Oyuk noʼox smelolal xakʼopoj

LI JUJUPʼEL kʼop ta jtunestike toj tsots skʼoplal kʼalal chijloʼilaje. Pe skʼan jtʼujtik lek kʼusi jpʼelukal kʼop ta jtunestik sventa xaʼiik lek li kʼusi ta jkʼan chkaltike. Kʼalal oy kʼusi ta jloʼiltatike, xuʼ van lek ta aʼiel li jpʼel kʼop ta jtunestike, pe xuʼ van mu xa lekuk ta aʼiel mi yan-o xa kʼusi yakal chkalbetik skʼoplale. Mi ta jtunestik jpʼeluk kʼop ti lek xa yaʼel kʼalal mu sta-oe, «jaʼ tsliques cʼacʼal oʼntonal». Jech xtok, chkakʼtik ta ilel ti muʼyuk ta jnoptik baʼyel li kʼusi chkaltike o ti mu xijtsakvan ta mukʼe. Ta skoj ti oy chaʼtos kʼusi skʼan xal jpʼelantik kʼope, xuʼ van chopol chaʼiik li yantike (Prov. 12:18; 15:1). «Yan li lequil aʼyeje» —ti tspat koʼontontike— jaʼ chmuyubaj-o yuʼun li buchʼu ta jkʼopontike (Prov. 12:25). Ti jnaʼtikuk lek stunesel li jujupʼel kʼope vokol ta pasel, yuʼun vokol chaʼi li pʼijil krixchano eke. Li Vivliae chal ti laj yakʼ persa Salomon ta saʼel jujupʼel kʼop «ti oy lec stue» xchiʼuk «ti oyuc lec stuqʼuile» (Ecl. 12:10).

Oy jlom krixchanoetik ti yan-o skʼop chkʼopojike tstunesik jpʼelantik kʼop kʼalal chkʼot skʼoponik li buchʼutik oy xa sjabilalike o li buchʼutik yichʼoj tsots yabtelike. Jech xtok, tstunesik yan jpʼelantik kʼop kʼalal jaʼ tskʼoponik li buchʼutik mas to kerem tsebike. Yan mi mu jechuk tspasike, chakʼik ta ilel ti muʼyuk lek stalelalike. Jech xtok, muʼyuk lek mi jech xa tskʼanik kʼoponel jech kʼuchaʼal nopem xaʼiik chichʼik kʼoponel li buchʼutik lek ichʼbilik ta mukʼe. Jaʼ noʼox stuk chal Vivlia ti tsots skʼoplal skʼan xij-ichʼvan ta mukʼe, muʼyuk bu jech ta jtatik ta yan mantaletik. Yuʼun xi chale: «Ichʼik me ta mukʼ buchʼuuk noʼox krixchanoal» (1 Ped. 2:17). Li buchʼutik chchʼunik ta sjunul yoʼontonik li mantal taje buchʼuuk noʼox chichʼik ta mukʼ, ta bikʼit ta mukʼ.

Li buchʼutik maʼuk yajtsʼaklomtak Kristoe naka bol kʼopetik chalik. Tsnopik van ti jaʼ to jech ch-aʼibatik kʼalal jech chkʼopojike o moʼoje jaʼ van ta skoj ti mu xtojobik lek ta loʼile. Yikʼaluk van toj vokol chaʼiik yiktael li buchʼutik jech toʼox nopem xaʼi chkʼopojik kʼalal muʼyuk toʼox chchanik li Vivliae, pe xuʼ xkoltaatik yuʼun chʼul espiritu sventa xkom yuʼunik. Jech xtok, skʼan onoʼox xakʼ ta yoʼonton xlik stunesik yan kʼopetik ti jaʼ chkoltaatik sventa lekuk ta aʼiel li skʼopojelike, ti jaʼuk sventa chijtsatsub yuʼune, vaʼun skʼan jechuk xkʼopojik jujun kʼakʼal (Rom. 12:2; Efes. 4:29; Kol. 3:8).

Kʼunuk ta aʼiel li jujupʼel kʼop chatunese. Tsots tajek skʼoplal ti jtʼujtik lek kʼusi jpʼelukal kʼop ta jtunestike, yuʼun jaʼ chkoltavan sventa kʼun ta aʼiel li kʼusi chkaltike (1 Kor. 14:9). Mi mu xaʼibeik smelolal ti kʼu yelan chijkʼopoje, xkoʼolaj van chijkʼopoj ta yan kʼop chaʼiik.

