Li tsobobbaile «jun xa yoʼontonik»

1, 2. ¿Kʼusi ox bat spas ta Damasko li Sauloe?

POʼOT xa xkʼot jayvoʼ viniketik ta Damasko, pe muʼyuk lek li kʼusi oy ta yoʼontonike, yuʼun jaʼ chbat saʼik li yajchankʼoptak Jesus sventa xjochik lokʼel ta snaik, ti slabanike xchiʼuk ti xchukik batel ta Jerusalen yoʼ x-akʼbatik kastigo yuʼun li Sanedrine.

² Li buchʼu jbabe yuʼunik li viniketik taje jaʼ li Sauloe.a Li vinik taje oy xa onoʼox kʼusi chopol spasoj, yuʼun achʼtik toe lek xa laj yil kʼalal la smilik ta ton li Estebane ti jaʼ jun yajchankʼop Jesuse (Ech. 7:57–8:1). Ta tsʼakale, tsots la skontrain li yajchankʼoptak Jesus ta Jerusalene. Pe mu baluk noʼox yaʼi taje, yuʼun tskʼan tskontrain xchiʼuk chakʼbe slajeb skotol li yajchankʼoptak Jesus ti ojtikinbilik kʼuchaʼal li «Bee», yuʼun la toj xibal sbaik (Ech. 9:1, 2; kʼelo li rekuadro «¿Kʼusi yabtel yichʼoj Saulo li ta Damaskoe?», pajina 61).

3, 4. 1) ¿Kʼusi kʼot ta stojolal li Sauloe? 2) ¿Kʼusitik ta jkʼelbetik batel skʼoplal?

³ Ta anil noʼox joyobtabil kʼot ta xojobal lus li Sauloe, li xchiʼiltake laj yilik li lus eke, pe mu xa snaʼ kʼusi tspasik, yuʼun xiʼik tajek. Li Sauloe mak sat xchiʼuk yal ta lum, laj yaʼi yechʼomal eil ta vinajel ti xi albate: «Saulo, Saulo, ¿kʼu yuʼun yakal chakontrainun?». Mu xa snaʼ kʼusi tspas, jaʼ yuʼun xi la sjakʼe: «¿Buchʼuot, Kajval?». Chʼayal to van kʼot yoʼonton kʼalal xi takʼbate: «Voʼon Jesusun, voʼon ti yakal chakontrainune» (Ech. 9:3-5; 22:9).

⁴ ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi albat ta slikebal yuʼun Jesus li Sauloe? ¿Kʼusi chakʼ jchantik mi la jkʼeltik kʼusi kʼot ta pasel kʼalal och ta jchankʼop li Sauloe? ¿Kʼusi la spas li tsobobbail kʼalal jun xa ox yoʼontonik ta skoj ti paj li kontrainele xchiʼuk kʼusi chakʼ jchantik taje?

«¿Kʼu yuʼun yakal chakontrainun?» (Echos 9:1-5)

5, 6. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi jakʼbat yuʼun Jesus li Sauloe?

⁵ Kʼalal la smak ta be Saulo li Jesuse, mu xiuk la sjakʼbee: «¿Kʼu yuʼun yakal chakontrain li kajchankʼoptake?». Moʼoj, yuʼun xi la sjakʼe: «¿Kʼu yuʼun yakal chakontrainun?» (Ech. 9:4). Jaʼ yuʼun, mi chil svokol li yajchankʼoptak Jesuse, kʼux chaʼi li stuk eke (Mat. 25:34-40, 45).

⁶ Jech oxal, mi yakal chavil avokol ta skoj li kʼusitik achʼunoje, teuk me ta ajol ti yakʼoj venta Jeova xchiʼuk Jesus li kʼusi yakal chanuptane (Mat. 10:22, 28-31). Yikʼaluk van mu xchʼay ta anil li avokole. Nopbo skʼoplal liʼe: kʼalal laj yichʼ milel li Esteban xchiʼuk kʼalal laj yichʼ jochel lokʼel ta snaik li ermanoetik ta Jerusalene, li Jesuse laj yil xchiʼuk muʼyuk la smak ta be (Ech. 8:3). Pe teuk ta joltik ti Jeovae la stunes Jesukristo sventa xakʼbe yipik li Esteban xchiʼuk li ermanoetik yoʼ tukʼuk-o xakʼ sbaike.

7. ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa tukʼuk-o xkakʼ jbatik kʼalal chkichʼtik kontrainele?

⁷ ¿Kʼusi xuʼ skoltaot sventa tukʼuk xavakʼ aba kʼalal chavichʼ kontrainele? Baʼyel, jpʼeluk ta avoʼonton ti tukʼ chavakʼ aba ta stojolal Jeova mu ventauk kʼusi xkʼot ta pasel. Xchibal, kʼanbo vokol Jeova ta orasion (Filip. 4:6, 7). Yoxibal, jaʼuk akʼo spak akʼoplal li Jeovae (Rom. 12:17-21). Xchanibal, pato avoʼonton ti jech-o chakʼbot batel avip ti kʼu sjalil chavichʼ kontrainele (Filip. 4:12, 13).

Ermano Saulo, li Kajvaltike la stakun tal (Echos 9:6-17)

8, 9. ¿Kʼu yelan laj yaʼi sba Ananias kʼalal akʼbat yabtel yuʼun li Jesuse?

⁸ Li Jesuse xi laj yalbe Saulo kʼalal laj xa ox yakʼ sba ta ojtikinele: «Vaʼlan, ochan li ta jteklume, te cha-albat kʼusi skʼan xapas» (Ech. 9:6). Ta skoj ti mak sat li Sauloe, nitbil xa bat kʼalal to ta Damasko ti jaʼ te ch-echʼ yuʼun akʼobale. Oxib kʼakʼal la spas orasion xchiʼuk ayuno. Vaʼun, li Jesuse la xchiʼin ta loʼil Ananias sventa xalbe skʼoplal kʼu yelan li Sauloe. Li Ananiase jaʼ jun jchankʼop «ti lek ch-albat skʼoplal yuʼun li judaetik» ta Damaskoe (Ech. 22:12).

⁹ Li Ananiase mu chʼunbaj chaʼi, yuʼun akʼbat yabtel yuʼun Kristo ti jaʼ to chaʼkuxie xchiʼuk ti jaʼ jolil ta tsobobbaile. Li abtel akʼbat sbaine jaʼ ti xbat xchiʼin ta loʼil li Sauloe. ¡Jaʼ jun mukʼta matanal laj yaʼi, pe vokol laj yaʼi xtok! Jaʼ yuʼun, xi la stakʼbee: «Kajval, ep kaʼioj chalbeik skʼoplal li vinik taje, ti ep kʼusitik chopol la spasbe li buchʼutik chʼul avuʼun ta Jerusalene. Liʼ ta orae, akʼbil yabtel yuʼun bankilal paleetik sventa chchuk skotol li buchʼutik chalik abie» (Ech. 9:13, 14).

10. ¿Kʼusi chakʼ jchantik ta stojolal Jesus ti kʼu yelan la xchiʼin ta loʼil li Ananiase?

¹⁰ Li Jesuse muʼyuk laj yut Ananias ta skoj li kʼusi la stakʼe, jaʼ noʼox jamal laj yalbe li kʼusi skʼan spase. Jech xtok, ta slekil yoʼonton laj yalbe ti kʼu yuʼun skʼan spas li abtelal taje, xi laj yalbee: «Jaʼ jun tʼujbil vaso kuʼun li vinik leʼe [Saulo], yuʼun jaʼ chalbe batel jbi li jyanlumetike, li ajvaliletike xchiʼuk li jteklum Israele. Yuʼun jamal chkakʼbe yil kʼu to yepal chil svokol ta sventa li jbie» (Ech. 9:15, 16). Li Ananiase ta anil la spas li kʼusi albat yuʼun Jesuse xchiʼuk bat svulaʼan li buchʼu laj toʼox yakʼbe svokol li ermanoetike. Vaʼun, xi laj yale: «Ermano Saulo, li Kajvaltik Jesus ti laj yakʼ sba ta ilel ta atojolal li ta be bu latale, la stakun tal sventa chavil osil yan velta xchiʼuk sventa chlik sventainot li chʼul espiritue» (Ech. 9:17).

11, 12. ¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi la spasik Jesus, Ananias xchiʼuk Sauloe?

