¿KʼUSI VAN CHKʼOT TA STOJOLAL LI BALUMILE?
LI IKʼE
CHTUN TAJEK kuʼuntik li ikʼe, pe maʼuk noʼox sventa xkichʼtik-o ikʼ, yuʼun chchabiutik li ta xojobal kʼakʼal ti xuʼ xilbajinutike. Jech xtok, ti chʼabaluk li ikʼe tsikub tajek sjunul li balumile.
¿Kʼu yuʼun skʼan mu xkikʼubtastik li ikʼe?
Ta skoj ti sokem xa tajek li ikʼe, xuʼ xijcham-o yuʼun. Jech kʼuchaʼal chal li Organización Mundial de la Salud ta spʼejel balumile batsʼi juteb xa tajek li krixchanoetik ti lek sak li ikʼ chichʼike.
Ta skoj ti sokem xa tajek li ikʼe, xuʼ xchʼi kanser ta jpulmontik, xuʼ stsakutik simal obal o ti xij-ipaj ta koʼontontike. Jech xtok, ta jujun jabile te van vukub miyon krixchanoetik chchamik noʼox ta anil ta skoj taje.
Li balumile pasbil lek sventa oyuk kuxlejal
Li jbalumiltike chapanbil lek sventa lekuk noʼox sak li ikʼe. Taje jaʼ noʼox me mi mu toj echʼemuk chikʼubtasik balumil li krixchanoetike. Jkʼelbetik batel skʼoplal:
Li teʼetike jaʼ tstokʼik li dioxido de carbonoe. Pe oy ep krixchanoetik ti mu snaʼik ti jaʼ mas tstokʼik dióxido de carbono li teʼetik ti chʼiemik te ta tiʼtiʼ nab o ta tiʼ ukʼumaltike. Li manglaretike toj tsots skʼoplal li kʼusi tspasike, yuʼun mas to ep tslajesik li dióxido de carbono ti jaʼ mu sta li teʼetik oy ta abnaltike.
Achʼtik toe laj yichʼ kʼelbel skʼoplal ti oy mukʼta algaetik jech kʼuchaʼal li quelpo o kelp ti maʼuk noʼox tstokʼik li dioxido de carbonoe, yuʼun ta smukik yalel xtok. Li yanaltak quelpoe xuʼ nom xkuchatik batel li ta voʼe, yuʼun oy yuni neneʼ volsailtak ti noj ta ikʼe. Kʼalal nom xa ox oy ta tiʼ nabe, li uni volsaetik taje ta xtʼom. Vaʼun, li quelpoe ta xbutʼij yalel xchiʼuk chkuch yalel li dióxido de carbono kʼalal to ta xchak nab ti te van mukʼul chkom epal sien jabile.
Kʼalal mu toʼox stakʼ xijlokʼ ta skoj li COVID-19, te laj yichʼ akʼel venta ti xuʼ xlekub li ikʼ chkichʼtike. Yuʼun li ta 2020 epal favrikaetik paj ta abtel xchiʼuk muʼyuk xa mas ep chanav karroetik, jaʼ yuʼun ta anil noʼox lik sakubuk li ikʼ chkichʼtike. Jech kʼuchaʼal laj yal li Informe mundial sobre la calidad del aire 2020, mas ta j-oʼlol mukʼta jteklumetik ti la skʼelbeik skʼoplal kʼu yelan li ikʼe laj yilik ti mas sakub kʼalal mu xa ox stakʼ lek xijlokʼ ta jnatik ta skoj li chamel COVID-19.
Yakal chichʼ kʼelel kʼusi stakʼ pasel
Mas me jutuk chkikʼubtastik ikʼ mi chijxanav ta visikletae.
Li ajvaliletike yakal chalbeik empresaetik ti mu xa masuk xikʼubtasik li ikʼe. Li sientifikoetik eke yakal tskʼelbeik skʼoplal kʼusi stakʼ pasel sventa xichʼ sakubtasel li ikʼe. Jun skʼelobile jaʼ ti tstunesik bikʼtal chonetik sventa xchijik li ikʼe. Jech xtok, li sientifikoetike chalik ti mu masuk jtunestik karroe xchiʼuk ti mu masuk jtunestik luse, ti jaʼ mas lek ti xijxanav ta koktik o ti xijxanav ta visikletae.
Sventa mu masuk xichʼ ikʼubtasel li ikʼe, oy junantik ajvaliletike tskʼelanbeik krixchanoetik estufaetik ti mas lekike. Pe mu skotoluk krixchanoetik oy yuʼunik jech taje.
Pe mu baluk noʼox ti jech chichʼ pasele. Taje jaʼ jech laj yakʼik ta aʼiel li ta 2022 junantik organisasionetik ti ojtikinbilik lek ta spʼejel balumile, jech kʼuchaʼal li Organización Mundial de la Salud xchiʼuk li Banco Mundiale.
Li aʼyej taje chal xtok ti ta 2020 jutuk mu j-oʼloluk li jnaklejetik ta spʼejel balumile, la stunesik gasetik o yan kʼusitik sventa staʼajes sveʼelik ti ch-ikʼub-o yuʼun li ikʼe. Ta epal lumetike, jutuk mu skotoluk li krixchanoetike mu x-akʼbatik permiso smanik achʼ estufaetik o ti oy kʼusitik yan stunesik sventa slakan li sveʼelike.
¿Kʼusi spatobil koʼontontik chalbutik li Vivliae?
«Li melel Dios Jeovae, li Jpasvanej yuʼun vinajele, [ . . . ] li buchʼu la xlichʼan batel li balumile xchiʼuk ti la spas skotol li kʼusitik te oye, li buchʼu chakʼbe yichʼik ikʼ li krixchanoetik ti te oyike» (Isaias 42:5).
Li Diose jaʼ la spas li ikʼe xchiʼuk li kʼusitik ta xchij-oe. Jech xtok, mu albajuk li sjuʼele xchiʼuk skʼanoj skotol li krixchanoetike. Jech oxal, ¿mi te van smeyoj skʼob skʼeloj ch-ikʼub li ikʼ chkichʼtike? Kʼelo li mantal «Li Diose yaloj ti chlekub yan velta li balumile».