XCHANOBIL 33
Li Jeovae te sat ta stojolal li yajtuneltake
«Te oy sat Jeova ta stojolal li buchʼu xiʼtaojike» (SAL. 33:18).
KʼEJOJ 4 Li Jeovae chchabiun kʼuchaʼal xchij
LI KʼUSI TA JCHANTIKEa
1. Li Jesuse, ¿kʼu yuʼun laj yalbe Jeova ti akʼo xchabibat li yajtsʼaklomtake?
KʼALAL jun xa ox akʼobal skʼan xcham li Jesuse, laj yalbe li Stot ta vinajel ti akʼo xchabibe li yajtsʼaklomtake (Juan 17:15, 20). Li Jeovae te onoʼox sat ta stojolal li yajtuneltake xchiʼuk ta onoʼox xchabian. Pe li Jesuse snaʼoj ti muʼyuk xkʼuxul yoʼonton ti kʼu yelan tstsakbat ta kʼop yuʼun Satanas li yajchankʼoptake. Jaʼ yuʼun, laj yalbe Jeova ti akʼo xchabiane.
2. Jech kʼuchaʼal chal Salmo 33:18 kʼalal ta 20, ¿kʼu yuʼun muʼyuk srasonal ti xijxiʼ yuʼun li kʼusi ta jnuptantike?
2 Li sbalumil Satanase solel chakʼbe tajek svokol li yajtsʼaklomtak Kristoe. Li vokoliletik chichʼ nuptanele xuʼ xijkʼunibutik yuʼun xchiʼuk xuʼ xakʼ ta preva ti tukʼ chkakʼ jbatik ta stojolal Diose. Li ta xchanobil liʼe te chkakʼtik venta ti chʼabal srasonal ti chijxiʼutike. Yuʼun oy sat ta jtojolaltik li Jeovae, jaʼ xkaltik, chil li kʼusi ta jnuptantike xchiʼuk tskʼan tskoltautik. Ta jkʼeltik batel chib loʼil ta Vivlia ti chakʼ ta ilel ti «te oy sat Jeova ta stojolal li buchʼu xiʼtaojike» (kʼelo Salmo 33:18-20).
KʼALAL JTUK CHKAʼI JBATIKE
3. ¿Kʼu chaʼal ti xuʼ van jtuk xkaʼi jbatike?
3 Xuʼ van jtuk chkaʼi jbatik akʼo mi ep kutsʼ kalaltik ta mantal. Jech kʼuchaʼal liʼe, xuʼ van li kerem tsebetike stuk chaʼi sbaik kʼalal chchapbeik smelolal xchiʼiltakik ta chanun li kʼusi xchʼunojike o kʼalal tsjel stsobobbailike. Ta van jvul koʼontontik o iputik ta at-oʼonton, jech oxal xuʼ van ta jnoptik ti jtuk ta jtsʼik li jvokoltike. Jech xtok, yikʼaluk van chʼabal buchʼu ta jkʼan ta xkalbetik ti kʼu yelan chkaʼi jbatik ta skoj ti ta jnoptik ti mu buchʼu xaʼibutik smelolale. Bakʼintike, xuʼ van xkʼot ta nopel kuʼuntik ti chʼabal buchʼu tstsakutik ta ventae. Kʼuk xiuk noʼox, ta me xakʼ jvokoltik ti jtuk chkaʼi jbatike xchiʼuk ta jvul-o koʼontontik, pe li Jeovae mu skʼan ti jech xkaʼi jbatike. ¿Kʼu yuʼun ti jech chkaltike?
4. ¿Kʼu yuʼun «jtuk xa noʼox kuxulun» xi li j-alkʼop Eliase?
