«Jaʼ to ta jchʼak jbatik mi oy buchʼu cham junukal kuʼuntike»

MANCHUK mi ep buchʼutik jech chalik kʼalal chnupunike, yikʼaluk muʼyuk bu tsnopik buchʼu baʼyel chcham yuʼunik. Manchuk mi jech, li jun malalil o ajnilale xuʼ van xcham ta skoj malubel, o ta chamel o ta skoj oy kʼusi tsots la snup, vaʼun li snup xchiʼil ti kuxul ikome xuʼ van toj kʼux xchiʼuk stuk xa chaʼi sba (Eclesiastés 9:11; Romanos 5:12).

Li buchʼutik chchanbeik skʼoplale chalik ti yaʼeluke, jaʼ la oxvoʼ antsetik chcham smalalik kʼalal kʼajomal noʼox jun vinik chcham yajnile. Jech noxtok, jutuk mu oʼloluk ti kʼuyepal li antsetik ti mas xa ta 65 sjabilalike, jaʼ meʼon antsetik. Jech oxal, oy buchʼutik chalik ti jaʼ noʼox la sventa antsetik li meʼonale. Taje maʼuk skʼan xal ti mu jechuk tsnupik li viniketike. Li voʼote, ¿mi chamen anup achiʼil jech kʼuchaʼal kʼotem ta stojolal ta smiyonal noʼox krixchanoetike?

Mi jech anupoje, ta melel cha kʼan cha naʼ kʼusitik stakʼ xa pas sventa xkuch batel avuʼun li xkʼuxule. ¿Mi xuʼ van skoltaot li Vivliae? ¿Kʼusitik spasojik li buchʼutik jech snuptanojike? Manchuk mi chʼabal kʼusi ti ta jech noʼox ta anil tslokʼes ta avoʼonton li xkʼuxule, xuʼ van skoltaot li beiltaseletik ta Vivlia chkalbetik batel skʼoplale xchiʼuk li mantaletik liʼe.

Kʼalal tspas batel ta jun yoʼontonike

Oy buchʼutik chalik ti kʼunutik la kʼalal chi j-okʼe o ti mas la chkat-o koʼontontik yuʼune. Pe mu jechuk. Oy jun psicóloga ti Joyce Brothers sbi —xchiʼuk ti chamem xa smalal eke—, chal ti yaʼlel jsatike xkoʼolaj la kʼuchaʼal xpoxil li kʼusitik kʼux ta koʼontontike. Ta melel, stalel onoʼox ti chi j-okʼe xchiʼuk ti tsyamajes li xkʼuxul koʼontontike. Jech oxal mu me xa kʼexav xa okʼ. Nopo ta sventa Abraham, jun vinik ti tsots tajek xchʼunel yoʼontone, xchiʼuk ti lek laj yil sbaik xchiʼuk li Diose. ¿Kʼusi van la spas kʼalal cham li yajnile? Li Vivliae chal ti «ep iʼocʼ ta sventa ti icham li Sarae; ep laj yat yoʼnton» (Génesis 23:2).

Stalel onoʼox xtok ti tskʼan stuk oy jlikeluk li buchʼu chcham snup xchiʼile. Manchuk mi jech, vuleso me ta ajol li pʼijubtasel ti xi chale: «Li buchʼu chchʼak sbae jaʼ noʼox ta saʼ kʼusi tskʼan yoʼonton stuk» (Proverbios 18:1, NM). Jech oxal, jaʼ xa chiʼin li avutsʼ avalale xchiʼuk li avamigotak ti xaʼibeik smelolal kʼuyelan chavaʼi abae. Ta sventa taje xuʼ tskoltaot li bu tstsob sbaik yajtsʼaklomtak Cristo ti bu xuʼ cha ta ta melel viniketik ti lek chanemik ta skʼop Dios ti xuʼ xa skoltaikot xchiʼuk ti xuʼ xa stojobtasike (Isaías 32:1, 2).

Jlom xtoke staojik koltael kʼalal tstakʼik batel kartaetik xchiʼuk bikʼtal vunetik ti laj yichʼ akʼbele. ¿Kʼu yuʼun mu xa tsʼiba ta vun li kʼusi lek toʼox chil li anup achiʼile xchiʼuk li kʼusitik lek toʼox jmoj cha kʼupinik spasel achaʼvoʼalike? Xuʼ van cha kʼan cha tsob afotoik, kartaetik xchiʼuk yan kʼusitik ti lek kʼusi tsvules ta ajole.

