Li sKʼop Jeovae kuxul
Li kʼusi mas tsotsik skʼoplal ta kartaetik sventa Gálatas, Efesios, Filipenses xchiʼuk Colosenses
LI JTAKBOL Pabloe albat yaʼi ti ta «tsobobbail[etik] ta Galacia banomile», oy la judioetik ti chalik ti skʼan la chʼunel li sMantal Moisese, vaʼun jaʼ la yakal chchʼak lokʼel ta mantal jlom jchʼunolajeletik, jaʼ yuʼun la snop tstakbe echʼel kartaetik li tsobobbailetik taje (Gál. 1:2, Ch). Li ta skarta ti toj echʼem labal sba ti la stsʼiba ta sjabilal 50 kʼalal ta 52, yichʼoj tukʼil tojobtaseletik xchiʼuk mantaletik.
Te van lajunebuk jabil ta mas tsʼakale, ti kʼalal jaʼo «[tikʼil] ta chuquel ta sventa Cristo» te ta Roma li Pabloe, la stakbe echʼel kartaetik li tsobobbailetik ta Éfeso, ta Filipos xchiʼuk ta Colosas sventa tstojobtas li jchʼunolajeletike xchiʼuk tspatbe yoʼonton (Efe. 3:1). Li voʼotik avi eke, xuʼ jtabetik sbalil li kʼusi chal li kartaetik sventa Gálatas, Efesios, Filipenses xchiʼuk Colosenses (Heb. 4:12).
¿KʼUXI TI «MUʼYUC XA JMULTIC CHIJYILUTIC LI DIOSE»?
Li judioetik ti chalik ti skʼan la chʼunel li smantaltak Moisese, toj manya chalik ti muʼyuk la akʼbil yabtel li jtakbol Pabloe, jaʼ yuʼun la spakbe skʼoplal li yabtel yichʼoje, vaʼun lik yal jlomuk kʼusitik yiloj ta xkuxlejal (Gál. 1:11–2:14). Sventa tstenbe batel li jecheʼ chanubtasel chalike, li Pabloe xi laj yalbe li krixchanoetik ta Galaciae: «Laj xa jnaʼtic ti muc ta sventauc mantaletic muʼyuc jmultic chijyilutic li Diose. Jaʼ noʼox ta sventa ta jchʼuntic li Jesucristoe», xi (Gál. 2:16).
Laj une, laj yal ti Jesuse la «[skolta] li bochʼotic mozoinbilic yuʼun mantaletique» sventa skʼupinik li kolebale, xchiʼuk laj yalbe mantal ti «mu me [stikʼ sbaik] ta mozoil yan velta yuʼun li mantaletique» (Gál. 4:4, 5; 5:1).
Sjakʼobiltak chlokʼ ta Vivlia ti chichʼ takʼele:
3:16-18, 28, 29, Ch. ¿Mi oy-o sbalil li trato la spas Jeova xchiʼuk Abrahame? Oy. Li trato la spas Jeova xchiʼuk j-israeletike, muʼyuk la xchʼayesbe sbalil li trato spasoj Dios xchiʼuk Abrahame; moʼoj, jaʼ noʼox laj yakʼbe xchiʼil. Jaʼ yuʼun kʼalal ilaj sbalil li Mantale, li trato spasoj Dios xchiʼuk Abrahame muʼyuk bu xchʼay sbalil (Efe. 2:15). Li buchʼutik chichʼ akʼbel ti kʼusitik chkʼot ta pasele jaʼik li mero snitilulal Abrahame: Jesucristo, li bankilal ta nitilulale, xchiʼuk li buchʼutik «yuʼun[tak] ti Cristoe».
6:2. ¿Kʼusi jaʼ li «smantal [...] Cristoe»? Jaʼ skotol li chanubtaseletik yuʼun Jesuse xchiʼuk li smantaltake, pe li kʼusi mas tsots skʼoplale jaʼ li mantal ti akʼo skʼan sbaik li yajtsʼaklomtake (Juan 13:34).
