Li sKʼop Jeovae kuxul
Li kʼusi mas tsotsik skʼoplal ta slivroal Joel xchiʼuk Amós
LI KʼUSI noʼox laj yal ta sventa stuk li jtsʼibajome jaʼ ti jaʼ la «Joel xnichʼon Petuele» (Joel 1:1). Li Joele muʼyuk mas chalbe skʼoplal yan kʼusitik li ta livro ti jech sbi kʼuchaʼal stuke, jaʼ noʼox mas ta xalbe skʼoplal li yaʼyeje. Taje lek xvinaj ti jeche, yuʼun ti kʼusi ora laj yal li albil kʼope mi jaʼuk xichʼ naʼel lek, persa skʼan xichʼ nopel batel: tetik van laj yal ta sjabilal 820 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike, baluneb jabil kʼalal laj xaʼox yichʼ biiltasel kʼuchaʼal ajvalil ta Judá li Uziase. ¿Kʼu yuʼun muʼyuk laj yalbe sba mas skʼoplal stuk li Joele? Yuʼun van jaʼ tskʼan ti mas xichʼ ichʼel ta venta li aʼyeje, mu jaʼuk li j-akʼ aʼyeje.
Kʼalal yakal ch-ajvalilaj li Uziase, akʼbat yabtel ta j-alkʼop ek li Amose, ti te toʼox nakal ta Judae, ti jaʼ noʼox jun jchabiej chij xchiʼuk jkʼel sat teʼtikal higoetike (Amós 7:14). Li Joele jaʼ j-alkʼop kom ta Judá, pe li Amose takat batel ta snorteal Judá, ti bu oy li lajunvokʼ nitilulal ta Israele. Li slivroal Amose itsuts stsʼibael ta sjabilal 804 —kʼalal sut xaʼox ta Judá li j-alkʼope— xchiʼuk lek kʼun ti kʼuyelan tsʼibabile xchiʼuk lek chakʼ jnoptik ti kʼutik yelan kʼot ta pasele.
«¡AY, JUTUC XA SCʼAN STA SCʼACʼALIL!» ¿KʼU YUʼUN TAJE?
Li Joele laj yil ta xchʼulel epal tsukumetik, pʼilix xchiʼuk kʼulubetik. Li bikʼtal chonetik taje jaʼ skʼoplal epal «soldadoetic ti tsots xuʼ yuʼunic ta jʼechʼele» xchiʼuk «tsatsaquil [...] vinquetic ti mu snaʼ xiʼique» (Joel 1:4; 2:2-7, Ch). Li Joele xi tsvul yoʼontone: «¡Ay, jutuc xa scʼan sta scʼacʼalil chtal yacʼbot atoj amul li Mucʼul Diose! Pero toj xiʼbal sba li scʼacʼalil leʼe, jaʼ jun mucʼta lajel chamel chtal yacʼ li Bochʼo toj echʼem svuʼele», xi (Joel 1:15). Li Jeovae xi tspʼijubtas li jnaklejetik ta Sione: «Sutanic tal ta jtojol ta scotol avoʼntonic», xi. Mi jech ta spasike, li Diose «chlic spasbe perdón li steclumale» xchiʼuk tslokʼes batel ta nom «li cʼulubetic iliquic tal ta nortee». Pe yoʼ to mu xtal li smukʼta kʼakʼalil Jeovae baʼyel chal ti kʼusi ta spase: «Ta xcacʼ tal espíritu cuʼun ta stojol scotol li cristianoetique» xchiʼuk «ta xcacʼ ta ilel mucʼtic sqʼuelubil jtsatsal ta vinajel xchiʼuc ta banamil», xi (Joel 2:12, 18-20, 28-31).
