Disiembre

Li ta skʼakʼalil Vivliae, buyuk noʼox xkiltik ti chikʼ sbaik ta veʼel ta snaik li krixchanoetike. Jaʼ jech chakʼik ta ilel ti tskʼan junuk noʼox yoʼontonike xchiʼuk ti tskʼan chamigoin sbaike (Gén. 18:​1-8; Juec. 13:​15; Luk. 24:​28-​30). ¿Buchʼu van mas to skʼan xkikʼtik ta veʼel o ta slajesel li kʼusi jsetʼjuteb x-ayan kuʼuntike? Jaʼ li ermanoetik ta jtsobobbailtike. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun mi mas to tsatsaj li jkuxlejaltike, chtun me tajek kuʼuntik ti oyuk kamigotaktik ti tukʼ-o yakʼoj sbaike xchiʼuk jaʼ me tskoltautik sventa xkuch kuʼuntik li vokolile. Oy ep ermanoetike chtun yuʼunik ti xkakʼbetik xchʼamun jvoychaʼvoyuk li jnatike, jech kʼuchaʼal li jkʼelvanej ta sirkuito kʼalal chtal svulaʼanutike, li ermanoetik ti chtal chanunajikuk sventa masuk to xtojobik ta spasbel li yabtel Diose o li ermanoetik ti chkoltavanik ta svaʼanel Salonetike. Mas to jech skʼan jpastik kʼalal ch-echʼ nikel, nojelal ta voʼ, tsatsal ikʼaloʼ o yan kʼusi chkʼot ta pasele, yuʼun ep ermanoetike muʼyuk sna chkomik, vaʼun chtun tajek yuʼunik ti xkomik ta jnatik kʼuuk sjalil yoʼ to smeltsanbat li snaike. Mu me jnoptik ti jaʼ noʼox xuʼ jech spasik li ermanoetik ti lek mukʼtik snaike o ti lek kʼupilik sba xvinaje, yuʼun xuʼ van ep xa ta velta jech spasojik. Jaʼ yuʼun, akʼo mi lek noʼox sba li jnatike, xuʼ me xkakʼbetik xchʼamunik ek li ermanoetike. w18.03 15 ¶6; 16 ¶9

¿Kʼuxi xuʼ stoy sba likel li buchʼu chyal ta lume? Mu xuʼ yuʼun ta stuk, skʼan xkoltaat yuʼun li s-espiritu Diose ( Filip. 4:​13). Li jtos talelal chakʼbutik chʼul espiritue jaʼ ti jnaʼuk jpajes jba jtuktike ti te tsakal skʼoplal xchiʼuk ti jnaʼ stukʼibtasel jba jtuktike. Pe ¿kʼusitik skʼan jpastik sventa spas kuʼuntik taje? Jaʼ ti jpastik orasione, ti jchantik lek li Jvivliatike xchiʼuk ti jnopbetik skʼoplale. Pe ¿kʼusi xuʼ xapas mi tsots chavaʼi ta xchanel o mi muʼyuk smuil chavaʼie? Jaʼ ti mu xachibaje. Mi chavakʼ akʼo skoltaot li Jeovae, ta me xakʼ x-ayan ta avoʼonton xchanbel li Skʼope (1 Ped. 2:2). Li kʼusi baʼyel xuʼ xapase jaʼ ti xakʼanbe ti akʼo skoltaot ta spajtsanel abae, vaʼun jaʼ me jech muʼyuk kʼusi tsmakot sventa xachan li Avivliae. Jech ek li voʼote, mu me teuk noʼox ameyoj akʼob xakom, akʼo avip ta spasel li kʼusi chakʼan ta a-orasione. Sventa xnop xavaʼie, bal jlikeluk noʼox xachan jujun kʼakʼal li ta slikebale. Jaʼ to chavile, mu xa toj tsotsuk chavaʼi, chlik atabe smuil xchiʼuk chakʼupin tajek ti kʼu sjalil chachʼakbe yorail sventa chanopbe skʼoplal li stalelaltak Jeovae (1 Tim. 4:​15). w18.03 29 ¶5, 6

¿Kʼusitik skʼan spas baʼyuk sventa xuʼ xichʼ voʼ li jun krixchanoe? Baʼyele, skʼan xchan li kʼusitik melel ta sventa Diose, ti xojtikin li kʼusi oy ta yoʼonton tspas ta sventa li krixchanoetike xchiʼuk li kʼusi xa spasoj sventa spojutik lokʼel li ta lajelale (1 Tim. 2:​3-6). Kʼalal xojtikin xa taje, mas tstsatsub xchʼunel yoʼonton, vaʼun jaʼ chtijbat yoʼonton sventa jaʼuk xa noʼox xchʼun li tukʼil beiltaseletik yuʼun Jeovae (Ech. 3:​19). Li Diose muʼyuk me chchʼam li buchʼutik chakʼ xa xkuxlejalik yilele, pe ti oy kʼusi chopol tspasik ta mukule (1 Kor. 6:​9, 10). ¿Mi taʼlo noʼox van ti xchʼun li smantaltak Dios ta sventa ti kʼu yelan skʼan jpas jtalelaltike? Moʼoj, yuʼun skʼan xbat xtok li ta tsobajeletike, skʼan xchol mantal xchiʼuk ti xchanubtasvane (Ech. 1:8). Mi laj xa ox spas skotol taje, xuʼ xa me xalbe Jeova ta jun orasion ti chakʼbe li xkuxlejale; vaʼun, xuʼ me xichʼ voʼ sventa chakʼbe yil yantik ti jaʼ xa yuʼun Jeova li xkuxlejale. w18.03 6 ¶12

¿Kʼu yuʼun jaʼ laj yichʼ tʼujel yuʼun Jeova sventa xkʼot ta smeʼ Jesus li Mariae? Jaʼ ta skoj ti tsots ta mantale. Taje jnaʼojtik ta skoj ti kʼu yelan la skʼupil kʼopta Jeova kʼalal ay svulaʼan li Sakarias xchiʼuk Elisabet ti jaʼ yutsʼ yalale (Luk. 1:​46-​55). Li kʼusi laj yal Mariae chakʼ ta ilel ti skʼanoj tajek li Skʼop Diose xchiʼuk ti xojtikin lek li Tsʼibetik ta Evreo Kʼope (Gén. 30:​13; 1 Sam. 2:​1-​10; Mal. 3:​12). Kʼalal nupun xchiʼuk Josee, muʼyuk xchiʼin sbaik ta vayel jaʼ to ti kʼalal vokʼ li Jesuse. Taje jaʼ chakʼ ta ilel ti mas toj tsots skʼoplal chilik li kʼusi tskʼan Diose, maʼuk li kʼusi tskʼan stukike (Mat. 1:​25). Ti kʼu sjalil kʼuxi li Mariae, lek la stsʼet chikinta skotol li kʼusi laj yal xchiʼuk li kʼusi la spas li Jesuse. Tsots tajek skʼoplal laj yaʼi li kʼusi albil ta sventa li Mesiase. Lek me ti jnopbetik skʼoplal kʼuxi xuʼ jchanbetik li skʼelobil laj yakʼ ta ilele xchiʼuk ti kʼuxi xuʼ xkakʼ baʼyel ta jkuxlejaltik li kʼusi tskʼan Diose. w18.02 21 ¶11

¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik li xchʼunel yoʼonton Job xchiʼuk ti lek snaʼ xchʼun mantale? Kʼusuk noʼox jnuptan li ta jkuxlejaltike, skʼan ti jaʼuk jpat koʼontontik ta stojolal li Jeovae, ti masuk tsots skʼoplal xkiltike xchiʼuk ti jchʼunbetik ta sjunul koʼontontik li smantale. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li voʼotike ep xa kʼusi jnaʼojtik ta stojolal li ­Satanase xchiʼuk «xkojtikinbetik lek li smanyae» (2 Kor. 2:​11). Koliyal li kʼusi chal ta slivroal Jobe jnaʼojtik xa kʼu yuʼun ti chakʼ to oyuk vokolil li Jeovae. Jech xtok, li albil kʼop laj yal Daniele jaʼ tskoltautik sventa xkaʼibetik smelolal ti jaʼ oy ta sba Jesukristo li Ajvalilal yuʼun Dios ti tspas mantal ta spʼejel balumile (Dan. 7:​13, 14). Xchiʼuk ti jutuk xa skʼan slajes ta j-echʼel li vokoliletike. ¿Kʼusi to mas chakʼ jchantik li sloʼilal Jobe? Jaʼ ti oyuk xkʼuxul koʼontontik ta stojolal li kermanotik ti chil svokolike. Bateltike, xuʼ van oy kʼusi chalik ti muʼyuk smelolal jech kʼuchaʼal la spas li Jobe (Ecl. 7:7). Pe mu me kʼusi chopol xkaltik ta stojolalik, kakʼtik ta ilel jpʼijiltik xchiʼuk kakʼtik persa yaʼibel smelolal ti kʼu yelan chaʼi sbaike. Mi jech la jpastike, yakal me ta jchanbetik stalelal li Jtotik Jeovae, yuʼun li stuke oy xkʼuxul yoʼonton xchiʼuk snaʼ xkʼanvan (Sal. 103:⁠8). w18.02 6 ¶16; 7 ¶19, 20

Jlome tstoy sbaik ta skoj ti toj alakʼ sbaike, ti lek ojtikinbilike, ti lek xtojobik ta stijel sone, ti lek tsots yipike o ta skoj ti lek chichʼik ilel yuʼun li krixchanoetike. Li Davide xtojob spasel skotol taje, pe bikʼit laj yakʼ sba. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal la smil li Goliate, li ajvalil Saule laj yalbe David ti xuʼ xnupun xchiʼuk li stsebe. Pe xi la stakʼ li Davide: «Muʼyuc cʼusi jtu ti jech sniʼun xa jun ajvalil chicʼote» (1 Sam. 18:​18). Li yajtuneltak Jeova avie chkakʼbetik yipal ti bikʼit chkakʼ jbatik jech kʼuchaʼal li Davide. Labal tajek chkaʼitik ti bikʼit yakʼoj sba li Jeovae akʼo mi jaʼ li Ajvalil ta sjunul vinajelbalumile. Tsots tajek skʼoplal chkaʼitik li tojobtasel chakʼ Dios liʼe: «Lapik me li smukʼul xkʼuxul avoʼontonike, li slekil avoʼontonike, ti bikʼit chavakʼ abaike, ti manxoukoxuke xchiʼuk tsʼikuk me avuʼunik» (Kol. 3:​12). Jech xtok, jnaʼojtik ti kʼalal chakʼ ta ilel kʼanelal li jun krixchanoe, «muʼyuk chakʼ sba ta ichʼel ta mukʼ xchiʼuk muʼyuk xtoyet xa chaʼi sba» (1 Kor. 13:4). Xchiʼuk mi bikʼit chakʼ sbaik li yajtuneltak Diose, xuʼ xnopajik tal ta stojolal Jeova li yan krixchanoetike. w18.01 28 ¶6, 7

¿Mi chtun van ti xkakʼtik matanal takʼin kʼalal chichʼ pasel li kʼusitik tsots skʼoplale? Tana (Ech. 4:​34, 35; 1 Kor. 16:2). Yuʼun xuʼ van yakal chichʼ nopbel skʼoplal chichʼ vaʼanel junuk salon. Xuʼ van chkichʼtik albel ti chtun matanal takʼin sventa xjelav-o li j-asambleatike xchiʼuk ti xichʼ koltael ermanoetik ta skoj ti echʼ jun tsatsal nikel, nojelal ta voʼ o yan kʼusi kʼot ta pasele. Li matanal takʼin chkakʼtike chichʼik-o koltael xtok li misioneroetike, li prekursor espesialetike, li jkʼelvanejetik ta sirkuitoe, li ermanoetik ti te chtunik li ta smeʼ nail abtelale xchiʼuk li ta Beteletik ta spʼejel balumile. Li ta slajebal xa kʼakʼal kuxulutike, ¿buchʼutik xuʼ xkoltavanik li ta yabtel Jeovae? Jkotoltik xuʼ xijkoltavan. Jutuk mu skotoluk velta kʼalal chkakʼtik matanal takʼine, muʼyuk buchʼu chilutik, yuʼun ta jujuntal ta jtikʼtik ta kajaetik li ta jsalontike o bateltik xtoke ta jtaktik batel li ta jpajinatik ta Internet ta jw.org. Oy van chtal ta joltik ti muʼyuk ep li matanal takʼin chkakʼtike. Pe ti melel xkaltike maʼuk te tstsob sba kʼalal ep chkakʼtik li matanal takʼine, yuʼun jaʼ te tstsob sba li ta jujutiʼ chichʼ akʼele. w18.01 19 ¶10, 11

