XCHANOBIL 29

Lekuk li yechʼomal avee

LI KʼUSI chkaltike xchiʼuk ti kʼu yelan chkaltike xuʼ chjelbat snopben li jun krixchanoe. Mas oy ta yoʼontonik xchikintael mi lek kʼupil sba ta aʼibel yechʼomal ye li jun krixchanoe, mi xlamet noʼox, mi lek skʼopojel xchiʼuk mi xvinaj ti lek yoʼontone, jaʼ mu jechuk li buchʼu kʼux ta aʼibel yechʼomal yee.

Ti lek yechʼomal ketike maʼuk noʼox smakojbe skʼoplal li kʼusitik oy ta jbekʼtaltik ti jaʼ chijkʼopoj-o yuʼune, te smakojbe skʼoplal xtok ti kʼu yelan jtalelaltike. Mi laj kojtikintik mas li kʼusi chal Vivliae xchiʼuk mi chkakʼ ta jkuxlejaltik li beiltaseletike, chjel ti kʼu yelan chijkʼopoje. Jaʼ yuʼun xvinaj ta yechʼomal ketik ti chijkʼanvane, ti xkuxet koʼontontike xchiʼuk ti oy yutsil koʼontontike (Gal. 5:22, 23). Jech xtok, xvinaj ti oy ta koʼontontik ta melel li jchiʼiltike. Li kʼusitik chkaltike xchiʼuk ti kʼu yelan li yechʼomal ketike te chvinaj mi oy ta koʼontontik stojel ta vokol o mi jaʼ noʼox te xijbikʼtal vulvun (Lam. 3:39-42; 1 Tim. 1:12; Jud. 16). Akʼo mi mu xkaʼitik kʼusi kʼopal chloʼilajik chaʼvoʼ krixchano, xuʼ jnaʼtik ta skʼopojel mi jtoyba li june, mi chʼabal smalael yuʼun, mi chloʼiltavan xchiʼuk mi muʼyuk lek chloʼilaj. Li jun xtoke, xuʼ xkakʼtik venta mi bikʼit chakʼ sba, mi oy smalael yuʼun, mi lek yoʼonton xchiʼuk mi chkʼanvan.

Bakʼintik ti muʼyuk lek ta aʼiel li yechʼomal yeike jaʼ van ta skoj ti ip ta snukʼike (laringe) o ti jech xkuchojbeik tal li stot smeʼik ti ipik eke. Xuʼ van toj tsots ip ti jaʼ to chpoxtaj li ta achʼ balumile. Akʼo mi jech, xuʼ xlekub yechʼomal ketik mi ta jchantik stunesel lek li kʼusitik oy ta jbekʼtaltik ti jaʼ chijkʼopoj-o yuʼune.

Tsots skʼoplal skʼan jnaʼtik ti jelel onoʼox yechʼomal ketik jujunutike. Jaʼ yuʼun mu me xachanbe yechʼomal ye li yantike, jaʼ lek chano stunesel ti kʼu yelan li yechʼomal avee. ¿Kʼusi xuʼ xapas? Oy chaʼtos ti kʼusi xuʼ skoltaote.

Tojoban lek ta yichʼel ikʼ. Sventa lekuk ta aʼiel li yechʼomal ketike, skʼan jnaʼtik lek yichʼel ikʼ. Yuʼun mi mu jnaʼtik lek yichʼel ikʼe, xuʼ van mu xaʼiik li kʼusi chkaltike xchiʼuk xijmaklajet kʼalal chketʼestik mantale.

Akʼo mi jaʼ mas jamal xvinaj li jpulmontik ta stsʼel jnekebtike, maʼuk mas jamal, jaʼ ta skoj li jnekebtike, yuʼun li bu mas jamale jaʼ li te oy ta yakʼol diafragma. Li diafragma taje te tsakal li ta jchʼilteʼtik ta olone xchiʼuk xchʼakoj li sna koʼontontik (toráx) xchiʼuk li jchʼutike.

