Ti bu laj yichʼ lokʼesel li stakʼobiltak li ta Jkuxlejaltik xchiʼuk Kabteltik sventa Dios, programa xchiʼuk bu chijtsʼibaj
4-10 YUʼUN MAYO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | JENESIS 36, 37
«Ch-itʼixtaat yu’un sbankiltak li Josee»
w14 1/8 paj. 12 par. 3, 4
«Aʼyo avaʼyic, ta jcholboxuc li cʼusi la jvaychine»
Xi tstakʼ li Vivliae: «Cʼalal laj yil sbanquiltac ti jaʼ noʼox stuc lec cʼanbil yuʼun stotique, lic scontrainic; me jutuc muʼyuc xa tscʼopanic» (Je 37:4). Akʼo mi oy srasonal ti itʼixajike, pe muʼyuk lek ti solel pʼajvanik ta jyalele (Pr 14:30; 27:4). ¿Mi oy van jech kʼotem ta atojolal ek? ¿Mi oy van itʼixajemot ta skoj ti jaʼ mas laj yichʼ ichʼel ta mukʼ li yane? Mi jeche, mu me xchʼay ta ajol li kʼusi la spasik li sbankiltak Josee. Yuʼun ta skoj li yitʼixal yoʼontonike la spasik kʼusitik toj chopol ti laj to xchaʼnaʼik ta tsʼakale. Li kʼusitik la spasike tsvules ta joltik li yajtsʼaklomutik Cristo ti skʼan ‹kuxetuk noʼox koʼontontik xchiʼuk li buchʼutik xkuxet yoʼontonike› (Ro 12:15).
Ta melel, li Josee laj yakʼ venta ti pʼajbil li ta sbankiltake. ¿Mi laj van slokʼ li snatil kʼuʼ kʼalal jaʼo te xchiʼuk li sbankiltake? Xuʼ van tskʼan tslokʼ bakʼintik. Akʼo mi jech, skʼan jvules ta joltik ti jaʼ svinajeb ti kʼuxubinbil xchiʼuk lek ch-ilat yuʼun stot kʼalal akʼbate. Li Josee tskʼan ti spatojuk-o yoʼonton li stot ta stojolale, jaʼ yuʼun buyuk noʼox chbat muʼyuk tslokʼ. Ep kʼusitik chakʼ jchantik li kʼusitik la spase. Akʼo mi mu snaʼ xtʼujvan li Diose, pe oy bakʼintik ti mas lek chchabi li jlom yajtuneltake. Jech xtok, tskʼan ti jelelikuk li yajtuneltak li ta chopol balumil ti noj ta mulivajele. Li stalelal melel yajtsʼaklomtak Cristoe xkoʼolaj kʼuchaʼal li snatil kʼuʼ Josee, yuʼun jelel xvinajik ta stojolal li yan krixchanoetike. Jech oxal, oy bakʼintik ti chpʼajatike xchiʼuk ti ch-itʼixajik ta stojolalik ta skoj ti jelel stalelalike (1Pe 4:4). ¿Mi skʼan van smukik ti jaʼik yajtunel Dios sventa mu snuptanik vokolile? Moʼoj, skʼan jech spasik kʼuchaʼal José ti muʼyuk bu la slokʼ li snatil kʼuʼe (Lu 11:33).
w14 1/8 paj. 13 par. 2-4
«Aʼyo avaʼyic, ta jcholboxuc li cʼusi la jvaychine»
Li chib xvayich laj yile likem tal ta stojolal Jeova xchiʼuk jaʼ albil kʼopetik. Li Diose tskʼan ti akʼo yakʼ ta naʼel li kʼusi la xvaychinta li Josee. Xkaltike, li Josee skʼan jech spas kʼuchaʼal la spasik li j-alkʼopetik ta voʼnee, ti laj yalbeik aʼyejetik xchiʼuk pʼijubtasel ti likem tal ta stojolal Dios li jtoyba jteklume.
Li Josee xi ta slekil yoʼonton laj yalbe li sbankiltake: «Aʼyo avaʼyic, ta jcholboxuc li cʼusi la jvaychine». Li sbankiltake ta anil laj yaʼibeik smelolal li kʼusi laj yale xchiʼuk muʼyuk bu lek laj yaʼiik, vaʼun xi ilinem laj yalike: «¿Me yuʼun voʼot chaʼoch ta ajvalilal cuʼuncutic? ¿Me yuʼun voʼot ta xlic apasuncutic ta mantal?». Li loʼile chal ti mas «lic scontrainic ta sventa li xvayeche xchiʼuc ta sventa ti cʼu xʼelan icʼopoje». Kʼalal laj yalbe sbankiltak xchiʼuk stot li xchibal xvayiche solel mas to chopol laj yaʼiik: «Tsots icʼopanat yuʼun li stote. Jech laj yal: —¿Cʼusi smelol ti jech lavaychine? ¿Me yuʼun ta to jquejan jbacutic ta atojol xchiʼuc ameʼ xchiʼuc li abanquiltaque?—xʼutat». Akʼo mi jech, li Jacobe te la snopilan kʼusi smelolal. ¿Mi yuʼun van chkʼoponat yuʼun Jeova li xnichʼone? (Je 37:6, 8, 10, 11).