Li mukʼta lumetike xi chichʼ sabel skʼakʼal yoʼontonike: «Meltsanic ta [av]espadaic ti [av]asaronique. [...] Meltsanic ta [a]lanzaic ti [a]josique». Ch-albatik ti akʼo xchapan sbaik sventa tspasik kʼope xchiʼuk albatik mantal ti akʼo xmuyik «ta stenlejal yuʼun ti Josafate» ti bu chichʼik chapanel xchiʼuk chichʼik lajesele. Yan li Judae chichʼ albel skʼoplal ti «jʼechʼel oy yajval ta xcom o[e]» (Joel 3:10, 12, Ch, 20).
Sjakʼobiltak chlokʼ ta Vivlia ti chichʼ takʼele:
1:15; 2:1, 11, 31; 3:14. ¿Kʼusi jaʼ li «scʼacʼalil [...] Mucʼul Diose»? Jaʼ skʼoplal kʼalal chchapan yajkontratak li Jeovae, jaʼ xkaltik, kʼalal chichʼik lajesele, pe jaʼ kolem chkomik li tukʼil krixchanoetike. Jun kʼakʼal kʼuchaʼal taje ikʼot ta stojolal voʼneal Babilonia ta sjabilal 539 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike, kʼalal jaʼo tsalat ta pas kʼop yuʼun li jmedoetik xchiʼuk li jpersiaetike (Isaías 13:1, 6). Poʼot xa xtal yan «scʼacʼalil [...] li Mucʼul Diose», sventa tsvukʼes li «mucʼta lum Babiloniae», li jventainvanej yuʼun skotol jecheʼ relijionetik ta spʼejel balumile (Apocalipsis 18:1-4, 21).
2:1-10, 28. ¿Kʼuxi kʼotem xa ta pasel li albil kʼop yuʼun Joel sventa ti yan sba yepal kʼulubetik ikʼote? Li ta Vivliae muʼyuk ta xal mi kʼot epal bikʼit chonetik li ta yosilal Canaán jech kʼuchaʼal yepal chal ta slivroal Joele. Jech oxal, ti epal bikʼtal chonetik ikʼote, yaʼele jaʼ skʼoplal jun albil kʼop ta sventa li sjabilal 33 ta jkʼakʼaliltike, kʼalal lik smal xchʼul espiritu Jeova ta stojolal li baʼyel yajtsʼaklomtak Cristoe xchiʼuk ti lik xcholik li mantal ti jaʼ jun mukʼta vokolil laj yaʼiik li jnitvanejetik ta relijione (Hechos 2:1, 14-21; 5:27-33). Jaʼ jech li avi eke, xuʼ jech jpastik li jun abtelal kʼuchaʼal taje.
2:32, Ch. ¿Kʼusi skʼan xal ti skʼan «[tael] ta naʼel [«ta sbi», NM] ti Diose»? Jaʼ skʼan xal ti akʼo xkojtikinbetik li sbi Diose, ti solel xkichʼtik ta mukʼ xchiʼuk jpat koʼontontik ta stojolal li Jeovae (Romanos 10:13, NM, 14).
3:14, Ch. ¿Kʼusi jaʼ li «stenlejal ti bu oy cʼusi ta xcʼot ta nopele»? Jaʼ noʼox skʼoplal ti bu chchapanvan li Diose, pe maʼuk sbi jun melel lum. Ta skʼakʼalil li ajvalil Josafat ta Judae, ti «Jaʼ Jchapanvanej li Jeovae» ti xi skʼan xal sbie, li Diose la skolta Judá ta stojolal li mukʼta lumetik ta spat xokone yuʼun la xchʼaybe sjol yoʼonton li soltaroetike. Jech oxal, taje la sbiin ek «stenlejal yuʼun ti Josafate» (Joel 3:2, 12, Ch). Li avie eke jaʼ noʼox skʼoplal ti bu tsta slajel li lumetike, ti jech chichʼik pitsʼel kʼuchaʼal tsʼusub ta jun yavile, pe maʼuk skʼoplal jun melel lum (Apocalipsis 19:15).
