¿Kʼuxi xuʼ xkuch avuʼun li at-o’ontone? Li kʼusitik xuʼ xapase

Mi chasaʼ tojobtaseletik sventa stsal avuʼun li at˗oʼontone, ep me tajek chata, junantike mas jtunelik. Jech kʼuchaʼal la jchantik xa tale jaʼ van ta skoj ti jelajtik kʼu yelan chkat koʼontontike. Jech oxal, jeltos li kʼusitik xuʼ skoltautik˗oe. Akʼo mi jech, oy junantik tojobtaseletik ti jtunelik tajeke.

Li tojobtasel tstaik ta alel li buchʼutik xchanojbeik lek skʼoplale, chakʼ ta ilel li beiltaseletik tey tsʼibabil komel ta jun voʼneal livro ti xuʼ jpat koʼontontik yuʼune, li Vivliae.

1 CHʼAMO LI KOLTAEL CHAKʼBOXUK AVUTSʼ AVALAL XCHIʼUK AVAMIGOTAKE

• 

  Junantik doktoretike chalik ti jaʼ mas tsots skʼoplal ti xkoltaatik yuʼun yutsʼ yalalik xchiʼuk yamigotakik sventa stsal yuʼunik li at˗oʼontone. Akʼo mi jech, oy van bateltik ti chakʼan ti atuk noʼox oyote xchiʼuk ti chkap˗o ajol mi oy buchʼu tskʼan tskoltaote, taje stalel onoʼox.

• Mu xanop ti persa skʼan oyuk buchʼu achiʼinoj˗oe, pe mu me xachʼak˗o aba ta stojolalik xtok un. Yuʼun yikʼaluk van li ta jelavele chakʼan ti akʼo skoltaoxuke. Albo li kʼusitik chtun avuʼune xchiʼuk li kʼusi mu persauke, pe ta slekiluk me avoʼonton xaval.

• Kʼelbo lek skʼoplal li kʼusitik chtun avuʼune, vaʼun chʼakbo yorail ti kʼu sjalil chachiʼin li yantike xchiʼuk ti kʼu sjalil atuk oyote.

BEILTASEL TA VIVLIA: «Mas lek mi chaʼvoʼike [...]. Yuʼun mi oy buchʼu junukal yal ta lume, xuʼ xkoltaat likel yuʼun li xchiʼile» (Eklesiastes 4:9, 10).

2 KʼELO LI KʼUSI CHALAJESE XCHIʼUK PASO EJERSISIO

• Mi lek noʼox aveʼele, tskoltaot sventa mu masuk xavat avoʼonton. Lajeso sat teʼetik, itajetik xchiʼuk li kʼusitik jutuk xepuʼale.

• Uchʼan ep voʼ xchiʼuk uchʼan li kʼusi lek chaʼi abekʼtale.

• Mi noj noʼox chavaʼi abae, xuʼ jujusetʼ kʼusi xalajes ta jujulikel xchiʼuk xuʼ xavalbe doktor ti akʼo xakʼbot jtosuk vitaminae.a

• Mi chalokʼ ta anilajel o mi chapas yan ejersisioe, xuʼ me skoltaot sventa mu jaʼuk xanop li kʼusi chachibaj˗oe. Junantike kʼalal tspasik ejersisioe jaʼ sventa snopbeik skʼoplal li buchʼu chamem yuʼunike, jaʼuk li yantike jaʼ chkoltaatik sventa mu snopbeik skʼoplal.

BEILTASEL TA VIVLIA: «Muʼyuk buchʼu spʼajoj li sbekʼtal stuke, ti kʼusie, tsmakʼlin xchiʼuk chkʼuxubin» (Efesios 5:29).

3 LEKUK ME XAVAY

• 

  Tsots skʼoplal ti skʼan onoʼox lek xijvaye, pe mas to li buchʼu chcham junuk yutsʼ yalale, yuʼun mas to chlubtsanvan li at˗oʼontone.

• Mu me masuk xavuchʼ kafe xchiʼuk xavuchʼ pox, yuʼun me xuʼ mu x˗och˗o avayel.

BEILTASEL TA VIVLIA: «Mas lek mi ta jkuxtik jlikeluke, jaʼ altik mi ta jmil jbatik ta abtele, yuʼun xkoʼolaj kʼuchaʼal ta jnutstik ikʼ» (Eklesiastes 4:6).