6:8. ¿Kʼusi smelolal ti ta «[jtsʼuntik] cʼusi tscʼan Chʼul Espiritue»? Jaʼ smelolal ti jech tajmek chi jkuxi ti kʼuyelan xuʼ lek x-abtej ta jtojolaltik li chʼul espiritue. Te smakoj xtok ti akʼo ta sjunuluk koʼonton jpastik li abtelaletik yuʼun Diose ti jaʼ ch-abtej-o lek yuʼun li chʼul espiritue.
Kʼusitik xuʼ jchantik:
1:6-9. Li jkʼelvanejetik ta tsobobbaile skʼan me oy kʼusi spasik ta anil mi lik kʼop ta tsobobbaile. Mi tstunesik li Tsʼibetike xchiʼuk mi oy srasonal ti kʼusi chalike, mu me tsotsuk chaʼiik ta stenel batel li jecheʼ nopbenaletike.
2:20, Ch. Li pojelale jaʼ jun matanal yakʼojbutik Dios ta jujuntal. Jaʼ jech skʼan jchantik ta stsakel ta mukʼ (Juan 3:16).
5:7-9. Li chopol amigoile xuʼ me jaʼ tsmakutik ta be spasel li kʼusi chal melel mantale. Jaʼ yuʼun mu me stakʼ jchiʼintik.
6:1, 2, 5. Li buchʼutik «ventainbil [y]oʼntonic yuʼun Chʼul Espiritue» xuʼ me ta skoltautik ta xkuchel batel li kikatstike, jech kʼuchaʼal li vokolil chkiltik ta skoj mi oy kʼusi chopol la jpastike. Pe li kʼusitik jbainojtik ta sventa mantale, skʼan me jkuch batel jtuktik.
«JAʼ BANQUILAL CHCʼOT YUʼUN SCOTOL CʼUSITIC» LI CRISTOE
Sventa xakʼ ta ilel Pablo ti toj tsots skʼoplal ti jmojuk oyik li jchʼunolajeletike, laj yal ta skarta sventa Efesios «ti nopbil onoʼox chacʼbe sventain scotol cʼusitic oy li Xnichʼon cʼalal tsta yorail yuʼune. Jaʼ banquilal chcʼot yuʼun scotol cʼusitic oy ta vinajel xchiʼuc cʼusitic oy liʼ ta banamil[e]». Li Cristoe «laj yakʼ krixchanoetik kʼuchaʼal matanaletik» sventa «jcotoltic coʼol oy xchʼunojel coʼntontic chijcʼot» (Efe. 1:10; 4:8, NM, 13).
Sventa xichʼik ta mukʼ Dios xchiʼuk ti jmojuk oyike skʼan «[s]lapbeic stalel li achʼ cristiano» li jchʼunolajeletike xchiʼuk «tscʼan [chichʼ] [s]baic ta mucʼ ta sventa ti [y]ichʼojic xa ta mucʼ li Cristoe». Skʼan xchʼunik liʼ xtoke: «Lapic me scotol li amaquic, li avabtejebic yacʼoj Diose, yuʼun jech chcuch avuʼunic li loʼlael chacʼ tal li pucuj ti toj lec yaʼyele» (Efe. 4:24; 5:21; 6:11).
Sjakʼobiltak chlokʼ ta Vivlia ti chichʼ takʼele:
1:4-7. ¿Kʼusi skʼan xal ti albil xa onoʼox skʼoplalik yuʼun Dios li tʼujbil jchʼunolajeletik kʼalal mu toʼox chvokʼike? Jaʼ ti kak xa onoʼox laj yal ti kʼu yepalike, akʼo mi muʼyuk laj yal ti buchʼutik une. Jaʼo laj yal ti kʼalal skʼan toʼox xpʼaj ta mulil li krixchanoetike. Jaʼ jech, kʼalal skʼan toʼox xvokʼ li baʼyel krixchano jsaʼ mulile, li Jeovae laj yal li albil kʼop ta Génesis 3:15, ti jaʼ te chakʼ ta aʼyel ti oy onoʼox jlomuk yajtsʼaklomtak Cristo ti ch-ajvalilajik xchiʼuk ta vinajele (Gál. 3:16, 29).
