Jkʼupil kʼoptatik ta tsobobbail li Jeovae
«Ta to xcalbe yaʼyic acʼoplal li jchiʼiltac ta voqʼuele; ta to jqʼuejinta alequilal ti bu tstsob sbaique.» (HEBREOS 2:12.)
1, 2. ¿Kʼu yuʼun toj ep sbalil li tsobobbaile, xchiʼuk kʼusi li yabtel mas tsots skʼoplale?
TI KʼU sjalil echʼem tal li kuxlejale, li krixchanoetike staojik kʼanelal xchiʼuk jun oʼontonal li ta utsʼ-alalile. Pe li Vivliae chakʼ ta ilel ti oy bu lek jun yoʼonton xuʼ chkuxiik epal miyon krixchanoetik xtok ti labal sbae: jaʼ li tsobobbail yuʼun yajtsʼaklomtak Cristoe.a Akʼo mi jmoj tsobolot xchiʼuk avutsʼ avalal o mi moʼoj, li voʼote skʼan xchiʼuk xuʼ ep sbalil chavil skotol li kʼusitik chakʼbot Dios li ta tsobobbaile. Jech, mi cha tsob xa aba xchiʼuk li yajrextikotak Jeovae, ta melel jech me chaval ti oy kʼanelal xchiʼuk ti oy lekilal tee.
2 Li tsobobbaile maʼuk noʼox tsobajelal sventa li buchʼutik yamigo sbaike. Maʼuk ti bu tstsob sba krixchanoetik ti jmoj kʼusitik nopem xaʼiik ti kʼuyelan chʼiemik tale o ti koʼol noʼox kʼusi chchʼay-o yoʼontonike o ti kʼusi koʼol lek chaʼiike. Li yabtel mas tsots skʼoplale jaʼ ti tsmuyubta Jeova Diose, jaʼ onoʼox yabtel-o taje, jech kʼuchaʼal chal li slivroal Salmoe. «Colaval xacutot ta sba ta sat yepal ti ateclumale; ti cʼu yepal oyique, ta sba ta satic ta jlequil-cʼoptaot», xi chal li Salmo 35:18 ta XChʼul Cʼop ti Jtotic Diose. «Tojbeic ta vocol slequil yoʼnton li Mucʼul Diose, xchiʼuc li sqʼuelubiltac stsatsal tspas ta stojol cristianoetique. Albeic slequilal ti cʼalal chatsob abaique», xi chalbutik xtok li Salmo 107:31, 32.
3. Jech kʼuchaʼal laj yal li jtakbol Pabloe, ¿kʼusi yan yabtel li tsobobbaile?
3 Li jtakbol Pabloe laj yal ti oy yan yabtel ti tsots skʼoplal li tsobobbail kʼalal laj yalbe skʼoplal «li steclumal cuxul Diose, [ti] jaʼ yoyal; jaʼ snacleb cʼotem li cʼusi melele» (1 Timoteo 3:15). ¿Kʼusi tsobobbailal laj yalbe skʼoplal li Pabloe? ¿Kʼusitik smelolal li jpʼel kʼop tsobobbail ti tstunes Vivliae? ¿Kʼuxi ch-abtej ta jkuxlejaltik ti jechuke xchiʼuk li ta kʼusitik ta jkʼan ta jtatike? Jkʼeltik baʼyel kʼutik yelan chichʼ tunesel ta Vivlia li jpʼel kʼop taje.
4. ¿Kʼusi ti mas chalbe skʼoplal li jpʼel kʼop tsobobbail ti chichʼ tunesel li ta Tsʼibetik ta Hebreo Kʼope?
