba ya amulan te bin ya spas te yantike, teme ma xa anaʼ bin ya apas o te tenbil ya awaʼiy aba? ¿Yabal ale koltayel ta stojol te Jehová? Teme kʼayemat ta skʼanbeyel koltayel te Jehová yuʼun ya asitintay te jujun kʼajkʼal, jichnix ya apas ta pajel chaʼbej kʼalal tulanix-a te wokolil. Kʼoemix ta awoʼtan-a te ya snaʼ ta lek te Jehová bin-ora sok bin-utʼil ya skoltayat (Sal. 27:​1, 3). Teme ya xkujch kuʼuntik te wokolil ta ora ini, jaʼnix jich yaniwan xkujch kuʼuntik te tulan wokolil ya xtale (Rom. 5:3). ¿Bin yuʼun te jich ya kaltike? Bayal hermanoetik ya yalik te kʼalal kujch yuʼunik jun wokolil, la stsakxan yipik yuʼun ya xkujch yuʼunik yanxan wokolil. Kʼalal ya xkujch yuʼunik jun wokolil ta swenta te koltayel yuʼun Jehová, ya schʼuunxan yoʼtanik te ya xkoltayotik yuʼune. Ta swenta te schʼuunel yoʼtanik, ya xkujch yuʼunik teme talxan yan wokolil (Sant. 1:​2-4). w23.07 3 párr. 7, 8

Te Jehová ma sujotik ta schʼuunel te bin ya yal, melel pekʼel yoʼtan sok ya snaʼ yoʼbolil jbatik. La yakʼ ta ilel spekʼelil yoʼtan kʼalal nopol ya slajinix-a te chopol ants winiketik ta Sodoma. La stikun chʼul-abatetik ta yalbeyel te Lot te akʼa bajtukik ta anel ta witstikil. Pero te Lot xiw yoʼtan sok maba bajt tey-a. Jaʼ yuʼun la skʼanbey wokol te Jehová te yakuk xtikunot bael sok te sfamilia ta Zóar, te jaʼ jun chʼin lum te jaʼnix jich snopoj ya slajin te Jehová. Manchukme te Jehová ya xjuʼ ya suj te Lot, pero ma jichuk la spas. Te Jehová jaʼ la spas te bin albot yuʼun te Lot, jich maba la slajin te Zóar (Gén. 19:​18-22). Bayal jaʼbil ta patil, te Jehová la snaʼbey yoʼbolil sba te ants winiketik ta Nínive. La stikun te j-alwanej Jonás ta yalbeyel te ninivitaetik te ya yichʼik lajinel ta skaj te schopolil yoʼtanik. Pero, te kʼalal la sujtes yoʼtanik, te Jehová la snaʼtiklanbey yoʼbolil sba jich maba la slajin te lume (Jon. 3:​1, 10; 4:​10, 11). w23.07 21 párr. 5

¿Bin ya yakʼ jnoptik te bin kʼax ta stojol te Jehoás? Jich kʼoem bitʼil jpejt teʼ te maba kʼuben ta lek te slojpʼe, te jaʼ koltayot yuʼun te mukʼul sacerdote Jehoiadá, yuʼun maba ya xbuch-a o ya xyal. Kʼalal laj te Jehoiadá sok te jajch skontrainbelik te Jehová, te Jehoás la yijkitay te Jehová. Jaʼ ini ay bin mukʼ skʼoplal ya yakʼ jnoptik: ma xjuʼ ya jxiʼtik te Jehová jaʼnax yuʼun te jich ya spas te hermanoetik o te jfamiliatik. Yuʼun tulan ay te schʼuunel koʼtantik, ya skʼan ya stsakxan yip te skʼuxul koʼtantik ta stojol te Jehová, te yakuk kichʼtik ta mukʼ kʼalal ya jkʼopontik te Biblia, ya jnopilan ta koʼtantik sok te spisil-ora ya jkʼopontik (Jer. 17:​7, 8; Col. 2:​6, 7). Te Jehová maba ya skʼanbotik te bin maba ya xjuʼ kuʼuntik spasel. Te bin ya skʼanbotik, jaʼ te bin ya yal ta Eclesiastés 12:​13, te jich ya yal: «Ichʼa ta mucʼ te Diose soc chʼuhumbeya te mandariletic yuʼune, como hich ay spisil te ay ta scuenta spasel te ants-winiquetique». Teme ya jxiʼtik te Jehová, ya xjuʼ ya jsitintaytik biluk wokolil sok jun koʼtantik. Maʼyuk bin ya yutsʼin te bitʼil kamigoinoj jbatik sok te Jehová. w23.06 18, 19 párr. 17-19