Taje toj tsots skʼoplal ti jechuk jpastik sventa xijkolutike (Mat. 28:​19, 20). Kʼalal laj avichʼ voʼe, jaʼ te laj avakʼ ta ilel ti avalojbe xa ta jamal Jeova ti jaʼ xa yuʼun li akuxlejale, ti solel chakʼan-oe xchiʼuk ti jaʼ xa chapas-o li kʼusi tskʼan yoʼontone. Taje jaʼ li kʼusi mas lek xuʼ jpastike. Muʼyuk yan kʼusi xuʼ jpastik, mi muʼyuk chijtun ta stojolal Jeovae, xkoʼolaj ti jaʼ lek chkiltik ti jaʼuk spasutik ta mantal li Satanase. Li stuke jaʼ xa xlaj-o ti jechuk xapase, yuʼun mu skʼan ti xakole. Tskʼan ti xaten ta avoʼonton li kuxlejal ta sbatel osile, ti xavakʼ aba ta stojole xchiʼuk ti xapʼaj li ajvalilal yuʼun Jeovae. Nopbo skʼoplal skotol li bendisionetik ataoj ta skoj ti avakʼoj xa aba ta stojolal li Jeovae xchiʼuk ti avichʼoj xa voʼe. Avie xuʼ xa ta sjunuluk avoʼonton xi xaval eke: «Li Mucʼul Diose liʼ xchiʼinojun, jech muʼyuc chixiʼ. ¿Cʼusi xuʼ yuʼun chispasbicun li cristianoetique?» (Sal. 118:6). ¡Muʼyuk kʼusi xkoʼolaj-o ti liʼ oyutik ta stojolal li Jeovae xchiʼuk ti lek chilutike! w17.12 23, 24 ¶1-3

Bakʼintike, oy kʼusi chopol tspasbutik o xuʼ van oy kʼusi chalik ti kʼux chkaʼitike, pe bateltike, voʼotik oy kʼusitik chopol ta jpasbetik li kermanotaktike. Jaʼ jun mukʼta preva kʼalal jech chkʼot ta pasele. ¿Kʼu yuʼun chakʼ permiso Jeova ti jechuk xkʼot ta pasele? Jaʼ sventa xkakʼtik ta ilel ti ta melel tukʼ-o chkakʼ jbatike xchiʼuk jaʼ sventa jchantik ti jmojuk xij-abtej xchiʼuk li yajtuneltak ti skʼanojan tajeke akʼo mi ep spaltailik. Ti kʼu yelan echʼ xkuxlejal li Josee chakʼ jchantik ti muʼyuk tsmak ta be Jeova sventa mu xtal preva ta jtojolaltike. Li xchabankiltak Josee itʼix tajek yoʼontonik ta stojolal, jech oxal, la xchonik batel sventa xichʼ mosoinel ta Ejipto kʼalal chex kerem toʼoxe (Gén. 37:​28). Li Diose toj kʼux laj yaʼi kʼalal laj yil ti chichʼ ilbajinel li stukʼil amigoe, akʼo mi jech, muʼyuk bu ay spoj lokʼel. Jech xtok, kʼalal laj yichʼ jutbel smul ti tskʼan ox la tstsatsal tsakbe li yajnil Potifare xchiʼuk ti laj yichʼ-o tikʼel ta chukel ta skoje, li Jeovae muʼyuk xyal tal sventa spoj lokʼel noxtok. Pe ¿mi jaʼ skʼan xal ti iktaat komel stuk li Josee? Moʼoj. Yuʼun xi chal li Vivliae: «Te chiʼinbil yuʼun Mucʼul Dios li Josee, jech lec ibat yuʼun scotol li cʼusitic la spase» (Gén. 39:​21-​23). w18.01 9, 10 ¶12-14

¿Kʼusitik achʼunoj? Xuʼ van chaval ta anil ti jaʼ Jpasvanej kuʼuntik li Jeovae xchiʼuk ti jaʼ yakʼoj li jkuxlejaltike. Jchʼunojtik ta stojolal xtok li Jesuse xchiʼuk ti ay chamuk ta jtojolaltik ta skoj li jmultike. Jech xtok, ta van xaval ti chijkuxiutik sbatel osil ta jun Paraiso ta jelavele. Pe ¿mi ta van xavalbe skʼoplal li chaʼkuxesele? Xuʼ van jpatoj koʼontontik ti xuʼ kuxul xijkom li ta mukʼta tsatsal vokolile xchiʼuk ti chijkuxiutik ta sbatel osil ta balumile, akʼo mi jech, oy lek srasonal kuʼuntik sventa xkaltik ti jaʼ jun chanubtasel toj tsots skʼoplal li chaʼkuxesele. Ti muʼyukuk xchaʼkuxi li Jesuse, muʼyuk yakal ch-ajvalilaj jechuk li avie xchiʼuk muʼyuk sbalil jechuk li chanubtasel chkaltik ta sventa li ajvalilal yuʼune (1 Kor. 15:​12-​19). Pe jchʼunojtik ta melel ti chaʼkuxi li Jesuse xchiʼuk ta jpakbetik skʼoplal li chanubtasel ta sventa li chaʼkuxesele (Mar. 12:​18; Ech. 4:​2, 3; 17:​32; 23:​6-8). w17.12 8 ¶1, 2

Li jfariseoetike jaʼ noʼox tskʼelik li kʼusi chopol spasoj li jun krixchanoe, maʼuk li kʼusi oy ta yoʼonton ta melele. Jaʼ yuʼun, kʼalal ay ta jun mukʼta veʼel ta sna Mateo li Jesuse, li jfariseoetike xi la sjakʼbeik li yajtsʼaklomtak Jesuse: «¿Kʼu yuʼun chchiʼin ta veʼel jtsobpatanetik xchiʼuk jpasmuliletik li jchanubtasvanej avuʼunike?». Pe xi la stakʼ stuk li Jesuse: «Muʼyuk bu chtun yuʼunik doktor li buchʼutik muʼyuk ipike, jaʼ noʼox chtun yuʼunik li buchʼutik ipike. Batanik chaʼa, bat aʼibeik kʼusi smelolal liʼe: ‹Jaʼ ta jkʼan li kʼuxubinele, maʼuk li milbil matanale›. Yuʼun maʼuk tal jtak ta ikʼel li buchʼutik tukʼike, jaʼ tal jtak ta ikʼel li jpasmuliletike» (Mat. 9:​9-​13). ¿Mi yuʼun lek chil jpasmuliletik li Jesuse? Moʼoj, yuʼun li kʼusi tskʼane jaʼ ti akʼo sutes yoʼontonike. Taje jaʼ li kʼusi laj yalbe skʼoplal kʼalal la xchol mantale (Mat. 4:​17). Ta skoj ti pʼij tajek li Jesuse, laj yakʼ venta ti oy ta yoʼontonik sjel xkuxlejalik li junantik «jtsobpatanetik xchiʼuk jpasmuliletike». Kʼalal ay ta sna Mateo li Jesuse, maʼuk noʼox te bat ta veʼel, yuʼun jaʼ ta skoj ti te oyik li buchʼutik tstsʼakliate (Mar. 2:​15). Pe li jfariseoetike maʼuk chchanbeik li stalelal Jesuse, yuʼun jaʼ noʼox tskʼelik kʼusi chopol chbat ta pasel yuʼun li krixchanoetike. w17.11 13 ¶2; 16 ¶15