4 JAʼUK NOʼOX XAPAS LI KʼUSI XUʼ AVUʼUNE

• 

  Ta skoj ti jelajtik kʼu yelan chaʼiik yantik li meʼinale, skʼan xakʼel li kʼusi xuʼ skoltaote.

• Sventa xkuch yuʼunik junantike, jaʼ lek chaʼi ti chalik ti kʼu yelan chaʼi sbaike, pe junantike jaʼ lek chaʼiik ti tsʼijilik noʼoxe. Li doktoretike chalik ti jeltos kʼu yelan tstabeik sbalil k’alal tsjam yoʼontonik li buchʼutik oyik ta meʼinale. Mi chakʼan oy buchʼu chavalbe ti kʼu yelan chavaʼi abae, pe ti vokol chavaʼie, ¿kʼu yuʼun mu xavalbe li buchʼu mas lek xakʼopon aba xchiʼuke?

• Junantike jaʼ lek chaʼiik ti ch˗okʼike, pe junantike mu persauk chaʼiik.

BEILTASEL TA VIVLIA: «Li koʼontontike xojtikin li svokol stuke» (Proverbios 14:10).

5 MU XALAJES LI KʼUSI XUʼ XAKʼBOT AVOKOLE

• 

  Junantik li buchʼutik oyik ta meʼinale chuchʼik tajek pox xchiʼuk tslajesik droga sventa xchʼay ta sjol li svokolike. Mi jech la apas eke, ta me xavil avokol yuʼun. Akʼo mi jun noʼox avoʼonton jlikeluk, pe chavil˗o me avokol. Jaʼ noʼox paso li kʼusi jun˗o avoʼonton ta melele.

BEILTASEL TA VIVLIA: «Jsakubtas jbatik ta sventa li kʼusi tsokes jbekʼtaltike» (2 Korintios 7:1).

6 TUNESO LEK LI AKʼAKʼALE

• Ep buchʼutik oy kʼusitik yan chlik spasik sventa mu teuk noʼox xnopnunik ta stojolal li buchʼu chamem yuʼunike.

• Xuʼ me xata xkuxetel avoʼonton mi chasaʼ yan avamigotake o mi mas chakʼopon li buchʼu jaʼ xa onoʼox avamigotake, mi oy kʼusi chlik achan spasele o mi oy kʼusi chlik achʼay˗o avoʼontone.

• Kʼunkʼun chavakʼ venta ti oy kʼusi mas tsots skʼoplal skʼan xapase. Yikʼaluk van chavakʼ venta ti kʼalal oy kʼusitik yan chapase mu xa masuk chavat avoʼonton. Mi jech chlik avaʼi abae, yuʼun me ch˗echʼ xa avuʼun li at˗oʼontone.

BEILTASEL TA VIVLIA: «Akʼbil yorail skotol [...]: oy yorail chij˗okʼ xchiʼuk oy yorail chijtseʼin» (Eklesiastes 3:1, 4).

7 AKʼBO YORAIL LI KʼUSITIK CHAPASE

• 

  Chaʼpaso noʼox me li kʼusitik nopem xavaʼi spasele.

• Mi oy yorail avuʼun sventa chavay, cha˗abtej xchiʼuk chapas kʼusitik yane, jaʼ me tskoltaot sventa junuk avoʼonton yan velta.

• Mi chavakʼ ta avoʼonton spasel li kʼusi mas lek chavaʼie, tskoltaot sventa xkuch avuʼun li at˗oʼontone.

BEILTASEL TA VIVLIA: «Mu masuk chakʼ venta li vokolil tsnuptan ti kʼu sjalil kuxule, yuʼun akʼbil ta yoʼonton yuʼun melel Dios ti akʼo xmuyubaje» (Eklesiastes 5:20).

8 MU TA ANILUK NOʼOX XLIK APAS LI KʼUSITIK TSOTSIK SKʼOPLALE

• Ep buchʼutik ti ta anil noʼox oy kʼusitik chlik spasik kʼalal jaʼtik toʼox slajel junuk yutsʼ yalalik o yamigoike. Pe ta tsʼakale chopol chaʼi sbaik ta skoj li kʼusi la snop tspasike.

• Mi xuʼ chavile mu ta aniluk xajel ana, avabtel o ti xalokʼes batel li kʼusitik jaʼ toʼox yuʼun li buchʼu cham avuʼune.

