Lefèvre dʼÉtaples. Tskʼan ox ti akʼo xaʼibeik smelolal Vivlia li krixchanoetik ti muʼyuk tsots skʼoplalike

TA JUN sob domingo ta slikebaltik 1520, li buchʼutik te nakalik ta Meaux ti jaʼ jun bikʼit jteklum ta snorteal Parise, muʼyuk lek chaʼiik li kʼusi te chalik ta chʼulnae: ti yakal tskʼelik ta Francés kʼop li Evanjelioetik ti jaʼ li sbatsʼi kʼopike, yuʼun ta Latín kʼop tskʼelik ti jechuke.

Li buchʼu tskʼan tsjelubtas ta yan kʼop li Vivliae, jaʼ li Jacques Lefèvre dʼÉtaples (Jacobus Faber Stapulensis, ta latín kʼop), ta mas tsʼakale, xi la stsʼibabe batel jun yamigoe: «Ta junantik lume, li Diose toj echʼ xa noʼox yakal tstijbe yoʼonton li krixchanoetik ti muʼyuk mas tsots skʼoplal sventa x-aʼibat li Skʼope».

Li ta jabil taje, li Relijion Katolika xchiʼuk li buchʼutik chchanbeik skʼoplal Dios (teólogos) li ta Parise mu xakʼik ti oyuk buchʼu stunes li Vivlia ta skʼop stukike. Jaʼ yuʼun chaʼa, ¿kʼusi tijbat-o yoʼonton li Lefèvre sventa sjelubtas ta francés kʼop li Vivliae? ¿Kʼusi la spas sventa tskolta li krixchanoetik ti muʼyuk tsots skʼoplalik sventa xaʼibeik smelolal li Skʼop Diose?

LA SABEIK LI KʼUSI SKʼAN XAL TA MELEL LI VIVLIAE

Kʼalal muʼyuk toʼox sjelubtasoj Vivlia li Lefèvre laj yakʼ yipal sventa sabe smelolal ta orijinal li slivrotak pʼijil krixchanoetik xchiʼuk li buchʼutik chchanbeik skʼoplal Diose. Laj yakʼ venta ti oy xa ta jayib sigloetik laj yichʼ jelel junantik versikuloetik li ta voʼneal tsʼibetik ta skoj ti jelel xchiʼuk ti muʼyuk xa lek laj yaʼibeik smelolale. Ta skoj ti oy tajek ta yoʼonton ta sabel li kʼusi skʼan xal ta melel li versikuloetik taje, lik xchanbe lek li Svivlia li Relijion Katolikae, ti jaʼ li Vulgata ta latín kʼope.

Ta skoj ti laj yakʼ ta yoʼonton xchanel li Vivliae kʼot ta nopel yuʼun ti «xchanel li kʼusi melel chal Diose jaʼ noʼox xuʼ xakʼ muyubajel». Jaʼ yuʼun li Lefèvre laj yikta xchanbel skʼoplal li filosofiae jaʼ laj yakʼ ta yoʼonton sjelubtasel ta yan kʼop li Vivliae.

Li ta 1509, la slokʼes jlik livro ti yichʼoj tal voʼob jeltos Salmoetik ta latín kʼope,a ti te tsakal skʼoplal li Vivlia Vulgata ti stukʼibtasoj xa oxe. Mu jechuk la spas kʼuchaʼal li buchʼutik chchanbeik skʼoplal Dios ta skʼakʼalile, yuʼun mas xa kʼun xchiʼuk jamal laj yalbe smelolal li loʼiletik ta Vivliae. Junantik li buchʼutik la xchanbe skʼoplal li Vivliae xchiʼuk li reformadores, la xchanik ti kʼu yelan chalbe skʼoplal Vivlia li Lefèvre (kʼelo li rekuadro «Li Martín Luteroe, ti kʼu yelan la xchanbe li Lefèvree»).

Li Lefèvre ti te chʼi ta jun utsʼ alalil ti jaʼik jkatolikoetike xchʼunoj ti jaʼ noʼox xuʼ xlekub li relijion Katolika mi la yichʼik chanubtasel ta sventa li kʼusi chal Vivlia li krixchanoetik ti muʼyuk mas tsots skʼoplalike. Pe ¿kʼuxi xuʼ chaʼibeik smelolal li kʼusi chal li chʼul tsʼibetik ti jaʼ noʼox oy ta latín kʼope?

JUN VIVLIA TI BUCHʼUUK NOʼOX XUʼ XCHANE

Ta skoj ti skʼanoj tajek li Skʼop Diose, jaʼ yuʼun laj yakʼ persa sventa spukbe jutuk mu skotoluk li krixchanoetike. Sventa spas yuʼune li ta junio ta 1523 la slokʼes ta chib volumen li Evanjelio ta francés kʼop ti bikʼit noʼox smukʼule. Li vaʼ smukʼul taje, xman noʼox yuʼun li krixchanoetik ti abol noʼox sbaike yuʼun oʼlol to mas yalem kʼuchaʼal li yan Vivliaetike.

Toj echʼ noʼox lek la xchʼamik li krixchanoetike. Jaʼ yuʼun ep buchʼutik oy ta yoʼonton chchanik ta skʼop stukik li kʼusi laj yal Jesuse, ta skoj taje li baʼyel 1,200 Vivlia laj yichʼ pasele ta jayib noʼox u laj.

