Kakʼtik ta ilel ti chij-ichʼvan ta mukʼe

1. ¿Kʼu yuʼun lek chkaʼitik ti xkichʼtik ichʼel ta mukʼe? (Proverbios 22:1).

¿MI MU jechuk ti lek tajek chkaʼitik kʼalal chkichʼtik ichʼel ta mukʼe? Ta melele, jech, yuʼun jkotoltik ta jkʼantik ichʼel ta mukʼ. Kʼalal jech chkichʼtik pasbele, xijmuyubaj noʼox. Jaʼ yuʼun, li Vivliae chal ti «jaʼ mas lek mi ichʼbilutik ta mukʼe, jaʼ mu sta li plata xchiʼuk oroe» (kʼelo Proverbios 22:1).

2, 3. ¿Kʼu yuʼun vokol chkaʼitik ti xkichʼtik ta mukʼ li yantike, xchiʼuk kʼusi ta jkʼeltik li ta xchanobil liʼe?

² Ta skoj ti jpasmulilutik xchiʼuk ti muʼyuk xa ichʼbail ta mukʼ li avie, mas van vokol chkaʼitik bakʼintik sventa xkichʼtik ta mukʼ li yantike. Pe li voʼotike ta jkʼan chij-ichʼvan ta mukʼ, yuʼun li Jeovae chalbutik ti skʼan xkichʼtik ta mukʼ skotol li krixchanoetike (1 Ped. 2:17).

³ Li ta xchanobil liʼe, ta jkʼeltik batel kʼusi smakoj ti chij-ichʼvan ta mukʼe xchiʼuk kʼuxi xuʼ jech xkakʼtik ta ilel ta stojolal 1) kutsʼ kalaltik, 2) kermanotaktik xchiʼuk 3) ta stojolal li yan krixchanoetike. Pe jaʼ mas chkalbetik skʼoplal kʼuxi xuʼ xij-ichʼvan ta mukʼ kʼalal vokol chkaʼitik spasele.

¿KʼUSI SMAKOJ TI CHIJ-ICHʼVAN TA MUKʼE?

4. ¿Kʼusi smakoj ti chij-ichʼvan ta mukʼe?

⁴ ¿Kʼusi smakoj xanaʼ ti chij-ichʼvan ta mukʼe? Jaʼ ti kʼu yelan chkiltik li jun krixchanoe xchiʼuk li kʼusi ta jpastik ta stojolale. Kʼalal lek tajek stalelal li jun krixchanoe, ti oy kʼusi xtojob spasele o ti oy kʼusi sbainoje, sta-o chkiltik ti oy kʼusi jpastik ta stojolale xchiʼuk chkakʼtik ta ilel ta jtalelaltik ti kichʼojtik ta mukʼe. Pe sventa xvinaj ti chij-ichʼvan ta mukʼ ta melele, skʼan xlokʼ ta koʼontontik (Mat. 15:8).

5. ¿Kʼusi skʼan stij koʼontontik sventa xij-ichʼvan ta mukʼe?

⁵ Li Jeovae tskʼan ti xkichʼtik ta mukʼ li yantike. Chalbutik ti skʼan xkichʼtik ta mukʼ li buchʼutik tsots yabtelike (Rom. 13:​1, 7). Akʼo mi jech, junantike xuʼ van xi chalike: «Voʼone jaʼ noʼox chkichʼ ta mukʼ li buchʼu sta-o chkile». Pe muʼyuk me lek mi jech ta jnoptike. Li yajtunelutik Jeovae jnaʼojtik ti skʼan xkichʼtik ta mukʼ li yantike, pe maʼukuk ta skoj li kʼusi tspasike. Vaʼun chaʼa, ¿kʼusi skʼan stij koʼontontik spasel? Jaʼuk ti jkʼanojtik li Jeovae xchiʼuk ti ta jkʼantik ti xmuyubajuk kuʼuntike (Jos. 4:14; 1 Ped. 3:15).

6. ¿Mi xuʼ xkichʼtik ta mukʼ li buchʼu muʼyuk chichʼutik ta mukʼe? (Kʼelo xtok li lokʼol ta pajina 1).