2:2. ¿Kʼu yuʼun ti chichʼ koʼoltasel ta ikʼ li kʼusi sventa noʼox balumile, xchiʼuk kʼu yuʼun chichʼ alel ti «tsots svuʼele»? «Li espíritu liʼ ta banamile», jaʼ xkaltik, ti xchʼakoj sbaik ta stojolal Dios xchiʼuk ti mu xchʼunik mantale ta buyuk noʼox ta xkiltik, jaʼ yuʼun xkoʼolaj kʼuchaʼal li ikʼ chkichʼtike (1 Cor. 2:12). Chichʼ alel ti «tsots svuʼele» jaʼ ti tsots ch-abtej ta stojolal li krixchanoetike xchiʼuk ti mu jaʼuk xkiltik ti kʼuyelan tspase.
2:6. ¿Kʼusi smelolal ti te «chot[olik] ta vinajel» li tʼujbil jchʼunolajeletik manchuk mi liʼ to oyik ta balumile? Li jpʼel kʼop ti te «chot[olik] ta vinajel» ti xi li ta teksto liʼe, maʼuk skʼan xal li kʼusi albil tstaik ta vinajele. Moʼoj, yuʼun jaʼ skʼoplal ti mukʼ yabtel staojik ta mantale jaʼ ti yichʼoj «senyail[ik] [ta] Chʼul Espíritu ti yaloj onoʼox Dios [ch-akʼbatike]» (Efe. 1:13, 14).
Kʼusitik xuʼ jchantik:
4:8, 11-15. Li Jesucristoe «la xchuc muyel» jlom viniketik, jaʼ xkaltik, ti la spojbe lokʼel ta skʼob li Satanase, ipasatik ta matanal sventa xchʼiesik li stsobobbail yajtsʼaklom Cristoe. Mi jchʼunej mantalutik, mi chkakʼ jbatik ta pasel ta mantal xchiʼuk mi ta jkoltatik li jbabeetik ta tsobobbaile «chijchʼiutic batel ta stojol li Cristoe, jaʼ li Joltique» (Heb. 13:7, 17).
5:22-24, 33. Maʼuk noʼox skʼan xchʼunbe smantal smalal li antse, skʼan xichʼ ta mukʼ xtok. ¿Kʼuxi tspas yuʼun? Jaʼ ti xakʼ ta ilel «slequil yutsil [yoʼonton] ti ayanem talel ta yutile, ti lamajem [yoʼontone]», jaʼ ti lek skʼoplal yuʼun ta stojolal yantike xchiʼuk ti tskolta sba sventa lek xkʼot ta lokʼel yuʼunik li kʼusi chkʼot ta nopel yuʼun li smalale (1 Ped. 3:3, 4, Ch; Tito 2:3-5).
5:25, 28, 29. Jech kʼuchaʼal «tsmacʼlin» sba stuk li malalile, jech skʼan spasbe li yajnil eke, jaʼ xkaltik, ti chakʼbe li kʼusitik chtun yuʼun ta mantal, kʼusi oy ta yoʼonton xchiʼuk ta sbekʼtal. Jech xtok skʼan xakʼ ta ilel ti skʼanoje, jaʼ yuʼun ta xkʼuxuluk me yoʼonton skʼopon xchiʼuk stsak ta mukʼ xchiʼuk ti xchʼakbe yorail sventa xchiʼin ta loʼil ti kʼu sjalil chtun yuʼun li yajnile.
6:10-13. Sventa stsal kuʼuntik li kʼusitik tspas pukujetike skʼan me jlaptik skotol li jmaktik ti likem tal ta stojolal Diose.
