Li sKʼop Jeovae kuxul

Li kʼusi mas tsotsik skʼoplal ta slivroal Daniel

«DANIEL jaʼ jun livro ta Vivlia ti toj kʼupil sbae», xi laj yal Holman Illustrated Bible Dictionary. «Li jujukʼol spajinaile noj ta jyalel ta meleletik ti muʼyuk spajebe.» Li sloʼil Daniele lik ta sjabilal 618 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike, jaʼo kʼalal bat setu Jerusalén li ajvalil Nabucodonosor ta Babilonia xchiʼuk li yajsoltarotake. Li ajvalile laj yikʼ batel ta Babilonia «jayibuc judaetic» (Daniel 1:1-3). Li buchʼutik ikʼbilik batele te li Daniel eke, ti naka to chex kereme. Kʼalal tsuts li sloʼile, li j-alkʼope yichʼoj xaʼox van 100 jabil xchiʼuk te to oy ta Babilonia. Taje jaʼo kʼalal xi albat ta melel yuʼun li Diose: «Jun avoʼnton chacux. Tsʼacal chatots sventa chavichʼ li amoton ta slajebal cʼacʼale», x-utat (Daniel 12:13).

Li Daniele jaʼ la stsʼiba li livro ti yichʼoj sbie, li sbavokʼale xkoʼolaj kʼuchaʼal jaʼ noʼox tsloʼilta li kʼusitik chkʼotanuk ta pasele xchiʼuk la stsak ta venta li yorailtak ti kʼalal kʼotanuk ta pasele. Li ta xchaʼvokʼale, jaʼ xa la stsak sba ta venta stuk ti kʼuyelan la stsʼibae. Li livro liʼe yichʼoj talel albil kʼopetik ti chalbe skʼoplal kʼuyelan chmuy xchiʼuk kʼuyelan tstsʼuj li mukʼta tsatsal lumetike, chalbe skʼoplal xtok yorail svuleb Mesías xchiʼuk albil kʼopetik ti chal kʼusitik chkʼotanuk ta pasel ta jkʼakʼaliltike.a Jech xtok, li mol j-alkʼope tsloʼilta jun chibuk li kʼusitik echʼ ti kʼu sjalil ikuxie, ti jaʼ tstij koʼontontik jkotoltik sventa tukʼ-o oyukutik ta stojolal li Diose. Ta melel, li yaʼyej Daniele kuxul xchiʼuk oy stsatsal (Hebreos 4:12).

¿KʼUSITIK TA JCHANTIK LI TA LOʼILETIK TI TSAKBILIK TA VENTA YORAILTAK KʼALAL KʼOTANUK TA PASELE?

(Daniel 1:1-6:28)

Li ta sjabilal 617, li Daniele kʼot ta snail pasobmantal ta Babilonia xchiʼuk oxvoʼ yamigotak, jaʼ Sadrac, Mesac xchiʼuk Abed-nego. Manchuk mi oxib jabil laj yichʼik chanubtasel xchiʼuk akʼbat yojtikinik stalelalik li jbabiloniaetike, tukʼ-o laj yakʼ sbaik ta stojolal li Diose. Kʼalal jelav vaxakib jabile, li Nabucodonosore labal sba kʼusi la xvaychinta ti mu xvul ta sjole. Li Daniele baʼyel la svulesbe ta sjol li xvayiche vaʼun lik yalbe li kʼusi skʼan xale. Jech taje, li ajvalile tijbat-o yoʼonton sventa tsta ta naʼel ti Jeovae «jaʼ Dios yuʼun li yantic diosetique, [ti] jaʼ Ajvalil yuʼun li mucʼtic ajvaliletique; [ti] jaʼ chacʼ ta ilel li cʼusi muʼyuc bochʼo snaʼe» (Daniel 2:47). Pe xvinaj ti anil chʼay ta sjol li kʼusi laj yal Nabucodonosore. Kʼalal mu skʼan [x]ichʼic [...] ta mucʼ li mucʼta locʼom» li oxvoʼ yamigotak Daniele, li ajvalile laj yakʼ mantal ti «acʼo stiqʼuic ochel ta horno ti batsʼi echʼem tsanbil scʼacʼale», pe li melel Diose la spojan lokʼel. Ta skoj li chʼul koltael taje, li ajvalile jech sujat ta stael ta naʼel ti «muʼyuc [...] yan dios xuʼ yuʼun chcoltavan jech chac cʼu chaʼal li Dios leʼe» (Daniel 3:29).