¹¹ ¿Kʼusi chakʼ jchantik li loʼil taje? Chakʼ jchantik ti jaʼ yakal tsbeiltas cholmantal Jesus jech kʼuchaʼal yaloj xa onoʼoxe (Mat. 28:20). Li Jesuse muʼyuk xa tskʼopon li krixchanoetik avie, pe jaʼ sbainoj-o li cholmantale, yuʼun jaʼ tstunes li «tukʼil xchiʼuk pʼijil mosoil» ti jaʼ akʼbil ta sbaik li yan mosoiletike (Mat. 24:45-47). Li jcholmantaletik xchiʼuk prekursoretik ti beiltasbilik yuʼun li Jtsop Jbeiltasvaneje tsaʼik li krixchanoetik ti oy ta yoʼontonik tskʼan chojtikinik lek li Kristoe. Jech kʼuchaʼal laj kiltik li ta kapitulo echʼe, ep buchʼutik la skʼoponik Dios, vaʼun vulaʼanatik yuʼun li stestigotak Jeovae (Ech. 9:11).

¹² Li Ananiase la xchʼun mantal xchiʼuk la spas li kʼusi akʼbat sbaine, jaʼ yuʼun akʼbat bendision yuʼun li Jeovae. Li voʼotik une, ¿mi yakal-o ta jcholtik mantal akʼo mi chijxiʼ bateltik? Junantik ermanoetike chiʼik o tsvul yoʼontonik kʼalal chbat svulaʼanik li buchʼutik mu xojtikinike. Junantik xtoke vokol tajek chaʼiik kʼalal chbat xcholik mantal ta chʼivit, ta pʼolmajebaletik, ta bebetik, ta telefono o ta karta. Mi jaʼ jech chkaʼi jbatik eke, jchanbetik li kʼusi la spas Ananiase, yuʼun muʼyuk tsalat yuʼun li xiʼele xchiʼuk jaʼ jun matanal laj yaʼi ti la skolta Saulo yoʼ xichʼ li chʼul espiritue.b Jech xtok, pas yuʼun yabtel ta skoj ti la spat yoʼonton ta stojolal Jesuse xchiʼuk ti yermano xa laj yil li Sauloe. Sventa mu stsalutik li xiʼel eke, skʼan jpat koʼontontik ta stojolal Jesus ti jaʼ tsbeiltas li cholmantale, ti oyuk ta koʼontontik li krixchanoetike xchiʼuk teuk ta joltik ti xuʼ xkʼotik ta kermanotaktik li buchʼutik tsots stalelalike (Mat. 9:36).

«Lik xchol mantal [...] ta sventa li Jesuse» (Echos 9:18-30)

13, 14. Mi yakal xa chachan Vivlia, pe ti muʼyuk to avichʼoj voʼe, ¿kʼusi chakʼ achan li kʼusi la spas Sauloe?

¹³ Li Sauloe ta anil noʼox laj yakʼ ta xkuxlejal li kʼusi la xchane. Kʼalaluk jam li sate, laj yichʼ voʼ xchiʼuk lik stsob sba xchiʼuk li ermanoetik ta Damaskoe. Pe maʼuk noʼox, yuʼun «ta anil noʼox lik xchol mantal ta snail tsobobbailetik ta sventa li Jesuse, laj yal batel ti jaʼ Xnichʼon Diose» (Ech. 9:20).

¹⁴ Mi yakal xa chachan Vivlia, pe ti muʼyuk to avichʼoj voʼe, ¿kʼusi chakʼ achan li kʼusi la spas Sauloe? Jaʼ ti skʼan xavakʼ ta akuxlejal li kʼusi yakal chachane. Jech onoʼox ta melel, li Sauloe laj yil ta sat stuk li skʼelobil juʼelal la spas Kristoe, taje jaʼ tijbat-o yoʼonton sventa xlik yichʼ ta mukʼ Dios. Pe teuk ta joltik ti oy jlom krixchanoetike muʼyuk lek laj yilik li skʼelobiltak juʼelal la spas Jesuse, kʼajomal noʼox kontrainvanik. Taje jaʼ jech la spasik li jfariseoetik kʼalal la xpoxta jun vinik ti xmochʼoj sba skʼobe xchiʼuk jaʼ jech la spasik ep judaetik akʼo mi snaʼojik ti jaʼ la xchaʼkuxes Lasaro li Jesuse (Mar. 3:1-6; Juan 12:9, 10). Pe li Sauloe mu jechuk la xchanbe stalelal li krixchanoetik taje. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun xiʼtaoj Dios, maʼuk xiʼtaoj li krixchanoetike xchiʼuk tskʼan tstoj ta vokol ti kʼuxubinat yuʼun li Kristoe (Filip. 3:8). Mi jaʼ chachanbe stalelal li Sauloe, muʼyuk me kʼusi tsmakot sventa xachol mantal xchiʼuk ti xavichʼ voʼe.

