Laj yichʼ naʼel kʼusi chal jun voʼneal tsʼib

LI TA 1970, li buchʼutik chchanbeik skʼoplal kʼusitik voʼne mukajtik ta lume (arqueólogos) la staik jun voʼneal tsʼib ti kʼakʼeme, te la staik li ta jteklum Ein Gedi (israel) ti te xkom ta stsʼel li nab Muertoe. Jaʼo la staik kʼalal yakal tsjokʼik jun nail tsobobbail ti laj yichʼ chikʼel kʼalal laj yichʼ lajesel li jteklume, ti tetik van ta sjabilaltik 500 kʼalal ta 550 ta jkʼakʼaliltike. Pe ta skoj ti lajem tajeke, mi jaʼuk stakʼ jilchʼunel, yuʼun xuʼ xlilij-o. Pe ¿kʼusi van laj yichʼ pasel sventa xichʼ naʼel li kʼusi chale? Laj yichʼ pasel eskanear (escaneo tridimensional) xchiʼuk laj yichʼ tunesel jun programa sventa komputadora yoʼ xichʼ ilel ta lokʼoletik li kʼusi te tsʼibabile.

Te laj yichʼ ilel ti jaʼ jun voʼneal tsʼib sventa Vivliae, yuʼun yichʼoj junantik versikuloetik ta sventa li slikeb slivroal Levitikoe. Jech xtok, te tsʼibabil laj yilik li Tetragrámaton ti jaʼ li sbi Dios ta chanib letra ta evreo kʼope. Li balbalvun taje yikʼaluk van jaʼo laj yichʼ tsʼibael ta sjabilaltik 50 kʼalal ta sjabilal 400 ta jkʼakʼaliltik. Taje chakʼ ta ilel ti jaʼ jun voʼneal tsʼib ta evreo kʼop eke, jech kʼuchaʼal li balbalvun ta Nab Muerto ti te laj yichʼ tael ta Qumrán. Li Gil Zohare xi la stsʼiba li ta periodiko The Jerusalem Post: «Kʼalal muʼyuk toʼox nabil kʼusi chal li voʼneal tsʼib ti yichʼoj jtuchʼ li slivroal Levitiko ti laj yichʼ tael ta Ein Gedie, yichʼoj xa ox tael li balbalvun ta Nab Muertoe (ti laj yichʼ tsʼibael ta sjabilaltik 100 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike) ti tetik van mil jabil xil sba xchiʼuk li Códice de Alepo (ti laj yichʼ tsʼibael te van ta sjabilal 930 ta jkʼakʼaliltike)». Li buchʼutik la xchanbeik skʼoplal li voʼneal tsʼib ta Ein Gedie chalik ti jaʼ sprevail ti muʼyuk laj yichʼ jelel li kʼusi chal li Torae, «akʼo mi oy onoʼox chʼayik jutuk li buchʼutik la slokʼtaik jelavele, pe muʼyuk jel smelolal yuʼunik akʼo mi ta smilal xa noʼox jabil jelavem talel».