Li ajvalil Nabucodonosore oy kʼusi la xvaychin noxtok ti tsots tajmek smelolale: li avie laj yil jpets teʼ ti batsʼi nat chʼieme xchiʼuk ti tsʼetbile. Li teʼ liʼe laj yichʼ akʼbel xchuk sventa mu xchʼi yan velta. Li vaychile —ti jaʼ Daniel laj yal xtok li kʼusi skʼan xale— lik kʼotuk ta pasel kʼalal lik chʼayuk snopben li ajvalile xchiʼuk kʼalal lekub xaʼoxe. Kʼalal echʼ xaʼox jaylajunebuk jabile, li ajvalil Belsasare la spas jun mukʼta kʼin sventa li bankilaletik ti bu kʼalal sventainoje xchiʼuk, ta sbolil, la stunes li vasoetik ti laj yichʼ lokʼesel ta xchʼulna Jeovae. Li akʼobal taje, laj ta milel li Belsasare, vaʼun jaʼ och ta ajvalil li Darioe (Daniel 5:30, 31). Kʼalal jaʼ xaʼox ajvalil li Darioe, li j-alkʼop Daniele —ti mas xaʼox ta 90 sjabilale— mas la sta ilbajinel yuʼun jlom mero bankilaletik ti la snopik xtok kʼuyelan ta smilike. Manchuk mi jech, li Jeovae la skolta sventa «muc xlaj ta tiʼel ta leonetic» (Daniel 6:27).

Sjakʼobiltak chlokʼ ta Vivlia ti chichʼ takʼele:

1:11-15. ¿Mi jaʼ lekubtasbat-o satik yuʼun li itajetik la slajesik li chanib judío keremetike? Maʼuk, maʼuk ta skoj taje. Muʼyuk jtosuk veʼlil xuʼ jech xjelvan ta lajuneb noʼox kʼakʼal. Taje jaʼ kʼot ta pasel yuʼun Jeova, ti jaʼ laj yakʼbe sbendision li chanvoʼ keremetik ti la spat yoʼontonik ta stojolale (Proverbios 10:22).

2:1. ¿Bakʼin la xvaychin mukʼta lokʼol li Nabucodonosore? Jech kʼuchaʼal chal li loʼile, liʼe kʼot ta pasel ta «xchibal jabil yochel ta ajvalilal li Nabucodonosore», ti jaʼ och ta ajvalil ta jabil 624. Jech oxal, li xchibal jabil yochel ta ajvalile jaʼ ta 623. Pe li jabil taje, li Daniele mu toʼox teuk ta Babilonia sventa chalbe smelolal li vaychile, yuʼun skʼan toʼox jayibuk jabiletik sventa xichʼ setuel li lum Judae. Jech oxal chaʼa, li «xchibal jabil» xie, skʼan xlik yichʼ chapel ta 607 kʼalal la sjines Jerusalén li ajvalil ta Babiloniae xchiʼuk och kʼuchaʼal achʼ ajvalil sventa spʼejel balumil.

2:32, 39. ¿Kʼuxi ti mu sta jech stsatsal li ajvalil ta «saquil taqʼuin» kuchaʼal li ajvalil ta «cʼanal taqʼuin[e]», xchiʼuk kʼuxi ti mu sta jech stsatsal li ajvalil ta «bronce» kʼuchaʼal li ajvalil ta «saquil taqʼuin[e]»? Li ajvalil yuʼun Medopersiae (ti jaʼ skʼoplal li jvokʼ sakil takʼine) mu sta jech stsatsal kʼuchaʼal Babilonia (li jolil ta kʼanal takʼine), ta skoj ti jaʼ noʼox akʼbat slajes li ajvalilal Judae. Pe li Greciae (ti jaʼ skʼoplal li bronsee) jaʼ och ta xkʼexol li Medopersiae, pe mu sta jech stsatsal la sta, jech kʼuchaʼal ti jaʼ mas tsalbil to xkom li «bronce[e]» ti jaʼ mas tsots li «saquil taqʼuin[e]». Jech ta melel, mas ep yosilal smakoj li Ajvalilal ta Greciae, pe jaʼ Medopersia —maʼuk Grecia— ti buchʼu la skolta lokʼel ta Babilonia li slumal Dios kʼalal te ikʼbilik toʼox batele.