Li José mu stukuk yajtunel Dios ti laj yichʼ pʼajel xchiʼuk nutsel ta skoj ti laj yichʼ albel ti akʼo yakʼ ta naʼel jun aʼyeje. Li bankilal j-al aʼyej yuʼun Jeovae jaʼ li Jesuse xchiʼuk xi laj yalbe li yajchankʼoptake: «Me laj yutsʼintaicun ec li vuʼune, jaʼ noʼox jech chayutsʼintaoxuc ec» (Jn 15:20). Mu ventauk jayib sjabilalik li yajtsʼaklomtak Cristoe toj ep kʼusitik xuʼ xchanik ta sventa xchʼunel yoʼonton xchiʼuk stsatsal yoʼonton li kerem Josee.
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
it-1 paj. 735 par. 8
Edom
(Tsoj), J-EDOMETIK.
Edom yan sbi li Esaue, ti jaʼ xchiʼil ta vachil li Jakobe, jech la sbiin ta skoj ti la sjel ta tsajal veʼlil li sderecho ta sba nichʼonile (Je 36:1; 25:30-34). Jech xtok, tsoj ta sjunlejal kʼalal vokʼ li Esaue (Je 25:25). Ta mas tsʼakale, ti butik batik ta naklej xchiʼuk jlom snitilulale laj yichʼik ojtikinel ta skoj ti tsoj snukulilike.
it-1 paj. 618 par. 1, 2
Jchabichij
Mi laj yakʼ ye jun jchabichij ti tskʼel o chchabi jtsopuk chije, jaʼ xa chkom ta sba ti chchabie. Vaʼun li yajval chije tspat yoʼonton ti lek chmalkʼinbat xchiʼuk ti muʼyuk chlaj ta j-elekʼetike. Pe mi oy kʼusi la spas yuʼun li chije, chakʼbe stojol o xkʼexol. Pe taje maʼuk skʼan xal ti tsbain skotole, yuʼun manchuk mi yakʼoj ta yoʼonton xchabiel, li mantale chal ti maʼuk chkom ta sba mi laj ta tiʼel ta jkotuk jtiʼvanej chonbolome. Jaʼ noʼoxe skʼan xakʼbe yil yajval jtosuk sprevail li kʼusi kʼot ta pasele, jech kʼuchaʼal skomenal mi yuʼun laj ta tiʼel ta jkotuk jtiʼvanej chonbolome. Mi la skʼelbe lek sprevail li yajvale, chal ti muʼyuk smul li jchabichije.
Taje jaʼ onoʼox jech beiltasel kʼalal oy kʼusi tskʼubanbe sbaike o ta sventa li yutsʼ yalalike. Jech kʼuchaʼal liʼe, li bankilale jaʼ oy ta sba chchabi yitsʼinabtak xchiʼuk yixleltak. Liʼe jaʼ tskoltautik ta yaʼibel smelolal ti kʼu yuʼun la svul yoʼonton ta stojolal Jose li bankilal Ruben kʼalal tskʼan ox tsmilik yaʼi li Jose jech kʼuchaʼal chal ta Jenesis 37:18-30. Xi laj yal li Rubene: «Mu me jmiltik», «mu xamalik chʼichʼ [...], mu xayayijesik». Li kʼusi oy ta yoʼontone jaʼ ti tskolta lokʼel ta stojolal li xchiʼiltak ta vokʼele sventa xikʼbe batel li stote. «Kʼalal laj yil ti muʼyuk xa te li Josee, la sliʼ ta jatel li skʼuʼ spokʼe. Xi tsots laj [yale]: ‹¡Muʼyuk xa te li kʼoxe! Li voʼon une..., ¿kʼusi ta jpas?›». Snaʼoj ti jaʼ chkom ta sba mi cham li Josee. Sventa mu xkom ta sba li Rubene, li yan yitsʼinabtake la snop tsjutik kʼop ti laj la ta tiʼel ta jkot jtiʼvanej chonbolome. «La stsakbeik li snatil kʼuʼ Josee. La smilik jkot tot tentsun, vaʼun te la stsʼajbeik ta xchʼichʼel li snatil kʼuʼe. Vaʼun, la stakbeik batel stotik li snatil kʼuʼ ti stuk noʼox jeche». Li Jakobe muʼyuk smul kom yuʼun li Rubene, yuʼun laj yilbe lek sprevail ti laj la ta tiʼel ta jkot jtiʼvanej chonbolom li Josee (Je 37:31-33).