4 Li jpʼel kʼop ta hebreo ti «tsobobbail» chichʼ jelubtasele likem tal ta yibel kʼop ti «tsobel» smelolale (Deuteronomio 4:10; 9:10). Li jtsʼibajom yuʼun Salmoe la stunes li jpʼel kʼop taje sventa chalbe skʼoplal li jtsop chopol krixchanoetike (Salmo 26:5). Pe kʼalal chichʼ alel li ta Tsʼibetik ta Hebreo Kʼope jaʼ mas chalbe skʼoplal li j-israeletike. Li Diose xi laj yalbe li Jacobe: «Voʼot ta aventa ta xlic ep mucʼtiquil lumetic [«tsobobbail», NM]», x-utat. Taje jaʼ jech ikʼot ta pasel (Génesis 28:3; 35:11; 48:4). Li Israele laj yichʼ biiltasel, o laj yichʼ tʼujel sventa chkʼot ta «steclumal Dios» o stsobobbail Jeova (Nehemías 13:1; Números 20:4; Josué 8:35; 1 Samuel 17:47; Miqueas 2:5).
5. ¿Kʼusi jpʼelukal kʼop ta griego chichʼ jelubtasel ta jutuk mu skotoluk velta kʼuchaʼal «tsobobbail», xchiʼuk kʼusi skʼoplal xuʼ chalbe?
5 Li jpʼel kʼop ta griego ti koʼol smelolal kʼuchaʼal taje jaʼ ek·klē·sí·a, ti pasbil ta chaʼpʼel kʼop ti jaʼ smelolal «ta pana» xchiʼuk «ikʼel». Bateltike chalbe skʼoplal jtsop krixchanoetik ti maʼuk jchʼunolajeletike, jech kʼuchaʼal li «mucʼta tsobajel» ta Éfeso ti la spas Demetrio ta skontra li Pabloe (Hechos 19:32, 39, 41). Akʼo mi jech, li ta Vivliae jaʼ mas chalbe skʼoplal li stsobobbail yajtsʼaklomtak Cristoe. Manchuk mi oy vivliaetik ti tsjelubtasik kʼuchaʼal «chʼulnae», li Nuevo Diccionario Bíblico Ilustrado chal ti «jpʼel kʼop taje maʼuk chalbe skʼoplal jpʼejuk na mi jaʼuk ti bu xuʼ ch-ichʼvanik ta mukʼe». Akʼo mi jech, lek jamal ta albel skʼoplal ti oy chanib smelolal, o mas, li jpʼel kʼop tsobobbail li ta Tsʼibetik ta Griego Kʼope.
Li tsobobbail yuʼun Dios ti tʼujbile
6. ¿Kʼusi la spasik ta tsobobbail li David xchiʼuk Jesuse?
6 Li jtakbol Pabloe xi laj yalbe skʼoplal Jesús ta sventa li kʼusi la stsʼiba David ta Salmo 22:22: «“Ta to xcalbe yaʼyic acʼoplal li jchiʼiltac ta voqʼuele; ta to jqʼuejinta alequilal ti bu tstsob sbaique”, xi. Jaʼ yuʼun persa la scoʼlajes sba jech chac cʼu chaʼal li xchiʼiltac ta voqʼuele, yuʼun jech jaʼ jcʼuxubinvanej, jaʼ tuqʼuil Banquilal Pale icʼot yuʼunic ta stojol Dios» (Hebreos 2:12, 17). Li Davide la skʼupil kʼopta Dios ta stsobobbail voʼneal Israel (Salmo 40:9). Pe ¿kʼusi tsobobbailal laj yalbe skʼoplal Pablo kʼalal laj yal ti la skʼupil kʼopta Dios li Jesús «ti bu tstsob sbaique»?
7. ¿Kʼusi baʼyel smelolal li jpʼel kʼop tsobobbail ta Tsʼibetik ta Griego Kʼope?