4:8, 9. Li Daniele, ¿mi och kʼuchaʼal jun pale ti chtʼunvane, jaʼ xkaltik, ti och ta pas majiae? Moʼoj. Li jpʼel kʼop jtʼunvanej, jaʼ xkaltik, jpas majia, xie, jaʼ noʼox chalbe skʼoplal li yabtel staoj Daniel kʼuchaʼal jun «banquilal jpasmantal [...] yuʼunic scotol li bijil viniquetic te ta Babiloniae» (Daniel 2:48).

4:10, 11, 20-22. ¿Kʼusi skʼoplal li «jpets teʼ [...] batsʼi nat chʼiem» ti laj yil ta xvayich li Nabucodonosore? Ta baʼyele, li jpets teʼ ti batsʼi nat chʼieme, jaʼ chalbe skʼoplal Nabucodonosor kʼalal jaʼ ajvalil toʼox ta jun mukʼta tsatsal lume. Pe ta skoj ti chkʼot «cʼalal to ta stiʼiltac banamil» li ajvalilal tspase, li teʼ taje oy to kʼusi yan skʼan xal ti mas to tsots skʼoplale. Ta skoj ti tsnitbe skʼoplal ajvalilal tspas ta balumil li «Bochʼo te oy ta [vinajel]» li vaychil chal ta Daniel 4:17, xuʼ xkaltik ti teʼ taje jaʼ skʼoplal xtok li ajvalilal tspas Jeova ta vinajel-balumile, pe jaʼ mas li ajvalilal yuʼun ta Balumile. Jech oxal li vaychile oy chib smelolal: li june jaʼ li ajvalilal yuʼun Nabucodonosore, li yane jaʼ skʼoplal li ajvalilal yuʼun Jeovae.

4:16, 23, 25, 32, 33. ¿Kʼu yepal jalij li «vucub jabil[e]»? Ta stojolal li ajvalil Nabucodonosore, li «vucub jabil» taje jaʼ vukub jabil ta melel ti yichʼoj 360 kʼakʼal ta jujune, ti jaʼ 2,520 kʼakʼale. Li ta smukʼta kʼoteb ta pasel li albil kʼop ti chal «vucub jabil[e]» jaʼ skʼan xal 2,520 jabil (Ezequiel 4:6, 7). Taje lik talel kʼalal laj yichʼ jinesel Jerusalén ta 607 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike, vaʼun tsuts kʼalal och ta yabtel Jesús te ta vinajel ta sjabilal 1914 ta jkʼakʼaliltike (Lucas 21:24).

6:6-10. Ta skoj ti mu persauk vaʼal, kejel, nijil o yan kʼuyelan chichʼ kʼoponel li Jeovae, ¿mi mu van jaʼuk lek jechuk ti ta nakʼal la spas orasion Daniel kʼalal lokʼ mantal ti 30 kʼakʼal mu xichʼ pasel orasione? Skotol krixchanoetik snaʼojik ti nopen xaʼi oxib velta ta kʼakʼal tspas orasion li Daniele. Jech oxal, li yajkontratake tal ta sjolik snopel ti akʼo yichʼ pasel jun mantal sventa muʼyuk buchʼu spas orasione. Ti lajuk sjel kʼuyelan nopem onoʼox spasel li Daniele, yikʼaluk van laj yakʼ ta ilel jechuk ti yakal xaʼox chikta komel li mantaletik chakʼ ta xkuxlejale xchiʼuk ti mu xa bu lek chichʼ ta mukʼ li Jeovae.

Kʼusitik xuʼ jchantik:

1:3-8. Ti vaʼ tukʼ laj yakʼ sbaik ta stojolal Jeova li Daniel xchiʼuk li xchiʼiltake, chakʼ ta ilel ti lek ichanubtasvanik ta mantal li stot smeʼike. Li totil-meʼiletik ti jaʼ yajtsʼaklom Cristoe, kʼalal jaʼ baʼyel chakʼ ta xkuxlejalik li abtelaletik ta sventa mantale xchiʼuk chchanubtasik sventa jech akʼo spas li yalab xnichʼnabike, jaʼ jech mas kʼun chaʼiik stsalel li prevaetik o vokoliletik tstaik li ta chanob vune o ta buyuk noʼox jotukale.