Sventa mu xchʼay ta jsatik li matanale, skʼan me mu jchʼay jbatik li ta tsobajeletike xchiʼuk ti ta sjunuluk koʼonton jkolta jbatik ta jujuntale. Ta melel, jaʼ jun matanal chkaʼitik ti jmoj ta jtsob jbatik xchiʼuk li kermanotaktike. Pe bateltike, xuʼ van xlik jkʼoptik ta skoj ti maʼuk jech li kʼusi chalik ta jtojolaltike. Mi muʼyuk la jchapan li jkʼoptike, xuʼ me xlik jnakʼ skʼakʼal koʼontontik (1 Ped. 3:​8, 9). ¿Kʼusi stakʼ jpastik sventa mu smakutik li skʼakʼal koʼontontike? Jkʼeltik kʼusi pʼijubtasel akʼbatik li jkolasaetike: «[Voʼoxuk] ti tʼujbiloxuk yuʼun Dios ti chʼuloxuk xchiʼuk ti kʼanbiloxuke, lapik me li smukʼul xkʼuxul avoʼontonike, li slekil avoʼontonike, ti bikʼit chavakʼ abaike, ti manxoukoxuke xchiʼuk tsʼikuk me avuʼunik. Jechuk-o me tsʼikbo abaik ta jujuntal xchiʼuk mu me xajalanbe abaik ta jujuntal ti chapasbe abaik pertone, akʼo mi oy buchʼu tsaʼ smul ta atojolalik. Jech kʼuchaʼal muʼyuk la sjalanboxuk perton li Jeovae, jech me skʼan xapasik ek» (Kol. 3:​ 12, 13). w17.11 26, 27 ¶7, 8

Li jun j-israel ti mu yolbajuk la smil jun krixchanoe skʼan xbat ta anil ta stiʼ li lum sventa nakʼobbaile xchiʼuk skʼan ‹xchol lek yaʼyej ta stojolal li bankilaletike›. Vaʼun li bankilaletike skʼan lek xchʼamik li buchʼu milvane. Kʼalal mi echʼ xa ox kʼuuk sjalile, tstakik sutel ta slumal yoʼ xichʼ chapanel yuʼun li bankilaletike (Núm. 35:​24, 25). Pe mi laj yakʼik venta ti mu yolbajuk milvane, tstakik sutel yan velta li ta lum sventa nakʼobbaile. ¿Kʼu yuʼun skʼan xchiʼin ta loʼil bankilaletik li buchʼu milvane? Jaʼ sventa sakuk li tsobobbail ta Israele xchiʼuk yoʼ xkʼuxubinat yuʼun Jeova li jmilvaneje. Jun vinik ti chchanbe skʼoplal li Vivliae laj yal ti xuʼ xichʼ-o milel li jmilvanej mi mu skʼopon li bankilaletike. Xi laj yale: «Xkoʼolaj ti yolbaj chakʼbe sba svokol ta skoj ti mu skʼan xchʼam li kʼuxubinel yuʼun Diose». Jech kʼuchaʼal chkiltike, li buchʼu milvane xuʼ xichʼ koltael, pe skʼan saʼ xchiʼuk xchʼam li koltaele. Yuʼun mi mu snakʼ sba ta junuk lum sventa nakʼobbaile, xuʼ xlaj ta milel yuʼun li buchʼu tspake. w17.11 9 ¶6, 7

Li Jeova ti jaʼ bankilal yuʼun soltaroetike jech-o tstunes yaj-anjeltak sventa xchabi xchiʼuk stsatsubtas li steklumale (Mal. 3:6; Evr. 1:​7). Kʼalal kol lokʼel ta skʼob Mukʼta Babilonia ta 1919 li Israel yuʼun Diose, li melel relijione epajem-o talel akʼo mi yichʼoj tajek kontrainel (Apok. 18:4). Koliyal li anjeletike muʼyuk xa bu chijxiʼ mi chij-och ta skʼob yan velta li jecheʼ relijione (Sal. 34:7). Moʼoj, yuʼun jchʼunojtik lek ti jech-o xijmuyubaj chijtunutik ta stojolal Jeova ta spʼejel balumile. Tspojutik li yajsoltarotak Jeova ti solel epik ta jyalele. Jaʼ jech, li yajtuneltak Jeova li ta mukʼta tsatsal vokolile jaʼ chchabiatik lek yuʼun li anjeletike. Vaʼun li buchʼutik tskontrainik li mukʼul pasmantal yuʼun Jeovae chichʼik lajesel-o ta j-echʼel yuʼun li anjeletik taje (2 Tes. 1:​7, 8). ¡Batsʼi labal tajek sba chkiltik mi kʼot ta pasel skotol taje! w17.10 28 ¶10, 11

Spajebal xa noʼox kʼux chkaʼitik kʼalal chlokʼ ta tsobobbail junuk kutsʼ kalaltike, solel lajem tajek chijkom, yuʼun xkoʼolaj ti laj kichʼtik pajbel junuk espada yaʼeluk li ta koʼontontike. Kʼalal jech ta jnuptantike, ¿kʼusi xuʼ jpastik? Jnopes jbatik ta spasel li kʼusitik sventa mantale. Sventa jechuk-o tsots li xchʼunel koʼontontike, skʼan jkʼeltik jujun kʼakʼal li Vivliae, skʼan mu jchʼay jbatik li ta tsobajeletike xchiʼuk ti jchapan jbatik kʼalal skʼan to xijbate, skʼan xijlokʼ xtok li ta cholmantale xchiʼuk ti jkʼanbe kipaltik Jeova sventa xkuch kuʼuntike (Jud. 21). ¿A ti mi mu x-echʼ-o xkʼuxul chkaʼitik akʼo mi jech ta jpastik skotol taje? ¡Mu me xijchibaj! Jaʼuk kakʼ-o ta koʼontontik li yabtel Jeovae, yuʼun jaʼ noʼox xuʼ skoltautik sventa jta siketel koʼontontik. Kalbetik avaʼi skʼoplal kʼusi la snuptan li jtsʼibajom yuʼun li Salmo 73. Jaʼ lik snop li kʼusitik muʼyuk yuʼune, jaʼ yuʼun toj abol sba laj yaʼi, lik svul tajek yoʼonton. Pe kʼalal jaʼ lik yakʼ ta yoʼonton spasel li yabtel Jeovae jaʼ koltaat sventa sjel li snopbene (Sal. 73:​16, 17). Mi jech la jpastik taje, jaʼ me tskoltautik ek. w17.10 16 ¶17, 18