Yuʼun ya yakʼ ta naʼel te yananix skʼotes ta pasel-a te bin yaloje, te Dios jich la yal: «Te machʼa nakal ta mukʼul naktajibal jich la yal» (Apoc. 21:5a). Te kʼopetik-abi kʼax mukʼ skʼoplal, melel ta yoxebal buelta te ya xkʼopoj te Jehová ta Apocalipsis, jaʼ ini jaʼ te sbabial bueltae. Jaʼnix te Jehová te machʼa la yal te ya skʼotes ta pasel, ma jaʼuk jtul chʼul-abat ni jaʼuk te Jesús. Jaʼ ini ya yakʼbeyxan yichʼ yip te smukʼul koʼtantik ta swenta te bin ya yalxan te versículo 5, melel te Jehová «ma spas lot stukel» (Tito 1:2). Te bin ya yal te Apocalipsis 21:​5, 6 ya schʼuun koʼtantik. Kalbeytik skʼoplal te kʼopil «¡Ilawil!». Ta kʼopil griego te yichʼoj kʼasesel «¡Ilawil!» bayal buelta ya xchiknaj ta Apocalipsis. ¿Bin-a te ya yalxane? Te Dios jich ya yal: «Yakon ta spasel ta yachʼil spisil te bintik aye». Te Jehová jaʼ yak ta yalel te bin ya xbajt spas ta pajel chaʼbej, pero te bitʼil snaʼoj te yananix skʼotes ta pasel-ae, ya yal te yakix ta spasele (Is. 46:10). w23.11 3, 4 párr. 7, 8

Te jpuk-kʼop Pedro la spas tulan ta swenta te bintik wokol ya yaʼiy yijkitayel spasel. Kiltik cheʼoxebuk ejemplo. Te albilkʼopetik ta Biblia ya yal te ya xkʼax swokol sok ya xlaj te Jesús, jaʼ yuʼun te Pedro jajch skom (Mar. 8:​31-33). Cheʼoxeb buelta, te Pedro sok te yantik jnopojeletik jajch kʼop yuʼunik ta swenta te machʼa mukʼ skʼoplal ta yolilike (Mar. 9:​33, 34). Junxan ajkʼabal ma xlaj-a te Jesús, te Pedro la sbojbey lokʼel schikin jtul winik (Juan 18:10). Ta ajkʼabalnix-abi, bayal xiw te Pedro sok oxeb buelta la smuk ta yoʼtan te Jesús (Mar. 14:​66-72). Jich yuʼun te Pedro bayal la yokʼetay sba. Te Jesús ma la yal te ma xtuunix te Pedro, te kʼax chebajem yoʼtan. Te kʼalal chaʼkuxajemix-a te Jesús, la yakʼbey yil te skʼuxul yoʼtan, la yakʼbey skanantay te tuminchijetik yuʼune (Juan 21:​15-17). Sok spisil yoʼtan la schʼuun te Pedro, jaʼ yuʼun ay ta Jerusalén ta skʼajkʼalel Pentecostés sok jaʼ nail la yichʼ tsael yuʼun te chʼul espíritu. w23.09 21, 22 párr. 6, 7

Te jpuk-kʼop Pedro jich la yalbey te yantik ancianoetik: «Kanantayaikme te tuminchijetik yuʼun te Dios» (1 Ped. 5:​1-4). Jnaʼojtik te ancianoetik kʼux ta yoʼtanik te hermanoetik sok ya skʼan ya skanantayik. Pero ayniwan wokol ya yaʼiyik spasel te aʼtelil-abi, ta skaj te bayal yaʼtelik o lujben ya yaʼiy sbaik. Teme jich ya awaʼiy abae, ¿bin ya xjuʼ ya apas? Akʼbeya snaʼ Jehová te bin yaʼiyel ya awaʼiy aba. Te Pedro jich la stsʼibay: «Teme ay machʼa ya yakʼ sba ta abatinel ta stojol yantik, jich akʼa spas te bin-utʼil te machʼa te ay bin ya spas ta swenta yip te Diose» (1 Ped. 4:11). Ayniwan yak ta kʼaxel swokol te hermanoetik te maʼyuk xchajpajibal ta ora ini. Pero julukme ta awoʼtan te Jesucristo, te «mukʼul jkanantuminchij», bayal bin ya spas ta stojol te tuminchijetik ta ora ini sok ta achʼ balumilal. Te bin ya skʼan Jehová te yakuk spasik te ancianoetik, jaʼ te kʼuxuk ya yaʼiyik te hermanoetik, te yakuk skanantayik sok te lekil ejemplo ya xkʼotik yuʼun te tuminchijetike. w23.09 29, 30 párr. 13, 14