4 Jkʼeltik li baʼyel loʼile, jaʼ ta stojolal li j-alkʼop Eliase. Jaʼ jun tukʼil vinik echʼ, pe jatav mas ta 40 kʼakʼal ta skoj ti tskʼan chmilat yuʼun li Jesabele (1 Rey. 19:1-9). La snakʼ sba ta chʼen, xi laj yalbe li Jeovae: «Jtuk xa noʼox kuxulun» (1 Rey. 19:10). Yaloj mi chʼabal xa kuxul yan j-alkʼop li ta jteklume, pe mu jechuk. Yuʼun li Abdiase la spoj sien ta voʼ j-alkʼopetik ti tskʼan ox chmilatik yuʼun Jesabele (1 Rey. 18:7, 13). Vaʼun chaʼa, ¿kʼu yuʼun ti stuk tajek laj yaʼi sba li Eliase? Yuʼun laj van snop ti laj yichʼik xa milel yuʼun Jesabel li j-alkʼopetik ti jaʼ la spoj li Abdiase. Jech xtok, jaʼ van ta skoj ti muʼyuk buchʼu lik tunuk ta stojolal Jeova kʼalal laj yichʼ milel skotol li yaj-alkʼoptak Baal te ta vits Karmeloe. Yan ti kʼu chaʼal stuk chaʼi sbae jaʼ van ta skoj ti la snop ti chʼabal buchʼu xaʼibe smelolal ti oy ta vokol li xkuxlejale o ti chʼabal buchʼu tsvul yoʼonton ta stojolale. Li Vivliae muʼyuk jamal chalbe skʼoplal, pe li kʼusi lek jnaʼojtike jaʼ ti xaʼibe lek smelolal Jeova ti kʼu yuʼun stuk chaʼi sba li Eliase xchiʼuk snaʼoj kʼuxi tskolta.
Kʼalal jtuk chkaʼi jbatike, ¿kʼuxi tskoltautik mi la jvules ta joltik li kʼusi la spas Jeova ta stojolal Eliase? (Kʼelo parafo 5, 6).
5. ¿Kʼusi la spas Jeova sventa xakʼbe yil Elias ti mu stukuk oye?
5 Li Jeovae oy kʼusitik la spas sventa skolta li Eliase. Jech kʼuchaʼal liʼe, laj yalbe ti akʼo xal ti kʼu yelan chaʼi sbae, xi la sjakʼbe chib veltae: «¿Kʼusi chapas liʼe, Elias?» (1 Rey. 19:9, 13). Vaʼun, li Jeovae la stsʼet chikintabe skotol li kʼusi laj yale. Laje, laj yalbe ti te xchiʼuke xchiʼuk ti jaʼ jun Dios ti skotol xuʼ yuʼune. Jech xtok, laj yalbe ti oy to ep buchʼutik ta Israel ti chichʼik ta mukʼ li Jeovae (1 Rey. 19:11, 12, 18). Xkuxet to van laj yaʼi Elias kʼalal la xchapbe Jeova ti kʼu yelan chaʼi sbae xchiʼuk kʼalal laj yaʼi li kʼusi albate. Jech xtok, li Jeovae ep kʼusi laj yakʼbe spas ti tsotsik skʼoplale. Laj yalbe ti akʼo xbat svaʼan ta ajvalil ta Siria li Asaele, ti svaʼan ta ajvalil ta Israel li Jeue xchiʼuk ti svaʼan ta j-alkʼop li Eliseoe (1 Rey. 19:15, 16). Kʼalal jech akʼbat sbain yuʼun li Jeovae, jaʼ koltae-o sventa mu kʼusi chopol snop. Jech xtok, akʼbat jun yajkoltaobba, jaʼ li Eliseoe. ¿Kʼusi xuʼ jpastik mi jtuk chkaʼi jbatik xchiʼuk mi ta jkʼantik ti skoltautik li Jeovae?
6. ¿Kʼusi xuʼ xkalbetik Jeova kʼalal jtuk chkaʼi jbatike? (Salmo 62:8).