Kalbetik skʼoplal li Satanase. Kʼalal la xchiʼin ta loʼil Eva li ta nichimaltik Edene, lek xa tajek yaʼel li kʼusitik laj yalbee; li Evae xuʼ van la snop ti yuʼun ch-ichʼat ta kʼuxe. Pe ta melele naka noʼox chloʼlavan li Satanase xchiʼuk jaʼ noʼox tsaʼ li kʼusi lek chaʼi stuke (Gén. 3:​4, 5). Li yan buchʼu loʼlavane jaʼ li Aitofele, yuʼun yamigo xa tajek David la spas sba; pe ta tsʼakale, la skontrain kʼalal jaʼo xuʼ stabe sbalil laj yile (2 Sam. 15:​31). Taje jaʼ jech chkʼot ta pasel li avie, yuʼun li jvalopatinej mantaletik xchiʼuk li yan krixchanoetike «oy xa tajek xchiʼil xchiʼuk smuil yaʼel chkʼopojik» sventa xchʼakik li tsobobbaile. Jaʼ jech tspasik sventa xchʼun yuʼunik ermanoetik ti skʼanojik xa yilele. Pe li kʼusi oy ta yoʼontonik ta melele jaʼ ti xijlaj ta loʼlaele (Rom. 16:​17, 18). Mi jaʼ noʼox sventa ta jloʼlatik yantik kʼalal chijkʼanvan xa yilele, persa onoʼox me chkichʼbetik stojol, yuʼun mu xuʼ jloʼlatik li Jeovae. Xi laj yal stuk li Jesuse: «Tsots chakʼbe stoj smul [...] li jloʼlavanejetike» (Mat. 24:​51). Xiuk jnopbetik skʼoplale: «¿Mi ta sjunul koʼonton jkʼanoj li yantike o mi jaʼ noʼox ta skoj ti ta jtabe sbalil chkile?». w17.10 8 ¶6-8

Kʼalal ta jchanbetik Vivlia li jun krixchanoe, xkoʼolaj ti jaʼ chkakʼtik kʼopojuk li Jeovae. Kʼalal ta jtʼujtik lek kʼusi tekstoal ta jchanbetik li yajval nae, mas to me tsots yip; jaʼ mu sta li kʼusi chkal voʼotike (1 Tes. 2:​13). Jech oxal chaʼa, xiuk jakʼbe jbatike: «¿Mi chkakʼbe tajek yipal sventa jkʼelbe junchibuk teksto li krixchanoetike?». Maʼuk noʼox me skʼan jkʼelbetik tekstoetik xtok li krixchanoetike, ¿kʼu yuʼun? Yuʼun jaʼ jechik kʼuchaʼal li ta baʼyel siglo ti mu xaʼibeik smelolal kʼusi chal li Skʼop Diose. Jech oxal, mu me jnoptik ti jaʼ xa jech chaʼibeik-o smelolal kʼalal ta jkʼelbetik junuk versikulo ta Vivliae. Li kʼusi skʼan jpastike jaʼ ti jchʼakbetik yorail sventa jchaʼaltik li kʼusitik mas tsotsik skʼoplal ta jun versikuloe xchiʼuk jambetik lek smelolal. Mi jech ta jpastike, ta me x-och ta snopbenik xchiʼuk chkʼot ta yoʼontonik li Skʼop Diose (Lukas 24:​32). w17.09 25 ¶7, 8

Li kʼusi tsots skʼoplal skʼan spasik skotol li yajtsʼaklomtak Kristoe jaʼ ti xkʼuxubin li yermanoike xchiʼuk li yan krixchanoetike (Juan 13:​34, 35). Kʼalal «kʼuxuk me ta avoʼonton xavaʼi abaik» xie, jaʼ smelolal ti ‹koʼoluk xkil jvokoltik xchiʼuk li buchʼu yakal chil svokole›. Taje te smakojbe skʼoplal ti skʼan ta yutsiluk koʼonton jkoltatik ti bu kʼalal xuʼ kuʼuntike. Epal ermanoetike jaʼ jech chakʼik ta ilel ti chkʼuxubinvanike. Li stestigotak Jeovae lek ojtikinbilik ta skoj ti te onoʼox chkoltavanik kʼalal jech chkʼot ta pasele (1 Ped. 2:​17). Xi laj yal jun ermana ta Japón ti jaʼ te nakal ti bu echʼ li nikel xchiʼuk li tsunami ta 2011: «Kʼalal laj kil ti xbuset noʼox vulel jkoltavanejetik ti likemik tal ta yantik jteklum ta Japón xchiʼuk ta yantik lum sventa smeltsanik li naetike xchiʼuk li Salonetik sventa jtsobobbailtike, la stsatsubtasun xchiʼuk la spat tajek koʼonton. Li kʼusi kʼot ta jtojolale laj yakʼ kil ti skʼanojun li Jeovae xchiʼuk ti oy ta koʼonton jbatik ta jujuntal li stestigoutik Jeovae. Yuʼun li epal ermanoetik ta spʼejel balumile tspasik tal orasion ta jtojolalkutik». w17.09 11 ¶12, 13

¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal skʼan jchantik spajesel jbatik? Jkʼeltik chibuk srasonal ti toj tsots skʼoplale. Li baʼyele jaʼ ti muʼyuk mas tsnuptan tsots svokolik li buchʼutik snaʼ spajes sbaike, mas lek xil sbaik xchiʼuk li yan krixchanoetike, mu xlik ta anil skʼakʼal yoʼontonik, muʼyuk tsvul yoʼontonik xchiʼuk muʼyuk ch-ipajik ta at-oʼonton. Li xchibal srasonale jaʼ ti muʼyuk lek chilutik Dios mi mu xkuch kuʼuntik li prevaetike xchiʼuk mi mu jnaʼ jpajes jbatike. Taje jaʼ li kʼusi la snuptanik li Adan xchiʼuk Eva ta skoj ti muʼyuk la spajes sbaike (Gén. 3:6). Jaʼ jech li avi eke, epal krixchanoetike chil tsots svokolik ta skoj ti mu snaʼ spajes sbaike. Ta skoj ti jpasmulil krixchanoutike, mu jnaʼ lek jpajtsan jbatik. Akʼo mi jech, li Jeovae xojtikin li yajtuneltak ti chakʼik persa bu kʼalal xuʼ yuʼunik sventa xiktaik li kʼusi chopol nopem xaʼiik spasele (1 Rey. 8:​46-​50). w17.09 4 ¶3, 4