1:10-12. Li Daniele laj yaʼibe smelolal ti kʼu yuʼun ta xiʼta ajvalil «li banquilal jʼabtel yuʼun ajvalile», jech oxal muʼyuk sujvan ta spasel li kʼusi ox tskʼane. Jaʼ yuʼun jaʼ la skʼopon li «yajʼabtel ajvalile», ta skoj ti jaʼ bikʼit jutuk yabtele, xuʼ xlokʼ ta yoʼonton spasel li kʼusitik chkʼanbat yuʼun krixchanoetike. Jech oxal, kʼalal ta jnuptantik vokoliletike jchanbetik ti kʼuyelan tojob spasel li Daniele, ti kʼuyelan laj yakʼ ta ilel spʼijile xchiʼuk ti lek laj yaʼibe smelolale.

2:29, 30. Jech kʼuchaʼal la spas li Daniele, jaʼuk me koliyal xkalbetik Jeova ta skoj li kʼusitik jchanojtik ta Vivliae. Mi ep xa xkojtikintike, mi jnaʼtik xa spasel kʼusitikuk o ti lek xa jtalelaltike kaltik ti jaʼ koliyal li Jeovae.

3:16-18. Ti lajuk slajesik li kʼusi albat akʼo slajesik li oxvoʼ j-hebreoetike, mu xa xuʼ la spoj sbaik jechuk ta stojolal li yan kʼusitik tsots albatik yuʼun ajvalil Nabucodonosore. Kakʼbetik yipal ek sventa «tucʼuc scotol ti cʼusi ta [jpastike]» (1 Timoteo 3:11)

4:24-27. Sventa chkakʼtik ta ojtikinel li aʼyejetik sventa Ajvalilal yuʼun Diose —ti te snitojbe skʼoplal li mantaletik ti chal chchapanvan li Diose— skʼan tsots koʼontontik xchiʼuk oyuk xchʼunel koʼontontik. Taje jech la spas Daniel kʼalal laj yakʼbe ta ojtikinel Nabucodonosor skotol li kʼusitik chkʼot ta pasele xchiʼuk li kʼusitik xuʼ spas sventa «jun [y]oʼnton ta [x]cuxie».

5:30, 31. Li «loʼil [...] sventa [snaʼleal] li ajvalil ta Babiloniae» ta melel ikʼot ta pasel (Isaías 14:3, 4, 12-15). Satanás, ti toj jtoyba ek kʼuchaʼal li voʼneal ajvaliletik ti yutsʼ yalal noʼox sbaik ch-ajvalilajik ta Babiloniae, kʼexlal sba ti kʼuyelan ta xlaj eke (Daniel 4:30; 5:2-4, 23).

¿KʼUSITIK CHAKʼ TA NAʼEL LI KʼUSITIK LAJ YIL TA XVAYICH DANIELE?

(Daniel 7:1-12:13)

Daniel —ti yichʼoj xa mas ta 70 jabile— laj yil ta sba velta jun vaychil ta sjabilal 553. Li Daniele laj yil chankot mukʼtik chonbolometik ti jaʼ chalbe smelol mukʼta tsatsal lumetik ti tsjelolan sbaik kʼalal to liʼ ta jkʼakʼaliltike. Ta yan xvayiche, laj yil «oy Bochʼo chyal tal ta toc ta vinajel xcoʼlaj xchiʼuc cristiano yilel» ti laj yichʼ akʼbel yabtel ti «mu xlaj scʼoplal o[e]» (Daniel 7:13, 14). Kʼalal echʼ chib jabile laj yil jun xvayich xtok ti snitojbe skʼoplal Medopersia, Grecia xchiʼuk li buchʼu chkʼot ta «jun ajvalil ti xibal sba ta kʼelel sate» (Daniel 8:23, NM).