6 Li Jeovae chalbutik ti akʼo jkʼopontik sventa xkalbetik ti kʼu yelan chkaʼi jbatike. Yiloj ti kʼu yelan chkaʼi jbatike, chalbutik ti akʼo jkʼopontik ta kʼusiuk noʼox orae xchiʼuk ti chaʼibutike (1 Tes. 5:17). Li Jeovae tskʼupin tajek yaʼibel s-orasion li yajtuneltake (Prov. 15:8). ¿Kʼusi xuʼ xkalbetik Jeova kʼalal jtuk chkaʼi jbatike? Xuʼ jambetik koʼontontik kʼuchaʼal la spas li Eliase (kʼelo Salmo 62:8). Kalbetik li kʼusi ta jvul-o koʼontontike xchiʼuk ti kʼu yelan chkaʼi jbatike. Jkʼanbetik koltael sventa jnaʼtik ti kʼusi skʼan jpastike. Mi kerem tsebote, ¿kʼusi van xuʼ xapas mi atuk chavaʼi aba xchiʼuk mi chaxiʼ chavalbe skʼoplal Jeova li ta a-eskuelae? Xuʼ xakʼanbe Jeova ti akʼo yakʼbot stsatsal avoʼonton xchiʼuk apʼijil sventa ta smeloluk noʼox xavalbe skʼoplal li kʼusitik achʼunoje (Luk. 21:14, 15). ¿Kʼusi xuʼ jpastik mi chibajemutik o mi iputik ta at-oʼontone? Jkʼanbetik Jeova ti akʼo skoltautik sventa xuʼ jtatik junuk ermano ti yij ta mantal sventa jchiʼintik ta loʼile. Jech xtok, jkʼanbetik Jeova ti akʼo skolta li ermano sventa xuʼuk xaʼibe smelolal ti kʼu yelan chkaʼi jbatike. Jambo avoʼonton li Jeovae, akʼo venta kʼu yelan ta stakʼ li a-orasione xchiʼuk chʼamo li koltael chakʼboxuk yantike, vaʼun jaʼ tskoltaot sventa mu atukuk xavaʼi aba.
¿Mi chkakʼtik persa sventa masuk to jal jcholtik mantal xchiʼuk li kermanotaktike? (Kʼelo parafo 7).
7. ¿Kʼusi chakʼ achan li Mauricioe?
7 Li Jeovae oy kʼusi chakʼ jpas jkotoltik ti tsotsik skʼoplale. Xakʼ venta xchiʼuk ep sbalil ta xil li kʼusi ta jpastik ta tsobobbaile xchiʼuk li ta cholmantale (Sal. 110:3). Kʼalal kakʼoj ta koʼontontik spasbel yabtel li Jeovae, jaʼ tskoltautik sventa mu xa jtukuk xkaʼi jbatik. ¿Kʼu chaʼal ti jech chkʼot ta pasele? Jkʼeltik kʼusi kʼot ta stojolal jun kerem ti Mauriciob sbie. Kʼalal mu toʼox jaluk yichʼoj voʼ li Mauricioe, kʼunkʼun lik namajuk ta stojolal Jeova li jun yamigo ti lek tajek xil sba xchiʼuke. Xi chal li Mauricioe: «Kʼalal laj kil ti kʼunkʼun lik namajuk ta stojolal Jeova li kamigoe, xinaʼet xa likom mi spas kuʼun li kʼusi laj kalbe Jeova kʼalal laj kakʼbe jkuxlejale xchiʼuk ti mu xkikta li steklumale. Jtuk tajek chkaʼi jba xchiʼuk ta jnop ti muʼyuk buchʼu xaʼibe smelolal ti kʼu yelan chkaʼi jbae». ¿Kʼusi koltaat-o? Xi chale: «Mas laj kakʼ ta koʼonton xcholel mantal. Taje jaʼ la skoltaun sventa mu jaʼuk jnop jkʼoplal jtuk xchiʼuk ti mu teuk xinopnun-o li ta kʼusitik chopol chkaʼi-o jba yuʼune. Kʼalal ta jchol mantal xchiʼuk li ermanoetike, ximuyubaj xa xchiʼuk mu xa jtukuk chkaʼi jba». Taje jech chkʼot ta pasel manchuk mi jaʼ noʼox ta jchiʼintik ta cholmantal ta telefono li ermanoetike o mi jaʼ noʼox ta jpastik karta xchiʼukik. ¿Kʼusi yan la spas li Mauricioe? Xi chvul ta sjole: «Oy to kʼusitik yan la jpas ta tsobobbail. Laj kakʼ persa ti masuk to lek jchapan jba xchiʼuk ti lek xketʼes li jpartetake. Koliyal taje, laj kakʼ venta ti skʼanojun li Jeovae xchiʼuk li ermanoetike».
KʼALAL TA JVUL-O KOʼONTONTIK LI TSATSAL PREVAETIKE
8. ¿Kʼu van yelan chkaʼi jbatik kʼalal ta jnuptantik tsatsal prevaetike?