7 Li kʼusi chal Hebreos 2:12, 17 toj jtunel sventa taje, yuʼun jech kʼuchaʼal chale, chichʼ aʼibel smelolal ti Jesuse te tsakal ta jun tsobobbail ti bu laj yalbe skʼoplal sbi Dios ta stojolal li xchiʼiltak ta vokʼele. ¿Buchʼutik li xchiʼiltak ta vokʼele? Jaʼ li «smomnichʼnab Abrahame», li xchiʼiltak ta vokʼel Cristo ti tʼujbilik ta espiritue, ti «icʼbil[ik] xa sventa [ch-]ochic ta vinajel[e]» (Hebreos 2:16–3:1; Mateo 25:40). Li baʼyel smelolal li jpʼel kʼop tsobobbail ta Tsʼibetik ta Griego Kʼope, jaʼ chalbe skʼoplal li jtsop yajtsʼaklomtak Cristo ti tʼujbilike. Skotolik taje, ti 144,000 yepalike, jaʼik «bu scʼoplal chcʼot stsob sbaic [o «tsobobbail yuʼun», NM] li sba xnichʼnab Dios ti tsʼibabil xa ta vun sbiic te ta vinajele» (Hebreos 12:23).
8. ¿Kʼusi kak laj yal Jesús ta sventa li slikeb tsobobbail yuʼun yajtsʼaklomtake?
8 Li Jesuse kak laj yalbe skʼoplal li slikeb «tsobobbail» yuʼun yajtsʼaklomtake. Kʼalal jun toʼox van jabil skʼan xchame, xi laj yalbe li jun yajtakbole: «Voʼot Pedroot, li ta sba ton liʼe ta jvaʼan li tsobobbail kuʼune, xchiʼuk muʼyuk bu ta stsalat yuʼun li stiʼiltak Hadese», xut (Mateo 16:18, NM). Li Pedro xchiʼuk Pabloe lek laj yaʼibeik smelolal ti ton albil skʼoplal taje jaʼ li Jesuse. Li Pedroe la stsʼiba ti buchʼutik chichʼik tunesel kʼuchaʼal «ton ti cuxule», yoʼ chichʼ vaʼanel jpʼej na sventa mantal ta sba li tone, ti jaʼ li Cristoe, jaʼ jun «chʼul mucʼta lum» yuʼun Dios sventa «[ts]pucbeic batel li cʼusitic toj lec la spas [Dios] ti [ikʼatike]» (1 Pedro 2:4, Ch, 5-9; Salmo 118:22; Isaías 8:14; 1 Corintios 10:1-4).
9. ¿Bakʼin ilik li tsobobbail yuʼun Diose?
9 ¿Bakʼin ilik kʼuchaʼal tsobobbail yuʼun yajtsʼaklomtak Cristo li «chʼul mucʼta lum» yuʼun Diose? Jaʼo kʼalal laj yakʼ tal xchʼul espiritu Dios ta stojolal li yajtsʼaklomtak Jesús ti te tsobolik ta Jerusalén ta Pentecostés ta sjabilal 33 ta jkʼakʼaliltike. Ta jlikel noʼoxe, li Pedroe laj yal jun lekil mantal ta stojolal epal judioetik xchiʼuk jyanlumetik ti koʼol xa xchʼunojik xchiʼuk li judioetike. Ep buchʼutik kʼux ta yoʼonton laj yaʼiik li slajel Jesuse, jaʼ yuʼun la sutes yoʼontonik xchiʼuk laj yichʼik voʼ. Jech kʼuchaʼal chal li Vivliae, oxmil krixchanoetik ochik li ta achʼ jchʼiel tsobobbail yuʼun Diose (Hechos 2:1-4, 14, 37-47). Mas xa ep judioetik xchiʼuk jyanlumetike, lik xchʼunik ti maʼuk xa melel stsobobbail Dios li Israel ta voʼnee, ti jaʼ xa steklumal Dios li «Israel [...] ta sventa Diose», jaʼ xkaltik, li yajtsʼaklomtak Cristo ti tʼujbilike (Gálatas 6:16; Hechos 20:28, NM).
10. ¿Kʼuxi tsakal skʼoplal Jesús xchiʼuk li tsobobbail yuʼun Diose?