Ma skʼan ya jtʼuntik te snopojibal yuʼun te ants winiketik. Teme ya xjajch jnoptik te snopojibal yuʼun te yantik ants winiketik, yaniwan xnamajotik ta stojol te Jehová sok te ya jkʼaxuntaytik te mantaliletik yuʼune (1 Cor. 3:19). Te pʼijilal yuʼun te balumilal ya stij koʼtantik ta spasel te bin ma lek ya skʼan koʼtantik. Kiltik te bin kʼax ta congregación yuʼun Pérgamo sok ta Tiatira. Ay chaʼoxtul jchʼuunjeletik te la skʼayinbeyik stalel te ants winiketik te ya spasik te mulwej sok te ya yichʼik ta mukʼ te lokʼombaetike. Te Jesús la yakʼbey tulan tojobtesel te congregacionetik-abi (Apoc. 2:​14, 20). Ta kʼajkʼal ini te ants winiketik ya skʼanik te lekuk ya kiltik te bin ya snopike. Ayniwan chaʼoxtul ta jfamiliatik o te machʼatik ya jnaʼbeytik sba, yaniwan stij koʼtantik yuʼun jaʼ ya jpastik te bin ya skʼan koʼtantik sok te ya jkʼaxuntaybeytik smantal te Jehová. Yaniwan yalik te ma chopoluk te ya jpastik te bin ya skʼan koʼtantike sok te ma xtuunix te bin ya yal te Biblia. Ayniwan baeltik ya jnoptik te ma kʼax jamaluk te bin ya yalbotik te Jehová sok ay ya xjelawotik ta swenta «te bin tsʼibaybile» (1 Cor. 4:6). w23.07 16 párr. 10, 11

Te María ya skʼan yip yoʼtan, melel ya yikʼ yal manchukme maba nujpunem. Maʼyuk bin-ora ayinem yal, pero jaʼ ya xbajt schʼites te Mesías. Maʼyuk bin-ora sjokinoj ta wayel jtul winik, pero ya xbajt scholbey yaʼiy te José te ay yikʼoj alal, te nopol ya xnujpun sok (Luc. 1:​26-33). ¿Bin-utʼil la sta yip yoʼtan te María? La skʼanbey koltayel te yantike. Te kʼalal kʼoponot yuʼun te chʼul-abat Gabriel, la skʼanbey te yakuk xcholbotxan yaʼiy ta swenta te aʼtelil akʼbot spas yuʼun te Jehová (Luc. 1:34). Ta patil, najt been bael «ta witstikil» ta skʼinal Judá yuʼun ya yulaʼtay te Elisabet. Te Elisabet la yutsilkʼoptay te María, sok ta swenta te schʼul espíritu te Dios, la yal jun albilkʼop ta swenta te alal yikʼoj te Mariae (Luc. 1:​39-45). Jaʼ yuʼun, te María jich la yal ta swenta te Jehová: «Bayal bintik spasoj ta swenta te yuʼele» (Luc. 1:​46-51). Te Jehová la stuuntes te chʼul-abat Gabriel sok te Elisabet yuʼun ya yakʼbey yip yoʼtan te María. w23.10 14, 15 párr. 10-12

Ay 144 mil ta tul jchʼuunjeletik te tsabilik yuʼun te chʼul espíritu sok te kʼax lek yiloj sbaik sok te Jehová. Te jchʼuunjeletik-abi ya x-ochik ta sacerdoteetik ta chʼulchan sok te Jesús (Apoc. 14:1). Te kʼalal liʼto kuxinemik ta Balumilal-a, te Dios ya stsatiklan ta swenta te chʼul espíritu sok jich ya yikʼtiklan bitʼil yal snichʼnab. Jaʼ-abi jaʼ señail Te Chʼul awilal (Rom. 8:​15-17). Te Mero chʼul awilal te ay ta nailpakʼ templo jaʼ señail te chʼulchan, te banti ay te Jehová. «Te cortina» te ya xat te Chʼul awilal sok te Mero chʼul awilal jaʼ señail sbakʼetal te Jesús. Te sbakʼetal jaʼ te bin ya xmakot yuʼun ya x-och bael ta chʼulchan jich bitʼil Mukʼul Sacerdote ta mukʼul templo yuʼun te Jehová. Kʼalal te Jesús la yakʼ ta milbil majtanil te sbakʼetal ta stojol te ants winiketik, la sjam te be yuʼun ya xkuxinik ta chʼulchan te machʼatik tsabilik yuʼun te chʼul espiritue. Swenta ya yichʼik te majtanil-abi, ya xbajtik ta chʼulchan, pero ma jichuk te bitʼil chʼichʼbakʼet (Heb. 10:​19, 20; 1 Cor. 15:50). w23.10 28 párr. 13