Oy jlom krixchanoetike tstunesik jpʼelantik kʼop ti jaʼ noʼox snaʼ stukik kʼusi skʼan xale xchiʼuk jech xa nopem xaʼi chalik jujun kʼakʼal. Pe mi jech xa chalik ti buyuk noʼox oyike, mu xa van xaʼibeik smelolal xtok li yan krixchanoetike. Jech xtok, manchuk mi kʼunik noʼox ta aʼiel li jujupʼel kʼop ta jtunestike, xuʼ me mu xchikintaik kʼusi chkaltik o yan xa-o kʼusi chlik snopik mi toj ep tajek kʼusi chkalbetik skʼoplale.

Mi snaʼ stsakvan ta mukʼ li buchʼu chetʼes mantale, tstʼuj lek kʼusi jpʼelukal kʼop tstunes sventa xaʼiik ek li buchʼutik muʼyuk chanunajemik leke. Mi jech tspasike, chakʼik ta ilel ti yakal chchanbeik Jeova ti snaʼ stsak ta venta li buchʼutik «biqʼuit ch-ilatique» (Sal. 72:12, 13). Mi persa tstunes jpʼelantik kʼop ti mu masuk ta jtunestik li buchʼu chetʼes mantale, skʼan me skap ta yan kʼopetik ti mas kʼun ta aʼibel smelolale.

Mas xkaʼitik kʼusi smelolal mi kʼunik noʼox ta aʼiel li jpʼelantik kʼop ta jtunestike xchiʼuk mi lek tʼujbile. Mas xkaʼitik mi komik noʼox li jujun orasione xchiʼuk mi kʼunik ta aʼiel li jujupʼel kʼop ta jtunestike. Akʼo mi jech, xuʼ van mas ep kʼusitik chaval li ta yan orasione sventa mu toj tuchʼajtikuk ta aʼiel li kʼusi chavale. Mi oy ta koʼontontik ti xkom ta sjolik li kʼusi ta jkʼan chkaltike, skʼan komik noʼox li jujun orasione xchiʼuk kʼunuk ta aʼiel li jujupʼel kʼop ta jtunestike.

Jtunestik ep ta pʼel kʼop ti bu sta-oe. Oy onoʼox ep ta pʼel li kʼop ti lek ta tunesele. Jaʼ yuʼun, maʼuk ti jpʼel noʼox kʼop chatunes skotol orae. Mi jech chapas kʼalal chavetʼes li apartee, mas kʼupil sba ta aʼiel xchiʼuk mas tstabeik sbalil. Pe ¿kʼusi xuʼ xapas sventa xatunes yan kʼopetike?

Bono li jpʼelantik kʼop ti mu xavaʼibe smelolal kʼalal chakʼel li vunetike xchiʼuk saʼo ta diksionario kʼusi skʼan xal. Tʼujo jaypʼeluk kʼop sventa xuʼ xatunes kʼalal sta-o chavile. Pʼijan me sventa lek xlokʼ avuʼun ta alel xchiʼuk kʼelo mi sta-o li kʼusi yakal chavalbe skʼoplale, maʼukuk me sventa tsots xa akʼoplal chiloxuk. Mas me lek mi ep ta pʼel kʼop xanaʼ xatunese. Pe kʼelo aba, yuʼun xuʼ snopik ti mu xanaʼ kʼusi yakal chaval mi muʼyuk lek chbat ta alel avuʼun jpʼeluk kʼope.

Li kʼusi oy ta koʼontontik kʼalal ta jchantik stunesel jpʼelantik kʼope jaʼ ti oyuk kʼusi xchanik kuʼuntik li yantike, maʼukuk noʼox me ti voʼotik ta jkʼantik tsots xa jkʼoplal chkaʼi jbatike. Mi toj vokol ta aʼiel li kʼopetik tstunes li buchʼu chkʼopoje, kʼajomal jaʼ chbat ta koʼontontik ta skʼelel li buchʼu jech chale. Li kʼusi oy ta koʼontontike jaʼ ti kʼupiluk sba li kʼusi chkakʼtik ta chanele xchiʼuk ti oyuk ta yoʼontonik xchikintaele. Jvules ta joltik ti xi chal jun pʼijil loʼil ta Vivliae: «Li bochʼotic bijique puru bijubtasel chlocʼ ta yeic» (Prov. 15:2). Mas kʼun ta aʼibel smelolal mi lek ta jtʼujtik li kʼopetik ta jtunestike xchiʼuk mi sta-oe, muʼyuk me chchʼajubik li buchʼutik chchikintabutike, jun yutsil chaʼiik xchiʼuk xuʼ chpatbat yoʼontonik.