Kʼusitik xuʼ jchantik:
1:13, 14. Jlom ti kʼusitik tsots skʼoplal sventa xi jkolutike jaʼ ti skʼan jsutes koʼontontik ta melel xchiʼuk ti jtatik ta naʼel ti jaʼ noʼox stuk melel Dios li Jeovae.
2:12, 13. Kʼalal oy buchʼu tsutes yoʼonton ta melele skʼan chlokʼ ta sjunul yoʼonton. Skʼan sliʼ li yoʼontone, maʼuk noʼox skʼan sliʼ li skʼuʼe, jaʼ xkaltik, ti jaʼ noʼox chakʼ ta ilel li ta kʼusitik tspase.
2:28-32, Ch. Jaʼ noʼox «ti buchʼutic ta staic ta naʼel [«ta sbi», NM] ti Diose, ta xcolic» li ta «smucʼta cʼacʼalil Mucʼul Dios ti toj xiʼbal sbae». Xuʼ kolaval tajmek xkalbetik Dios ta skoj ti chakʼ xchʼul espiritu ta skotolal krixchanoetike, xchiʼuk ti xuʼ xlik kʼopojikuk ta sventa Dios li kerem-tsebetik xchiʼuk mol-meʼeletike, jaʼ xkaltik, ti chalik «li cʼusitic toj labal sba tspas li Diose» (Hechos 2:11). Ti jech kʼunkʼun yakal chnopaj tal li skʼakʼalil Jeovae, ti jechuke skʼan «lec, ti tucʼ [jpas jbatike]. Tscʼan ti j-echʼel [xkichʼtik] o ta mucʼ li Diose» (2 Pedro 3:10-12).
3:4-8, 19. Li Joele laj yalbe skʼoplal ti chichʼik chapanel li mukʼtik lumetik ti nopolik xil sba xchiʼuk Judá ta skoj ti laj yilbajinbeik li steklumal Diose. Li albil kʼop taje ikʼot ta pasel, li jvokʼ Balumil ti jaʼ yosilal Tiroe laj yichʼ lajesel yuʼun li ajvalil Nabucodonosor ta Babiloniae. Ta mas tsʼakale, kʼalal laj yichʼ lajesel yuʼun Alejandro Magno li slumal Tiro ti joybil ta nabe, ta smilal noʼox yajsoldadotak xchiʼuk spʼijil viniktak laj yichʼik milel, xchiʼuk 30,000 jnaklejetik tee laj yichʼik chonel batel ta mosoil. Li filistaetik eke jech ipasbatik yuʼun Alejandro Magno xchiʼuk li xkʼexoltake. Li ta siglo 4 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike, li Edome kʼatajem xaʼox ta xokol balumil (Malaquías 1:3). Li skʼoteb ta pasel li albil kʼopetik liʼe tstsatsubtas xchʼunel koʼontontik ti Jeovae jaʼ ti Buchʼu tspas li kʼusitik chale, xchiʼuk chakʼbutik ta ilel xtok kʼusi ta spasbatik li lumetik ti tsnutsik li Yajtuneltak avie.
3:16-21. «Ta xnic li vinajel banamile», vaʼun li jteklumetike ta xaʼibeik xkʼuxul li chapanel chakʼ Diose. «Yan li steclumale, [jaʼ noʼox stuk Jeova] [...]; jaʼ spatubil yoʼntonic» chkʼot, xchiʼuk chakʼbe slekil kuxlejalik ta paraiso. ¿Mi mu jaʼuk skʼan ti jechuk-o jpʼel jnopbentik ti nopoluk oyutik ta stojolal kʼalal jech yantik xa xnopaj talel li skʼakʼalil sventa chakʼbe slajeb li chopol krixchanoetike?