Mi mu xnoj ta ikʼ spʼejel li jpulmontike, ta ora noʼox muʼyuk xa lek chkichʼtik ikʼ. Jaʼ yuʼun muʼyuk xa tsots chijkʼopoj xchiʼuk ta ora noʼox chijlub. Sventa lek xavichʼ ikʼe, tukʼ xavakʼ aba kʼalal chachoti o kʼalal chavaʼie xchiʼuk tukʼ xavakʼ li anekebe. Akʼo persa xajam sjunul sna avoʼonton kʼalal chavichʼ ikʼ sventa chakʼopoje. Baʼyel nojeso ta ikʼ li apulmon ti te oy ta yakʼol diafragma, jaʼ yuʼun li sna avoʼonton ta olone kʼunkʼun chjam batel. Jech kʼunkʼun chuj yalel ta achʼut li diafragma xchiʼuk tsnetʼ yalel li abikile, vaʼun chavaʼi tstsin achʼut li achuke o li akʼuʼ apokʼ alapoje. Pe li jpulmontike muʼyuk tsta ta tijel li jchʼutike, te noʼox chkom ta yut jchʼilteʼtik (cavidad torácica). Yoʼ xanaʼ mi lek chavichʼ ikʼe, akʼo akʼob ta jujujot axokon. Vaʼun tsots xavichʼ ikʼ. Mi lek chapase, muʼyuk chatikʼ ochel li achʼute xchiʼuk muʼyuk chatoy li anekebe; kʼajomal noʼox chavaʼi ti tstoy sba muyel li achʼilteʼe xchiʼuk ti chjam batel jutuke.

Mi laje, jaʼ noʼox akʼo ta avoʼonton yichʼel ikʼ. Mu me xalokʼes ta jun noʼox velta li ikʼ oy ta apulmone, jaʼ mas lek ti kʼunkʼun xalokʼese. Mu me xatsinan xchʼuxuvil anukʼ sventa xatsʼik li yichʼel ikʼe, yuʼun mi jech chapase, mu xa xkaʼitik lek xchiʼuk jichʼil ta aʼiel li yechʼomal avee. Li xchʼuxuviltak jchʼutike xchiʼuk li xchʼuxuviltak jchʼilteʼtike jaʼ tskolta lokʼel li ikʼ chkichʼtike, yan li diafragma jaʼ chkoltavan sventa kʼunkʼun chlokʼ li ikʼe.

Ep tajek tspasik ejersisio li buchʼutik ch-anilajike, li buchʼu tsjelubtas mantal eke xuʼ oy kʼusi tspas sventa xchan lek li yichʼel ikʼe. Vaʼlan, tukʼ xavakʼ li anekebe xchiʼuk ichʼo lek ikʼ sventa xanojes li apulmon ti te oy ta yakʼol diafragma. Mi laje, kʼunkʼun xalokʼes li ikʼe jaʼ to ti bu kʼalal xkuch avuʼune. Yoʼ spas avuʼune, tamo yatel ta numero 1 jaʼ to ti bu kʼalal xatabe yipale. Paso yan velta li kʼusi laj xa kalbetik skʼoplale, pe jaʼ noʼoxe jaʼ xa sventa xavapta vun ti bu kʼalal xuʼ avuʼune.

Mu jtsinan jbatik. Taje xuʼ skoltautik sventa lekuk xlokʼ li yechʼomal ketike. Mi pas avuʼun leke, labal sba chavil ti chlekub li yechʼomal avee. Junuk avoʼonton, yuʼun tstsinan sba abekʼtal mi mu junuk avoʼontone.

Xuʼ jun avoʼonton xavaʼi aba mi oy ta avoʼonton li buchʼutik te chchikintaike. Kʼalal chachol mantale, teuk me ta ajol ti xanabe lek skʼoplal li kʼusi tskʼan tspas li Diose xchiʼuk ti skʼan xavalbe li krixchanoetike, akʼo mi achʼ to lik achan li Vivliae. Jech xtok, yuʼun chtun yuʼunik koltael ti chavulaʼane akʼo mi mu xakʼik venta li stukike. Mi chavetʼes aparte li ta Salon sventa Tsobobbail xtoke, jutuk mu skotolikuk jaʼik yajtuneltak Jeova li buchʼutik te oyike. Jaʼ avamigotak xchiʼuk oy ta yoʼontonik ti xatojob batel mase. Ta spʼejel Balumil muʼyuk bu jech chata avamigotak ti solel kʼanvanemik jech kʼuchaʼal li ta Salone.

