1924: Kʼaxix tal cien jaʼbil

LA SCHOLIK SKʼOP DIOS TA RADIO

Te hermanoetik ta Betel kʼaxem ta jun jaʼbil la spasik te estación yuʼun radio WBBR ta Staten Island (Nueva York). Kʼalal la schajpanik te kʼinal, la spasik jun mukʼul edificio te banti ya xkuxinik te machʼatik ya x-aʼtejik tey-a sok yan te banti ya yakʼik te bintik ya xtuun yuʼunike. Kʼalal tsʼakaj ta pasel te aʼtelile, te hermanoetik jajch schajpanik te radio yuʼun ya xjajch «stuuntesik», pero ay ya xbajt sitintayik cheʼoxeb wokoliletik.

Te sbabial jaʼ te ya yichʼ chajpanel te antena te 91 metro snajtil sok te ya yichʼ jojkʼanel ta chaʼchʼix posteetik te 61 metro stoyolil. Te hermanoetik ma juʼ yuʼunik spasel ta sbabial buelta. Pero la smukʼulin yoʼtanik te Jehová te jaʼ ya xkoltayotik yuʼun sok juʼ yuʼunik spasel. Te Calvin Prosser, te koltaywan ta spasel-abi, jich ya yal: «Te juʼuk kuʼuntik spasel ta sbabial bueltae lajniwan kutsil kʼoptay jbatik sok jichniwan la kaltik: ‹Ilawilik te bin la jpastike›». Pero, te hermanoetik jaʼ la yalbeyik yutsil skʼoplal te Jehová. Manchukme jich-abi, ma jaʼuknax te wokolil la staike.

Te bitʼil jajcheltonax ta tuuntesel te radio wokol ya yichʼ tael te bintik ya stuuntesik yuʼun ya yichʼ tijel-a. Pero ta lugar-abi, te hermanoetik la staik jun aparato te 500 vatios yip yuʼun ya skʼasesik-a te skʼopik ta radio. Jaʼ yuʼun ma la smanik jun micrófono, jaʼ la stuuntesik jun micrófono yuʼun teléfono. Sok ta jun ajkʼabal yuʼun febrero, la yilik teme ya xtuun te bin la spasike. Te bitʼil ay bin ya skʼan ya skʼasesike, la skʼayojtayik Kʼayojiletik ta stojol Dios. Te Ernest Lowe sok stseʼelil yoʼtan ya xjul ta yoʼtan te kʼalal te hermanoetik ayik ta kʼayoj-a, la yichʼik kʼoponel yuʼun jtul juez te Rutherford sbiil.b Melel la yaʼiy ta radio ta Brooklyn te ayniwan 25 kilómetro snamalil te bin yakik ta skʼasesele.

«¡Chʼabanik! —jich la yal te hermano Rutherford—. Jichex yaʼiyel bitʼil xawinetik te yak smajbel sbaik». Te hermanoetik oranax la stupʼik te aparato sok ay jteb skʼexlalik, pero jich la yaʼiy sbaik te chapalikix yuʼun ya skʼasesik yan buelta.

Ta 24 yuʼun febrero ta 1924 te kʼalal ay bin la skʼasesik ta sbabial buelta ta radio, te hermano Rutherford la yakʼ ta stojol te «Wentainel yuʼun te Jesús» te estación yuʼun radio. La yal te jaʼ ta swenta «skoltayel te ants winiketik yuʼun ya xkʼot ta yoʼtanik te bin ya yal te Biblia chikan bin sreligionik sok te yakuk snaʼbeyik swentail te bin kʼajkʼalil ayotik ta kuxinel».

Te bin la spasik ta sbabial buelta leknax kʼot ta lokʼel. Sok ay 33 jaʼbil la yichʼ tuuntesel te WBBR, jaʼ te sbabial radio te la stuuntes te organización.

