¿Buchʼu li j-alkʼop Daniele?

Li kʼusi chal Vivliae

Li Daniele jaʼ jun juda j-alkʼop ti lek ojtikinbile, ti kuxi ta sjabilaltik 600 kʼalal muʼyuk talem li Jesukristoe. Akʼbat spʼijil yuʼun Dios yoʼ xalbe smelolal li vaychiletike xchiʼuk akʼbat yil li kʼusitik chkʼot ta pasel ta jelavele. Jech xtok, laj yakʼbe snaʼ kʼusi tstsʼiba li ta slivro ti jaʼ yichʼoj sbie (Daniel 1:17; 2:19).

¿Buchʼu li Daniele?

Te chʼi ta juda, jaʼ li ta ajvalilal ta Jerusalen xchiʼuk ti bu oy li temploe. Li ta sjabilal 617, kʼalal muʼyuk toʼox talem Jesuse, li ajvalil Nabukodonosor ta Babiloniae la stsal li Jerusalene xchiʼuk laj yikʼ batel li viniketik ti lek ojtikinbilike (2 Reyes 24:15; Daniel 1:1). Laj yichʼ ikʼel batel ek li kerem Daniele.

Li Daniel xchi’uk yan keremetike ch-ik’atik batel yu’un soltaroetik ta sna ajvalil ta Babilonia.

Li Daniel xchiʼuk yan keremotike, li Sadrak, Mesak xchiʼuk Abednegoe, laj yichʼik ikʼel batel ta sna ajvalil sventa xichʼik lek chanubtasel xchiʼuk ti x-abtejik ta stojolal ajvalile. Akʼo mi chichʼik sujel sventa spasik li kʼusi skontrainoj kʼusi xchʼunojike, li Daniel xchiʼuk li oxvoʼ yamigotake, tukʼ-o laj yakʼ sbaik ta stojolal Jeova (Daniel 1:3-8). Kʼalal oxib xa ox jabil laj yichʼik chanubtasele, kʼupil kʼoptaatik yuʼun ajvalil Nabukodonosor ta skoj li spʼijilike xchiʼuk ti lek xtojobike. Laj yil ti lajuneb to velta mas xtojobik kʼuchaʼal li paleetik ti xchanojik majiae xchiʼuk li jtʼunoletik ti bu kʼalal sventainoje. Jaʼ yuʼun, laj yal ti te chtunik ta stojole (Daniel 1:18-20).

Te van jayibuk jabil ta tsʼakale, kʼalal mas xa ox ta 90 sjabilal li Daniele ikʼe batel ti bu tspas mantal li ajvalil Belsasar ti jaʼ ch-ajvalilaj ta Babilonia li vaʼ kʼakʼale. La skʼanbe Daniel ti xalbe smelolal li tsʼibetik ti te vinaj ta pakʼbal na ti toj labal sbae. Koliyal ti koltaat yuʼun Diose, li Daniele laj yal ti chlaj ta tsalel Babilonia yuʼun li Medopersiae. Jaʼ Jech kʼot ta pasel: Laj ta tsalel Babilonia li vaʼ akʼobale (Daniel 5:1, 13-31).

Yakal chalbe smelolal Daniel li k’usi ts’ibabil ta pak’bal nae.

Vaʼun, li ajvalil ta Medopersiae laj yakʼbe yabtel Daniel kʼuchaʼal bankilal j-abtel. Li ajvalil Dario taje snopoj to chakʼbe tsots yabtel (Daniel 6:1-3). Lik itʼixajikuk ta stojolal Daniel li yan j-abteletike. Jaʼ yuʼun, tskʼan ox tsmilik, la stikʼik ochel ta xchʼen leonetik. Pe koltaat yuʼun li Jeovae (Daniel 6:4-23). Kʼalal poʼot xa ox xchame laj yakʼ sba ta ilel jun anjel ta stojolal, vaʼun chib to velta xi albate: «Voʼot ti toj lek kʼanbilote» (Daniel 10:11, 19).

Xuʼ xa kʼelbe mas skʼoplal xkuxlej Daniel li ta chib drama ti xi sbie: Daniel: tsots xchʼunel yoʼonton echʼ.

¿Kʼusi yaloj li j˗al˗loʼiletik ta sventa li slivroal Daniele?

Li kʼusi chal Daniele: Li Nabukodonosore la spas jun mukʼ ta lokʼol xchiʼuk laj yal mantal ti xichʼ ichʼel ta mukʼe. Pe li buchʼutik muʼyuk la skʼan la yichʼik ta mukʼe, laj yichʼik jipel ochel ta orno ti xtiltun skʼakʼale (Daniel 3:1-6).