11-17 YUʼUN MAYO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | JENESIS 38, 39
«Li Jeovae muʼyuk onoʼox bu laj yikta stuk li Josee»
w14 1/11 paj. 12 par. 4, 5
Muʼyuk la spas li kʼusi toj chopole
Li loʼil ta Vivliae xi chale: «Cʼalal iʼicʼat batel ta Egipto li Josee, oy jun egipto vinic, Potifar sbi. Jaʼ la sman comel ti cʼalal te yicʼojic batel li ismaeletique. Li Potifare jaʼ xchiʼil ta abtel li faraone, xchiʼuc jaʼ banquilal soldado yuʼun» (Je 39:1). Solel van toj chopol laj yaʼi José ti xchibal xa velta laj yichʼ chonele. ¡Yuʼun xkoʼolaj kʼuchaʼal pʼolmal ta x-ilat! Li avie te xtijet batel xtok ta spat li buchʼu manat-oe, ch-echʼik ta skayeal jteklum ti noj ta krixchanoetik, ta pʼolmajebaletik xchiʼuk ta tiendaetike. Ikʼbil batel li ta achʼ sna une.
Ta alel noʼox ti snae, yuʼun mi jsetʼuk xkoʼolaj xchiʼuk ti bu toʼox oy ti persa laj yikta komele. Li Josee likem talel ta jun utsʼ alalil ti ta karpana nakalike xchiʼuk ti xtal xbatik noʼox ta jujujot xchiʼuk xchonbolomike. Pe li sna Potifare alakʼ sba xchiʼuk lek kʼupil sba bonbil, jech kʼuchaʼal li sna yan jkʼulejetik ta Egiptoe. Li buchʼu chchanbeik skʼoplal kʼusitik voʼne mukajtik ta lume (arqueólogos) chalik ti voʼneal j-egiptoetike tskʼupinik li nichimaltike, te taje oy mukʼtik teʼetik, stsʼunojik papiroetik ta stankeik, nichimetik ti loto sbie xchiʼuk yan tsʼiʼleletik ti ta voʼ chchʼie. Oy jlom naetike vaʼanbil ta oʼlol mukʼta nichimaltik xchiʼuk oy yamakʼil ti bu tsmakik tsʼujulale, oy mukʼtik sventanail, ep kuartoetik, lek mukʼ veʼebal xchiʼuk oy svayebtak mosoiletik.
w14 1/11 paj. 14 par. 7; paj 15 par 1, 2
Muʼyuk la spas li kʼusi toj chopole
Li buchʼu chchanbeik skʼoplal kʼusitik voʼne mukajtik ta lume staojbeik skomenal voʼneal chukinab ta Egipto, akʼo mi jech, mu stakʼ lek naʼel kʼu toʼox yelan. Li kʼusi nabile jaʼ ti oy toʼox kʼusitik vaʼanbil ti xkoʼolaj kʼuchaʼal mukʼta naetike, li ta yute oy te chukinabetik ta yut balumil. Jaʼ yuʼun li ‹chukel› laj yalbe skʼoplal Josee jaʼ jun chʼen ti ikʼpulan xchiʼuk ti chakʼ at-oʼontone (Je 40:15). Li ta slivroal Salmose chal ti «[chukbat] batel yacan ta cadena yuʼunic; la slatsʼbeic snucʼ ta alal taqʼuin» (Sl 105:17, 18). Oy bakʼintike, li jchukeletike chchukbatik ta kadena xukʼubik ta spatik jaʼ to mi la snup sbae, oy jlome chchukbatik ta kadena snukʼik. Li Josee laj van yil tajek svokol ta skoj li kʼusitik laj yichʼ pasbele, akʼo mi chʼabal smul.
Pe li kʼusi mas chopole jaʼ ti mu jlikeluk noʼox laj yichʼ tikʼel ta chukele. Li Vivliae chal ti solel jal te laj yichʼ tikʼel li ta chʼen ti chakʼ xiʼele. Jech xtok, mu snaʼ mi kuxul to chlokʼ ti bu oye. Lik jelavuk xemanaetik, uetik xchiʼuk jayib jabiletik. ¿Kʼusi van la spas sventa mu xlaj ta at-oʼontone?