Te Gedeón la yakʼ ta ilel slamalil yoʼtan kʼalal te winiketik yuʼun Efraín jajchik ta kʼop ta stojol. (Juec. 8:​1-3). Maba ilin, pekʼelnax yoʼtan, la yaʼiybey te skʼopik sok la yakʼ lamajuk te kʼope. Te ancianoetik te ya snaʼ stsajtayel sbaik jichik bitʼil te Gedeón. Kʼalal ay bin ma lek ya yichʼik albeyel, ya schʼam yaʼiyik sok slamalil yoʼtan (Sant. 3:13). Kʼalal jich ya spasik ya x-ayin lamalkʼinal ta congregación. Kʼalal lek la yalbeyik skʼoplal te Gedeón yuʼun te la stsal te madianitaetik, jaʼ la yakʼ ta albeyel yutsil skʼoplal te Jehová (Juec. 8:​22, 23). ¿Bin-utʼil ya xjuʼ ya skʼayinbeyik stalel Gedeón te ancianoetike? Jaʼ te ya yalbeyik yutsil skʼoplal te Jehová kʼalal ay bin lek ya spasik (1 Cor. 4:​6, 7). Te kʼalal jtul anciano ya yichʼ utsilkʼoptayel ta swenta te bin-utʼil ya yakʼ te nojptesel, ya xjuʼ ya yal te lokʼem ta sKʼop Dios te bin la yal sok te bayal bin ya jnoptik ta swenta te nojptesel ya yakʼ te organización yuʼun Jehová. Ay baeltik ya skʼan ya sjojkʼoybey sbaik te ancianoetik teme ya yakʼ ta ichʼel ta mukʼ Jehová te bin-utʼil ya xnojpteswanik o jaʼ ya yakʼ sbaik ta ichʼel ta mukʼ yuʼun. w23.06 4 párr. 7, 8

Teme ay bin la jkʼanbeytik te Jehová, pero maba yakʼojbotik, ya skʼan ya jpasbey jbatik te jojkʼoyel ini: «¿Yuʼun-nixbal ya xtuun kuʼun-a te bin yakon ta skʼanele?». Ya jkuytik te ya jnaʼtik te bintik ya jkʼantike. Pero ay baeltik te bintik ya jkʼantik maba ya yakʼbotik jlekilaltik. Yakotikniwan ta skʼoponel Dios yuʼun ya xchajpaj jun wokolil te bin-utʼil ya jkʼantike, pero ayniwan yan te bin-utʼil lekxan ta chajpanele. Sok ay baeltik te bin ya jkʼantike maba jun ay sok te skʼanojel yoʼtan te Jehová (1 Juan 5:14). Jnop kaʼiytik ta swenta te meʼil tatiletik te la kalbeytik skʼoplale. La skʼanbeyik te Jehová te manchuk ya yijkitay te smelelil religión te skeremike. Jich yilel te lek te bin la skʼanbeyike. Pero ta smelelil, te Jehová maʼyuk machʼa ya suj yuʼun ya x-ichʼot ta mukʼ yuʼun. Te Jehová jaʼ ya skʼan te jpisiltikuk ya kichʼtik ta mukʼ sok te lokʼemuk ta koʼtantik te jich ya jpastike (Deut. 10:​12, 13; 30:​19, 20). Jich yuʼun, ¿bin ya xjuʼ ya skʼanbeyik te Jehová te meʼil tatiletik ini? Jaʼ te yakuk xkoltayotik yuʼun ya xjuʼ ya skoltayik te skeremik yuʼun kʼux ya yaʼiy te Jehová sok te ya skʼan ya yamigoine (Prov. 22:6; Efes. 6:4). w23.11 21 párr. 5; 23 párr. 12