8 Jnaʼojtik ti ta onoʼox xkil jvokoltik li ta slajebal kʼakʼale (2 Tim. 3:1). Pe yikʼaluk van chʼayal koʼonton tstautik jtosuk vokolil o muʼyuk jmalaojtik ti jech chkʼot ta jtojolaltike. Yikʼaluk van chʼabal jtakʼintik chkom, ti stabutik jun tsatsal chamel li doktore o ti xcham junuk kutsʼ kalaltike. Kʼalal jech ta jnuptantike, ta jvul-o koʼontontik xchiʼuk mu xa jnaʼ kʼusi ta jpastik, mas to mi xlik xkaj noʼox li jvokoltike. Pe teuk ta joltik ti te oy sat ta jtojolaltik li Jeovae xchiʼuk tskoltautik sventa xkuch kuʼuntik kʼusiuk noʼox preva jnuptantik.
9. ¿Kʼusi vokoliletik la snuptan li Jobe?
9 Jkʼeltik kʼusi kʼot ta stojolal li Jobe. Li tukʼil Jobe ep kʼusitik tsots la snuptan. Ta jun noʼox kʼakʼale, laj yaʼi ti cham xchiʼuk chʼay li xchonbolomtake, milbat li yajtuneltake xchiʼuk li kʼusi mas toj kʼuxe jaʼ ti cham li xnichʼnabtak ti skʼanojan tajeke (Job 1:13-19). Kʼalal mu toʼox jaluk jech la snuptane, oy to kʼusi kʼot ta stojolal, tsake ta jun chamel ti mu xa x-ojtikinat mi jaʼ li Jobe (Job 2:7). Ta skoj ti tsots tajek li svokole, xi laj yale: «Ta jpʼaj li jkuxlejale, mu xa jkʼan xikuxi» (Job 7:16).
Li Jeovae chalbe Job ti lek chchabi li kʼusitik spasoje. Jaʼ jech chakʼbe yaʼi ti ta xkʼuxubin li yajtuneltake (kʼelo parafo 10).
10. ¿Kʼusi la spas Jeova sventa xkuch yuʼun prevaetik li Jobe? (Kʼelo li lokʼol ta pajina 1).
10 Li Jeovae yiloj skotol li kʼusitik la snuptan Jobe. Skʼanoj tajek, jaʼ yuʼun la skolta sventa xkuch yuʼun li prevaetike xchiʼuk ti tukʼuk xakʼ sbae. Kʼalal kʼoponat yuʼun Jeova li Jobe, akʼbat ta ilel ti kʼu to yepal spʼijile xchiʼuk ti ta slekil yoʼonton chchabi li kʼusitik spasojane. Albat skʼoplal jaykot chonbolometik ti labalik sba spasoje (Job 38:1, 2; 39:9, 13, 19, 27; 40:15; 41:1, 2). Jech xtok, li Jeovae la stak batel Eliu sventa spatbe yoʼonton li Jobe. Li tukʼil kerem taje la svulesbe ta sjol Job ti ta onoʼox x-akʼbat smotonik yuʼun Jeova li buchʼutik tukʼ chtunik ta stojolal xchiʼuk ti kuchem talel yuʼun li svokolike. Li Jeova xtoke laj yalbe Eliu ti akʼo xakʼbe junantik tojobtaseletik li Jobe. Li Eliue ta slekil yoʼonton laj yalbe ti mu jaʼuk xbat ta yoʼonton li svokoltake. Te la svulesbe ta sjol ti jaʼ mas tsots skʼoplal li Jeova ti jaʼ la spas li vinajel balumile (Job 37:14). Li Jeovae laj yalbe Job ti akʼo spas orasion ta stojolal li oxvoʼ yamigotak ti la saʼ smulike (Job 42:8-10). Li avi eke, ¿kʼuxi tskoltautik Jeova kʼalal ta jnuptantik tsatsal prevaetike?
11. ¿Kʼuxi tspat avoʼonton Vivlia kʼalal chanuptan prevaetike?