Jech noxtok, li buchʼutik chcham snup xchiʼilike mu snaʼ kʼusi tspasik xchiʼuk chʼayem chaʼi sbaik. Jech oxal tsots skʼoplal ti mu xavikta spasel li kʼusi nopem onoʼox xavaʼi spasele. Jech-o yorail xa pas li kʼusitike, jech kʼuchaʼal kʼalal cha vaye, cha like, cha veʼ o yan kʼusitik. Kak noʼox nopo kʼusi cha pas ta sabado o domingo o kʼalal jaʼo jun kʼakʼal ti tsots skʼoplal chavaʼie, jech kʼuchaʼal kʼalal jaʼo skʼakʼalil la nupunike, yuʼun jaʼo mas chakʼ vul oʼonton li taje. Jech xtok, mu me xavikta spasel li kʼusitik ta sventa Diose (1 Corintios 15:58).

Jech noxtok, ta skoj ti snaʼojik ti mu xnop avuʼun lek li kʼusitik cha nop ta skoj ti tsots avokole, xuʼ van oy krixchanoetik chopol sjolik ti tskʼan tskʼelik kʼusitik xuʼ staik ta skoj taje. Jech oxal, mu aniluk xa nop li kʼusi cha kʼan cha pase. Li ta Vivliae xi chal jun pʼijil loʼile: «Li cʼusi chichʼ chapanel ti lec nopbile lec chbat; yan me vovil pasbil noʼox ta anile muʼyuc stu chcʼot» (Proverbios 21:5). Jech oxal chaʼa, kʼalal skʼan toʼox xa nop kʼusi cha pas ti tsotsik skʼoplale —jech kʼuchaʼal xchonel li anae, chavakʼ abtejuk atakʼin, mi chbat asaʼ yan ana o mi cha nupun yan velta—, malao xyamaj li xkʼuxul avoʼontone.

Jtos ti kʼusi tsots tsnup xtok li buchʼu chcham snup xchiʼile, jaʼ ti tstʼuj kʼusitik chichʼ komel ti jaʼ toʼox yuʼun li snup xchiʼile, mas to mi ep xaʼox jabil snupunelike. Manchuk mi toj kʼux tajek chavaʼi spasel taje, mi jaʼ to cha pas ta mas tsʼakale mas chavil avokol yuʼun (Salmo 6:6). Oy buchʼutik stuk ta skʼan ta spasik taje; jlom xtoke tskʼan chiʼinbilik sventa sloʼiltaik batel li kʼusitik lek chvul ta sjol ti kʼot ta pasele. Voʼot atuk cha nop. Jech noxtok, xuʼ van xavalbe junuk avamigo o junuk avutsʼ avalal ti akʼo xbat skʼel vunetik ta stojolal ajvalile. Xuʼ van cha kʼan tskoltaot sventa tslokʼesbe svunal ti cham anup achiʼile, ti xbat yal ta j-abteletike, ta vankoe xchiʼuk ti bu toʼox la slokʼes starjetail stakʼine (tarjetas de crédito), sjelbel sbi li kʼusitik oy toʼox ta sbie, ti chbat skʼanbot koltael sventa meʼonetik ta stojolal ajvalile, o sventa chbat stoj poxiletik.

Jech noxtok, mu me xchʼay xavaʼi ti sokem tajek li balumile xchiʼuk ti yikʼaluk mas vokol xa chavaʼi ti sak atalelal ta stojolal Dios ta skoj ti atuk xae. Chikintao li pʼijil tojobtasel laj yal jtakbol Pabloe: «Jujunoxuc tscʼan acʼo anaʼic lec cʼu xʼelan chaventain abecʼtal atuquic; tucʼ xapasic ta stojol, ichʼic me ta mucʼ. Mu me jaʼuc noʼox xapas cʼusi tscʼan abecʼtalic jech chac cʼu chaʼal tspasic li bochʼotic mu xotquinic Diose» (1 Tesalonicenses 4:4, 5). Jech oxal mu me xa kʼel pelikulaetik ti chakʼ ta ilel kʼuyelan tskʼan sbaike o ti chkʼopoj ta sventa lutsʼbaile o livroetik xchiʼuk sonetik ti chalbe skʼoplal li kʼusitik taje.