Li kʼusi yaloj j˗al˗loʼiletike: Li Encyclopædia Britannica chal ti oy kʼusitik toj mukʼtik laj spas li ajvalil Nabukodonosore, «maʼuk noʼox sventa xakʼ sba ta ichʼel ta mukʼ, yuʼun jaʼ sventa xichʼ ichʼel ta mukʼ li sdiostak xtoke. Xtoyet laj yal ti jaʼ la ‹la xchanubtas yantik sventa xichʼik ta mukʼ li jecheʼ diosetike›».

Oy kʼusitik tsʼibabil ti yichʼoj tael ta Babilonia ti ep ta velta chal ti oy buchʼutik laj yichʼ milel ta orno ti xtiltun skʼakʼale. Bakʼintike jaʼ jun ajvalil chal mantal ti akʼo jech xichʼ pasele. Jech kʼuchaʼal liʼe, te tsʼibail la staik ti laj yal mantal li ajvalil Nabukodonosor ti akʼo xichʼik milel j-abteletik ta skoj ti muʼyuk laj yichʼik ta mukʼ li diosetik ta Babiloniae. Xi chale: «Lajesik ta j-echʼel, chikʼik, bakubtasik [...] li ta s-orno jpasveʼlile [...], akʼo pasikuk ta chʼail, akʼo xlaj skʼoplalik ta j-echʼel li ta sleb kʼokʼe».a

Li kʼusi chal Daniele: Li ajvalil Nabukodonosore nopolik noʼox xtoyet chalbe skʼoplal li kʼusitik spasojane (Daniel 4:29, 30).

Li kʼusi yaloj j-al-loʼiletike: «Ti kʼu yelan laj yalbe sba skʼoplal li ajvalil Nabukodonosore [...], chakʼ ta ilel ti tsnop ti jaʼ jun tukʼil ajvalile xchiʼuk ti ep kʼusi xuʼ yuʼune».b Jech kʼuchaʼal liʼe, xi la stsʼiba ta jun pakʼbal nae: «La jvaʼan mukʼtik muroetik ta ladriyo ti la jpakʼ ta chapopotee, xkoʼolaj ta mukʼta vitsetik ti mu stakʼ bakʼesele [...]. Lek tsotsik kʼusitik la jvaʼan ta Esajila xchiʼuk Babilonia sventa teuk sbatel osil li ajvalilal kuʼune».c Jutuk mu skotoluk li ladriyo yichʼoj tael ta Babiloniae te tsʼibabil sbi li ajvalil Nabukodonosore.

Li kʼusi chal Daniele: Xi laj yalbe Daniel li ajvalil Belsasare: «Chakʼot ta yoxvoʼal ajvalil ti bu kʼalal jventainoje» (Daniel 5:1, 13-16).

Oy tabil balbal achʼel ta sjabilal 550 kʼalal muʼyuk toʼox talem Jesuse, ti te tsʼibabil sbiik li ajvalil Nabonido xchiʼuk li skerem ti Belsasar sbie.

Li kʼusi yaloj j-al-loʼiletike: Li kʼusitik chal kʼotemik ta pasel ta kapitulo 5 ta slivroal Daniele, jaʼo kʼot ta pasel kʼalal ch-ajvalilaj jun ajvalil ti Nabonido sbie, pe li ajvalil taje muʼyuk mas tey ta Babilonia, yuʼun chkʼotilan tajek ta Arabia. Vaʼun chaʼa, ¿buchʼu ch-ajvalilaj kʼalal muʼyuk te oy ta Babiloniae? Li j-al-loʼil Raymond Philip Dougherty xi chal li ta slivro Nabonidus and Belshazzar: «Oy tabil balbal achʼel ti te tsʼibabil ti jaʼ la chakʼbe sbain ajvalilal sbankilal kerem li Nabonidoe, ti Belsasar sbie. Li Belsasare jaʼ ch-ajvalilaj kʼalal muʼyuk te oy li stote». Li Belsasare laj yalbe Daniel ti xuʼ xkʼot ta yoxvoʼal ajvalile, yuʼun li Nabonido xchiʼuk Belsasare jaʼ li baʼyel chib ajvaliletike.

a Journal of Biblical Literature, vol. 128, num. 2, paj. 279, 284.

b Irving Finkel xchiʼuk Michael Seymour: Babylon—City of Wonders, paj. 17.

c George Barton: Archæology and the Bible, paj. 479.

Yichʼoj tael jpech ladriyo ta Babilonia ti bu tsakal sbi li Nabukodonosore.