10 Li Vivliae nopolik noʼox jech chal kʼuchaʼal liʼe: «Jaʼ scʼoplal ti Cristo xchiʼuc ti jchʼunolajeletique», taje jaʼ skʼoplal li Jesús xchiʼuk li buchʼutik tʼujbilike. Li Jesuse jaʼ Jolil ta tsobobbail yuʼun li yajtsʼaklomtak ti tʼujbilike. Li Pabloe laj yal ti «jaʼ Jolil icʼot yuʼun scotol li steclumal Diose. Jaʼ sbecʼtal icʼot li steclumale» (Efesios 1:22, 23, Ch; 5:23, 32; Colosenses 1:18, 24). Li avie, jutuk xa tajmek komemik ta Balumil li buchʼutik tʼujbilik li ta tsobobbail taje. Tana un, jchʼunojtik ta melel ti Jesuse, li Jolil yuʼunike, skʼanoj tajmek jech kʼuchaʼal chal ta Efesios 5:25: «Scʼanoj steclumal li Cristoe, yuʼun laj yacʼ sba ta milel ta scoj». Skʼanoj tajmek li tsobobbaile, yuʼun jech kʼuchaʼal la spas stuk kʼalal liʼ toʼox oy ta Balumile, yakʼojbeik yipal ta yakʼbel «smoton Dios [...] ti [chichʼik] ta muqʼue, ti chlocʼ ta [ye]ic ti jaʼ [Y]ajval[i]que» (Hebreos 13:15).
Yantik smelolal li jpʼel kʼop tsobobbaile
11. ¿Kʼusi li xchibal smelolal li jpʼel kʼop tsobobbail li ta Tsʼibetik ta Griego Kʼope?
11 Bateltike, li jpʼel kʼop tsobobbail ta Vivliae maʼuk chalbe skʼoplal skotol li 144,000 ti jaʼik li «steclumal [o tsobobbail yuʼun] Diose», moʼoj, jaʼ chichʼ tunesel kʼalal chichʼ albel skʼoplal junantik o jayvoʼik noʼoxe . Jech kʼuchaʼal liʼe, li Pabloe xi la stsʼibabe batel jtsop jchʼunolajeletike: «Mu me bochʼo xbolib yoʼnton avuʼunic, me judío, me yanlum cristiano [jgriegoetik], o me steclumal Dios», xi (1 Corintios 10:32). Melel onoʼox, mi oy junuk jchʼunolajel ti chopol stalelal li ta voʼneal Corintoe, xuʼ tspʼosi yok ta mantal yuʼun jun xchiʼil. Pe ¿mi xuʼ to van tspʼosibe yok ta mantal skotol jgriegoetik, judioetik o li buchʼutik tʼujbilik ta skʼakʼalil taje xchiʼuk kʼalal to liʼ ta jkʼakʼaliltike? Moʼoj ta melel. Jech oxal chaʼa, li ta versikulo taje, li jpʼel kʼop «steclumal Dios» ti xie, yaʼeluke jaʼ chalbe skʼoplal yajtsʼaklomtak Cristo ti kuxulik ta buuk noʼox kʼakʼale. Jaʼ yuʼun xuʼ xkaltik ti Diose tsbeiltas, tskolta o chakʼbe bendision li tsobobbaile, ti jaʼ jech chkalbetik-o skʼoplal skotol li yajtsʼaklomtak Cristo ti kuxulik ta buuk noʼox kʼakʼale, manchuk mi buyuk noʼox oyik. O xuʼ van chkalbetik skʼoplal li muyubajel xchiʼuk lekilal ti oy ta tsobobbail yuʼun Dios ta jkʼakʼaliltike, ti jaʼ jech-o chkalbetik skʼoplal skotol yajtsʼaklomtak Cristoe.
12. ¿Kʼusi yoxibal smelolal ta Vivlia li jpʼel kʼop tsobobbaile?