Akʼo persa lek xatunes li jpʼelantik kʼop ti oy ta avoʼonton stunesele. Oy jaypʼel kʼopetik ti xkoʼolaj kʼusi skʼan xale, pe chjel smelolal mi yan xa-o li kʼusi chavalbe skʼoplale. Mi chatsak ta venta taje, mas me lek ta aʼiel ti kʼu yelan chakʼopoje xchiʼuk muʼyuk me chopol chaʼi sbaik avuʼun li buchʼutik chachiʼin ta loʼile. Chikintao lek kʼu yelan tstunesik li buchʼutik lek snaʼ xkʼopojike. Te chavakʼ venta ti oy ep ta pʼel kʼop tstunesik ti xkoʼolajtik kʼusi skʼan xale. Maʼuk noʼox chalik li jpʼelantik kʼop ti jelel ta tsʼibael pe ti koʼol kʼusi skʼan xale, chalik xtok jpʼelantik kʼop ti jelel kʼusi skʼan xale. Jtunel me avuʼun mi chavakʼ persa stʼujel kʼusi jpʼelukal kʼop skʼan xatunes ti bu sta-o chavile. Mi chakʼan chlik atunes jpʼeluk kʼope, akʼo lek venta baʼyel kʼusi skʼan xal, kʼu yelan ta alel xchiʼuk kʼusi ora stakʼ xatunes.

Mas xkaʼitik mi bikʼitik xa lek chkalbetik skʼoplale, jaʼ mu sta kʼalal ta jpʼelchaʼpʼel noʼox chkaltike. Xuʼ van xi chal li buchʼu chetʼes mantale: «Ipaj epal krixchanoetik li vaʼ kʼakʼale». O xuʼ van xi chal xtoke: «Jayibuk u ta mas tsʼakal kʼalal echʼem xaʼox li Baʼyel Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, chamik 21 miyon krixchanoetik ta skoj li gripe española». Jaʼ mas xkaʼitik kʼalal bikʼitik xa chalbe skʼoplale, yuʼun li ta baʼyele skʼan to albel lek smelolal ta skoj ti jaʼ noʼox «ipaj», «epal krixchanoetik» xchiʼuk «li vaʼ kʼakʼale» ti xie. Sventa mas bikʼitik xa chkalbetik skʼoplal eke, skʼan jnaʼtik lek kʼusitik te tsakal skʼoplal xchiʼuk ti jnaʼtikuk lek stunesel li jujupʼel kʼope.

Mi xijtojob lek ta stunesel li jujupʼel kʼope, tskoltautik sventa mu jecheʼuk noʼox te xijvulvun ti mu xa xkaʼibetik smelolale. Mu xa xaʼiik lek kʼusi ta jkʼan chkaltik mi jech noʼox te xijvulvune, yan mi kʼun ta aʼiel ti kʼu yelan chijkʼopoje, mas xaʼiik xchiʼuk mas chkom ta sjolik li kʼusitik tsots skʼoplale. Jech xtok, mas xaʼiik kʼalal oy kʼusi chkakʼtik ta chanele. Xuʼ jaʼ xachanbe li Jesuse, yuʼun lek ojtikinbil ti jaʼ la stunes li jpʼelantik kʼop ti mas kʼun ta aʼiele (kʼelo Mateo 5:3-12; Markos 10:17-21). Tuneso li jpʼelantik kʼop ti mas lek jamalik ta aʼiele xchiʼuk ti bu mas lek sta-oe.