⁶ Bakʼintike, xuʼ van xi ta jnoptike: «¿Mi xuʼ xkichʼ ta mukʼ li buchʼu muʼyuk chichʼun ta mukʼe?». Xuʼ. Kalbetik junchibuk skʼelobil. Li ajvalil Saule la xchopol kʼopta ta yeloval krixchanoetik li Jonatane (1 Sam. 20:​30-34). Akʼo mi jech, li Jonatane jech-o laj yichʼ ta mukʼ stot xchiʼuk jmoj la spasik kʼop ti kʼu sjalil kuxule (Eks. 20:12; 2 Sam. 1:23). Li mero bankilal pale Elie la spakʼta ta jyakubel li Anae (1 Sam. 1:​12-14). Akʼo mi jech, li Anae ta slekil yoʼonton la stakʼbe li Elie akʼo mi snaʼoj sjunul Israel ti maʼuk lekil totile xchiʼuk ti muʼyuk lek yakal tspas yabtel ta paleale (1 Sam. 1:​15-18; 2:​22-24). Jech xtok, junantik viniketik ta Atenase xi la xchopol kʼoptaik li Pabloe: «Mu chuvaj vinik ti xvulvun noʼoxe» (Ech. 17:18). Pe li stuke muʼyuk x-ilin xchiʼuk jech-o laj yichʼanan ta mukʼ (Ech. 17:22). ¿Kʼusi chakʼ kiltik taje? Kʼalal jkʼanojtik tajek li Jeovae xchiʼuk mi ta jkʼantik ti xmuyubajuk kuʼuntike, jaʼ tstij koʼontontik sventa xkichʼtik ta mukʼ li yantike akʼo mi vokol chkaʼitik spasel. Avie, ta jkʼeltik xa batel buchʼutik skʼan xkichʼtik ta mukʼ xchiʼuk kʼu yuʼun.

KICHʼTIK TA MUKʼ LI KUTSʼ KALALTIKE

7. ¿Kʼu yuʼun vokol chkaʼitik ti xkichʼtik ta mukʼ li kutsʼ kalaltike?

⁷ Li kʼusi vokol chkaʼitike. Ta skoj ti xkojtikintik lek li kutsʼ kalaltike, kilojtik ti oy slekil talelalike xchiʼuk ti oy kʼusi mu spas yuʼunike. Jech xtok, xuʼ van oy kutsʼ kalaltik ti tsvul tajek yoʼontonike (ansiedad) o ti tsots ipik ti vokol xa chkaʼitik ta xchabiele. Junantik xtoke oy kʼusitik kʼuxik chalbutik o tspasbutik ti tsyayijes koʼontontike. Yantik xtoke, muʼyuk chichʼ ta mukʼ li yutsʼ yalalike, vaʼun muʼyuk xa jun yoʼontonik xchiʼuk naka xa saʼkʼop yesik. Ta skoj taje, muʼyuk xa tsobol oyik li ta yutsʼ yalalike. Li vokolil taje xkoʼolaj ta askal chamel ti muʼyuk xa lek ch-abtej yuʼun li jbekʼtaltike xchiʼuk ti mu xa xijkuxi-o chkaʼitike. Jaʼ jech ek, kʼalal muʼyuk ichʼbail ta mukʼ li ta utsʼ alalile, chakʼ vokolil xchiʼuk mu xa xijkuxi-o chkaʼitik. Li askal chamele xuʼ van chʼabal xa xpoxil, pe li ichʼbail ta mukʼe oy to.

8. ¿Kʼu yuʼun skʼan xkichʼtik ta mukʼ li kutsʼ kalaltike? (1 Timoteo 5:​4, 8).

⁸ ¿Kʼu yuʼun chij-ichʼvan ta mukʼ? (Kʼelo 1 Timoteo 5:​4, 8). Li ta baʼyel skarta Pablo ti la stsʼibabe batel Timoteoe, te laj yal kʼusi xuʼ spasik li utsʼ alaliletik sventa skolta sbaik ta jujuntale. Jech xtok, laj yal ti mu sujbiluk xaʼi sbaik sventa xichʼ sbaik ta mukʼ li ta yutsʼ yalalike, ti jaʼuk ta skoj ti tskʼan chichʼik ta mukʼ li Jeovae. Kʼalal jech tspasike, chakʼik ta ilel ti skʼanojik Jeova xchiʼuk ti jaʼ jech chichʼik ta mukʼ li Buchʼu la spas li utsʼ alalile (Efes. 3:​14, 15). Jaʼ yuʼun chaʼa, kʼalal chkichʼtik ta mukʼ li kutsʼ kalaltike, jaʼ yakal chkichʼtik ta mukʼ li Diose. ¡Ta melel, oy lek srasonal kuʼuntik sventa xij-ichʼvan ta mukʼ!