12 Li yoxibal smelolal kʼuyelan chichʼ tunesel ta Vivlia li jpʼel kʼop tsobobbaile jaʼ li bu chalbe skʼoplal skotol yajtsʼaklomtak Cristo ti oyik ta jvokʼ lume. Jech kʼuchaʼal chal liʼe: «Ipaj svocolic li jujutsob jchʼunolajeletic [o «li tsobobbail», NM] ta scotol Judea banamil, ta Galilea banamil, xchiʼuc ta Samaria banamile» (Hechos 9:31). Jech, oy jaytsop jchʼunolajeletik li ta osil taje, pe skotolik laj yichʼik biiltasel kʼuchaʼal «tsobobbail». Ta sventa ti kʼuyepal laj yichʼik voʼ ta Pentecostés ta sjabilal 33 xchiʼuk ta tsʼakal jutuke, oy srasonal ta nopel chaʼa ti maʼuk noʼox jun tsobobbail oy li ta Jerusalén xchiʼuk li ta sjoylejale (Hechos 2:41, 46, 47; 4:4; 6:1, 7). Li Herodes Agripa I, ajvalilaj ta Judea jaʼ to ti kʼalal cham ta sjabilal 44. Jech oxal chaʼa, jamal ta aʼibel smelolal ti ta sjabilal 50 oy xaʼox jayibuk tsobobbailetik li ta jvokʼ osil taje, jech kʼuchaʼal chal 1 Tesalonicenses 2:14. Jaʼ yuʼun, kʼalal chal Vivlia ti lik «yutsʼintabe jayibuc steclumal» Dios li Herodese, xuʼ van jaʼ chalbe skʼoplal li jujutsop jchʼunolajeletik ti tstsob sbaik ta Jerusalene (Hechos 12:1).
13. ¿Kʼusi li xchanibal smelolal li jpʼel kʼop tsobobbail ta Vivlia ti mas chichʼ tunesele?
13 Li xchanibal smelolal xchiʼuk ti mas chichʼ tunesel li jpʼel kʼop tsobobbaile, jaʼ li bu chalbe skʼoplal skotol yajtsʼaklomtak Cristo ta jun tsobobbail ta jun jteklume, manchuk mi ta jpʼej na tstsob sbaik. Li Pabloe la stunes chib velta li jpʼel kʼop «jujun tsobobbail ta Galacia [balumil]» ti xie, sventa chalbe skʼoplal li tsobobbailetik ti oy ta osil taje, ti jaʼ yosilal Romae. Ta Antioquía, jech kʼuchaʼal ta Derbe, ta Listra xchiʼuk ta Iconioe oy tsobobbailetik ti bu laj yichʼan biiltasel moletik o jkʼelvanejetik ti spas xaʼox yuʼunik li kʼusitik skʼan pasele (1 Corintios 16:1, Ch; Gálatas 1:2, Ch; Hechos 14:19-23). Li ta Vivliae, skotol taje laj yichʼ biiltasel kʼuchaʼal «steclumal [o stsobobbail Dios]» (1 Corintios 11:16; 2 Tesalonicenses 1:4).
14. ¿Kʼusi chkʼot ta nopel kuʼuntik ta sventa ti kʼu yelan chichʼ tunesel li jpʼel kʼop tsobobbail ta jlom tekstoetik ta Vivliae?
14 Oy bu jlom xtoke, ta stsob sbaik ta naetik uni jujutsop yajtsʼaklomtak Cristo, akʼo mi jech, tsobobbail chichʼ biiltasel ek. Taje jaʼ jech chakʼ kiltik li buchʼutik tstsob toʼox sbaik ta sna Áquila xchiʼuk Priscilae, Ninfa xchiʼuk Filemón (Romanos 16:3-5; Colosenses 4:15; Filemón 2). Jech oxal chaʼa, li tsobobbailetik avi ti toj kʼoxike xchiʼuk ti tstsob van sbaik ta jpʼejuk nae xuʼ spat yoʼontonik. Jech kʼuchaʼal la xchʼam li kʼox tsobobbailetik ta baʼyel siglo li Jeovae, ta xchʼam ek li ta jkʼakʼaliltike xchiʼuk chakʼbe s-espiritu.