¿Bin yuʼun ya kaltik te yakʼbeyel smukʼul yoʼtan te yantik ya kakʼbeytik yil skʼuxul koʼtantik? Jun libro te ya yal ta swenta te Biblia ya schol ta aʼiyel te kʼopil la stuuntes te Pablo ta griego te yichʼoj kʼasesel «yakʼel mukʼul kʼinal» ya skʼan ya yal te «ya xtejkʼajotik ta stsʼeel te machʼa yak ta kʼaxel ta wokol yuʼun ya yichʼ akʼbeyel smukʼul kʼinal yaʼiy». Te kʼalal ya kakʼbeytik smukʼul kʼinal yaʼiy jtul hermano te yak ta kʼaxel swokole, ya jkoltaytik yuʼun jun yoʼtan ya x-abatinxan ta stojol te Jehová. Jujun buelta te ya kakʼbeytik smukʼul kʼinal yaʼiy te hermanoetik ya kakʼbeytik yil te kʼux ta koʼtantik (2 Cor. 7:​6, 7, 13). Snitojbey sba skʼoplal te snaʼbeyel yoʼbolil sba te yantik sok te yakʼel mukʼul kʼinal. ¿Bin yuʼun te jich ya kaltike? Melel te machʼa ya snaʼbey yoʼbolil sba te machʼa yak ta kʼaxel swokol, ya yakʼbey smukʼul kʼinal yaʼiy sok ay bin ya spas yuʼun ya skoltay. Jaʼ yuʼun nail ya jnaʼbeytik yoʼbolil sba te machʼa yak ta kʼaxel swokol, jaʼ ya stij koʼtantik yuʼun ya kakʼbeytik smukʼul kʼinal yaʼiy. Jichnix ya spas-euk te Jehová. Te Pablo la yal te bitʼil ya snaʼbey yoʼbolil sba te ants winiketik te Jehová jaʼ ya xtijbot yoʼtan yuʼun ya yakʼtiklanbey smukʼul kʼinal yaʼiyik. La yal, te Jehová jaʼ «te Tatil te ya snaʼ yoʼbolil jbatik, jaʼ te Dios te ya yakʼ smukʼul kʼinal kaʼiytik» (2 Cor. 1:3). w23.11 9, 10 párr. 8-10

Chamnax koʼtantik yuʼun te bin la yal te jpuk-kʼop Pablo: te kʼalal ya xkʼaxotik ta wokoliletik ya yichʼxan yip te smukʼul koʼtantik. Jich bin-utʼil jnaʼojtik, jpisiltik ya jsitintaytik tulan wokoliletik. Jnoptik ta swenta te bin la yal te Pablo ta stojol te jchʼuunjeletik ta Tesalónica: «Te kʼalal jokinojexkotik-ae, la kalbeyex te ya jtatik jwokoltik, sok anaʼojik te jichnix kʼoem ta pasel ta jtojoltik-ae» (1 Tes. 3:4). Sok jich la yal ta stojol te corintioetik: «Ya jkʼankotik te yakuk anaʼik te wokoliletik kʼax kuʼuntik [ . . . ] jich la kaʼiytik te ya xjuʼ ya xlajotik yuʼune» (2 Cor. 1:8; 11:​23-27). Jichnix ya xkʼax ta jtojoltik ta kʼajkʼal ini. Ya jsitintaytik bayal wokoliletik (2 Tim. 3:12). Te kʼalal jajch awakʼ schʼuunel awoʼtan ta stojol te Jesús sok te ochat ta jnopojel yuʼune, ayniwan bintik ma stojiluk awichʼoj pasbeyel yuʼun te awamigotak o te afamilia. ¿Aybal awiloj awokol ta awaʼtel ta swenta te awakʼoj ta awoʼtan te toj spisil te bin ya apase? (Heb. 13:18). ¿Aybal awichʼoj kontrainel yuʼun te ajwaliletik ta swenta te ya awalbey yantik te smukʼul awoʼtane? Chikan bin-a te wokoliletik ya jsitintaytike, te Pablo ya yal te ya skʼan tseʼeluk koʼtantik. w23.12 10, 11 párr. 9, 10

Te Jacob bayal kʼax swokol ta skuxlejal. Jaʼnix jich te Simeón sok te Leví, la sbolobtesbeyik skʼoplal te sfamilia sok te sbiil te Jehová. Jaʼnix jich, laj te Raquel kʼalal la yayintes te schebal yale. Te kʼalal ayix yaʼbilal-a te Jacob, bajt ta kuxinel ta Egipto ta skaj te ay tulan wiʼnal ta slumal (Gén. 35:​16-19; 37:28; 45:​9-11, 28). Manchukme bayal kʼax swokol te Jacob, maʼyuk bin-ora chʼay te schʼuunel yoʼtan ta stojol te Jehová. Sok te Jehová la yakʼ ta ilel te ay stseʼelil yoʼtan ta stojol. Te Jacob bayalsbiluk-a ta swenta te Jehová. Soknix te Jacob laniwan yalbey bayal wokol te Jehová te bitʼil bayal jaʼbil ta patil la schaʼta sba sok te José, te la skuy te lajemix-ae. Kujch yuʼun spisil te Jacob ta swentanax te yamigoinej sba ta lek sok te Jehová (Gén. 30:43; 32:​9, 10; 46:​28-30). Jaʼnix jich te joʼotik ya xjuʼ ya xkujch kuʼuntik te wokoliletik teme kamigoinoj jbatik ta lek sok te Jehovae. w23.04 15 párr. 6, 7