Xi labal sba tstakʼ yan velta li Vivliae: «Li Mucʼul Diose te onoʼox xchiʼinoj li Josee; lec la xcʼuxubin». Jech ta melel, li Diose muʼyuk laj yikta li yajtunele xchiʼuk la xkʼuxubin lek (Je 39:21). Mi junuk chukinab xuʼ xmakat Jeova sventa tskolta xchiʼuk chkʼuxubin li yajtuneltake (Ro 8:38, 39). ¿Mi xnop avuʼun kʼu yelan chalbe Jtotik ta vinajel li kʼusi oy ta yoʼonton xchiʼuk li svokoltake? ¿Mi xavakʼ venta kʼu yelan akʼbat jun yoʼonton xchiʼuk tsatsubtasat yuʼun «li Dios ti chispatbutic coʼntontique»? (2Kor 1:3, 4; Flp 4:6, 7). Pe li Jeovae oy to kʼusi yan la spas ta stojolal li Josee. Li Vivliae chal ti koltaat yuʼun Jeova sventa lek x-ilat yuʼun li bankilal jchabichukinabe.
w14 1/11 paj. 15 par. 2
Muʼyuk la spas li kʼusi toj chopole
Xi labal sba tstakʼ yan velta li Vivliae: «Li Mucʼul Diose te onoʼox xchiʼinoj li Josee; lec la xcʼuxubin». Jech ta melel, li Diose muʼyuk laj yikta li yajtunele xchiʼuk la xkʼuxubin lek (Je 39:21). Mi junuk chukinab xuʼ xmakat Jeova sventa tskolta xchiʼuk chkʼuxubin li yajtuneltake (Ro 8:38, 39). ¿Mi xnop avuʼun kʼu yelan chalbe Jtotik ta vinajel li kʼusi oy ta yoʼonton xchiʼuk li svokoltake? ¿Mi xavakʼ venta kʼu yelan akʼbat jun yoʼonton xchiʼuk tsatsubtasat yuʼun «li Dios ti chispatbutic coʼntontique»? (2Ko 1:3, 4; Flp 4:6, 7). Pe li Jeovae oy to kʼusi yan la spas ta stojolal li Josee. Li Vivliae chal ti koltaat yuʼun Jeova sventa lek x-ilat yuʼun li bankilal jchabichukinabe.
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
it-2 paj. 550 par. 10
Onan
(ti jaʼ skʼan xal «xuʼ spʼoles van; tsots yip»).
Jaʼ xchaʼvoʼal xnichʼon Juda ti laj yil xchiʼuk stseb Sua ti likem ta Kanaane (Je 38:2-4; 1Kr 2:3). Ta skoj ti muʼyuk lek stalelal li Er ti jaʼ sbankil Onane, li Jeovae laj yakʼ chamuk. Ta skoj ti muʼyuk xil xnichʼnabtak li Ere, li Judae laj yalbe Onan ti akʼo yikʼ li Tamar ti jaʼ li yajnil sbankile. Mi ayan xnichʼone, jaʼ tslikesbe stsʼunbal li Ere xchiʼuk jaʼ chichʼ komel li rextoil ta sventa li sba nichʼonile, maʼuk chkom ta snitilulal li Onane. Pe mi muʼyuk x-ayan xnichʼon li Onane jaʼ chichʼ komel stuk li rextoile. Kʼalal la xchiʼin ta vayel li Tamare la smal ta balumil li yaʼlel skʼunile. Pe maʼuk me skʼan xal ti chixtolan skʼunil stuke, yuʼun li Vivliae chal ti «lik xchiʼinbe ta vayel yajnil li sbankile». Li kʼusi la spase jaʼ ti yolbaj la smal lokʼel li yaʼlel skʼunil sventa mu xkom yol li Tamare. Ta skoj ti muʼyuk xchʼunbe smantal li stote, ti muʼyuk stsak ta mukʼ li mantal yakʼoj Jeova ta sventa li nupunele xchiʼuk ti jaʼ noʼox la snop ta stojolal stuke, li Jeovae laj yakʼ chamuk li Onane xchiʼuk muʼyuk xkom snitilulal (Je 38:6-10; 46:12; Nu 26:19).