Li tsobobbailetike tskʼupil kʼoptaik li Jeovae
15. ¿Kʼusi yabtel ivinaj li chʼul espiritu ta jlom tsobobbailetik ta baʼyel sigloe?
15 Kilojtik xa ti kʼot ta pasel yuʼun Jesús li kʼusi chal Salmo 22:22 ti la skʼupil kʼopta Dios ta tsobobbaile (Hebreos 2:12). Li tukʼil yajtsʼaklomtake jaʼ jech skʼan spasik ek. Li ta baʼyel siglo kʼalal laj yichʼik tʼujel yuʼun chʼul espiritu sventa chkʼotik ta xnichʼnabtak Dios xchiʼuk sventa chkʼotik ta xchiʼiltak ta vokʼel Cristo li melel yajtsʼaklomtak Jesuse, oy buchʼutik akʼbat smotonik yuʼun chʼul espiritu ti koltaatik ta spasel kʼusitik labal sbae. Li kʼusi akʼbatik yuʼun li espiritue, jaʼ ti oy spʼijil chkʼopojike o ti oy yojtikinobil yuʼunike, ti xuʼ chpoxtavanike, ti xuʼ chalik albil kʼopetike o ti xuʼ chkʼopojik ta yantik kʼopetik ti mu toʼox snaʼike (1 Corintios 12:4-11).
16. ¿Kʼusi la stu li matanaletik ti chakʼ chʼul espiritue?
16 Ta sventa ti chkʼopojik ta yantik kʼopetike, xi laj yal li Pabloe: «Chijqʼuejin ta yan cʼop ta sventa li Chʼul Espíritue xchiʼuc chijqʼuejin ta jcʼoptic noxtoc», xi (1 Corintios 14:15, Achʼ Testamento, ta skʼop Chamula). Snaʼoj ti muʼyuk kʼusi chchanik li yantik mi mu xaʼibeik smelolale. Ta sventa ti oy ta yoʼonton tskʼupil kʼopta Jeova li ta tsobobbaile, xi laj yalbe li buchʼutik akʼbil smotonik yuʼun li espiritue: «Cʼanic ti jaʼ acʼo ataic li matanal sventa tstsatsub ta stojol Dios li jchʼunolajeletique», taje jaʼ laj yalbe skʼoplal li tsobobbail ti bu chakʼik ta ilel li matanal taje (1 Corintios 14:4, 5, 12, 23). Li Pabloe oy ta yoʼonton skotol li tsobobbailetike, yuʼun snaʼoj ti ep kʼutik yelan xuʼ tskʼupil kʼoptaik Dios te li yajtsʼaklomtak Cristoe.
17. ¿Kʼusi xuʼ jchʼuntik ta melel ta sventa li jujun tsobobbaile?
17 Li Jeovae yakal-o tstunes xchiʼuk tskolta li tsobobbail yuʼune. Yakʼojbe sbendision li jtsop yajtsʼaklomtak Cristo ti tʼujbilik ti liʼ to oyik ta Balumile. Taje te chvinaj-o li ta epal veʼlil ta mantal ti tskʼupin li steklumal Diose (Lucas 12:42). Chakʼbe bendision skotol li ermanoetik ta spʼejel Balumile xchiʼuk li jujun tsobobbail ta lumetike, ti bu ta jkʼupil kʼoptatik li Jpasvanej kuʼuntik ta sventa li kʼusitik ta jpastike xchiʼuk kʼalal chkal jlekil loʼiltik tee. Te chkichʼtik chanubtasel xchiʼuk chapanel sventa ta jmuyubtatik Dios ta buyuk noʼox, manchuk mi muʼyuk batsʼi te oyutik li ta tsobobbaile.
18, 19. ¿Kʼusi oy ta yoʼontonik spasel li yajtsʼaklomtak Cristo ti chichʼik ta mukʼ Dios ta jujun tsobobbaile?