Ta Salmo 23, te David la yal te schʼuunoj yoʼtan te kʼux aʼiybil yuʼun te Jehová sok te ya xkanantayot yuʼune. La yal te jaʼ jkanan yuʼun te Jehová, sok te yamigoinoj sba sok. Te David kanantaybil la yaʼiy sba, melel snaʼoj te jaʼ ya xtojobtesot yuʼun te Jehová sok jkʼaxel smukʼulinoj yoʼtan. Snaʼoj te maʼyuk bin-ora ya x-ijkitayot yuʼun te Jehová. Kiltik bin yuʼun la smukʼulin yoʼtan te Diose. Te David jich la yaʼiy sba te kanantaybil ta lek yuʼun te Jehová, melel spisil ya x-akʼbot te bin ya xtuun yuʼune sok snaʼoj te lek ilbil yuʼun te Jehová. Jaʼ yuʼun, te David snaʼoj te ya x-akʼbot yuʼun Jehová te bin ya xtuun yuʼune. Snaʼoj te jaʼ mukʼxan te skʼuxul yoʼtan te Jehová te bitʼil te smel-oʼtan sok jaʼ akʼbot stseʼelil yoʼtan yuʼun (Sal. 16:11). w24.01 28 párr. 12; 29 párr. 13

Jaʼto te kʼalal laj te Segunda Guerra Mundial, te j-abatetik yuʼun te Jehová jun yoʼtan yakik ta scholel skʼop Dios ta bayal lugaretik. Ta swenta-abi, bayal ants winiketik snaʼojbeyik sba te Jehová sok ta kʼajkʼal ini ya yichʼ scholel skʼop Dios ta swolol Balumilal. Ta kʼajkʼal ini, te Cuerpo Gobernante ya sleik te tojobtesel ya yakʼ te Cristo. Ya skʼanik te lek ya yil te tojobtesel ya yakʼik te Jehová sok te Jesús. Ta swenta te superintendenteetik yuʼun circuito sok te ancianoetik ya yakʼbeyik snaʼ te congregacionetik te bin ya skʼan ya spasik. Te ancianoetik te tsabilik yuʼun ya xbajtik ta chʼulchan sok te yantik ancianoetik ayik «ta swaʼel kʼab» te Cristo (Apoc. 2:1). Spisil te ancianoetik jmulawiletik, jaʼ yuʼun aynix banti ya xchʼayik, jich bin-utʼil kʼot ta stojol te Moisés, te Josué sok te jpuk-kʼopetik (Núm. 20:12; Jos. 9:​14, 15; Rom. 3:23). Jnaʼojtik te Jesús ya stojobtes te j-abat te jun yoʼtan sok te ancianoetik. Jaʼ yuʼun, ya xjuʼ ya smukʼulin koʼtantik te tojobtesel ya yakʼbotik te Jehová ta swenta te hermanoetik ini. w24.02 23, 24 párr. 13, 14

Te joʼotik ya xjuʼ ya kalbeytik yutsil skʼoplal te Jehová te kʼalal ya kalbeytik skʼoplal sok ya kalbeytik wokol. Te kʼalal ya jcholtik skʼop Dios, te bin ya jkʼantik jaʼ te yakuk xnoptsajik ta stojol te Jehová te ants winiketik sok te kʼuxuk ya yaʼiyik ta yoʼtanik jich te bin-utʼil kʼux ya kaʼiy ta koʼtantik te joʼotike (Sant. 4:8). Ya jmulantik yakʼbeyel yil te ants winiketik ta Biblia te tʼujbil taleliletik yuʼun te Jehová, jich bitʼil te skʼuxul yoʼtan, te toj te bintik ya spas, te spʼijil sok te yuʼel. Yan te bin-utʼil ya kalbeytik yutsil skʼoplal te Jehová sok te ya kakʼbeytik stseʼelil yoʼtan jaʼ te kʼalal ya jkʼayinbeytik te stalel. Te kʼalal jich ya jpastik, te ants winiketik yaniwan staik ta ilel te maba pajalukotik sok te yantik ants winiketik sok yaniwan sjojkʼoybey sbaik bin yuʼun te jich jtaleltike (Mat. 5: 14-16). Ta jujun kʼajkʼal yaniwan xjuʼ ya jcholbeytik yaʼiy te bin yuʼun jich jtaleltik. Te ants winiketik te pekʼel yoʼtanike yame xnoptsajik ta stojol te Dios kuʼuntik. Te kʼalal jich ya kalbeytik yutsil skʼoplal te sbiil te Jehová, ya kakʼbeytik stseʼelil yoʼtan (1 Tim. 2:​3, 4). w24.02 10 párr. 7