Kalbetik skʼoplal li kʼusi kʼot ta pasel achʼtik to li ta Sudraficae. Li j-abteletik te ta lume mu toʼox xakʼik ti akʼo jmoj tstsob sbaik li stestigotak Jeova ti jelel skoloral sbekʼtalike. Akʼo mi jech, li ta domingo 18 yuʼun disiembre ta 2011 mas ta 78 mil ermanoetik la snojesik li mukʼta Estadio ta Johannesburgo sventa xaʼiik jun mantal ti lokʼem ta Vivliae. Li ermanoetik taje likemik ta Sudafrica xchiʼuk junantike ta lumetik ti te noʼox nopole xchiʼuk ti jeltos stsʼunbalike. Xi laj yal jun vinik ti jaʼ sbainoj skʼelel li estadioe: «Muʼyuk bu jech kiloj epal krixchanoetik ti lek tajek stalelalike. Lek tajek akʼuʼ apokʼ alapoj akotolik xchiʼuk lek sak laj aviktaik li estadioe. Pe li kʼusi labal tajek sba chkile jaʼ ti muʼyuk bu chapʼaj abaik ta skoj ti jelel atsʼunbalike». Li kʼusitik chalik li krixchanoetik taje jaʼ chakʼ ta ilel ti stuk noʼox jech ti kermano jbatik ta spʼejel balumile (1 Ped. 5:9). ¿Kʼu yuʼun mu xijkoʼolaj-o xchiʼuk li yan organisasionetike? Jaʼ koliyal li Vivliae xchiʼuk li chʼul espiritu ti jaʼ yakʼoj kiptik yoʼ ‹jiptik lokʼel li jmol talelaltike› xchiʼuk ti jaʼ jlaptik «li achʼ talelale» (Kol. 3:​9). w17.08 17, 18 ¶2, 3

Jech kʼuchaʼal chal li Vivliae, li stsʼikel o smalaele jaʼ jtos talelal chkakʼtik ta ilel kʼalal chakʼbutik xchʼul espiritu li Diose. Jaʼ yuʼun, mi muʼyuk tskoltautik li Diose, mu x-akʼ lek ta ilel smalael kuʼuntik ta skoj ti jpasmulilutike. Li talelal taje jaʼ jun matanal yakʼojbutik li Jeovae. Jech xtok, kʼalal chkakʼtik ta ilel ti oy smalael kuʼuntike, jaʼ jech chkakʼtik ta ilel ti jkʼanojtik li Jeovae xchiʼuk li jchiʼiltaktike. Yan mi mu stsʼik kuʼuntik o ti muʼyuk smalael kuʼuntike, ta me xkʼunib li kʼanel oy kuʼuntik ta jujuntale (1 Kor. 13:4; Gal. 5:​22). Li smalaele te stsakojbe sba skʼoplal xchiʼuk yan talelalil ti tsotsik tajek skʼoplale. Kʼalal oy smalael kuʼuntike, jaʼ skʼan xal ti chkuch kuʼuntike xchiʼuk ti chkakʼtik persa ti junuk noʼox koʼontontik akʼo mi oy kʼusitik tsotsik ta jnuptantike (Kol. 1:​11; Sant. 1:​3, 4). Jech xtok, jaʼ skʼan xal ti muʼyuk ta jpak jkʼoplaltik akʼo mi chkil jvokoltike xchiʼuk ti tukʼ-o chkakʼ jbatik kʼusiuk noʼox ti xkʼot ta jtojolaltike. Pe li Vivliae chal ti oy to kʼusi mas skʼan jpastike, chal ti skʼan ta sjunuluk koʼonton jtsʼiktike o jmalatike. Taje jaʼ li kʼusi tsots skʼoplal ta jchantik li ta Santiago 5:7 xchiʼuk 8. w17.08 4 ¶4

Kerem tseb, ¿mi mu jechuk ti baʼyel ta jnoptik bu ta jkʼan chijbat kʼalal skʼan to xijlokʼ batel ta jnatike? Li kʼusi ta jkʼan ta jpas ta jkuxlejaltike xkoʼolaj kʼuchaʼal oy bu nom ta jkʼan chijbat. ¿Bakʼin xuʼ xanop li kʼusi chakʼan chapas ta akuxlejale? Jaʼ yorail li avie, ti kerem tsebot toe. Taje mu kʼunuk van ta pasel chavaʼi. Pe paso ta tsots avoʼonton. Aʼio avaʼi li kʼusi chalbot Jeova li ta teksto avie. Li Jeovae tstij avoʼonton ti lekuk xkʼot ta nopel avuʼun li kʼusitik chapas ta akuxlejale (Ecl. 12:1; Mat. 6:​20). Li stuke tskʼan ti xamuyubajuk noʼox xakuxie, ¿kʼuxi jnaʼojtik taje? Xuʼ te xavakʼ venta kʼalal chakʼel, kʼalal chavaʼi xchiʼuk kʼalal chavaʼibe smuil li kʼusitik spasoje. Jech xtok, jaʼ chchabiutik xchiʼuk chchanubtasutik ti kʼuxi xuʼ lek xijkuxie. Kʼelavil kʼusi chalbe li buchʼutik tspʼajik li tojobtaseletik yuʼune: «Jaʼ laj acʼanic li cʼusi mu lecuc chquile». Vaʼun, jaʼo xi laj yale: «Li cajtuneltaque [...] xcuxet noʼox yoʼntonic; yan li voʼoxuque chayalic o ta qʼuexlal. Li stuquique [...] solol noʼox yoʼnton chqʼuejinic» (Is. 65:​12-​14). Kʼalal lek kʼusi chkʼot ta nopel kuʼuntike, chkalbetik slekilal li Jeovae (Prov. 27:​11). w17.07 22 ¶1, 2

Li Diose snaʼoj ta skotol ora bu oy li kʼanaletike; jaʼ yuʼun snaʼoj lek ti bu oyutik eke, ti kʼu yelan chkaʼi jbatike xchiʼuk snaʼoj li kʼusi chtun kuʼuntik jujun kʼakʼale. Li Jeovae xaʼibe lek smelolal li kʼusitik ta jnuptantik ta jujuntale xchiʼuk toj ep sjuʼel sventa tskoltautik (Sal. 147:5). Bateltike, toj tsots chkiltik li jvokoltike xchiʼuk mu xa xuʼ chkaʼitik. Pe li Diose snaʼoj ti bu kʼalal xuʼ kuʼuntike xchiʼuk snaʼoj «ti lum achʼelutic noʼoxe» (Sal. 103:​14). Ta skoj ti jpasmulilutike, mu onoʼox xkaʼi ta jpastik yan velta li kʼusi mu lekuke. Yuʼun jkotoltik xuʼ chopol chkaʼi jbatik ta tsʼakal ta skoj li kʼusi laj kaltike o li kʼusi chopol ta jkʼantik bateltike xchiʼuk ti chij-itʼixaj bakʼintike. Akʼo mi muʼyuk bu jech tsnuptan li Jeovae, xaʼibe lek smelolal ti kʼu yelan chkaʼi jbatike (Is. 40:​28). Xuʼ van xvul ta joltik junuk velta ti kʼuxi la skoltautik Jeova sventa stsal kuʼuntik li jvokoltike (Is. 41:​10, 13). w17.07 18 ¶6-8