11 Li Jeovae muʼyuk xa chchiʼinutik ta loʼil jech kʼuchaʼal la xchiʼin ta loʼil li Jobe. Ti kʼuxi chchiʼinutik ta loʼile jaʼ li ta Skʼope, li Vivliae (Rom. 15:4). Chakʼ kipaltik li spatobil koʼontontik yakʼojbutik Jeovae. Jkʼeltik junchibuk teksto ta Vivlia ti kʼuxi tspat koʼontontik kʼalal ta jnuptantik vokoliletike. Li ta Vivliae te chalbutik Jeova ti mi junuk preva o vokolil «xuʼ xchʼakutik lokʼel li ta kʼanelal [yuʼune]» (Rom. 8:38, 39). Jech xtok, chalbutik ti «nopol oy ta stojolal skotol li buchʼutik tskʼanbeik vokole», jaʼ xkaltik, ti chchikintabe li s-orasionike (Sal. 145:18). Maʼuk noʼox taje, chalbutik ti xuʼ xkuch kuʼuntik kʼusiuk preva xchiʼuk xijmuyubajutik akʼo mi chkil jvokoltik mi la jpat koʼontontik ta stojolale (1 Kor. 10:13; Sant. 1:2, 12). Li Vivlia xtoke tsvules ta joltik ti j-echʼel be noʼox li jvokoltike, ti mu xkoʼolaj xchiʼuk li kuxlejal sbatel osil chakʼbutik Jeovae (2 Kor. 4:16-18). Li Jeovae chalbutik xtok ti tslajesbe skʼoplal skotol li vokoliletike, yuʼun tslajesbe skʼoplal li Satanase xchiʼuk li buchʼutik jmoj sjol xchiʼuke (Sal. 37:10). ¿Mi akomesoj xa ta ajol junantik tekstoetik ta Vivlia sventa spat avoʼonton mi la anuptan vokolil ta jelavele?
12. ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa jtabetik sbalil kʼalal ta jchantik li Skʼop Diose?
12 Sventa jtabetik sbalil kʼalal ta jchantik li Vivliae, li Jeovae tskʼan ti nopuk xkaʼitik xchanele xchiʼuk ti jnopbetik skʼoplale. Mi laj kakʼ ta jkuxlejaltik li kʼusi ta jchantike, tstsatsub li xchʼunel koʼontontike xchiʼuk mas xa lek chkil jbatik xchiʼuk li Jeovae. Taje jaʼ chakʼ kipaltik sventa xkuch kuʼuntik. Jech xtok, mi la jpat-o koʼontontik li kʼusi chal Vivliae, li Jeovae ta me xakʼbutik li xchʼul espiritue. Vaʼun, li chʼul espiritue jaʼ chakʼbutik li juʼelal ti mu kʼusi xkoʼolaj-o sventa xkuch kuʼuntik li prevaetik ta jnuptantike (2 Kor. 4:7-10).
13. Li veʼlil ta mantal chakʼbutik li tukʼil xchiʼuk pʼijil mosoile, ¿kʼuxi tskoltautik sventa xkuch kuʼuntik li vokolile?
13 Li Jeovae tskolta «li tukʼil xchiʼuk pʼijil mosoil» sventa xakʼbutik mantaletik, videoetik xchiʼuk kʼejojetik ti jaʼ tskoltautik sventa tsotsuk li xchʼunel koʼontontike xchiʼuk ti vikʼiluk jsatik ta mantale (Mat. 24:45). Ti bu kʼalal xuʼ kuʼuntike, skʼan me jlajestik li veʼliletik ta mantal ti ta yorail noʼox chvule. Achʼtik toe, jun ermana ta Estados Unidos la stoj tajek ta vokol li veʼlil ta mantale. Xi laj yale: «Li ta 40 jabil tunemun talel ta stojolal Jeovae, ep ta velta akʼbil ta preva li stukʼil koʼontone». Li ermanae oy kʼusitik tsots la snuptan: laj ta karro smukʼtot kʼalal jaʼo tstsʼot skarro jun jyakubele, cham li stot smeʼ ta skoj ti tsots ipajike xchiʼuk chaʼkoj tsake ta kanser li stuk eke. ¿Kʼuxi kuch yuʼun? Xi chale: «Jech-o xchabiojun talel li Jeovae. Li veʼlil ta mantal ti jaʼ chakʼ li tukʼil xchiʼuk pʼijil mosoile jaʼ skoltaojun sventa xkuch kuʼun. Koliyal taje, xuʼ xi xkal kʼuchaʼal li Jobe: ‹¡Muʼyuk ta jkomtsan-o ti tukʼ koʼontone, jaʼ to mi lichame!›» (Job 27:5).
¿Kʼuxi xuʼ jkoltatik li ermanoetik ta tsobobbaile? (Kʼelo parafo 14).