w04 15/1 paj. 30 par. 4, 5
Li kʼusitik tsjakʼ jkʼelvunetike
Li Judae chopol kʼusi la spas ti muʼyuk laj yakʼbe yikʼ Tamar li Sela ti jaʼ yan xnichʼone, yuʼun yalojbe ti chakʼbe yikʼe. Jech xtok, la xchiʼin ta vayel jun jchonbail ants ta templo, taje muʼyuk lek li kʼusi la spase yuʼun la skontrain li mantaletik yaloj Jeova ta sventa li nupunele, yuʼun jaʼ noʼox xuʼ xchiʼin sbaik ta vayel mi snup xchiʼil sbaike (Je 2:24). Pe muʼyuk la xchiʼin ta vayel jun jchonbail ants li Judae, yuʼun muʼyuk laj yakʼ venta ti jaʼ kom ta xkʼexol li Sela ti jaʼ li skereme, vaʼun li Judae laj yil xnichʼon xchiʼuk li Tamare.
Li kʼusi la spas Tamare maʼuk mulivajel la spas. Yuʼun kʼalal vokʼ li xvachtake muʼyuk chichʼ alel ti laj yil yol ta skoj ti mulivaje. Kʼalal laj yikʼ Rut li Boas sventa slikesbe snitilultak li smalal Rut ti jaʼ jun Moab antse, li moletik ta Belene lek laj yalbeik skʼoplal li Peres ti jaʼ skerem li Tamare, yuʼun xi laj yalbeik li Boase: «Jechuk avutsʼ avalal jech kʼuchaʼal yutsʼ yalal Peres ti jaʼ skeremik li Tamar xchiʼuk Judae, akʼo yakʼbot anitilulal Jeova ta stojolal li tsebal ants chavikʼe» (Rut 4:12). Yuʼun jaʼ te lokʼ talel snitilulal Jesus li ta yutsʼ yalal Perese (Mt 1:1-3; Lu 3:23-33).
18-24 YUʼUN MAYO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | JENESIS 40, 41
«Li Jeovae la skolta lokʼel li Josee»
w15 1/2 paj. 14 par. 3, 4
«¿Me mu xuʼ yuʼun chiyalbutic cʼusi smelol li Diose?»
Li j-akʼyaʼlel tsʼusub yuʼun ajvalile la xchʼay ta sjol li Josee, pe li Jeovae muʼyuk bu xchʼayoj ta sjol. Li faraone oy jun akʼobal ti akʼbat yil yuʼun Jeova chib xvayich ti mu xchʼay ta sjole. Li ta baʼyel xvayiche, laj yil lokʼ tal ta ukʼum Nilo vukot meʼ vakax ti lek kʼupilik sba xchiʼuk ti lek jupʼemike. Ta tsʼakale lokʼ tal yan vukot meʼ vakax ti bakik tajeke xchiʼuk ti toj chopolik ta kʼelele. Vaʼun li vukot meʼ vakax ti bakik tajeke, bat stiʼik li vukot meʼ vakax ti lek jupʼemike. Li ta xchibal xvayiche, laj yil vukub skʼob trigo ti oy lek sbekʼe xchiʼuk lek kʼupil sba. Ta tsʼakale laj yil lokʼ tal yan vukub skʼob trigo ti muʼyuk lek sbekʼe xchiʼuk ti matsʼemike, vaʼun li vukub ti muʼyuk leke la sbikʼ li vukub ti lekik tajeke. Kʼalal julav ta sob li ajvalile, tsvul tajek yoʼonton ta sventa li xvayiche, jaʼ yuʼun la stak ta ikʼel li pʼijil viniketik, magoetik xchiʼuk li jtʼunoletik yoʼ xalbeik smelolal li kʼusi la xvaychine, pe mi junuk buchʼu albe yuʼun smelolal (Je 41:1-8). ¿Mi te van tsʼijil komik? ¿O mi muʼyuk xa van smelolal li kʼusi la stakʼike? Mu stakʼ naʼel. Li kʼusi noʼox jnaʼojtike jaʼ ti muʼyuk patbat yoʼonton li faraone, jech oxal mu xa snaʼ kʼusi tspas xchiʼuk li xvayiche.
Li j-akʼyaʼlel tsʼusube jaʼ to vul ta sjol li Josee. Chopol chaʼi sba, jech oxal bat ta stojolal faraón sventa chalbe ti oy jun kerem ti xtojob lek ta yalbel smelolal li vaychile, yuʼun oy xa ta chib jabil ti albatik smelolal li kʼusi la xvaychintaik xchiʼuk li jpaspane: ti kʼot ta pasel li kʼusi laj yale. Li faraone laj yal mantal ti akʼo bat yikʼik tal ta anil li Josee (Je 41:9-13).
w15 1/2 paj. 14 par. 6
«¿Me mu xuʼ yuʼun chiyalbutic cʼusi smelol li Diose?»