«JPASTIC O BATEL LI CʼUSI JTAOJTIC XAE»
Li ta skarta Pablo sventa Filipensese, toj tsots laj yalbe skʼoplal li kʼanbaile. Jech kʼuchaʼal xi laj yal liʼe: «Jech ta jcʼanbe ep vocol Dios ti echʼem acʼo yepajesboxuc li cʼanvanej avuʼunique, xchiʼuc acʼo bijubanic lec, acʼo anaʼic yotquinel lec scotol», xi. Xchiʼuk xi itojobtasvan xtok sventa mu spat tajmek yoʼonton ta stukike: «Xapasbeic yabtelal li coltael ataojique, tsotsuc me scʼoplal chavaʼyic, xiʼanic me yuʼun li Diose», xi (Fili. 1:9; 2:12).
Li Pabloe laj yalbe yajtsʼaklomtak Cristo ti yijik xa ta mantal ti akʼo «[xkʼotik] cʼalal ta slajeb yoʼ bu oy li [matanal] ti scʼoplal [chichʼik] ta sventa ti [ikʼbilik yuʼun] Dios[e]», xchiʼuk xi to laj yale: «Jaʼ acʼo jtamtic o batel, jaʼ acʼo jpastic o batel li cʼusi jtaojtic xae», xi (Fili. 3:14-16).
Sjakʼobiltak chlokʼ ta Vivlia ti chichʼ takʼele:
1:23. ¿Kʼusi chaʼtos chil-o svokol li Pabloe, xchiʼuk kʼusi ti tskʼan yaʼie? Ta skoj ti vaʼ yelan kʼusi tsnuptan li Pabloe, solel mu snaʼ kʼusi tspas, yuʼun oy chaʼtos kʼusi xuʼ sta: chkuxi o chcham (Fili. 1:21). Akʼo mi muʼyuk chal ti kʼusi junukal tstʼuje, chal ti kʼusi oy mas ta yoʼontone: «Chbat jchiʼin li Cristoe», xi (Fili. 3:20, 21; 1 Tes. 4:16). Li kʼusi oy ta yoʼonton taje, ti chkʼot ta pasel kʼalal liʼ xaʼox oy li Cristoe, jaʼ me chichʼ-o li smoton chapanbil yuʼun Jeovae (Mat. 24:3).
2:12, 13. ¿Kʼuxi tskoltautik Dios ta skʼanel li yabtele xchiʼuk ti spas kuʼuntike? Li xchʼul espiritu Jeovae ch-abtej ta joltik, ta koʼontontik xchiʼuk tstij koʼontontik ta spasbel li yabtel ti bu kʼalal xuʼ kuʼuntike. Jaʼ yuʼun tskoltautik Dios sventa spasbe kuʼuntik «yabtelal li coltael» ta jtatike.
Kʼusitik xuʼ jchantik:
1:3-5. Akʼo mi povreik li krixchanoetik ta Filipose toj lek ta chanbel slekil yoʼontonik (2 Cor. 8:1-6).
2:5-11. Li stalelal Jesuse chakʼ kiltik ti maʼuk smelolal ti yuʼun kʼun koʼontontik kʼalal bikʼit chkakʼ jbatike, moʼoj, jaʼ skʼan xal ti yuʼun tsots li jlekil talelaltike. Jech xtok, li Jeovae tstoybe skʼoplal li buchʼu bikʼit chakʼ sbae (Pro. 22:4).
3:13. «Li cʼusi icom xa ta [jpatike]» yikʼaluk van jaʼ li kʼusitik jtenojtik komele, jech kʼuchaʼal abtelal ti toj lek tojbile o jaʼ ti laj kiktatik li lekilal ta kutsʼ kalaltik ti lek oyik ta takʼine. Yikʼaluk van jaʼ xtok ti jsutesoj xa koʼontontik li ta tsatsal muliletik jpasojtike xchiʼuk ti «pocbil[utik] xa» ta skoje (1 Cor. 6:11). Skʼan jchʼay ta joltik skotol taje, jaʼ xkaltik, ti mu xa xkat-o koʼontontike, xchiʼuk ti «jaʼ xa noʼox chcacʼ[tik] persa snutsel batel li cʼusi muʼyuc to jtaoj[tik]e».