9. ¿Kʼuxi xuʼ xichʼ sbaik ta mukʼ li ajnilal xchiʼuk malalile? (Kʼelo xtok li lokʼoletike).

⁹ ¿Kʼuxi chij-ichʼvan ta mukʼ? Li malalil ti chichʼ ta mukʼ yajnile chakʼ ta ilel ti ep sbalil chil kʼalal stuk bu oyike xchiʼuk kʼalal te xchiʼukik yan krixchanoetike (Prov. 31:28; 1 Ped. 3:7). Muʼyuk tsmaj jsetʼuk, muʼyuk chakʼ ta kʼexlal xchiʼuk muʼyuk tsnop ti mas pekʼel skʼoplale. Xi chal jun ermano ta Argentina ti Javiera sbie: «Ta skoj ti ip li kajnile, bateltike oy kʼusitik chalbun ti kʼux chkaʼie. Pe ta jvules ta jol ti maʼuk jech oy ta yoʼonton ta melele, yuʼun jaʼ ta skoj li xchamele. Kʼalal vokol tajek chkaʼie, ta jnopbe skʼoplal li 1 Korintios 13:​5, vaʼun jaʼ tskoltaun sventa ta slekiluk koʼonton jkʼopon xchiʼuk ti xkichʼ ta mukʼe» (Prov. 19:11). Li ajnilal eke chichʼ ta mukʼ smalal kʼalal lek chalbe skʼoplale (Efes. 5:33). Muʼyuk chakʼ ta kʼexlal smalal, muʼyuk chchopol kʼopta akʼo mi ta ixtol loʼil noʼox xchiʼuk muʼyuk tslaban. Yuʼun mi jech la spase, snaʼoj ti xuʼ sok-o li snupunele, xkoʼolaj kʼalal oy kʼusi chkuxin ti ta kʼunkʼun tsok batele (Prov. 14:1). Jun ermana ta Italia ti ip ta vul oʼonton (ansiedad) li smalale, xi chale: «Bateltike, ta jnop ti toj echʼ xa noʼox tsvul yoʼonton ta jsetʼjuteb li jmalale. Muʼyuk toʼox chkichʼ ta mukʼ ta skoj li kʼusitik chkalbee xchiʼuk xvinaj ta jsat ti toj chopol chkile. Pe kʼalal lik jchiʼinan li buchʼutik snaʼ x-ichʼvanik ta mukʼe, jaʼ la skoltaun sventa xkichʼ ta mukʼ li jmalale».

10. ¿Kʼuxi xuʼ xichʼ ta mukʼ stot smeʼik li kerem tsebetike?

¹⁰ Kerem tsebetik, chʼunbeik me smantal atot ameʼik xchiʼuk vinajuk ta akʼopojelik ti chavichʼik ta mukʼe (Eks. 21:17; Efes. 6:​1-3). Kʼalal chyijubik xa batele, yikʼaluk van skʼan xa xichʼik chabiel. Jaʼ yuʼun, akʼik persa sventa xachabiik lek. Kalbetik skʼoplal jun ermana ti María sbie. Kʼalal ipaj stot ti maʼuk stestigo Jeovae, lik xchabi. Pe mu kʼunuk laj yaʼi, yuʼun toj kʼuxik kʼusitik ch-albat. Xi chale: «Laj kalbe Jeova ti skoltaun sventa xkichʼ ta mukʼ li jtote xchiʼuk ti jechuk xkakʼ ta ilel ta jtalelale. Xi chkalbe jbae: ‹Mi tskʼan Jeova ti xkichʼ ta mukʼ li jtot jmeʼe, jaʼ chakʼbun kipal sventa spas kuʼun›. Vaʼun, laj kaʼibe smelolal ti skʼan xkichʼ ta mukʼ jtot akʼo mi mu xjel li stalelale». Kʼalal chkichʼ ta mukʼ kutsʼ kalaltik akʼo mi tsots li stalelalike, jaʼ jech chkakʼtik ta ilel ti chkichʼtik ta mukʼ Jeova ti jaʼ li buchʼu la spas li utsʼ alalile.

KICHʼTIK TA MUKʼ LI KERMANOTAKTIKE

11. ¿Kʼu yuʼun vokol chkaʼitik bakʼintik ti xkichʼtik ta mukʼ li kermanotaktike?