«CHAPANO ME ABA CʼU SʼELAN TA XANUP ABAIC TA BE XCHIʼUC TI DIOS AVUʼUNE»
Li Amose jaʼ chbat yalbe mantal li jkontrainvanej lumetik ti te oy ta spat xokon Israele, jech xtok chalbe aʼyej li Judá xchiʼuk Israele. Li Siria, Filistea, Tiro, Edom xchiʼuk Moabe jaʼ xa noʼox smalaojik lajelal ta skoj ti tsots laj yakʼbeik yil svokol li steklumal Diose, jech li jnaklejetik ta Judá eke smalaojik «yuʼun muʼyuc stu laj yilic li mantaletic» yuʼun Jeovae (Amós 2:4). ¿Kʼusi chkʼot ta stojolal li lajunvokʼ nitilulal ta Israele? Li jlom smule jaʼ ti persa tspojbeik li kʼusitik jutuk oy yuʼunik li buchʼutik abol sbaike, li mulivajele xchiʼuk ti muʼyuk la stsak ta venta li yaj-alkʼoptak Diose. Li Amose kak chal ti Jeovae «ta [s]lilin ti altaretic ti oy ta jteclum Betele» xchiʼuk «ta [s]lilin ta jʼechʼel ti naetic ti jaʼ sventa ta xʼechʼ o yuʼunic ti cʼalal yorail oy ti sique, xchiʼuc ti ta xʼech yuʼunic ti cʼalal yorail ti xchicʼchun ti banomile» (Amós 3:14, 15, Ch).
Manchuk mi ep xa akʼbat stoj smulik li j-israeletik ti chichʼik ta mukʼ yan diose, mu xaʼibeik-o xchikinal. Xi chalbe jteklum li Amose: «Chapano me aba cʼu sʼelan ta xanup abaic ta be xchiʼuc ti Dios avuʼune», xi (Amós 4:12, Ch). Li skʼakʼalil Jeova ta stojolal li j-israeletike jaʼ skʼan xal ti «[nutsbil chbatik] ta sjelovel to Damasco[e]», jaʼ xkaltik, ta Asiria (Amós 5:27). Li Amose tsta kontrainel yuʼun jun pale ta Betel, pe manchuk mi jech, mu xakʼ xtikʼbat xiʼel. Li Jeovae xi chalbe li j-alkʼope: «Li israeletique, iyijubic xa. Icʼot xa scʼacʼalilic; mu xa xuʼ cuʼun ta jtsʼicbeic», xi (Amós 8:2.) Mi jaʼuk ta Seol (o yavil animaetik) o jol vitsetik xuʼ xpojatik li ta stojel mulil chakʼ Diose (Amós 9:2, 3). Pe oy spatobil oʼontonal, yuʼun chchaʼtaik li kʼusitik oy toʼox yuʼunike. «Li jteclumal Israele, ta xlic quiqʼuic sutel tal ti bu chucbilic batel ta yan banamile. Ta xlic xchaʼvaʼanic li lumetic ti jinesbilique; jaʼ te ta xlic naquiicuc. Ta xlic stsʼunic tsʼusubtic, chlic yuchʼ stuquic li yaʼlel stsʼusubique. Ta xlic stsʼunic jsatinom teʼetic, te ta sloʼbeic lec sat», xi li Jeovae (Amós 9:14).
Sjakʼobiltak chlokʼ ta Vivlia ti chichʼ takʼele:
5:5. ¿Kʼusi skʼan xal ti «mu jaʼuc [xa] te [x]batic ta Betel» li j-israeletike? Li Jeroboam I laj yakʼ akʼo xichʼ ichʼel ta mukʼ chʼiom vakaxetik ta Betel. Jech taje, li jteklume ipas ta jun jteklum ti bu chichʼ ichʼel ta mukʼ jecheʼ diosetike. Li jteklum Gilgal xchiʼuk Beerseba eke yikʼaluk ipasik ta jteklum ti bu oyik li buchʼutik svalopatinojik komel li Diose. Li jteklum Israele, sventa xkolik li ta jun vokolal ti albil xa onoʼoxe skʼan mu xa xbat yichʼik ta mukʼ yan dios li ta lumetik taje, jaʼ mas lek ti akʼo saʼik Jeovae.