Yuʼun ya xyijub te schʼuunel awoʼtane, ay bintik ya skʼan ya anop spasel. Jaʼme ya skoltayat yuʼun ya xjuʼ ya apas te aʼteliletik ta congregación, ta stael awaʼtel yuʼun ya ata te bin ya xtuun awuʼun o te bin ya xtuun yuʼun te afamilia, sok te lekuk ya awil aba sok te yantike. Jich bitʼil, nopa ta lek skʼoponel jun sok tsʼibajel. Te Biblia ya yal te machʼa ya skʼopon spisil-ora te Biblia sok te ya snopilan ta yoʼtan lek ya xlokʼ te bin ya spas sok tseʼel yoʼtan (Sal. 1:​1-3). Te machʼa jich ya spase ya snopbey te spensar te Jehová sok jaʼ ya xkoltayot yuʼun ya snop ta lek te bin ya spase (Prov. 1:​3, 4). Te hermanoetik sok te hermanaetik ya skʼanik koltayel yuʼun winiketik te ya xnojptesotik ta lek yuʼun sok te yakuk x-akʼbotik lekil consejo te ay ta Biblia. Teme ya anaʼ skʼoponel jun sok tsʼibajel, yame xjuʼ ya achajpan discursoetik sok comentarioetik te ya xjuʼ ya x-akʼbot yip schʼuunel yoʼtan te yantik. Jaʼnix jich yame xjuʼ ya atsʼibay te bin anop yuʼun jich ya awakʼbey yip te schʼuunel awoʼtan sok ya xjuʼ ya awakʼbey smukʼul yoʼtan te yantik. w23.12 26, 27 párr. 9-11

Te kʼalal ya xiwat, nopilana ta awoʼtan te bin ya xbajt spas ta pajel chaʼbej te Jehová kʼalal maʼyukix-a te Satanás. Ta 2014 ta jun mukʼul tsoblej yuʼun oxeb kʼajkʼal, la yichʼ akʼel ta ilel jun demostración te banti jtul hermano yak ta yalel sok te sfamilia te bin ya yal 2 Timoteo 3:​1-5 te jaʼuk jun j-albilkʼop te ya yalbey skʼoplal te bin yilel ya xkʼot te kuxinel ta Nichimal Kʼinal, jich la yal: «Ta achʼ balumilal kʼax tʼujbil ya xkʼot spisil, melel te ants winiketik kʼux ya yaʼiy ta yoʼtan te spatxujkik, ya xbikʼtaj yoʼtanik yuʼun te kʼulejalil te ay ta Biblia, ma stoy sbaik, pekʼel yoʼtanik, ya yichʼik ta mukʼ te Dios, ya schʼuunbey smantal smeʼ statik, ya snaʼik yalel wokol sok jun yoʼtanik, bayal skʼuxul yoʼtanik, ya x-ayin acuerdo ta yoʼtanik, lek ya xkʼopojik ta stojol te yantik, ya snaʼ skomel sbaik, manso yoʼtanik, bayal skʼoplal ta yoʼtanik te bintik leke, ya smukʼulin koʼtantik te ants winiketik sok ay razón ta yoʼtanik, maʼyuk stoybail ta yoʼtanik, jaʼ kʼux ta yoʼtanik te Diose ma jaʼuk te bin mulantik sba ta balumilal sok smelelil ya yichʼik ta mukʼ te Diose. Jokinlaname». ¿Kʼayemotikbal ta yalbeyel skʼoplal sok te jfamiliatik o sok te hermanoetik te bin yilel ya xkʼot te kuxlejalil ta achʼ balumilal? w24.01 6 párr. 13, 14