Jaʼ xa ta sjabilal 539. Li Babiloniae tsʼujem xa, Darío ti likem ta Mediae jaʼ ochem ta ajvalil ta yosilal Caldea. Li Daniele yakal ta skʼopon Jeova ta sventa ti chchaʼsutik batel ta slumalik bu vokʼik li judioetike, kʼalal mu to xlaj li s-orasione, li Jeovae la stak talel jun anjel, Gabriel sbi, sventa chakʼbe lek spʼijil xchiʼuk sventa tsjambe lek sjol yoʼonton ta sventa li Mesiase (Daniel 9:20-25). Oyutik ta jun kʼakʼal li ta kʼu sjalil smakoj li jabil 536 kʼalal ta 535. Sutik xa batel ta Jerusalén uni jvokʼ judioetik, pe la sta yajkontraik ti mu skʼanik xichʼ chaʼvaʼanel li chʼulnae. Ta skoj taje, lik yat-o yoʼonton li Daniele, vaʼun ta sjunul yoʼonton lik skʼopon Jeova. Aʼibat li skʼope, jech oxal li Jeovae la stakbe tal jun anjel ti mukʼ staoj yabtele sventa tstsatsubtas xchiʼuk tspatbe yoʼonton li Daniele. Li anjele laj yakʼbe snaʼ jun albil kʼop ti chalbe skʼoplal kʼuyelan tstsak sbaik ta kʼop li ajvalil ta norte xchiʼuk li ajvalil ta sur sventa xvinaj buchʼu mas mukʼ ta xchaʼvoʼalike. Li kʼop taje te lik talel kʼalal ipas ta chanvokʼ li ajvalilal yuʼun Alejandro Magnoe, ti la svokʼbe sbaik li bankilal yajsoltarotake, xchiʼuk jalij to kʼalal «chlic [...] Miguel», li bankilal j-almantale (Daniel 12:1).

Sjakʼobil chlokʼ ta Vivlia ti chichʼ takʼele:

8:9. ¿Kʼusi jaʼ skʼoplal li «lequil banamil[e]»? Li jpʼel kʼop «lequil banamil», xie, jaʼ chalbe skʼoplal ti kʼuyelan oyik ta Balumil li buchʼutik chbatik ta vinajel kʼalal jaʼo ochemik ta ajvalilal li mukʼta tsatsal lumetik Gran Bretaña xchiʼuk Estados Unidose.

8:25. ¿Buchʼu jaʼ li «Ajvalil yuʼun ajvaliletique»? Li jpʼel kʼop hebreo Sar, ti jelubtasbil kʼuchaʼal «ajvalil» ta Vivlia ta tsotsile, jaʼ skʼan xal «bankilal» o «jolil». Li biil «Ajvalil yuʼun ajvalileti[c]», ti xi li ta versikulo liʼe, jaʼ skʼoplal Jeova Dios, li Bankilal yuʼun skotol li anjeletike, ti te kapal ek li Miguele (Daniel 10:13).

9:27, NM. ¿Kʼusi tratoal «sventa ep [buchʼutik]» ti «te oy-o» kʼalal to ta slajebal 70 xemana, ti jaʼ 490 jabil ta albil kʼop, ti jaʼ kʼot ta sjabilal 36 ta jkʼakʼaliltike? Mu jaʼuk li trato la spas Jeova xchiʼuk li j-israeletike, yuʼun liʼe ilaj skʼoplal kʼalal cham Jesús ta sjabilal 33 ta jkʼakʼaliltike. Jaʼ chichʼ albel skʼoplal li trato la spas Jeova xchiʼuk Abrahame, ti te oy-o sventa li batsʼi Israel kʼalal to ta sjabilal 36 ta jkʼakʼaliltike. Yuʼun lek ilatik yuʼun Jeova li judioetik kʼalal to ta sjabilal taje ta skoj ti jaʼik snitilultak Abrahame. Li mantale muʼyuk-o lajem skʼoplal ta sventa li «bochʼotic mero Israel chcʼotic ta sventa Diose» (Gálatas 3:7-9, 14-18, 29; 6:16).

Kʼusitik xuʼ jchantik:

9:1-23; 10:11. Ta skoj ti bikʼit xaʼi sbae, ti lek chichʼ ta mukʼ Diose, ti lek xaʼi chanune xchiʼuk ti nopem spasel orasion li Daniele «toj lec cʼanbilot» x-utat. Ti jech stalelal taje jaʼ li kʼusitik koltaat Daniel sventa tukʼ-o cham ta stojolal li Diose. Jechuk me xlokʼ ta koʼontontik xchanbel ek li stalelale.