SOK YIP YOʼTANIK LA SLEBEYIK SMUL TE JWOLWANEJETIK YUʼUN RELIGIÓN

Ta julio ta 1924, te Estudianteetik yuʼun Biblia la spasik jun Mukʼul Tsoblej ta Columbus (Ohio). Te banti kʼotik bayal ta jtul hermanoetik ta swolol Balumilal, te banti la yaʼiyik discursoetik ta kʼopil alemán, árabe, francés, griego, húngaro, sok ta kʼopiletik ta norte yuʼun Europa, inglés, italiano, lituano, polaco, ruso sok ta ucraniano. Ay cheʼoxeb parte yuʼun te programa la yichʼ kʼasesel ta radio sok ay bin la schapik yuʼun ya yichʼ lokʼesel ta periódico Ohio State Journal te bintik la yichʼ kʼasesel ta mukʼul tsoblej.

Ta jueves 24 yuʼun julio, kʼaxem ta 5 mil ta tul te machʼatik kʼotik ta mukʼul tsoblej te lokʼik ta scholel skʼop Dios ta kʼajkʼal-abi. Jteb ma sta 30 mil ta jpajk libroetik la spukik sok bayal ta mil la sjachik nojptesel yuʼun Biblia. Te revista The Watch Tower jich ya yal ta swenta te kʼajkʼal-abi, «jaʼ te binxan la yakʼ stseʼelil koʼtantik ta mukʼul tsoblej».

Yanxan te bin mukʼ skʼoplal te la yichʼ kʼasesel ta mukʼul tsoblej te la yichʼ pasel ta viernes 25 yuʼun julio, jaʼ te kʼalal te hermano Rutherford ay bin la skʼopon te banti ya yalbey skʼoplal te ya yichʼ lebeyel smul te jwolwanejetik yuʼun te religione. Te jun-abi, ya yalbey skʼoplal te bin ma lek ya spasik te jwolwanejetik yuʼun te política, yuʼun te religionetik sok te mukʼul empresaetik te «ma xyakʼbeyik snaʼ te ants winiketik te bin smelelil ta swenta te Wentainel yuʼun Dios». Jaʼnix jich akʼbotik smulin te «ya skoltaybeyik skʼoplal te Sociedad de Naciones te ‹jaʼ la ya stuuntes te Wentainel yuʼun Dios liʼ ta Balumilal›». Te Estudianteetik yuʼun Biblia, ya skʼan te ma xiw yoʼtanik ta spukbeyel ta alel te ants winiketik te bin ya yal te jun-abi.

Te bintik kʼax ta mukʼul tsoblej-abi, te revista The Watch Tower jich la yal: «Te jtsojb soldadoetik yuʼun te Ajwalil kuʼuntik te kʼotik ta mukʼul tsoblej ta Columbus la sta yip yoʼtanik […], sok maba ya xiwik yuʼun te kontrainel o te bintik ya yichʼik pasbeyele». Te Leo Claus te kʼot ta mukʼul tsoblej-abi, jich ya yal: «Sok stseʼelil koʼtantik ya jpuktik ta alel te bin yachʼilto la jnoptike».

Ta octubre, te Estudianteetik yuʼun Biblia jajch spukik bayal millón tratadoetik te sbiilinoj Ecclesiastics Indicted (la slebeyik smul te jwolwanejetik yuʼun religión), jaʼ te bin la skʼopon ta nailal te hermano Rutherford te la yichʼ pasel imprimir. Ta chʼin lum Cleveland (Oklahoma), te hermano Frank Johnson laj spukbel te tratado te kʼalal ayto skʼan 20 minuto ya xkʼax ta ikʼel yuʼun te yantik publicadoretik. Te bitʼil ma xjuʼ te bayuknax ya xjil, melel ay ta leel yuʼun chaʼoxtul spatxujk te ma smulanik te ya schol skʼop Diose, jaʼ yuʼun la snop te ya snakʼ sba ta jun iglesia te nopol ay. Te bitʼil maʼyuk machʼa ay ta iglesia la yakʼ jilel jun tratado ta sBiblia te machʼa ya yal skʼop Dios tey-a sok ta jujun naktajibal, sok oranax lokʼ bael tey ta iglesiae, pero te bitʼil ayto stiempoe och ta chebxan iglesia te banti jaʼnix jich la spas.