15, 16. ¿Kʼusi lik spas Saulo li ta snail tsobobbaile, xchiʼuk kʼu yelan laj yilik li judaetik ta Damaskoe?

¹⁵ ¿Kʼu van yelan laj yilik judaetik ti te xa chalbe skʼoplal Jesus ta snail tsobobbail li Sauloe? ¡Chʼayal to van kʼot yoʼontonik xchiʼuk kap van tajek sjolik! Xi chalilanike: «¿Mi mu jaʼuk li vinik ti chilbajin toʼox ta Jerusalen li buchʼutik chalik li biil taje?» (Ech. 9:21). Sventa xchapbe smelolal Saulo ti kʼu yuʼun la sjel li kʼusitik xchʼunoje, lek jamal laj yakʼbe ta ilel sprevail ti jaʼ Kristo li Jesuse (Ech. 9:22). Pe li sprevailtak laj yal Sauloe muʼyuk bu xkʼot ta yoʼonton skotolik, yuʼun mu onoʼox xjel snopben li buchʼu toj toybae o ti lek noʼox chaʼi li kʼusi nopem xaʼi spasele. Pe li Sauloe muʼyuk xchibaj.

¹⁶ Oxib jabil ta tsʼakale, kapem-o sjolik li judaetik ta Damaskoe, jaʼ yuʼun la snop tsmilik li Sauloe (Ech. 9:23; 2 Kor. 11:32, 33; Gal. 1:13-18). Kʼalal kʼot ta xchikin Saulo taje, ta mukul lokʼ batel li ta jteklume. Li Lukase laj yal ti ta akʼobaltik la slokʼesik batel ta ventana ta spat muroe xchiʼuk ti la xchechik yalel ta moche. ¿Buchʼutik koltavanik? Jaʼ li yajchankʼoptak Sauloe (Ech. 9:25). Taje chakʼ ta aʼiel ti oy onoʼox van junantik lek laj yaʼiik li kʼusi laj yal Saulo ta Damaskoe xchiʼuk ti kʼotik ta yajtsʼaklom Kristoe.

17. 1) ¿Kʼu yelan chaʼiik krixchanoetik kʼalal chlik jchantik Vivlia xchiʼuk chlik jcholtik mantale? 2) ¿Kʼusi skʼan jpastik-o batel xchiʼuk kʼu yuʼun?

¹⁷ Kʼalal lik achan Vivliae, ¿kʼu yelan laj yaʼi avutsʼ avalal, avamigotak xchiʼuk li buchʼutik xavojtikinane? Kʼalal lik acholbe mantale, laj van anop ti chkʼot ta yoʼontonik mantal kʼalal laj avakʼbe ta ilel sprevailtak ti melel li kʼusi chal Vivliae. Oy van buchʼutik la xchikintabot, pe mu van skotolikuk. Xuʼ van avutsʼ avalal noʼox lik skontrainikot (Mat. 10:32-38). Mu me xachibaj mi jech chanuptane, yuʼun xuʼ xkʼotik ta yajtunel Dios ta tsʼakal mi jech-o lek chavakʼ ta ilel atalelal xchiʼuk mi chavakʼ persa stunesel lek Vivlia yoʼ xkʼot ta yoʼontonik li kʼusi chavale (Ech. 17:2; 1 Ped. 2:12; 3:1, 2, 7).

18, 19. 1) ¿Kʼusi kʼot ta pasel kʼalal la spakbe skʼoplal Saulo li Bernabee? 2) ¿Kʼuxi xuʼ jchanbetik stalelal li Bernabe xchiʼuk Sauloe?