9:17-19. Kʼalal ta jkʼantik ti akʼo taluk li achʼ balumil yuʼun Diose, ti bu «puru tucʼ xa cʼusitic te oye», ¿kʼusi van skʼan tstij koʼontontik ta skʼanel? ¿Mi jaʼ van ti ta jkʼantik ti akʼo xchʼay li at-oʼontone xchiʼuk jvokoltike, o mi jaʼ van ti akʼo yichʼ sakubtasbel sbi li Diose xchiʼuk ti xichʼ naʼel ti jaʼ noʼox stuk xuʼ spasvan ta mantale?

10:9-11, 18, 19. Jech kʼuchaʼal la pas li anjel ti takat batel ta stojolal li Daniele, skʼan lek jkʼopontik xchiʼuk jtsatsubtastik li kermanotaktike, lokʼuk ta koʼontontik xchiʼuk kalbetik kʼusitik xuʼ spat-o yoʼontonik.

12:3. Li ta slajebal kʼakʼal avie, «li bochʼotic bijique» —li yajtsʼaklomtak Cristo ti tʼujbil chbatik ta vinajele— ta «[xojobajik] cʼu chaʼal luz», vaʼun jech yikʼojik tal epal krixchanoetik ta tukʼilal ti te skʼoplalik li ta «epal cristianoetic» ta yantic chijetike (Filipenses 2:15, NM; Apocalipsis 7:9; Juan 10:16). Ti buchʼutik tʼujbilike mas to «sacmesanic [...] jech chac cʼu chaʼal cʼanaletic», kʼalal jaʼo yakal li Ajvalilal yuʼun Cristo ta Jmil Jabile. Ta skoltaik Cristo sventa skotol li jchʼun mantaletik ti chnakiik ta Balumile xuʼ lek tsʼakal ta stabeik sbaliltak li pojelal laj yakʼe. Li yan chijetike, skʼan tukʼ-o xkoltavanik xchiʼuk ta sjunul yoʼonton tskoltaik ta abtel li buchʼutik chbatik ta vinajele.

Li Jeovae chakʼbe bendision li buchʼutik ta xiʼtae

Li slivroal Daniele, ¿kʼusi ta xchanubtasutik ta stojolal li Dios yakal chkichʼtik ta mukʼe? Jnoptik li ta albil kʼopetik yichʼoj talel li livroe, ti kʼotemik xa ta pasel jlome xchiʼuk li butik skʼan to xkʼot ta pasele. ¿Mi mu jaʼuk chakʼ ta ilel ti spas yuʼun skotol li kʼusitik chal Jeovae? (Isaías 55:11.)

¿Kʼusi xuʼ jchanbetik Jeova li ta kʼusitik echʼ ta xkuxlejal li Daniel xchiʼuk li oxvoʼ j-hebreoetike? Li ta skeremalike, xchanvoʼalik muʼyuk laj yakʼ xnopesbat xkuxlejalik kʼuchaʼal li ta yosilal Babiloniae, jech oxal «iʼacʼbat lec sbijilic; ijambat lec satic yuʼun Dios ta yotquinel [...] xchiʼuc [ta] chanubtaseletic» (Daniel 1:17). Ta tsʼakale, li Sadrac, Mesac xchiʼuk li Abed-negoe pojatik lokʼel yuʼun yaj-anjel Dios ta jun orno ti ep tsanbil skʼakʼale. Ta slajebale, li Daniele pojat lokʼel li ta xchʼen leonetike. Li kʼusi xuʼ jchantike lek jamal ta aʼiel: ti Jeovae jaʼ jkoltavanej xchiʼuk jchabivanej yuʼun li buchʼutik tspat yoʼontonik ta stojolale xchiʼuk «chacʼbe bendición li bochʼotic yichʼojic ta mucʼ[e]» (Salmo 115:9, 13).

[Tsʼibetik ta yok vun]

[Lokʼol ta pajina 24]

¿Kʼu yuʼun «toj lec cʼanbilot» xi skʼoplal li Daniele?