Te Frank animalnax sujt bael ta lugar te banti yalojik te ya xkʼax ta ikʼele, la snakʼ sba ta spat te gasolinera sok yak ta yilel teme ma xkʼax te winiketik te ay ta nutsel yuʼun. Kʼaxik ta carro, pero ma la yilik. Kʼalal mato jaluk skʼaxelik-a te winiketike jul ta lokʼel te sjoʼtak te Frank, te nopol ayik ta scholel te skʼop Dios sok la sjokinlan bael.

Jtul hermano jich ya xjul ta yoʼtan: «kʼalal ayotik ta lokʼel bael ta lugar-abi, kʼaxotik ta stsʼeel te iglesiaetik. Ayniwan 50 ta tul ants winiketik te ayik ta yochibal te jujun iglesia. Ay machʼatik yak skʼoponbelik te tratado sok ay yantik te ya yakʼbeyik yil te machʼa ya yal skʼop Dios tey-a. Jtebxanix kʼan jta jwokoltik yuʼun. La kalbeytik wokol te Jehová te Dios kuʼuntik, te la skanantayotik sok te la skoltayotik lokʼel ta skʼab te machʼatik ya skontrainik te Wentainele».

JPUK-KʼOPETIK TE MA XIWIK

Ta yantik nacionetik, te Estudianteetik yuʼun Biblia, jaʼnix jich la yakʼik ta ilel te ma xiwik ta scholel skʼop Dios. Jich bitʼil ta norte yuʼun Francia, te Józef Krett la scholbey skʼop Dios te polacoetik te lokʼemik tal ta slumalik te ayik ta aʼtel ta minaetik. La schajpanik jun discurso yuʼun ya skʼases te sbiilinoj, «Nopolix ya xchaʼkuxajik te machʼatik lajemik». Kʼalal la spukik te invitacionetik ta stojol te machʼatik nainemik ta lugar-abi, jtul sacerdote la yaltiklanbey te machʼatik ya xkʼotik ta s-iglesia te manchuk ya xbajtik. Pero ma jichuk kʼot ta pasel, kʼaxem ta 5 mil ta tul ants winiketik kʼot yaʼiyik te discursoe, jaʼnix jich euk te sacerdote. Te hermano Krett la yalbey te sacerdote te ya xjuʼ ya skoltaybey skʼoplal te bin schʼuunoj, pero ma la skʼan. Jaʼ yuʼun, te hermano la yakʼtiklanbey jilel publicacionetik te ants winiketik melel la yil te ya skʼan ya snaʼikxan ta swenta te sKʼop Dios (Amós 8:11).

Ta África, te Claude Brown la yichʼ bael te lek yachʼil kʼop ta Costa de Oro (ta ora ini jaʼ te Ghana). Te discursoetik la yakʼ sok te publicacionetik te la spuk, koltaywan yuʼun ya xpujk ta alel te lek yachʼil kʼop ta nación-abi. Jtul estudiante yuʼun Farmacia, te John Blankson sbiil, la yaʼiy jun discurso te la skʼases te hermano Brown sok ora la snaʼ te la sta te smelelile. Jich ya xjul ta yoʼtan: «Te bin smelelil, bayal la yakʼbon smukʼul koʼtan sok ma xiwon ta yalbeyel skʼoplal ta escuela yuʼun te Farmaciae».

Ta jun buelta, te John bajt ta jun iglesia sok la spasbey jojkʼoyeletik te sacerdote ta swenta te Trinidad, melel snaʼoj te nojptesel-abi maba lokʼem tal ta Biblia. Jaʼ yuʼun, te sacerdote ilin sok la sten lokʼel tey-a, jich la yalbey: «¡Maba jchʼuunjelukat! ¡Jaʼ yuʼunat te pukuj! ¡Lokʼan bael ta oranax liʼi!».

Kʼalal sujt bael ta sna, te John la stsʼibaybey jun carta te sacerdote te banti ya yikʼ ta jun tsoblej yuʼun ya skoltaybey skʼoplal te Trinidad. Te sacerdote la yalbey te akʼa bajtuk ta s-oficina te smaestro yuʼun te Farmacia. Tey-a te maestro la sjojkʼoybey te John teme la stsʼibaybey jun carta te sacerdote.