Jkʼeltik kʼusi la spas jun ermano ti likem ta Sri Lanka xchiʼuk ti batem ta naklej ta yan lume. Oy pʼej sna xchiʼuk yosil li ta slumale. Jaʼ yuʼun, te chakʼ echʼuk tsobajeletik, asambleaetik xchiʼuk te chakʼ komikuk li ermanoetik ti chtunik ta tsʼakal orae. Akʼo mi chlaj stakʼin ta skoj taje, jaʼ jech tskolta li ermanoetik ti povreik noʼoxe. Jech xtok, li ta yan lumetik ti bu mu xakʼik lek jcholtik mantale, li ermanoetike chakʼ echʼuk tsobajeletik li ta snaike. Koliyal ti tstunesik kʼuchaʼal Salonetik sventa Tsobobbail li naetik taje, li epal prekursoretik xchiʼuk jcholmantaletik ti muʼyuk lek stakʼinike oy bu xuʼ stsob sbaik ti bu mu persauk tslokʼike. Oy jun ermana ti nopem xaʼi chakʼ matanal takʼin ta sventa li Ajvalilal yuʼun Dios eke chal ti staoj mukʼta bendision ta skoj ti oy xa jayibuk jabil chakʼ ta ilel slekil yoʼontone. Xi chale: «Kakʼoj tal venta ti kʼalal lek jnaʼ yakʼel li kʼusitik oy kuʼune, mas oy slekil koʼonton ta stojolal yantik kʼalal chkakʼ pertone, oy smalael kuʼun, mu xichibaj kʼalal oy kʼusi mu lekuk chkʼot ta pasele xchiʼuk xchʼam noʼox kuʼun li tojobtaseletike». w17.07 9 ¶9, 10

Mi laj yaʼibe smelolal Job ti kʼu yuʼun laj yil svokole, xuʼ van xi la sjakʼbe sbae: «Pe ¿kʼu yuʼun ti persa ep tajek laj kil jvokole?». Akʼo mi jech, xuʼ snopbe lek smelolal li kʼusi albat yuʼun li Diose. Taje jaʼ chkoltaat sventa mu xchʼay ta yoʼonton li kʼusi mas tsots skʼoplale xchiʼuk jaʼ chpatbat-o yoʼonton (Sal. 94:​19). Li sloʼilal Jobe xuʼ me skoltautik sventa mu xchʼay-o ta koʼontontik li kʼusi mas tsots skʼoplale xchiʼuk chakʼ spatobil koʼontontik. Jaʼ yuʼun, li Jeovae te tsʼibabil laj yikta «sventa jchanubtaseltik, sventa oyuk spatobil koʼontontik ta skoj ti chkuch kuʼuntik xchiʼuk ti tspat koʼontontik li Tsʼibetike» (Rom. 15:4). Li kʼusi mas tsots skʼoplal chakʼ jchantik liʼe jaʼ ti mu jaʼuk xbat ta koʼontontik li vokoliletik ta jnuptantike, vaʼun ti jaʼ xchʼay ta koʼontontik li kʼusi mas tsots skʼoplale: li spakbel skʼoplal li mukʼul pasmantal yuʼun Jeovae. Teuk me ta joltik ti jaʼ te chkakʼtik ta ilel ti ta jkoltatik ajvalilal yuʼun Jeova mi tukʼ chkakʼ jbatik akʼo mi ep vokolil ta jnuptantik jech kʼu chaʼal li Jobe. w17.06 24 ¶9; 25 ¶13, 14

Li Jesuse snaʼoj ti skʼan onoʼox jkuxtik bakʼintike. Kʼalal oy xa ox jayibuk kʼakʼal la xcholik mantal xchiʼuk li yajchankʼoptake, laj yalbe li kʼusi chal teksto avie. Kʼalal ta jchʼay koʼontontike, jaʼ tskoltautik yoʼ junuk noʼox koʼontontik. Pe skʼan me pʼijukutik sventa mu jaʼuk mas tsots skʼoplal xkiltik. Li ta baʼyel sigloe xi nopem xaʼi chalike: «Veʼkutik, uchʼbolajkutik, yuʼun chijcham okʼom» (1 Kor. 15:​32). ¿Kʼusi van tskoltautik ta skʼelel mi oy noʼox spʼisol ti kʼu sjalil ta jchʼay koʼontontike? Veno, xuʼ jtsʼibatik ta vun ti kʼu sjalil ta jchʼakbetik yorail ta xemana li kʼusitik ta mantale. Vaʼun, jtsʼibatik xtok ti kʼu sjalil ta jchʼakbetik yorail ta xemana li chʼayob oʼontonale, jech kʼuchaʼal li tajimole, li televisione o li videojuegoetike. Mi jech la jpastike, ta me xkakʼtik venta mi skʼan jtsulesbetik yorail li chʼayob oʼontonale (Efes. 5:​15, 16). w17.05 24, 25 ¶11-​13

Li Jesuse laj yal jun loʼil ta sventa jun jmanolajel ti tsaʼ tajek perla tone. Pe oy jun veltae la sta jpʼej ti toj echʼ xa noʼox leke, kʼupil tajek sba laj yil. Jaʼ yuʼun, sventa xman yuʼune, lokʼ ta yoʼonton la xchon skotol li kʼusitik oy yuʼune. Taje chakʼ jnoptik ti yuʼun toj echʼ xa noʼox ep sbalil laj yil li perla ton taje. Li kʼusitik melel ta sventa li Ajvalilal yuʼun Diose, xkoʼolaj kʼuchaʼal li perla tone. Mi ep tajek sbalil chkiltik jech kʼuchaʼal ep tajek sbalil laj yil perla ton li jmanolajele, jaʼ me tstij koʼontontik ta yiktael skotol yoʼ jaʼuk-o sventainutik li Ajvalilale (Mar. 10:​28-​30). Kalbetik skʼoplal Sakeo ti pasem ta jkʼulej ta skoj ti chelkʼanbe stakʼin li krixchanoetike (Luk. 19:​1-9). Kʼalal laj yaʼi ti yakal chalbe skʼoplal Ajvalilal li Jesuse, laj yakʼ venta ti toj echʼ xa noʼox ep sbalile xchiʼuk ta anil noʼox lik sjel stalelal. Xi laj yale: «¡Kʼelo avil Kajval!, chkakʼbe j-oʼloluk kʼusitik oy kuʼun li buchʼutik abol sbaike, jech xtok, chanib to velta ta jsutesbe li buchʼu laj kelkʼanbe ta mukul stakʼine». Lokʼ ta yoʼonton sutesel skotol li kʼu yepal yelkʼanoje xchiʼuk laj yikta sba ta skʼanel mas li takʼine. w17.06 10 ¶3-5