«LEC ANACLEBIC [...] TA SVENTA LI XCHʼUNOJEL AVOʼNTONIQUE»
Li ta skarta Pablo ti la stakbe batel li jchʼunolajeletik ta Colosase, laj yal ti mu meleluk li chanubtaseletik yuʼun li jecheʼ jchanubtasvanejetike. Laj yalbe smelolal ti maʼuk ta jtaʼo jkuxlejaltik spasel li kʼusi chal sMantal Moisese, moʼoj, jaʼ ti skʼan jun koʼonton jchʼunojtik-oe. Vaʼun la stijbe yoʼonton li yermanotak ti akʼo «te me oy[ikuk] o ta stojol. Acʼo lec [y]ibelic, acʼo lec [s]naclebic ta stojol ta sventa li xchʼunojel [y]oʼntonique». ¿Kʼusi chakʼ kʼotuk ta pasel ta stojolalik taje? (Col. 1:23; 2:6, 7.)
«Li cʼusi tsots scʼoplal ta scotole, —xi la stsʼiba li Pabloe—, jaʼ ti oyuc ta avoʼntonic o li cʼanvaneje, yuʼun jaʼ mero jpasvanej ta jun. Te me nacluc o ta avoʼntonic li jun oʼntonal chacʼ Cristoe.» Xchiʼuk xi laj yal xtoke: «Scotol li cʼusiuc noʼox chapasique, pasic ta scotol avoʼntonic. Jaʼuc me chaʼabtejic yuʼun Cajvaltic chavaʼyic. Mu xanopic ti cristiano chaʼabtejic yuʼune», xi. Jech xtok xi tojobtasvane: «Bijanic me cʼalal chachiʼinic li bochʼotic muʼyuc xchʼunojic Diose», xi, jaʼ xkaltik, li buchʼutik maʼukik ta tsobobbaile (Col. 3:14, 15, 23; 4:5).
Sjakʼobiltak chlokʼ ta Vivlia ti chichʼ takʼele:
2:8. ¿Kʼusitik ti «sventa noʼox [balumil]» laj yal Pablo ti mu xtune? Jaʼ li kʼusitik oy ta sbalumil Satanás ti lek ojtikinbile xchiʼuk li beiltaseletik yuʼun ti tstijbe yoʼonton li krixchanoetike, jech kʼuchaʼal li chanubtasel yuʼun krixchanoetike, li saʼel kʼulejale, li jecheʼ relijionetike xchiʼuk yantik (1 Juan 2:16).
4:16. ¿Kʼu yuʼun muʼyuk x-och ta Vivlia li karta sventa jchʼunolajeletik ta Laodiceae? Yuʼun van jaʼ ti chʼabal yichʼoj mantaletik ti jtunel kuʼuntik avie, o mi moʼoje, yuʼun van jaʼ noʼox chal li kʼusi albil xa onoʼox ta yan kartaetik ta slivroaltak Vivliae.
Kʼusitik xuʼ jchantik:
1:2, 20. Li pojelale, ti jaʼ skʼelobil li slekil yoʼonton Dios ti mu jtatik-oe, xuʼ me tsakubtas li jol koʼontontike xchiʼuk ti xakʼ xkuxetel koʼontontike.
2:18, 23. Li buchʼu bikʼit chakʼ sba yilel sventa labal x-ile yuʼun li yantike, yikʼaluk van tstsʼik sba ta saʼel kʼusitik o ti tsots chilbajin li sbekʼtale, pe li kʼusi noʼox tsta ti «biqʼuit chacʼ [sba] yilele» jaʼ chakʼ ta ilel «ti jaʼ noʼox batem ta yoʼnton tstoy [sba] ta sventa noʼox sbecʼtal[e]».