¹⁸ Kʼalal sut batel ta Jerusalen li Sauloe, li ermanoetike mu chʼunbaj chaʼiik ti jaʼ xa yajchankʼop Jesuse, pe li Bernabee la spakbe skʼoplal li Sauloe. Vaʼun, li jtakboletike lek la xchʼamik li Sauloe xchiʼuk te la xchiʼinik kʼuk sjalil (Ech. 9:26-28). Akʼo mi laj onoʼox yichʼ spʼijil kʼalal la xchol mantale, muʼyuk bu kʼexav ta spasel (Rom. 1:16). Tsots yoʼonton la xchol mantal ta Jerusalen akʼo mi jaʼ toʼox te lik skontrain li yajchankʼoptak Jesukristoe. Pe li judaetik ta Jerusalene chopol tajek laj yaʼiik ti iktavan xa komel li bankilal yuʼunike, jaʼ yuʼun tskʼan xa tsmilik. «Kʼalal laj yaʼi ermanoetik taje, laj yikʼik batel ta Sesarea, laje la stakik batel ta Tarso» (Ech. 9:30). Jamal xvinaj ti Jesuse la stunes tsobobbail sventa sbeiltas li Sauloe. Vaʼun, ta skoj ti la xchʼun mantale, la stabeik sbalil xchiʼuk li tsobobbaile.

¹⁹ Li loʼil liʼe chakʼ ta ilel ti jaʼ baʼyel lokʼ ta yoʼonton Bernabe skoltael li Sauloe, jech oxal lek laj yamigoin sbaik ta tsʼakal. Li voʼotik eke, ¿kʼuxi xuʼ jchanbetik stalelal li Bernabee? Jaʼ mi lokʼ ta koʼontontik skoltael li achʼ jcholmantaletike, xuʼ van jchiʼintik ta cholmantal xchiʼuk jkoltatik sventa xchʼiik ta mantal. Mi jech ta jpastike, ta me xakʼbutik bendision li Jeovae. Pe ¿kʼuxi xuʼ jchanbetik Saulo mi voʼotik achʼ jcholmantalutike? Jaʼ ti jchʼamtik li tojobtasel chakʼbutik li ermanoetik ti ep xa kʼusi xchanojike. Mi jech ta jpastike, mas chijtojob ta cholmantal, mas chijmuyubajutik xchiʼuk ta jta ep kamigotaktik ta sbatel osil.

«Ep pasik ta jchʼunolajel» (Echos 9:31-43)

20, 21. ¿Kʼusi spasojik li steklumal Dios ta voʼne xchiʼuk avi kʼakʼal kʼalal jaʼo oy jun oʼontonale?

²⁰ ¿Kʼusi kʼot ta pasel kʼalal kʼot xa ox ta yajchankʼop Jesus li Sauloe xchiʼuk ti jatav xa ox lokʼel ta Jerusalene? «Li tsobobbail ta sjunlej Judea, Galilea xchiʼuk Samariae jun xa yoʼontonik» (Ech. 9:31). ¿Kʼusi la spasik kʼalal jun xa ox yoʼontonike? (2 Tim. 4:2). Li Vivliae chal ti «tsatsub yoʼontonik», ti lek «xiʼtaojik Jeova xchiʼuk ti [patbat] yoʼontonik yuʼun chʼul espiritue». Ti jech kʼot ta pasele, jaʼ ta skoj ti te oy li jtakboletik xchiʼuk yan viniketik ti baxbolik ta abtele, yuʼun jaʼ la stsatsubtasbeik xchʼunel yoʼonton li ermanoetike xchiʼuk la sbeiltasik batel li cholmantale. Jech kʼuchaʼal liʼe, li Pedroe bat spatbe yoʼonton li ermanoetik ta Lida ti te xkom ta stenlejaltik Sarone, jaʼ yuʼun ep jnaklejetik «lik xchʼunik li Kajvaltike» (Ech. 9:32-35). Jech xtok, li jchankʼopetike maʼuk bat ta yoʼonton li kʼusi tskʼan stukike, jaʼ laj yakʼ ta yoʼontonik ti skolta sbaike xchiʼuk ti xcholik batel li lekil aʼyeje. Jaʼ yuʼun, li tsobobbaile «lik epajikuk».

²¹ Li ta slajebaltik siglo 20, li stestigotak Jeova ta epal lumetike «jun xa yoʼontonik», yuʼun ta anil noʼox laj skʼoplal li ajvaliletik ti laj yakʼbeik toʼox svokol li steklumal Diose. Jech xtok, mas xa jun yoʼonton la xcholik mantal o muʼyuk xa kʼusi pasbatik. Ta smilal xa noʼox ermanoetik lik xcholik mantal ta buyuk noʼox, vaʼun oy ep kʼusitik lek kʼot ta pasel.

