¿KʼUSI VAN CHKʼOT TA STOJOLAL LI BALUMILE?
LI TEʼTIKALTIK XCHIʼUK LI ABNALTIKE
LI TEʼTIKALTIKE oy buchʼutik chalik ti xkoʼolaj ta spulmon li balumile, yuʼun ti chʼabaluke muʼyuk kuxlejal ti jechuke. Li teʼtikaltike jaʼ tstokʼik li gasetik ti xuʼ xij-ipaj-o yuʼune jech kʼuchaʼal li dióxido de carbonoe. Jech xtok, jaʼ chakʼik li oxigenoe, jaʼ xkaltik, li ikʼ chkichʼtike. Te van 80% li tsʼiʼleletik xchiʼuk li chonbolometike te oyik ta teʼtikaltik xchiʼuk ta abnaltik. Chʼabaluk li teʼtikaltike mu xijkuxi.
¿Kʼu yuʼun skʼan jchabitik li teʼtikaltik xchiʼuk li abnaltike?
Sventa oyuk bu stsʼunolajik li krixchanoetike, ta smiyonal xa noʼox teʼetik tslomesik jujun jabil. Leʼ xa talel ta 75 jabile, ep xa laj yichʼ lomesel li teʼetike. Jaʼ yuʼun, j-oʼlol xa la slomesik ti kʼu yepal oy li teʼetik ta spʼejel balumile.
Kʼalal chichʼ lomesel epal teʼetike, chchʼay batel xtok li kʼusitik lekik chakʼbutike.
Li balumile pasbil lek sventa oyuk kuxlejal
Toj labal sba ti kʼu yelan chchʼi talel yan velta li teʼtikaltik ti bu lomesbile. Achʼtik to talele, li buchʼutik chchanbeik skʼoplal balumile labal sba tajek yilojik ti kʼu yelan chkux talel ta anil li balumile xchiʼuk ti chnoj ta teʼetike. Jkʼelbetik batel skʼoplal junantik:
Oy buchʼutik la skʼelbeik skʼoplal kʼusi chkʼot ta pasel kʼalal chichʼ lomesbel steʼeltak jsepuk osil sventa oyuk kʼusi stsʼunike xchiʼuk ti jeche’ te chiktaik komel ta tsʼakale. Oy buchʼutik la xchanbeik skʼoplal 2,200 ta sep osil li ta América xchiʼuk ta África Occidentale. Te laj yakʼik venta ti ta lajuneb noʼox jabile oy xa ox chʼiem teʼetik ti bu chʼabal xa tstunesik li osile.
Jech kʼuchaʼal chal li revista Science li buchʼutik chchanbeik skʼoplal li balumile chalik ti ta sien noʼox jabile xuʼ xchʼi stuk ep ta tos teʼetik xchiʼuk chonbolometik mi muʼyuk xa chichʼ pikele.
Li ta Brasile, oy jtsop sientifikoetik la skʼelbeik skʼoplal osiletik ti bu pas ta abnaltik stuk ti bu chʼabal kʼusi la stsʼunik li krixchanoetike.
Ti jech la xchanbeik skʼoplale, li revista National Geographic chal ti labal sba laj yilike, yuʼun ta voʼob noʼox jabil noj xa ox ta teʼtikaltik li osile, manchuk mi muʼyuk bu laj yichʼ tsʼunel.
Yakal chichʼ kʼelel kʼusi stakʼ pasel
Ta spʼejel li balumile yakal chichʼ kʼelel kʼuxi xuʼ xichʼ chabiel li teʼtikaltike xchiʼuk ti kʼusi stakʼ spasik sventa xchʼi yan velta li teʼetike. Jech kʼuchaʼal chal li Naciones Unidase ta skoj ti jech chichʼ akʼel persa ta xchabiel li teʼetike, li echʼ talel 25 jabile, mas ta j-oʼlol pojem tal yuʼunik ti kʼu yepal oy li teʼetik ta spʼejel balumile.
Pe taje mu baluk noʼox ti jech chichʼ pasele, yuʼun li organisasion Global Forest Watch chal ti jech-o chichʼ tuchʼel li mukʼtikil teʼetik ti bu muʼyuk toʼox pikbile.
Li buchʼutik tslomesik teʼ ti muʼyuk spermisoike yakal tspasik ta jkʼulej, pe jaʼ noʼoxe yakal tslomesik batel li teʼetik ta spʼejel balumile.
Oy jtsop jchabiej teʼtikaltik tskʼelik lek li mukʼtikil teʼetik yoʼ mu slomesike xchiʼuk tskʼelik kʼuxi xuʼ xchʼi yan teʼetik.
¿Kʼusi spatobil koʼontontik chalbutik li Vivliae?
«Li Jeovaa Diose laj yakʼ chʼiuk tal skotol teʼetik ti kʼupil sba ta kʼelel xchiʼuk ti toj lek ta lobel sate» (Jenesis 2:9).
Kʼalal ta smelol noʼox chichʼ tunesel li teʼtikaltik xchiʼuk li abnaltike, te chchʼi talel stuk, yuʼun li Jpasvanej kuʼuntike jaʼ jech spasoj. Li stuke tskʼan ti lekuk kʼelbil xchiʼuk ti lekuk chabibil li teʼtikaltike.
Li Vivliae chal ti Diose muʼyuk te skʼeloj ti slajesik teʼetik li krixchanoetike. Li stuke mu skʼan ti xichʼ sokesel li balumile xchiʼuk li kuxlejal teye. Kʼelo li mantal «Li Diose yaloj ti chlekub yan velta li balumile» ti te oy ta pajina 15 li ta revista liʼe.
a Jaʼ Jeova sbi li Diose (Salmo 83:18).