7:1. ¿Kʼusi skʼan xal ti la «[sboj] loqʼuel sveʼel xvacax li ajvalile»? Yikʼal van jaʼ skʼan xal li patan ti persa la skʼan li ajvalil sventa xichʼ makʼlinel li skaʼtak xchiʼuk li buchʼutik tskajlebinike. Li patane skʼan ox xichʼ tojel kʼalal mi «ipul [xaʼox] tal yan velta li tsʼiʼlaltique». Ta tsʼakale, xuʼ xaʼox stsobik li sat kʼusitik chakʼ yuʼunike. Pe kʼalal mu to stsobike, la stsob sba tal epal kʼulubetik sventa slajesik skotol li tsʼiʼleletik xchiʼuk li kʼusitik stsʼunojike.
8:1, 2. ¿Kʼusi skʼan xal li jpʼel kʼop «jun moch noj ta sat teʼetic, [ti] lec xa yiji[ke] [o ti «chakʼ ta yorail kʼepelale», NM]»? Jaʼ laj yakʼ ta aʼiel ti poʼot xaʼox xkʼot li skʼakʼalil Jeovae. Li sat teʼ ta kʼepelaltik ti lek xa yijike ta xichʼ tsobel kʼalal jutuk xaʼox skʼan xlaj yorail stsobele. Li Jeovae laj yakʼbe yil Amós «jun moch noj ta sat teʼetic» ti chakʼ ta yorail kʼepelale sventa chakʼ ta naʼel ti poʼot xaʼox xkʼot li slajel Israele. Jech oxal, li Diose xi laj yalbe li Amose: «Icʼot xa scʼacʼalilic; mu xa xuʼ cuʼun ta jtsʼicbeic», xi.
Kʼusitik xuʼ jchantik:
1:3, 6, 9, 11, 13; 2:1, 4, 6. Li Jeovae xi chal ta skoj skapemal sjol ta stojolal Israel, Judá xchiʼuk li vakib lumetik ta spat xokone: «Persa ta xcacʼbe stoj», xi. Muʼyuk buchʼu xuʼ spoj sba li ta stojel mulil chakʼ Diose (Amós 9:2-5).
2:12. Skʼan mu xkalilanbetik ti jaʼ lek akʼo yiktaik komel yabtelik ta tsʼakal ora sventa jechuk xkuxiik kʼuchaʼal yan krixchanoetik li baxbol prekursoretike, li jkʼelvanejetik ta sirkuito xchiʼuk distritoe, li misioneroetike o li buchʼutik ch-abtejik ta Betele, yuʼun xuʼ jchibajesbetik yoʼontonik. Moʼoj, jaʼ lek jpatbetik yoʼontonik ti akʼo jech spasik-o batel li lekil abtelal stamojike.
3:8. Jech kʼuchaʼal jun krixchano ta xiʼ kʼalal ta xaʼi x-avet jkot leone, li Amose tijbat yoʼonton ta xcholel mantal kʼalal laj yaʼi ti xi ch-albat yuʼun Jeovae: «Batan, bat alo cʼusi chcʼot ta pasel ta stojol li jteclumale», x-utat (Amós 7:15). Ti jechuke, li xiʼtael Diose tstij koʼontontik sventa ta jcholtik batel ta sjunul koʼontontik li aʼyej sventa Ajvalilal yuʼun Diose.
3:13-15; 5:11. Koliyal li Jeovae, li Amós ti jaʼ noʼox jun uni jchabi vakaxe ivuʼ yuʼun xcholbel mantal li jkʼulejetike, ti jun noʼox yoʼonton chaʼi sbaik ta skoj taje. Jaʼ jech ek, li Jeovae xuʼ xchapanutik sventa xkakʼtik ta ojtikinel li aʼyej sventa Ajvalilal yuʼun Dios manchuk mi toj tsots li bu ta jcholtik mantale.