Li Jeovae toj echʼ xa noʼox lek chil li buchʼutik tukʼ xchiʼuk bikʼit chakʼ sbaike, jaʼ yuʼun la skolta li José sventa snaʼ li kʼusitik tsabeik skʼoplal li paleetik xchiʼuk li pʼijil krixchanoetik ta Egiptoe. Li Josee laj yalbe faraón ti koʼol smelolal li kʼusi la xvaychintae. Ti chib to velta kʼusi akʼbat yil ta xvayiche, jaʼ svinajeb ti «persa chcʼot ta pasel» li kʼusi yaloj Jeovae. Li vukot meʼ vakax ti lek jupʼemik xchiʼuk li vukub skʼob trigo ti lek kʼupilik sbae, jaʼ smelol vukub jabil ti lek tsatin li kʼusitik chichʼ tsʼunel ta Egiptoe. Li vukot meʼ vakax ti bakik tajek xchiʼuk li vukub skʼob trigo ti matsʼemike, jaʼ smelolal ti chtal vukub jabil viʼnale. Li krixchanoetike muʼyuk xa tsvules ta sjolik ti oy toʼox ep sveʼelike, yuʼun toj tsots chtal li viʼnale (Je 41:25-32).
w15 1/2 paj. 15 par. 2
«¿Me mu xuʼ yuʼun chiyalbutic cʼusi smelol li Diose?»
Kʼot ta pasel li kʼusi laj yal faraone. Laj yal mantal ti akʼo yakʼbeik slap lekil kʼuʼil ti pasbil ta linoe xchiʼuk laj yakʼbe li yixtolal skʼob sventa ajvalilal ti yichʼoj seyoe. Jech xtok, laj yakʼbe jlik snatsʼ ti pasbil ta oroe, akʼbat jkot skareta xchiʼuk laj yichʼ tsots yabtel yoʼ xbat ta sjunlej yosilal Egipto sventa spas li kʼusi laj yale (Je 41:42-44). Toj labal sba li kʼusi kʼot ta xkuxlejal li Josee, yuʼun ta jun noʼox kʼakʼal jel skotol: li ta sobe ta chukinab toʼox oy, pe kʼalal mal kʼakʼale ta sna xa ajvalil oy xchiʼuk kʼot ta xchibal ajvalil li ta Egiptoe. ¿Kʼusi laj yakʼ venta José li vaʼ kʼakʼal taje? Laj yakʼ venta ti toj tsots skʼoplal ti la spat yoʼonton ta stojolal Jeovae. Li Sdiose laj yakʼ venta li svokoltak la snuptane xchiʼuk koltaat kʼalal kʼot yoraile. Pe li kʼusi oy ta yoʼonton li Jpasvaneje, maʼuk noʼox ti tskolta li Josee, yuʼun jaʼ sventa chchabi xtok li jteklum Israel ti chtal ta tsʼakale. Taje te chkalbetik skʼoplal ta yan mantal ti chlokʼ ta tsʼakale.
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
w15 1/11 paj. 9 par. 1-3
¿Mi anaʼoj xa?
¿Kʼu yuʼun la slokʼ lek sjol o yisim li José kʼalal skʼan toʼox xbat skʼel li faraone?
Jech kʼuchaʼal chal li Genesise li faraone laj yal mantal ti akʼo yikʼik tal ta anil li Josee, ti jaʼ jun j-evreo vinik ti tikʼil ta chukele, sventa x-albat smelol li xvayichtak ti tsvul-o tajek yoʼontone. Li vaʼ kʼakʼal taje, li Josee oy xaʼox sjayibal jabil yochel ta chukel. Akʼo mi tskʼan xa chchiʼin ta loʼil ta anil José li faraone, laj to slokʼ bal lek stsotsil sjol (Je 39:20-23; 41:1, 14). Ti laj yalbe komel skʼoplal li jtsʼibajom ta sventa taje, chakʼ iluk ti xojtikinbe lek skostumbretak li j-ejiptoetike, akʼo mi muʼyuk mas toj tsots skʼoplal yileluk.
Oy epal lumetik li ta voʼne ti nopem xaʼiik chakʼ chʼiuk li yisimike, taje te skʼoplal li j-evreoetike. Pe, li Comentario exegético y explicativo de la Biblia chal ti «jaʼ noʼox stukik li j-ejiptoetik ti lek xaʼi slokʼel yisimike».