18 Jvules ta joltik li kʼusi laj yalbe batel yajtsʼaklomtak Cristo ta tsobobbail yuʼun Filipos ta Macedonia li jtakbol Pabloe: «Jech ta jcʼanbe ep vocol Dios ti [...] jaʼ acʼo apasic li cʼusitic tucʼ ta pasele, jaʼ ta sventa Jesucristo xuʼ avuʼunic, jech ch-ichʼat ta mucʼ, jech lec chbat scʼoplal avuʼunic li Diose». Taje jaʼ smelolal ti chavalbe xchʼunel avoʼonton ta stojolal Jesús xchiʼuk li kʼupil sba spatobil avoʼonton li buchʼutik maʼuk yajtsʼaklomtak Cristoe (Filipenses 1:9-11; 3:8-11). Jech oxal chaʼa, li Pabloe xi laj yalbe akʼo spasik li yermanotake: «Jech tscʼan scotol cʼacʼal acʼo calbetic slequilal Dios ta sventa li Jesucristoe. Jaʼuc smoton Dios chcʼot cuʼuntic ti chquichʼtic ta muqʼue, ti chlocʼ ta quetic ti jaʼ Cajvaltique», xi (Hebreos 13:15).
19 ¿Mi xa muyubaj ta skʼupil kʼoptael Jeova jech kʼuchaʼal la spas Jesús «ti bu tstsob sbaique», xchiʼuk ti chavalbe smukʼulal Jeova ta stojolal li buchʼutik mu to xojtikinik mi jaʼuk chichʼik ta mukʼe? (Hebreos 2:12; Romanos 15:9-11.) Maʼ ti xkaltike, li stakʼobile jaʼ te chvinaj ti kʼusi ta jnoptik ta sventa li yabtel jtsobobbailtik li ta kʼusitik tskʼan tspas li Diose. Li ta yan xchanobile ta jkʼeltik kʼuxi ta sbeiltas xchiʼuk ta stunes tsobobbailetik li Jeovae xchiʼuk kʼusi yabtel li ta jkuxlejaltike.
[Tsʼibetik ta yok vun]
a Li Vivliaetik ta tsotsile, jeltostik kʼuyelan tsjelubtasik li jpʼel kʼop tsobobbail ta hebreo xchiʼuk ta griego kʼope, jech kʼuchaʼal liʼe: «Lumetik o epal lumetik», «tstsob sbaik», «tsobobbail o tsobajel», «mukʼtikil lumetik», «steklumal Dios», «xnichʼnabtak Dios», «jchʼunolajeletik», «mukʼta tsobajel», «jujutsob jchʼunolajeletik», xchiʼuk jechtik kʼuchaʼal taje. Pe li sbatsʼi melolal li ta kʼop ti laj yichʼ tsʼibael ti chichʼ albel skʼoplal li ta xchanobil liʼe jaʼ: jtsop krixchanoetik stsoboj sbaik ti oy kʼusi tspasike.
¿Xvul ta joltik?
• ¿Kʼuxi ayan li «steclumal [o stsobobbail Dios]» ti jaʼik li yajtsʼaklomtak Cristo ti tʼujbilike?
• ¿Kʼusitik yan oxib smelolal ta Vivlia li jpʼel kʼop tsobobbaile?
• Li David, Jesús xchiʼuk li jchʼunolajeletik ta baʼyel sigloe, ¿kʼusi oy ta yoʼonton la spasik ta tsobobbail, xchiʼuk kʼusi tstij-o koʼontontik ta spasel taje?
[Lokʼol ta pajina 8]
Li Jesuse kʼot kʼuchaʼal ton ta slikeb tsobobbail, ¿pe bu junukal tsobobbail taje?
[Lokʼol ta pajina 9]
Li jujutsop yajtsʼaklomtak Cristo ta jujun lume jaʼik li tsobobbailetik yuʼun Diose
[Lokʼol ta pajina 10]
Jech kʼuchaʼal li ermanoetik ta Benine, jkʼupil kʼoptatik Jeova ta stojolal li krixchanoetik ti stsoboj sbaike