22. ¿Kʼusi ti mas lek xuʼ xapas kʼalal muʼyuk to chavichʼ kontrainele?

²² Mi muʼyuk kʼusi chalik li j-abteletik ti bu nakalote, ¿mi yakal chachol mantal ti bu kʼalal xuʼ avuʼune? Teuk me ta ajol ti jaʼ xa xlaj-o Satanas mi jaʼ bat ta avoʼonton saʼel li kʼusitik oy ta sba balumile xchiʼuk ti mu xa xamakʼlin aba ta mantale (Mat. 13:22). ¡Mu me xapʼaj li ta petsʼ taje! Jaʼ mas lek akʼo ta avoʼonton xcholel mantal xchiʼuk ti xatsatsubtasbe yoʼonton ermanoetik yoʼ to muʼyuk chavichʼ kontrainele. Teuk me ta ajol ti xuʼ xjel ta anil li jkuxlejaltike.

23, 24. 1) ¿Kʼusi chaʼtos chakʼ jchantik li kʼusi kʼot ta stojolal Tabitae? 2) ¿Kʼusi skʼan jpʼeluk ta koʼontontik spasel?

²³ Kalbetik skʼoplal li Tabitae (Dorkas sbi xtok),c jaʼ jun ermana ti tukʼ yakʼoj sbae, te nakal ta Jopee ti te nopol xkom ta Lidae. Li ermana taje lek tstunes skʼakʼal xchiʼuk li kʼusitik x-ayan yuʼune, yuʼun «lekik tajek kʼusitik tspas xchiʼuk ep matanaletik chakʼ ta xkʼuxul yoʼonton». Pe ta anil noʼox ipaj xchiʼuk cham. Laj yat tajek yoʼontonik li yajtsʼaklomtak Kristo ta Jopee, pe jaʼ mas kʼux laj yaʼiik li antsetik ti chamem smalalik ti koltaatik toʼox yuʼun li Tabitae. Vaʼun, li Pedroe te kʼot ti bu yakal chchapanik sventa xbat ta mukele, vaʼun la spas orasion xchiʼuk la spas jun skʼelobil juʼelal ti mi junuk toʼox jtakbol jech spasoje, yuʼun la xchaʼkuxes. Laj une, la stak ta ikʼel li antsetik ti chamem smalalik xchiʼuk li yan ermanoetik sventa xakʼbe yilik ti chaʼkuxiem xa li Tabitae. ¡Nopo xa noʼox avaʼi kʼu to yelan xmuyubajik kʼalal laj yilike! «Laj yaʼiik ta sjunul Jope, jech oxal ep pasik ta jchʼunolajel yuʼun Kajvaltik» (Ech. 9:36-42). Ti jech chaʼkuxi li Tabitae, jaʼ tsatsubtasatik-o sventa stsal yuʼunik li kʼusi jutuk xa skʼan snuptanike.

²⁴ Li loʼil liʼe oy kʼusi chaʼtos chakʼ jchantik ti tsotsik skʼoplale. Li baʼyele jaʼ ti xuʼ ta anil xijchame, jech oxal tsots skʼoplal ti jtunes lek jkʼakʼaltik yoʼ to kuxulutike xchiʼuk ti lekuk jkʼoplaltik ta stojolal Diose (Ekl. 7:1). Li xchibale jaʼ ti xuʼ jpat koʼontontik ti oy ta melel li chaʼkuxesele. Li Jeovae la stsak ta venta li kʼusitik lekik la spas li Tabitae, vaʼun laj yakʼbe bendision. Jaʼ me jech tstsak ta venta li kʼusitik ta jpastik avi eke. Mi lijchamutik kʼalal muʼyuk toʼox chtal li Armajedone, jnaʼojtik ti chchaʼkuxesutik li Jeovae (Ebr. 6:10). Jaʼ yuʼun, jpʼeluk ta koʼontontik jpastik liʼe: jechuk-o me jcholtik batel mantal ta sventa Kristo mu ventauk mi oy vokolil o mi jun koʼontontik (2 Tim. 4:2).