¡Kʼax tʼujbil snaʼel «te Jehová ya smulan te pueblo yuʼune»! (Sal. 149:4). Pero ayniwan machʼatik ya xchebaj yoʼtanik sok jich ya yalik: «Melelnix-a te tseʼel yoʼtan te Jehová ta stojol te j-abatetik yuʼun, pero ¿tseʼelbal yoʼtan ta jtojol?». Bayal j-abatetik yuʼun te Jehová ta namey kʼinal te jaʼnix jich ay wokol la yaʼiyik schʼuunel te tseʼel yoʼtan te Jehová ta stojolik (1 Sam. 1:​6-10; Job 29:​2, 4; Sal. 51:11). Te Biblia jamal ya yal te manchukme jmulawilotik ya xjuʼ te lek ya yilotik te Jehová. ¿Bin ya skʼan ya jpastik? Jaʼ te ya kakʼtik ta ilel te ay schʼuunel koʼtantik ta stojol te Jesucristo sok te ya kichʼtik jaʼ (Juan 3:16). Jich ya kakʼtik ta ilel ta komonsitil te sujtesojix koʼtantik ta swenta te jmultik sok te la kalbeytik ta jamal te Dios te ya jpasbeytik te skʼanojel yoʼtan (Hech. 2:38; 3:19). Te Jehová kʼax tseʼel yoʼtan ya yaʼiy sba te kʼalal ya jpastik spisil ini yuʼun ya kamigointik. Te Jehová lek ya yilotik sok ya yamigoinotik teme ya jpastik tulan yuʼun ya jkʼotestik ta pasel te bin jamal la kalbeytike (Sal. 25:14). w24.03 26 párr. 1, 2

Teme te j-aʼtel patanetik ya yalbotik ta mantal te ya kijkitaytik te scholel skʼop Dios, ya xjuʼ ya jtʼunbeytik stalelik te jnopojeletike. Ya xjuʼ ya jkʼanbeytik te Jehová yip koʼtantik sok jpʼijiltik, ya jnaʼtik te yananix skoltayotik ta spasbeyel te skʼanojel yoʼtane soknix jkʼanbeytik koltayel te Jehová ta sitintayel te wokoliletik. Jteb ma jpisiltik ay jwokoltik ta skaj te ay machʼa ya xlaj kuʼuntik, te kontrainel, te chameletik, te bin yaʼiyel ya kaʼiy jbatik o wokolil ta jfamiliatik. Te chameletik sok te guerraetik yakʼojxan bayal wokoliletik. Jaʼ yuʼun albeya te Jehová te bin yaʼiyel ya awaʼiy aba, kʼopona jich bitʼil jtul amigo. Teme jich ya apase yame skoltayat te Jehová (Sal. 37:​3, 5). Teme ma jkom jbatik ta skʼoponel Dios ya skoltayotik ta sitintayel te jwokoltike (Rom. 12:12). Te Jehová snaʼoj te bin ya xkʼax ta stojol te j-abatetik yuʼun sok «ya yaʼiybe yawic» (Sal. 145:​18, 19). w23.05 5, 6 párr. 12-15

Kʼalal ay bin mukʼ skʼoplal ya jtatik ta nopel spasel, ya skʼan ya jnaʼtik «bin-a te skʼanojel yoʼtan te Jehová» (Efes. 5:​10, 17). Kʼalal ya jletik textoetik ta Biblia yuʼun ya jkʼotestik ta pasel te bin jnopojtik spasele, te bin yakotik ta spasel jaʼ te ya jkʼan ya jnaʼtik te bin ya snop te Jehová ta swenta-abi. Teme ya jpas ta jkuxlejaltik te bin ya yal te Biblia, ya xjuʼ te leknax te bin ya jtatik ta nopel spasele. Te «Satanás» ya skʼan te jaʼuk ya xbajt ta koʼtantik spasel te bintik ya spas te ants winiketik ta balumilal sok te maʼyukix tiempo kuʼuntik yuʼun ya x-abatinotik ta stojol te Dios (1 Juan 5:19). Maba wokol te jaʼ ya xbajt ta koʼtantik sleel te takʼin, te nop jun o te aʼtel, te jich ma jaʼuk ya xbajtix ta koʼtantik spasbeyel yaʼtel te Jehová. Teme jich ya xkʼot ta pasel ta jtojoltik, jaʼme señail te pajalix te snopojibal kuʼuntik sok te ants winiketik ta balumilal. Ma yuʼunuk chopol spisil te bin la yichʼix alele, pero ma skʼan te jaʼ mukʼ skʼoplal ya kakʼtik ta jkuxlejaltik. w24.03 24 párr. 16, 17