Akʼo ta avoʼonton ti mu xatsinan li xchʼuxuviltak anukʼe. Teuk me ta ajol xtok ti tsbakʼes ti bu chlokʼ ta yechʼomal ketik (cuerdas vocales) kʼalal ch-echʼ ikʼ li ta jnukʼtike. Chjel me yechʼomal ketik kʼalal ta jtsinantik li xchʼuxuvil jnukʼtike o kʼalal ta jkʼunibtastike, jech kʼuchaʼal chjel yechʼomal li vob o violin kʼalal chichʼ tsinbel jlikuk yakʼile. Kʼalal muʼyuk ta jtsinantik li kʼusitik sventa chijkʼopoj-oe, mas me tstsatsub li yechʼomal ketike. Kʼalal muʼyuk tsinajtik li xchʼuxuviltak jnukʼtike, lek me jamal xtok li jniʼtike ti jaʼ chkoltavan sventa lekuk ta aʼiel li yechʼomal ketike.

Mu xatsinan sjunul li abekʼtale: li sjol avakane, li akʼobe, li anekebe, li anukʼe o yantik. Kʼalal muʼyuk chatsinane, mas tstsatsub li yechʼomal avee. Ti kʼu stsatsal chijkʼopoje te tsakal skʼoplal sjunul li jbekʼtaltike, jaʼ yuʼun muʼyuk lek ta aʼiel yechʼomal ketik mi tsinil sjunul li jbekʼtaltike. Li yechʼomal ketik chlokʼ tal ta laringe maʼuk noʼox chbakʼ yuʼun li jniʼtike, chbakʼ xtok li stiʼ koʼontontike, li stanal ketike, li yakʼol ketike (paladar) xchiʼuk li sbakil jsatike. Skotol taje chkoltavan sventa lek ta aʼiel li yechʼomal ketike. Mi oy kʼusi ta jkajanbetik ta xchʼut junuk vobe, muʼyuk xa lek ta aʼiel, skʼan ti muʼyuk kʼusi jkajanbetik yoʼ lek ta aʼiele. Jaʼ jech li jbekʼtaltik eke skʼan mu tsinajtikuk sventa lek xlokʼ li yechʼomal ketike. Mi muʼyuk tsinil sjunul li jbekʼtaltike, lek xpʼejlajet chlokʼ li kʼusi chkaltike xchiʼuk chlokʼ ta koʼontontik. Jaʼ yuʼun xuʼ lek xakʼopoj ta yeloval krixchanoetik ta skoj ti achanoj xa kʼuxi xuʼ lek ta aʼiel li yechʼomal avee.

KʼUXI CHLOKʼ TAL LI YECHʼOMAL KETIKE

Ta skoj ti oy ikʼ ta jpulmontike jaʼ chkoltavan sventa chlokʼ tal li yechʼomal ketike. Li jpulmontike ch-abtej kʼuchaʼal uni tuvoetik ti jaʼ chvuchʼta jelavel li ikʼ ta tráquea, laje chjelav ta laringe ti te oy ta oʼlol jnukʼtike. Oy te cuerdas vocales ta jujujot xokon li laringe ti bu ch-ayan tal li yechʼomal ketike. Li cuerdas vocales taje chjam xchiʼuk chmak kʼalal ch-echʼ li ikʼ ti chjelav li ta laringe taje, jech xtok mu xakʼ ochuk li kʼusitik chʼabal sbalil chaʼi li jpulmontike. Kʼalal chkichʼtik noʼox ikʼe, mu slokʼes yechʼomal ketik li cuerdas vocales kʼalal te ch-echʼ li ikʼe. Pe kʼalal chijkʼopoje, tstsinan sba li cuerdas vocales sbie xchiʼuk chbakʼ o chnik kʼalal ch-echʼ tal li ikʼ chlik tal ta jpulmontike, vaʼun jaʼ te chlokʼ tal li yechʼomal ketike.

Kʼalal tstsin sba tajek li cuerdas vocales sbie, mas anil chnik, vaʼun mas xa jichʼil ta aʼiel li yechʼomal ketike. Pe kʼalal muʼyuk tsinajtike, mas mukʼ ta aʼiel li yechʼomal ketike. Mi lokʼ ta laringe li yechʼomal ketike, chmuy ta faringe. Vaʼun chkʼot ta ketik xchiʼuk ta jniʼtik (cavidad nasal) ti bu chjel ti kʼu yelan chijkʼopoje, ti bu tstsatsube xchiʼuk ti bu chjelulaj li yechʼomal ketike. Li yakʼol ketike, li stanal ketike, li yanal ketike, li kokʼtike xchiʼuk li sbakil ketike jaʼ tsjel li yechʼomal ketike, vaʼun lek xa ta aʼiel li kʼusi chkaltike.