¿Mi jaʼ noʼox van tslokʼ li yisimike? Li revista Biblical Archaeology Review sbie chakʼ iluk ti oy junantik skostumbreik li j-ejiptoetik ti skʼan xchapan sbaik batel kʼalal chbat skʼelik li faraone, ti xkoʼolaj kʼuchaʼal chchapan sbaik kʼalal ch-ochik li ta temploe. Ta skoj taje li Josee laj van xjux skotol li stsotsil sbekʼtale, lik ta sjol kʼalal ta yok.
w09 15/11 paj. 28 par. 14
Skʼan lekuk jtalelaltik li yajtunelutik Diose
14 Li yajtuneltak Dios ta skʼakʼalil Vivliae tskʼelik lek li yalab xnichʼnabik ti akʼo xchanik mantaletik sventa x-ichʼvanik ta mukʼ li ta snaike. Akʼo avil venta ti ta slekil yoʼontonik xchiʼuk ti skʼanoj sbaik li Abraham xchiʼuk Isaac kʼalal la xchiʼin sbaik ta loʼil ti te ta jtatik ta Génesis 22:7. Te vinaj ta stojolal José ek ti lek chanubtasbil yuʼun stot smeʼe, yuʼun kʼalal jaʼo tikʼil ta chukele laj yichʼ ta mukʼ kʼalal ta yantik jchukeletik (Je 40:14, Ch). Ti kʼalal la xchiʼin ta loʼil li faraón xtoke jaʼ te laj yakʼ ta ilel ti xchanoj lek kʼuyelan stalelal skʼan spas ta stojolal li krixchanoetik ti tsots yabtelike (Je 41:16, 33, 34).
25-31 YUʼUN MAYO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | JENESIS 42, 43
«Snaʼ spajesel sba li Josee»
w15 1/5 paj. 13 par. 5, 6
«Li vuʼune mu xuʼ ta jpas jba ta Dios»
Pe li Josee laj onoʼox yojtikin li sbankiltake. Kʼalal la skejan sbaik ta stojolale, vul ta sjol li kʼusi akʼbat yil ta xvayich yuʼun Jeova kʼalal chex kerem toʼoxe. Li Vivliae chal ti jaʼo «te itʼab ta yoʼnton [o vul ta sjol] li xvayech onoʼox ta voʼonee», ti tskejan sbaik ta stojolale, jech kʼuchaʼal yakal tspasik li avie (Je 37:2, 5-9; 42:7, 9). ¿Kʼusi van tspas li Josee? ¿Mi chbat van smey ta anil li sbankiltake, o mi ta van spak sutel li kʼusi laj yichʼ pasbele?
Li Josee snaʼoj ti skʼan snop lek baʼyel li kʼusi skʼan spase. Li Jeovae tskʼan ti xkʼot ta jun mukʼta jteklum li snitilulal Jakobe, jaʼ yuʼun li kʼusi naka to kʼot ta pasele jaʼ laj yakʼ kʼotuk ta pasel li Diose (Je 35:11, 12). Pe mi muʼyuk jelem-o stalelalik li sbankiltak ti lek saʼik kʼop, tsaʼ kʼusi tskʼan stukik xchiʼuk ti itʼix yoʼontonike, ¿kʼuxi chkʼot ta pasel li kʼusi tskʼan tspas Diose? Jech xtok, mi muʼyuk la snop lek li kʼusi tspas li Josee, xuʼ xakʼbe ta vokol xkuxlejal li yitsʼine xchiʼuk li stote, ti xuʼ van yakal chil svokolike. Mi jaʼuk snaʼ mi kuxulik to. Li Josee la snop ti chakʼ ta preva li sbankiltak sventa tskʼel mi jelemik xae, jaʼ yuʼun muʼyuk laj yakʼ sba ta ojtikinel. Vaʼun xuʼ jaʼ jech ta spas ti kʼu yelan lek chil li Jeovae.
w15 1/5 paj. 14 par. 1
«Li vuʼune mu xuʼ ta jpas jba ta Dios»
Xuʼ van mu jechuk xkʼot ta jtojolaltik taje. Akʼo mi jech, li avie oy utsʼ alaliletik ti chut sbaike o ti chchʼak sbaike. Kʼalal jech chkʼot ta pasel taje xuʼ van anil xkap joltik xchiʼuk ti jaʼ jpastik li kʼusi oy ta koʼontontike. Mi oy jech kʼot ta jtojolaltik taje, jaʼ lek ti jchanbetik li kʼusi la spas Josee xchiʼuk ti jnopbetik skʼoplal li kʼusi tskʼan akʼo jpastik li Jeovae (Pr 14:12). Akʼo mi tsots skʼoplal ti lek xkil jbatik xchiʼuk li kutsʼ kalaltike, pe li kʼusi mas tsots skʼoplale jaʼ ti lekuk xkil jbatik xchiʼuk Jeova xchiʼuk li Xnichʼone (Mt 10:37).