—Jichnix-a—, xchi te John.

Te maestro la skʼanbey te John te yakuk stsʼibay jun carta yuʼun ya skʼanbey perdón te sacerdote. Jaʼ yuʼun te John jich la stsʼibay:

«Sacerdote, te jmaestro la yalbon te ya jtsʼibaybat jun carta yuʼun ya jkʼanbat perdón sok jun koʼtan ya jpas, pero teme ya awal ta jamal te ma meleluk te bin ya awakʼ ta nopele».

Chamnax yoʼtan yuʼun te smaestroe sok jich la sjojkʼoybey: «Blankson, ¿jaʼbal te bin ya akʼan ya atsʼibaye?».

—Jaʼ, jaʼnax te bin ya xjuʼ ya jtsʼibaye.

—Teme jiche ya awichʼ lokʼesel ta escuela. ¿Bin yuʼun ya akontra kʼoptay te sacerdote yuʼun te Iglesia yuʼun te Gobierno sok te ya amaliy te ya awichʼ akʼbeyel jun aʼtelil te ya yakʼ te Gobiernoe?

—Pero, maestro, [ . . . ] kʼalal ay bin ya awakʼ jnoptik sok ay bin ma xkʼot ta koʼtantik, ¿mabal yakuk jpasbatkotik jojkʼoyeletik?

—Bueno, jichnix-a.

—Maestro, jaʼ te bin kʼot ta pasele. Te winik-abi ya snojptesotik ta swenta te Biblia sok la jpasbey jun jojkʼoyel. Teme ma juʼ yuʼun yakʼbelon sujtib te jojkʼoyele, ¿bin yuʼun ya kichʼ kʼanbeyel te ya jtsʼibaybey jun carta te banti ya jkʼanbey perdón?

Ta patil, te Blankson maba la yichʼ lokʼesel ta escuela sok maʼyuk bin-ora la yichʼ tikunel bael jun carta te banti ya skʼan perdón.

MABA LA SKOM SBA TE AʼTELIL

Te bin la yichʼ pasel ta jaʼbil-abi, te revista The Watch Tower, jich la yal: «Ya xjuʼ te jich ya kaltik bitʼil te David: ‹La awaʼbon quip ta guerra› (Salmo 18:39). Kʼax leknax te bin kʼot ta pasel ta jaʼbil-abi melel la kichʼtik koltayel yuʼun te Kajwaltik. [ . . . ] Te smelelil snichʼnab te Kajwaltike […] ma skomoj sbaik ta scholel te lek yachʼil kʼop sok stseʼelil yoʼtanik».

Ta slajibal bael te jaʼbil, te hermanoetik ay bin la spasik yuʼun ya yichʼxan pukel te skʼop Dios ta swenta te radio. La yichʼ pasel yan estación yuʼun radio ta nopol Chicago. La yakʼbeyik sbiilin WORD, ta inglés ya skʼan ya yal te SKʼOP te Dios. Sok jun aparato te 5 mil vatios yip, te yachʼil antena yuʼun te radio ini, ya skʼasesik tey-a te lek yachʼil kʼop yuʼun te Wentainel ta bayal kilómetro, jich bitʼil ta norte yuʼun Canadá.

Ta jaʼbil 1925 ay bintik yachʼil ya xbajt snaʼbeyikxan skʼoplal. Te Estudianteetik yuʼun Biblia ya xkʼotxan ta yoʼtanik te bin swentail te capítulo 12 yuʼun te Apocalipsis. Ay machʼatik te ma schʼuunik te bin yachʼil ya yichʼ nopel, pero bayal machʼatik sok stseʼelil yoʼtanik ya xbajt schʼuunik. Jaʼnix jich sok stseʼelil yoʼtanik ya skʼan ya yichʼbeyik swentail te bintik kʼot ta pasel ta chʼulchan sok te bin ya xkʼot ta stojol te lum yuʼun te Dios ta Balumilal.