TSOTS YOʼONTON LA SPAKBE SKʼOPLAL LI VIVLIAE

Li ta slikeb li Evanjelioetike, li Lefèvre laj yalbe smelolal ti la sjelubtas ta francés kʼop li Vivliae yoʼ xakʼik venta li buchʼutik «muʼyuk tsots skʼoplalik» li ta relijion Katolika ti «xuʼ xchʼunik ti jaʼ melel li kʼusi chal li Evanjelioetik jech kʼuchaʼal li buchʼutik oy yuʼunik ta latín kʼope». Pe ¿kʼu yuʼun oy tajek ta yoʼonton tskolta li krixchanoetik taje sventa xchanik li kʼusi chchanubtasvan ta melel li Vivliae?

Li Lefèvre snaʼoj ti jaʼ la sokes li Relijion Katolika li jecheʼ chanubtasel yuʼun krixchanoetike (Markos 7:7; Kolosenses 2:8). Snaʼoj ta melel ti kʼot xa yorail sventa «xichʼ albel skʼoplal ta spʼejel Balumil li [Evanjelioetik] yoʼ mu xa buchʼu xichʼ loʼlael li ta chanubtaseletik yuʼun krixchanoetik noʼoxe».

Li Lefèvre laj yakʼ persa sventa xal ta jamal li kʼusi mu meleluk chalik li buchʼutik mu skʼanik ti xichʼ jelubtasel ta francés kʼop li Vivliae. Jamal laj yal ti yakal chloʼlavanik kʼalal xi laj yale: «¿Kʼuxi ti chavakʼbeik xchan krixchanoetik ti xakʼ ta xkuxlejalik li kʼusi laj yakʼ ta chanel Jesukristo mi mu xavakʼbeik skʼel xchiʼuk xchanik li Evanjelioetik yakʼoj ta naʼel Dios ti oy ta skʼop stukike?» (Romanos 10:14).

Mu labaluk ta aʼiel ti tskʼan ox tsmakbeik ye li Lefèvre li buchʼutik chchanbe skʼoplal Dios ti te chanunajemik ta Sorbona ta Universidad de París. Li ta Agosto ta 1523 lik kontrainvanikuk sventa mu xichʼ jelubtasel ta yan kʼopetik li Vivliae xchiʼuk sventa mu xalbeik skʼoplal ta skʼop stukik, yuʼun ta la «sokes li relijion Katolikae». Ti muʼyukuk pojvan li ajvalil francés ti Francisco I sbie, li Lefèvre laj yichʼ milel jechuk ta skoj ti tskontrain la mantale.

«TA MUKUL» TSUTS YABTEL

Li Lefèvree muʼyuk laj yikta-o ta sjelubtasel ta yan kʼop li Vivlia li kontrainel la snuptane. Li ta 1524, kʼalal tsuts li Tsʼibetik ta Griego Kʼope (ti ojtikinbil xtok kʼuchaʼal Achʼ Testamento), la slokʼes li slivroal Salmos ta francés kʼop sventa xuʼ «ta sjunuluk yoʼontonik» spasik orasion li jchʼunolajeletike.

Li buchʼutik chchanbe skʼoplal Dios ti te chanunajemik ta Sorbonae ta anil noʼox lik xchanbeik skʼoplal li kʼusi la sjelubtas li Lefèvree. Ta anil noʼox laj yalik mantal ti akʼo xichʼ chikʼbel ta sat epal krixchanoetik li Tsʼibetik ta Griego Kʼop ti sjelubtasoje xchiʼuk laj yalik ti junantik li kʼusi stsʼibaoje «yakal la tspukbe skʼoplal li jecheʼ chanubtasel yuʼun Luteroe». Kʼalal takat ta ikʼel yuʼun li buchʼutik chchanbeik skʼoplal Dios sventa tspak skʼoplale, «tsʼijil kom» vaʼun jatav batel ta Estrasburgo. Te ta mukul la sjelubtas-o li Vivliae. Akʼo mi oy buchʼutik laj yalik ti jaʼ jun jxiʼel vinike, li Lefèvree la snop ti jaʼ jech xuʼ tspakbe-o skʼoplal li kʼusitik kʼupilik sba ta Vivlia ta stojolal li buchʼutik mu epuk sbalil chilike (Mateo 7:6).

Kʼalal juntik xa ox jabil sjatavele, li Lefèvree akʼbat sbain skʼelel yuʼun ajvalil Francisco I jun skerem ti Carlos sbi ti chanib sjabilale. Li yabtel taje, jaʼ koltaat-o sventa stsuts yuʼun ta sjelubtasel ta yan kʼop li Vivliae. Li ta 1530, li Vivlia ti la sjelubtas ta yan kʼope, maʼuk te laj yichʼ pasel imprimir ta Francia, jaʼ te laj yichʼ pasel ta Amberes (Bélgica), ti jaʼ laj yakʼ permiso li ajvalil Carlos V.b

MUʼYUK KʼOT TA PASEL SKOTOL LI KʼUSI SMALAOJE

Ta sjunul xkuxlejal li Lefèvree spatoj yoʼonton ti xiktaik li kʼusitik nopem xaʼiik spasel krixchanoetik li relijion Katolikae xchiʼuk ti jaʼuk xlik xchanik yan velta li kʼusi melel chal Vivliae. Snaʼoj lek ta melel ti «skotol jchʼunolajeletik oy sderecho o persa skʼan xchan xchiʼuk xaʼibeik smelolal li kʼusi chal li Vivliae». Jaʼ yuʼun, laj yakʼ tajek yipal sventa buchʼuuk noʼox xuʼ xchan li Vivliae. Akʼo mi muʼyuk kʼot ta pasel ti tskʼan ox tstukʼibtas li relijion katolikae, pe jnaʼojtik lek ti kʼusi la spase koltavan sventa xojtikinik-o li kʼusi chal Skʼop Dios li krixchanoetik ti muʼyuk mas tsots skʼoplalike.