BEILTASEL TA VIVLIA: «Li kʼusitik snopoj tspas li buchʼutik baxbolike jpʼel skʼoplal lek chkʼot ta pasel, pe jaʼuk li buchʼutik anil noʼox kʼusitik tsnop tspasike jpʼel skʼoplal ch˗ikʼatik batel ta povreal» (Proverbios 21:5).

9 MU XACHʼAY TA AJOL LI BUCHʼU CHAMEM AVUʼUNE

• 

  Ep buchʼutik oy kʼusitik tspasik sventa xvul ta sjolik li buchʼutik chamem yuʼunike.

• Teuk noʼox me avuʼun sfoto xchiʼuk li yan kʼusitik ti jaʼ toʼox yuʼune o tsʼibao ta jlikuk kuaderno li kʼusitik jmoj la apasik ti la akʼupine, taje xuʼ me skoltaot sventa xkuch avuʼun li meʼinale.

• Teuk noʼox avuʼun li kʼusitik jaʼ toʼox yuʼun li buchʼu cham avuʼune sventa xakʼel kʼalal mas xa ox tsots avoʼonton chavaʼie.

BEILTASEL TA VIVLIA: «Vuleso ta ajol li kʼusi kʼot ta pasel ta voʼnee» (Deuteronomio 32:7).

10 KUXO JAYIBUK KʼAKʼAL

• Chʼakbo yorail sventa xakux jayibuk kʼakʼal.

• Yikʼaluk van mu xuʼ jal xabat ta paxyal, pe xuʼ van jun o chib kʼakʼal xachʼakbe yorail: xuʼ van xabat ta xanvil ta osiltik, ta museo o xabat ta xanvil ta karo jlikeluk.

• Mi chajel jutuk li kʼusi nopem onoʼox xavaʼi chapase, xuʼ me skoltaot sventa x˗echʼ avuʼun jutuk li meʼinale.

BEILTASEL TA VIVLIA: «Laʼik, batik ti bu stsʼijlane, bat kuxik jlikeluk» (Markos 6:31).

11 KOLTAO YANTIK

• 

  Mi chakolta li yantike, mas me jun avoʼonton chavaʼi aba ek.

• Xuʼ van xakolta li buchʼutik chat yoʼontonik ta skoj ti chamem junuk yutsʼ yalalik o yamigoike. Yikʼaluk van li stukik eke tskʼan tsjam yoʼontonik ta skoj li meʼinal chaʼiike.

• Mi chakolta xchiʼuk chapatbe yoʼonton li yantike, xuʼ me xamuyubaj yan velta xchiʼuk oy sbalil chavaʼi li akuxlejale.

BEILTASEL TA VIVLIA: «Jaʼ mas xmuyubaj li buchʼu chakʼe, jaʼ mu sta li buchʼu chichʼe» (Echos 20:35).

12 KʼELO LI KʼUSI MAS TSOTS SKʼOPLALE

• Ta skoj li kʼusi la anuptane, xuʼ van oy xa kʼusi mas tsots skʼoplal chavil li avie.

• Kʼelo li kʼusi yakal chapas li ta akuxlejale o ti kʼu yelan ch˗echʼ avuʼun jujun kʼakʼale.

• Mi oy kʼusi skʼan xajel ta akuxlejale, paso noʼox me.

BEILTASEL TA VIVLIA: «Jaʼ mas lek mi chijbat ta sna li buchʼutik chokʼita yanimaike, jaʼ mu sta li ta snail kʼine, yuʼun jaʼ jech stsutseb skotol li krixchanoetike, pe li buchʼu kuxul toe skʼan xakʼ lek ta yoʼonton taje» (Eklesiastes 7:2).

Ti melel xkaltike, chʼabal kʼusi ti xuʼ xchʼay˗o ta j˗echʼel li at˗oʼontone. Pe ep buchʼutik ti chamem yutsʼ yalalik o yamigotakike, staoj spatobil yoʼontonik kʼalal la spasik li kʼusi laj kalbetik skʼoplal li ta mantal liʼe. Melel onoʼox ti oy to yan kʼusi xuʼ skoltaot sventa stsal avuʼun li at˗oʼontone, pe mi la apas li kʼusi laj xa kaltik tale, te chavakʼ venta ti xuʼ jun noʼox avoʼontone.