Skʼan me xa naʼ lek ti chichʼ kʼu sjaliluk sventa ch-echʼ li xkʼuxule. Li ta revista USA Today laj yal ti, jech kʼuchaʼal xchanojbe skʼoplal li Instituto de Investigaciones Sociales de la Universidad de Michigan, li krixchano ti chcham snup xchiʼile chichʼ la vaxaklajuneb u sventa sta yip yan velta li sbekʼtal stakopale xchiʼuk li snopbene. Jech oxal chaʼa, kʼanbo Dios akʼo xkuch avuʼun, yuʼun li taje jaʼ jtos yabtel li chʼul espiritue (Gálatas 5:22, 23). Xuʼ van mu xkuch batel chavaʼi, pe chavakʼ venta ti mas lek chavaʼi aba jujun kʼakʼale.

Jlom buchʼutik jech snupojik

Anna ti 40 jabil xaʼox jun yoʼonton xbat li snupunele, jaʼo cham smalal. «Li jmeʼe cham kʼalal oxlajuneb toʼox jabilale. Ta mas tsʼakale cham li jtot eke xchiʼuk chaʼvoʼ jbankiltak, ta slajebal xae, cham jun jmuk ti tsebe. Pe li xkʼuxul kʼalal cham li jmalale mas to tsots, jaʼ xkom to xkʼuxul kʼalal cham li yantike. Ta chaʼpʼos la spasikun yaʼel», xi. ¿Kʼusi koltaat sventa xkuch batel yuʼun? «La jtsob skotol li koreoetik xchiʼuk li uni vunetik la stakik tal li kamigotakkutike. Te la stsʼibaik kʼu to yepal skʼanojik li Darryle xchiʼuk li slekil talelaltake. Ta jujulik kartae oy kʼusi lek chal ta stojolal. Lek jchʼunoj ti te oy ta sjol Jeova li Darryle xchiʼuk ti chchaʼkuxese.»

Jun meʼon ants ti Esther sbi xchiʼuk ti 88 xa sjabilale chal yan kʼusitik stakʼ pasel. «Ta skoj ti 46 jabil jmoj li naki xchiʼuk li jmalale, li kʼusi mas tsots chkaʼi ta tsalele, jaʼ ti jtuk chkaʼi jbae —xi chale—. Pe laj xa kakʼ venta kʼu to yepal skoltaojun ti mu xkikta spasel li yabteltak Diose. Muʼyuk xkikta li tsobajele, xcholel mantal, mi jaʼuk skʼelel li sKʼop Diose. Toj lek chkaʼi xtok ti ta jchiʼinan ta loʼil li kamigotak ti snaʼojik jvokole. Bakʼintike mu x-al yuʼunik kʼusitik ti xuʼ jpat-o koʼontone, pe jaʼ bal chkaʼi ti chchʼak skʼakʼalik ta jventae.»

Li yajnil Roberte cham ta kanser kʼalal 48 xaʼox jabil snupunelike. «Toj vokol tajek laj kaʼi chʼay xkʼuxul slajel li kajnile —xi chal—. Ta jkʼan xa oy buchʼu ta jchiʼin ta loʼil, buchʼu chi lokʼ xchiʼuk ta jvakasion xchiʼuk buchʼu chkalbe kʼuyelan echʼ kuʼun li kʼakʼale xchiʼuk ti tskoltaun ta snopel li kʼusitik ta jpase. Manchuk mi vokol to tajek chkaʼi taje, lek tajek kakʼoj ta koʼonton mu xi lubtsaj xchiʼuk ti chkakʼbe-o batel yipal li ta jkuxlejale. Jtos ti kʼusi skoltaojun tajeke jaʼ ti oy noʼox kʼusi ta jpasilane xchiʼuk ti chkakʼ abtejuk li jnopbene. Jech xtok jtaoj spatel koʼonton li ta skʼoponel Diose.»