Ta melel toj kʼupil sba li yechʼomal ketike. Ti kʼu yelan chijkʼopoje mi jsetʼuk xkoʼolaj xchiʼuk li kʼusitik spasoj li krixchanoetike. Yuʼun xuʼ xkaltik li kʼusi oy ta koʼontontike, jech xtok ta jkʼopojeltik xuʼ xkakʼtik ta aʼiel ti solel kʼanvanemutike o ti solel pʼajvanemutike. Kʼalal lek ta jchantik stunesele, xuʼ ep ta tos snukʼilal chlokʼ kuʼuntik kʼalal chijkʼopoje. Xuʼ kʼupil sba xijkʼejin xchiʼuk xuʼ jtijbetik yoʼonton yantik ta skoj li jkʼopojeltike.

KʼUSI XUʼ JPASTIK MI OY KʼUSI VOKOL CHKAʼITIK KʼALAL CHIJKʼOPOJE

Li buchʼu kʼun chkʼopoje. Li buchʼu xlamet skʼopojele maʼuk skʼan xal ti kʼun chkʼopoje. Kʼupil sba ta chikintael mi ep ta tos li yechʼomal yee. Pe skʼan onoʼox ti tsotsuk xkʼopoj xtoke.

Skʼan jchantik sjelilanel yechʼomal ketik yoʼ lekuk ta aʼiel, pe sventa spas kuʼuntike, skʼan mu jtsinantik sjunul jbekʼtaltik jech kʼuchaʼal laj xa kalbetik skʼoplal liʼe. Jaʼ yuʼun kakʼ ta koʼontontik spasel taje xchiʼuk jchanilantik xtok kansionetik ti kʼun noʼox chkaltike (tarareo). Mu jnupʼtik tajek li yanal ketike, jutuk noʼox akʼo stij sba. Kʼalal chachan kansionetik ti kʼun chavale, aʼio kuxi chbakʼ li ajol xchiʼuk li stiʼ avoʼontone.

Kʼalal kʼun chijkʼopoj bakʼintike o ti vokol xa chlokʼ chijkʼopoje, jaʼ ta skoj ti iputike o ti muʼyuk bu lek lijvaye. Ta melel xuʼ xlekub yechʼomal ave mi muʼyuk xa ipote xchiʼuk mi lavay leke.

Li buchʼu jichʼil snukʼe. Kʼalal tstsin sba tajek li cuerdas vocales sbie, mas xa jichʼil ta aʼiel li yechʼomal ketike. Muʼyuk jun yoʼonton chchikintaik mi muʼyuk lek ta aʼiel li yechʼomal ketike. Chmukʼib yechʼomal ketik kʼalal muʼyuk ta jtsinan jnukʼtik yoʼ lek li cuerdas vocales taje. Pasilano jech kʼalal chaloʼilaj jujun kʼakʼale. Li kʼusi xuʼ skoltaot xtoke jaʼ mi lek chavichʼ ikʼe.

Li buchʼu xkʼoʼkʼun sniʼ chkʼopoje. Bakʼintik ti jech chijkʼopoje jaʼ ta skoj ti makal jniʼtike, pe mu skotoluk velta jaʼ ta skoj. Bakʼintike jaʼ ta skoj ti ta jtsinan jnukʼtik xchiʼuk li ketike, vaʼun chmak li jniʼtike xchiʼuk muʼyuk lek chkichʼtik ikʼ. Ta skoj taje xkʼoʼkʼun xa jniʼtik chijkʼopojutik. Jaʼ yuʼun mu xatsinan aba.

Li buchʼu kʼux ta aʼibel yechʼomal yee. Kʼalal jech chijkʼopoje, mu junuk yoʼonton chchiʼinutik ta loʼil li yantike. Xuʼ van yakal chkutik chaʼiik.

Bakʼintik li kʼusi skʼan jpastike jaʼ ti xkakʼtik-o batel persa sjelel li jtalelaltike (Kol. 3:8, 12). Mi laj xa jpastik taje, xuʼ skoltautik li kʼusitik laj xa kalbetik skʼoplal sventa xlekub li yechʼomal ketike. Mi muʼyuk ta jtsinan li xchʼuxuvil jnukʼtik xchiʼuk li sbakil ketike, mas kʼupil sba ta aʼiel li yechʼomal ketike. Jech xtok, jaʼ tskoltautik sventa jam mas ketik sventa lek xlokʼ tal li kʼusi chkaltike.