¹¹ Li kʼusi vokol chkaʼitike. Li ermanoetike chakʼik persa sventa xakʼ ta xkuxlejalik li kʼusi chal Vivliae. Pe bakʼintike, xuʼ van maʼuk ta slekil yoʼonton tskʼoponutik, chopol kʼusi tsnopik ta jtojolaltik o tsaʼ joltik. Kʼalal ta jnoptik ti oy xa srasonal chkiltik sventa xij-ilin ta stojolalike, mas xa van vokol chkaʼitik sventa xkichʼtik ta mukʼ (Kol. 3:13). Vaʼun chaʼa, ¿kʼusi xuʼ skoltautik?

12. ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti xkichʼtik ta mukʼ li kermanotaktike? (2 Pedro 2:​9-12).

¹² ¿Kʼu yuʼun chij-ichʼvan ta mukʼ? (Kʼelo 2 Pedro 2:​9-12). Li ta xchibal skarta Pedroe, te laj yal ti oy junantik ermanoetik ta baʼyel siglo ti chopol kʼopojik ta stojolal «li buchʼutik ichʼbilik ta mukʼ yuʼun Diose», jaʼ xkaltik, ta stojolal li moletik ta tsobobbaile. ¿Kʼusi la spas anjeletik kʼalal jech laj yilike? Chʼabal kʼusi jpʼeluk laj yalik ta stojolal li jtoyba viniketik ti mu snaʼ x-ichʼvanik ta mukʼe. Toj labal sba li kʼusi la spasike, yuʼun muʼyuk xchopol kʼoptavanik jsetʼuk. Li kʼusi noʼox la spasike jaʼ ti laj yiktaik ta yok skʼob Jeova sventa xchapan li viniketik taje (Rom. 14:​10-12; koʼoltaso xchiʼuk Judas 9). Toj ep kʼusi xuʼ jchantik ta stojolal li anjeletike. Mi chkichʼtik ta mukʼ li buchʼutik tskontrainutike, mas to jech skʼan jpastik ta stojolal li kermanotaktike. Jaʼ yuʼun, skʼan voʼotik baʼyel xij-ichʼvan ta mukʼ (Rom. 12:10). Vaʼun, jaʼ jech chkakʼtik ta ilel ti chkichʼtik ta mukʼ li Jeovae.

13, 14. ¿Kʼuxi chkakʼtik ta ilel ti chkichʼtik ta mukʼ li ermanoetike? (Kʼelo xtok li lokʼoletike).

¹³ ¿Kʼuxi chij-ichʼvan ta mukʼ? Moletik ta tsobobbail, jechuk-o me ta slekil avoʼonton xachanubtasvanik (Filem. 8, 9). Mi oy buchʼu chatukʼibtasike, ta slekiluk avoʼonton xapasik, maʼukuk ta skapemal ajolik. Ermanaetik, mu me xaloʼiltavanik xchiʼuk mu xachopol kʼoptavanik. Vaʼun, chakolta abaik sventa oyuk ichʼbail ta mukʼ li ta tsobobbaile (Tito 2:​3-5). Jkotoltik xuʼ xkakʼtik ta ilel ti chkichʼtik ta mukʼ li moletike. ¿Kʼuxi? Jaʼ ti jkoltatik ta abtele xchiʼuk ti jtojbetik ta vokol li kʼusitik tspasike, jech kʼuchaʼal ti tsjelubtas sparteike, ti chchapanik bu chichʼ cholel mantale xchiʼuk ti tskoltaik li buchʼu chʼay ta bee (Gal. 6:1; 1 Tim. 5:17).

¹⁴ Jun ermana ti Rocío sbie vokol chaʼi ti xichʼ ta mukʼ jun mol ta tsobobbail ti tojobtasate. Xi chale: «Kap tajek jol, yuʼun la jnop ti maʼuk ta slekil yoʼonton la xchiʼinun ta loʼile. Kʼalal te oyun ta jnae, chopol kʼusi chkal ta stojolal. Chkakʼ persa ti mu xkakʼ ta ilele, pe li ta yut koʼontone chkal ti muʼyuk oy ta yoʼonton tskoltaune, vaʼun muʼyuk la jchʼun li tojobtasel laj yakʼbune». ¿Kʼusi koltaat-o? Xi to chale: «La jkʼel 1 Tesalonisenses 5:12 xchiʼuk 13, te laj kakʼ venta ti muʼyuk yakal chkichʼ ta mukʼ li ermanoe. Lik loʼilajuk li koʼontone, vaʼun la jkʼopon Jeova xchiʼuk la jsaʼ ta vunetik kʼusi xuʼ skoltaun sventa jel li jtalelale. Ta mas tsʼakale, laj kakʼ venta ti muʼyuk smul li ermanoe, yuʼun jaʼ ta skoj ti uni jtoybaune. Avie, xkaʼibe xa smelolal ti skʼan bikʼit xkakʼ jba sventa xi-ichʼvan ta mukʼe. Skʼan jech-o xkakʼ persa sjelel li jtalelale, pe mas xa jun koʼonton, yuʼun jnaʼoj ti yiloj Jeova ti yakal chkakʼ persae».