Jaʼ xatunes li kʼopetik ti mas lek ta aʼiele xchiʼuk ti oy lek smuile. Mi chlik atunes jpʼelantik kʼope, skʼan xatunes xtok li yan jpʼelantik kʼop ti oy kʼusitik skʼan xale. Jech kʼuchaʼal liʼe, oy vervoetik ti lek kʼusi chakʼ ta aʼiele, li jpʼelantik kʼop xtoke chal kʼu yelan li kʼusitike xchiʼuk oy yan xtok ti chichʼ tunesel sventa xkʼot ta oʼontonale, chakʼ ta ilel ti oy slekil oʼontonale xchiʼuk ti oy kʼusi chichʼ pasel ta sjunul oʼontonale.

Li ta Vivliae chal loʼiletik ti tstunes kʼopetik ti chkʼot ta koʼontontike. Xi laj yal mantal li j-alkʼop Amos ti jaʼ akʼbat snaʼ yuʼun li Jeovae: «Mu me jaʼuc xasaʼic li cʼusi chopole; jaʼ xasaʼic li cʼusitic leque [...]. ¡Contrainic li cʼusitic chopole! ¡Jaʼ cʼanic li cʼusi leque!» (Amós 5:14, 15). Xi albat yuʼun j-alkʼop Samuel li Saule: «Li Mucʼul Diose jaʼ jech laj xa sliʼbot [la slokʼesbot] avabtel ta ajvalilal ta stojol li jchiʼiltactique» (1 Sam. 15:28). Kʼalal kʼoponat yuʼun Jeova li Ezequiele, li jaypʼel kʼop la stunese mu xchʼay ta jolil, xi albate: «Scotol li achiʼiltac ta israelale toj tsots yoʼntonic, mu xʼoch cʼop ta xchiquinic» (Ezeq. 3:7). Sventa xakʼ ta aʼiel Jeova ti toj tsots smulik li j-israeletike, xi laj yale: «¿Me xuʼ tsmucul elcʼanic Dios li cristianoetique? Li voʼoxuque laj xa avelcʼanicun» (Mal. 3:8). Kʼalal laj yalbe skʼoplal Daniel ti laj yakʼ ta ilel xchʼunel yoʼontonik ta Babilonia li Sadrac, Mesac xchiʼuk Abed-negoe, jamal lek laj yalbe skʼoplal, yuʼun laj yal Daniel ti «solel ichacpochtaj ta il» Nabucodonosor ta skoj ti muʼyuk x-ichʼbat ta mukʼ li lokʼol laj yakʼ ta pasele xchiʼuk laj yal mantal ti akʼo yichʼik chukel sventa xichʼik tikʼel ochel ta «horno ti batsʼi echʼem scʼacʼale». Sventa xkaʼibetik lek smelolal ti kʼu to skʼakʼal li ornoe, li Daniele laj yal ti laj yalbe mantal yaj-abteltak li Nabucodonosore ti «vucub velta ven cʼocʼ acʼo spasic jech chac cʼu chaʼal tspasic onoʼoxe», chamik ta anil kʼalal nopajik batel ta orno li buchʼutik chukvanik batel ta skoj ti toj echʼ noʼox kʼokʼe (Dan. 3:19-22). Kʼalal jutuk xaʼox skʼan xcham li Jesuse, xi ta sjunul yoʼonton laj yalbe li jnaklejetik ta Jerusalene: «¡Ep ta velta la jkʼan la jtsob avalab jech kʼuchaʼal tstsob ta yolon xikʼ yalab li meʼ alakʼe! Pe muʼyuk bu xakʼanik li voʼoxuke. ¡Kʼelo avilik! Iktabil chkom li anaike» (Mat. 23:37, 38).

Kuxul xa chaʼiik kʼusi chkaltik mi lek ta jtʼujtik li jpʼelantik kʼop chkaltike. Mi chatunes jpʼelantik kʼop ti chkʼot ta koʼontontike, chilik xchiʼuk tspikik xa yilel li kʼusi chkalbetik skʼoplale, chaʼibeik smuil yaʼel mi veʼlil li kʼusi yakal chkalbetik skʼoplale, chaʼiik yaʼel li kʼusi chkalbetik skʼoplal ti chbakʼanuk o chnikike xchiʼuk chaʼibeik lek smelolal li buchʼutik yakal chkalbetik skʼoplale. Chbat ta yoʼontonik xchikintael li buchʼutik chaʼibutike, yuʼun kuxul xa chaʼiik li kʼusi chkalbetik skʼoplale.