Maʼuk te spajeb li akuxlejale

Manchuk mi toj tsots tajek xkʼuxul ti cham li anup achiʼile, maʼuk te spajeb li akuxlejale. Kʼelo kʼusitik achʼ xuʼ xlik apas. Xuʼ van xbat avojtikin talel yan osil o xlokʼ apas ti kʼusi oy tajek ta avoʼonton spasel, ti mu spas avuʼun toʼox ta skoj ti mu xa xokob toʼox leke. Manchuk mi mu xkʼextabot talel li anup achiʼile, tskoltaot sventa mu atukuk xavaʼi aba. Yantik xtoke mas xchʼakojbeik yorail li spasbel yabtel Diose. Muʼyuk kʼusi mas chakʼ muyubajel xchiʼuk jun oʼontonal li skoltael yantike. Xi laj yal stuk li Jesuse: «Jaʼ toj echʼem xcuxet yoʼnton li bochʼo ta xaqʼue; jaʼ mu sta jech li bochʼo ta xichʼe» (Hechos 20:35).

Mu xa nop ti mu xa xuʼ jun avoʼontone. Li Jeova Diose muʼyuk bu chikta komel li buchʼu tsaʼike. Kʼuchaʼal laj yal li ajvalil David ta jun salmoe, «tscolta [...] li meʼon antsetique» (Salmo 146:9). ¡Toj echʼ xa noʼox lek yoʼonton li Diose! Jech oxal li Vivliae chal ti jaʼ jun «Totil ti ep chcʼuxubinvane, [ti] jaʼ li Dios ti chispatbutic coʼntontique». Jech xtok, xi chal ta sventa li Diose: «Voʼote chajam li acʼobe; chabusanbe yalel tal abendición scotol li cʼusitic cuxajtique» (2 Corintios 1:3; Salmo 145:16). Ta melel, li Dios ti chkʼanvan tajeke, li Jeovae, te onoʼox oy kʼalal chtun yuʼun koltael li jun krixchanoe, jaʼ noʼox mi la skʼanbee. Jech oxal pato avoʼonton ta stojolal, jech kʼuchaʼal li voʼneal j-israeletik ti xi kʼejinike: «Cʼalal ta jtoy muyel jsat ta vitstique, jech chcal ta coʼnton: “¿Bu ta xlic tal li jcoltaele?” —xiik—. Li jcoltaele te ta xlic tal ta stojol li Mucʼul Diose, jaʼ ti la spas vinajel banamile» (Salmo 121:1, 2).

[Lokʼol ta pajina 29]

Li voʼote, ¿mi chamem anup achiʼil jech kʼuchaʼal kʼotem ta stojolal ta smiyonal noʼox krixchanoetike?

[Lokʼol ta pajina 30]

Mi oy noʼox kʼusitik ta jpastike xchiʼuk mi ta jkʼanbetik kipaltik li Diose tskoltautik sventa x-echʼ xkʼuxul

[Rekuadro ta pajina 31]

Mi cha nop cha nupun yan veltae

Li Vivliae chal ti buchʼutik nupultsʼakalike jaʼ to chlaj skʼoplal snupunelik mi cham buchʼuuk ta xchaʼvoʼalike, kʼalal jech taje xuʼ xa chchaʼnupun yan velta (1 Corintios 7:39). Pe mi cha kʼan cha nupun yan veltae voʼot atuk cha nop. Pe jech xtok, skʼan snaʼik alab-nichʼnabiletik li kʼusi tskʼan tspas li stotike o li smeʼike, xchiʼuk ti skʼan spasik persa mu smakbeik yoʼonton li stot o smeʼik eke (Filipenses 2:4). Jech kʼuchaʼal li Andrese, mu toʼox lekuk chil ti chnupun yan velta li stote. Skʼanoj toʼox tajek li smeʼe xchiʼuk mu sta-o chil ti chtal xkʼexol li smeʼe. «Pe anil laj kakʼ venta ti lek li kʼusi la snop tspas li jtote, —xi chal li Andrese—. Xmuyubaj xa yan velta ta skoj ti chaʼnupune. La xchaʼtam spasel yan kʼusitik ti mu xaʼox spase, jech kʼuchaʼal ti chbat yojtikin tal yan lume. Jech xtok, li s-achʼ ajnile lek ta xchabi ta skotolal li jtote, taje toj echʼ noʼox ta jtojbe ta vokol.»