4:6-11; 5:4, 6, 14. Manchuk mi ep ta velta «muc onoʼox [sutic]» ta stojol Jeova li j-israeletike, xi laj yichʼik mantale: «Saʼic li Mucʼul Diose, jech chacuxiic», x-utatik. Yoʼ to mu xakʼbe slajeb li kʼusitik chopol liʼ ta Balumil li Jeovae, li krixchanoetike skʼan xkalbetik ti akʼo saʼik li Diose.
5:18, 19. «[Skʼanel] acʼo cʼotuc scʼacʼalil li Mucʼul [Dios]» kʼalal muʼyuk chapalutike, jaʼ jun bolibel. Li buchʼu jeche xkoʼolaj kʼuchaʼal jun krixchano ti chkol lokʼel ta stojolal jkot leon, pe tsnup ta be jkot osoe, vaʼun chkol ta stojolal li osoe, pe chlaj ta tiʼel ta jkot kiletel chon noxtok. Jech oxal jaʼ mas lek ti «viqʼuiluc me [jsatike]» xchiʼuk ti mu xi jvayutik ta mantale (Lucas 21:36).
7:12-17. Skʼan mu xi jxiʼ kʼalal ta jcholtik li chʼul mantale.
9:7-10. Manchuk mi jaʼ yalab xnichʼnab tukʼil moltotiletik li j-israeletike xchiʼuk li buchʼutik laj yichʼik pojel lokʼel ta Egipto kʼuchaʼal stʼujbil teklumal li Diose, mu jaʼuk koltaatik sventa mu chopoluk x-ilatik jech kʼuchaʼal kʼot ta stojolal li lum Cuse. Sventa lek xilutik li Dios ti mu snaʼ xtʼujvane, mu jaʼuk tstsak ta venta li jtsʼunbaltike, moʼoj, jaʼ tstsak ta venta mi ta jxiʼtatike xchiʼuk mi lek li kʼusitik ta jpastike (Hechos 10:34, 35).
¿Kʼusi van skʼan jpastik ti jechuke?
Poʼot xa xkʼot skʼakʼalil Jeova sventa chakʼbe stoj smul li slumal Satanase. Jech xtok, li Diose yakʼojbe xchʼul espiritu li tukʼil yajtuneltake yoʼ jech chapalik ta spʼijubtasel li krixchanoetik ta sventa li skʼakʼalil Jeovae. ¿Mi mu van jaʼuk lek ti xkakʼbetik tajmek yipal sventa jkoltatik ta yojtikinel Jeova li krixchanoetike xchiʼuk ti «[staik] ta naʼel [«ta sbie», NM]»? (Joel 2:31, 32.)
Xi chal li Amose: «¡Contrainic li cʼusitic chopole! ¡Jaʼ cʼanic li cʼusi leque! Tucʼ me xachapanvanic», xi (Amós 5:15). Ta sventa ti yantik xa xnopaj talel li skʼakʼalil Jeovae, ti kʼusi mas xkʼot-oe jaʼ ti akʼo nopajkutik ta stojolal li Diose xchiʼuk ti mu jkap jbatik li ta chopol balumile xchiʼuk li ta krixchanoetik ti xuʼ sokes jtalelaltike. Li chanubtaseletik ta jtatik ta slivroal Joel xchiʼuk Amose xuʼ tskoltautik ta spasel (Hebreos 4:12).
[Lokʼol ta pajina 8]
Xi laj yal li Joele: «¡Jutuc xa scʼan sta scʼacʼalil [...] li Mucʼul Diose!»
[Lokʼol ta pajina 11]
Jech kʼuchaʼal li Amose, skʼan mu xi jxiʼ ta xcholel li chʼul mantale