14. Li Jeovae, ¿kʼuxi tstunes ermanoetik sventa skoltautik kʼalal jaʼo ta jnuptan jvokoltike? (1 Tesalonisenses 4:9).
14 Li Jeovae xchanubtasoj li yajtuneltak sventa xkʼanvanik xchiʼuk ti spatbeik yoʼonton li ermanoetik kʼalal chil svokolike (2 Kor. 1:3, 4; kʼelo 1 Tesalonisenses 4:9). Li ermanoetik xchiʼuk ermanaetike xkoʼolajik kʼuchaʼal Eliu, oy ta yoʼonton tskoltautik sventa tukʼuk xkakʼ jbatik kʼalal ta jnuptantik vokoliletike (Ech. 14:22). Jun ermana ti Diane sbie laj yil ta xkuxlejal stuk ti kʼu yelan koltaate. Kʼalal tsots ipaj li smalale, patbat yoʼonton yuʼun li ermanoetike xchiʼuk koltaat sventa tsotsuk ta mantal. Xi chale: «Oy jayibuk u ti tsots laj kaʼie, pe ti vaʼ sjalile laj kaʼikutik ti skʼanojunkutik li Jeovae, xkoʼolaj ti te smeyojunkutik laj kaʼikutike. La skoltaunkutik tajek li ermanoetik sventa xkuch kuʼunkutik li jvokolkutike. Ay svulaʼanunkutik, la skʼoponunkutik ta telefono xchiʼuk la smeyunkutik. Ta skoj ti mu jnaʼ stsʼotel karroe, la skoltaikun sventa xibat ta tsobajel xchiʼuk ta cholmantal kʼalal xuʼ kuʼune». ¿Mi mu jechuk ti toj kʼupil xa noʼox sba ti oy kutsʼ kalaltik ta mantal ti toj echʼem xa noʼox skʼanojutike?
TA JTOJTIK TA VOKOL TI TA SLEKIL YOʼONTON CHCHABIUTIK LI JEOVAE
15. ¿Kʼu yuʼun jchʼunojtik ti chkuch kuʼuntik li vokoliletike?
15 Jkotoltik onoʼox ti ta jnuptantik prevae. Pe jech kʼuchaʼal laj xa jchantik tale, maʼuk ta kip jtuktik chkuch kuʼuntik. Li Jeovae te oy sat ta jtojolaltik jech kʼuchaʼal jun jkʼanvanej totil. Te xchiʼukutik, chchikintabutik kʼalal xijvokolet ta skʼanbel koltaele, vaʼun tskoltautik (Is. 43:2). Jchʼunojtik lek ti ta onoʼox xkuch kuʼuntik li vokoliletike, yuʼun li Jeovae yakʼojbutik li orasione, li Vivliae, epal veʼlil ta mantal xchiʼuk kermanotaktik ti skʼanojutik tajeke.
16. ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa jechuk-o xchabiutik li Jeovae?
16 Ta jtojtik tajek ta vokol ti te oy sat ta jtojolaltik li Jtotik ta vinajele. «Xmuyubaj koʼontontik ta stojolal» li Jeovae (Sal. 33:21). ¿Kʼuxi xuʼ xkakʼtik ta ilel ti ta jtojbetik ta vokol ti ta slekil yoʼonton chchabiutike? Jaʼ ti jtunestik lek li kʼusitik chakʼbutik sventa skoltautike. Sventa xchabiutik-o li Jeovae, skʼan me oy kʼusi jpastik ek. Skʼan xkakʼtik persa ti jechuk-o jchʼunbetik smantale xchiʼuk jpastik li kʼusi lek chile. Mi jech la jpastike, te me sat ta jtojolaltik ta sbatel osil (1 Ped. 3:12).
KʼEJOJ 30 Jaʼ kamigo, jaʼ Jdios, jaʼ Jtot
a Mu xkuch kuʼuntik jechuk li vokoliletik ta jnuptantik avi ti muʼyukuk tskoltautik li Jeovae. Li xchanobil liʼe chakʼ kiltik ti te oy sat ta stojolal yajtuneltak li Jeovae, jaʼ xkaltik, chil kʼalal chkil jvokoltik ta jujuntale xchiʼuk chakʼbutik skotol li kʼusi chtun kuʼuntik sventa xkuch kuʼuntike.
b Jelbil li jlom biiletike.