Oy jpʼelantik kʼop ti chij-okʼ yuʼun o chijtseʼin yuʼun ti chkʼot ta koʼontontike. Tspat koʼontontik kʼalal oy jvokoltike xchiʼuk ta jkʼantik mas li Jpasvanej kuʼuntike. Epal krixchanoetik chpatbat yoʼontonik ta skoj li kʼusitik chkʼot ta pasel liʼ ta Balumil ti te chal Salmo 37:10, 11, 34; Juan 3:16 xchiʼuk Apokalipsis 21:4 xchiʼuk 5.

Kʼalal chakʼel o chavapta li Vivlia xchiʼuk yan vunetik ti jaʼ yakʼoj «li tukʼil xchiʼuk pʼijil mosoil[e]», te chavakʼ venta ti tstunes ep ta tos kʼopetike (Mat. 24:45). Xuʼ me xatunes li kʼusitik te chale. Tʼujo li bu mas lek chavile sventa xlik atunes kʼalal chaloʼilaj jujun kʼakʼale.

Jechuk xakʼopoj kʼuchaʼal chal li gramatikae. Oy krixchanoetike yakʼojik venta ti mu jechuk chkʼopojik kʼuchaʼal chal li gramatikae. ¿Kʼusi skʼan spasik sventa jechuk xkʼopojik kʼuchaʼal chal li gramatikae?

Akʼo ta avoʼonton xchanel gramatika mi chachanunaj toe xchiʼuk oyuk smelolal xakʼopoj. Mi oy kʼusi mu xavaʼibe lek smelolal ta sventa li gramatikae, jakʼbo li amaestroe. Mu me tajimoluk noʼox xavil ti chachanunaj toe. Yuʼun oy lek srasonal avuʼun sventa xachan lek, jaʼ sventa xatojob lek ta cholmantal.

¿Kʼusi xuʼ xapas mi oy xa ajabilal xchiʼuk mi yan xa kʼop chakʼopoj ti maʼuk li kʼusi la achan ta abikʼtale o ti muʼyuk lek lachanunaj li ta akʼop atuke? Mu xavat avoʼonton. Jaʼ lek akʼo persa sventa mas xlekub avuʼun xchiʼuk vuleso ta ajol ti chtun avuʼun li ta cholmantale. Ti kʼuxi xuʼ jchantik jutuk li gramatikae jaʼ ti jchikintatik kʼuxi chloʼilajik li yantike. Jaʼ yuʼun, akʼo ta avoʼonton xchikintael li buchʼutik chetʼes sparteik ti xchanojik xae. Kʼalal chakʼel li Vivlia xchiʼuk li vunetike, akʼo venta kʼu yelan cholbil li jujupʼel kʼope, ti bu jmoj ta kʼelele xchiʼuk ti kʼu yuʼun sta-o li kʼusi yakal chalbe skʼoplale. Vaʼun jaʼ jech xakʼopoj jujun kʼakʼal ek.

Oy jlom jkʼejimoletik o yan buchʼutik ti lek ojtikinbilike mu jechuk chkʼopojik kʼuchaʼal chal li gramatikae xchiʼuk lek xaʼi xchanik li yan krixchanoetik eke. Li jchondrogaetik xchiʼuk li jpaschoplejaletike o li buchʼutik naka xa mulivajel tspasike yan-o ti kʼu yelan nopem xaʼi chkʼopojik eke xchiʼuk jelel smelolal chalik li jujupʼel kʼop ta jtunestike. Mu me lekuk ti jech xa chchanik li yajtsʼaklomtak Kristoe, yuʼun jaʼ xa jech ch-ojtikinatik mi jech tspasike xchiʼuk xkoʼolaj xa xkuxlejalik xchiʼukik (Juan 17:16).

Nopeso aba ti lekuk xakʼopoj jujun kʼakʼale. Mi muʼyuk chatukʼulan li akʼopojele, muʼyuk me lek chakʼopoj kʼalal chavetʼes junuk apartee. Yan mi lek chakʼopoj jujun kʼakʼale, mas lek kʼun chavaʼi xchiʼuk mas lek chbat ta alel avuʼun kʼalal chavetʼes junuk aparte o kʼalal chalokʼ ta cholmantale.