w15 1/5 paj. 14 par. 2
«Li vuʼune mu xuʼ ta jpas jba ta Dios»
Li Josee ta anil noʼox laj yakʼ ta preva li sbankiltak sventa tskʼel li kʼusi oy ta yoʼontonike. Li baʼyel kʼusi la spase jaʼ ti la spakʼta ta jpaʼivanejetike xchiʼuk la stunes jelubtasej kʼop sventa oy kʼusi tsotsik laj yalbe. Li sbankiltake la spak skʼoplalik, laj yalik ti oy yutsʼ yalalike xchiʼuk ti oy jun xkʼox itsʼinik ti te kom ta snaike. ¡Solel van muyubaj li Jose kʼalal laj yaʼi ti kuxul to li yitsʼine! Ta skoj taje, jech la snaʼ kʼusi xuʼ spas. Xi laj yalbe li sbankiltake: «Oy cʼusi ta jpas ta sventa ta jqʼueltic me melel, o me mu meleluc, li cʼusi laj avalique. [...] Muʼyuc chasutic batel liʼi, jaʼ to me ital li avitsʼinic chavalique». Te van jayibuk kʼakʼal ta tsʼakale, li Josee laj yakʼ sutikuk batel ta snaʼik li sbankiltake, pe te chukul kom jun xchiʼilik ta vokʼel ti jaʼ svinajeb ti chchaʼsutik tal ta melel sventa xikʼik tal li Benjamine (Je 42:9-20).
it-2 paj. 125 par. 1
Jose
Kʼalal laj yakʼik venta li kʼusi kʼot ta pasele, li xchabankiltak Josee la snopik ti jaʼ te likem talel ta stojolal Dios li kʼusi yakal tsnuptanik ta skoj ti la xchonik batel ta mosoil li yitsʼinike xchiʼuk te laj yalik ti la saʼ smulik ta stojolale, pe muʼyuk toʼox yakʼojik venta mi jaʼ li Josee. Kʼalal laj yakʼ venta ti sutesoj xa ox yoʼonton li xchabankiltake, solel kʼot tajek ta yoʼonton, jaʼ yuʼun lokʼ batel sventa bat okʼuk. Kʼalal sut talele, laj yal mantal ti akʼo xchukik li Simeone xchiʼuk ti jaʼ to tskolta mi laj yikʼik talel li xkʼox itsʼinike (Je 42:21-24).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
it-2 paj. 873 par. 5
Ruben
Ti kʼuxi laj yakʼ ta ilel li slekil talel Rubene jaʼ ti kʼalal laj yalbe li balunvoʼ yitsʼinab ti akʼo sjipik ochel ta poso li Jose ta skoj ti ta xa ox smilike, yuʼun li kʼusi snopoj ta spase jaʼ ti ta skolta batele (Je 37:18-30). Kʼalal echʼem xa ox mas ta jtob jabile laj yichʼik albel ti jaʼ noʼox bat spaʼiik li Ejiptoe, kʼalal jech laj yichʼik albele la snopik ti jaʼ ta skoj ti muʼyuk laj yakʼbeik ta ilel xkʼuxul yoʼontonik li yitsʼinike, li Rubene la svulesbe ta sjol yitsʼinabtak ti muʼyuk la stikʼ sba kʼalal la xchap skʼopik li kʼusi la spasbeik li Josee (Je 42:9-14, 21, 22). K’alal muʼyuk laj yakʼ permiso Jakob ti xchiʼin batel sbankiltak li Benjamine, li Rubene laj yal ti xuʼ jaʼ xmilbat xchaʼvoʼal xnichʼon mi muʼyuk sut talel yuʼun li Benjamine (Je 42:37).
w04 15/1 paj. 29 par. 1
Li kʼusi mas tsotsik skʼoplal ta slivroal Jenesis (xchaʼvok’al)
43:32. ¿Kʼu yuʼun ibal sba chil j-ejiptoetik ti chchiʼinik ta veʼel li j-ebreoetike? Jaʼ van ta skoj ti yan-o stsʼunbal chilike o jaʼ van ta skoj li srelijionike. Jech xtok, ibal tajek chilik li jchabichijetike (Je 46:34). ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li j-ejiptoetike xuʼ van muʼyuk xa tsots skʼoplal chilik li jchabichij yuʼunike o xuʼ van jaʼ chopol chilik ta skoj ti chlaj batel yuʼunik yaxal li jchabichijetike.