Li ermanoetik ti tskoltaik li totil meʼiletike skʼan me stijbeik yoʼonton alab nichʼnabiletik ti akʼo yichʼ ta mukʼ li stot smeʼike. ¿Pe kʼuxi xuʼ spasik taje? Jaʼ ti lekuk xalbeik skʼoplal li totil meʼiletike xchiʼuk mu me lekuk ti jaʼ xa oy ta sba chaʼiik xchanubtasel li alab nichʼnabiletike. Jech noxtok, skʼan me mu kʼusi spasik ti xuʼ van chopol xilik li ermanoetike xchiʼuk li krixchanoetike (1 Ped. 2:​12). Akʼo mi tskʼanbeik yan ermanoetik sventa xkoltaatik li yalab xnichʼnabike, jaʼ me oy-o ta sbaik xchanubtasel ta sventa li kʼusi melele. Skʼan me jechuk-o skʼelik kʼu yelan chichʼik koltael yuʼun yan ermanoetik li yalab xnichʼnabike. Totil meʼiletik, albeik Jeova ti akʼo skoltaoxuke xchiʼuk jechuk-o akʼik persa ti bu kʼalal xuʼ avuʼunike (2 Crón. 15:7). Jaʼuk mas tsots skʼoplal xavilik ti lekuk xil sbaik xchiʼuk Jeova li avalab anichʼnabike, maʼukuk me li kʼusi lek chavaʼiike. Akʼbeik ­tajek yipal skʼelel kʼuxi xuʼ lek xkʼot ta yoʼontonik li mantale. Pato avoʼontonik ti xuʼ xkʼotik ta yajtuneltak Jeovae. w17.05 12 ¶19, 20

Oy chaʼvoʼ viniketik ti toj chopolike la sjutbeik smul jun vinik. Taje jaʼ jun tsatsal mulil. Akʼo mi jaʼ jutbil mulil, li vinik taje oy smul lokʼ yilel vaʼun laj yichʼik-o milel. Jnoptik xa noʼox avaʼi kʼu to yelan laj yaʼi sbaik li buchʼutik skʼanojik tukʼilal kʼalal laj yilik ti laj yichʼ milel ta ton li vinik xchiʼuk xnichʼnab ti muʼyuk smulike. Taje jaʼ jech kʼot ta stojolal jun tukʼil yajtunel Jeova ti Nabot sbie, ti kuxi kʼalal jaʼo ochem ta ajvalilal ta Israel li Akabe (1 Rey. 21:​11-​13; 2 Rey. 9:​26). Li Akabe tskʼanbe stsʼusubtik li Nabote. Jaʼ yuʼun laj yalbe Nabot ti akʼo xchonbate o ti chakʼbe yan tsʼusubtik ti jaʼ mas lek mi yuʼun mu skʼan xchone. Pe li Nabote laj yalbe ti moʼoje. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li ta smantal Jeova laj yakʼbe j-israeletike mu x-akʼbat xchonik li xrextoike (Lev. 25:​23; Núm. 36:7). Jech kʼuchaʼal chkakʼtik ventae, li Nabote la xchʼunbe smantal li Jeovae. w17.04 23 ¶1; 24 ¶4

¿Buchʼutik xa noʼox kuxul chkomik kʼalal mi lajem xa ox li chopol krixchanoetike? Xi chalbutik ta jamal li Jeovae: «Li bochʼotic biqʼuit chacʼ sbaique jaʼ chuʼ­uninic o li yosilalique; jun noʼox yoʼnton te oyic o». Xi to chal xtoke: «Li bochʼo tucʼ yoʼntonique jaʼ chuʼuninic o li yosilique, jech jun yoʼnton te chnaquiic o» (Sal. 37:​11, 29). ¿Buchʼutik skʼoplal «li bochʼotic biqʼuit chacʼ sbaique»? Jaʼ skʼoplalik li buchʼutik chchanik ta sventa li Jeovae xchiʼuk ti chchʼunbeik smantale. ¿Buchʼu skʼoplalik xtok «li bochʼo tucʼ yoʼntonique»? Jaʼ skʼoplalik li buchʼutik ta sjunul yoʼonton tspasik li kʼusi chal Jeova ti tukʼe. Li avie jaʼ mas ep li chopol krixchanoetike, jaʼ jutuk tajek li buchʼutik tukʼ yoʼontonike. Pe li ta achʼ balumil yaloj Jeova chakʼbutike kʼajomal xa noʼox me te oyik li buchʼutik bikʼit chakʼ sbaike xchiʼuk ti tukʼ yoʼontonike. Li krixchanoetik taje tspasik ta paraiso spʼejel li balumile. w17.04 10 ¶5, 6

«Li kʼanelal yuʼun Diose» jaʼ tstij koʼontontik sventa jkʼantik li kermanotaktike, mas to kʼalal chil tsots svokolike (1 Juan 3:​17, 18). Jech kʼuchaʼal liʼe, li ta baʼyel sigloe echʼ tsots viʼnal, vaʼun laj yil svokolik ek li yajtsʼaklomtak Kristo ta Judae. Jaʼ yuʼun koltaatik yuʼun li yan ermanoetike (Ech. 11:​28, 29). Li jtakbol Pablo xchiʼuk Pedroe la stijbeik yoʼonton yajtsʼaklomtak Kristo ti xakʼikuk ta ilel slekil yoʼontonike (Rom. 12:​13; 1 Ped. 4:9). Mi ta slekil koʼonton ta jchʼamtik li ermanoetik ti tsvulaʼanutike, mas to me oy srasonal ti ta slekiluk koʼonton jchʼamtik li ermanoetik ti oy ta vokol xkuxlejalike o ti nutsbilik lokʼel ta skoj li xchʼunel yoʼontonike. Achʼtik toe, ta smilal xa noʼox stestigotak Jeova ta s-esteal yuʼun Ucrania laj yiktaik komel snaik ta skoj li paskʼope xchiʼuk li nutsele. Kʼux ta alel, pe oy junantike laj yichʼik milel. Jutuk mu skotolikuk batik ta sna ermanoetik ta yan jteklumetik ta Ucrania xchiʼuk ta Rusia. Li ermanoetik li ta lumetik taje muʼyuk bu la stikʼ sbaik ta paskʼop xchiʼuk jaʼ jech laj yakʼik ta ilel ti ‹maʼuk te skʼoplalik li ta balumile›. Jech noxtok, la xcholik-o batel ta sjunul yoʼontonik «li lekil aʼyejetik ta sventa li skʼop [Diose]» (Juan 15:​19; Ech. 8:4). w17.05 4 ¶6, 7