KICHʼTIK TA MUKʼ LI YAN KRIXCHANOETIKE

15. ¿Kʼu yuʼun vokol chkaʼitik ti xkichʼtik ta mukʼ li yan krixchanoetike?

¹⁵ Li kʼusi vokol chkaʼitike. Li ta cholmantale, ep ta velta ta jtatik krixchanoetik ti muʼyuk oy ta yoʼontonik xchikintael li kʼusi chal Vivliae xchiʼuk ta stojolal li Jeovae (Efes. 4:18). Junantik xtoke mu skʼan xchikintaik mantal ta skoj ti jelel kʼusi chanubtasbilik tal yuʼun li stot smeʼike. Yan xtoke, xuʼ van toj tsots stalelal li jpatrontik o jmaestrotike xchiʼuk muʼyuk sbalil chilik li kabteltike. Pe maʼuk noʼox, oy van jchiʼiltaktik ta abtel o ta chanun ti chchopol kʼoptavanike. Vaʼun, mas xa van vokol chkaʼitik sventa xkichʼtik ta mukʼ li krixchanoetik taje xchiʼuk ti maʼuk xa ta slekil koʼonton ta jkʼopontike.

16. ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti xkichʼtik ta mukʼ li buchʼutik muʼyuk to chtunik ta stojolal Jeovae? (1 Pedro 2:12; 3:15).

¹⁶ ¿Kʼu yuʼun chij-ichʼvan ta mukʼ? Teuk ta joltik ti yiloj talel Jeova kʼu yelan ta jtsaktik ta venta li yan krixchanoetike. Li jtakbol Pedroe la svulesbe ta sjol yajtsʼaklomtak Kristo ti skʼan lekuk stalelalike. Mi jech la spasike, xuʼ van xlik yalbeik smukʼulal Dios junantik krixchanoetik. Jaʼ yuʼun, laj yalanbe ti skʼan manxoikuk xchiʼuk ti x-ichʼvanik ta mukʼ kʼalal tspakbeik skʼoplal li kʼusi xchʼunojike (kʼelo 1 Pedro 2:12; 3:15). Kʼalal te oyik ta stojolal junuk jchapanvanej o ta stojolal junuk krixchano sventa spakbeik skʼoplal li kʼusi xchʼunojike, skʼan x-ichʼvanik ta mukʼ, yuʼun xkoʼolaj ti te xchiʼukik li Diose. Mu xchʼay xkaʼitik ti chaʼi skotol Jeova li kʼusi chkaltike xchiʼuk li kʼusi ta jpastike. Ta melel, oy lek srasonal kuʼuntik sventa xkichʼtik ta mukʼ li buchʼutik maʼuk stestigotak Jeovae.

17. ¿Kʼuxi chkakʼtik ta ilel ti chkichʼtik ta mukʼ li yan krixchanoetike?

¹⁷ ¿Kʼuxi chij-ichʼvan ta mukʼ? Li ta cholmantale, mu me xkakʼtik ta ilel ti voʼotik xa mas pʼijutik ti jaʼ mu sta li yan krixchanoetik ta skoj ti jutuk to kʼusi xchanojik ta Vivliae. Teuk ta joltik ti ep sbalil ch-ilatik yuʼun li Diose xchiʼuk skʼan ti jechuk xkiltik eke (Ajeo 2:7; Filip. 2:3). Mi oy buchʼu chchopol kʼoptautik ta skoj li kʼusi jchʼunojtike, mu me jpaktik sutel. Jaʼ yuʼun, muʼyuk kʼusi chkaltik ti lek xa yileluk, pe ti jaʼ sventa jlabantik o ti xkap-o sjol kuʼuntike (1 Ped. 2:23). Mi oy kʼusi lokʼ ta alel kuʼuntik ti mu toj lekuke, jkʼantik me perton ta anil. ¿Kʼuxi xuʼ xkakʼtik ta ilel ti chij-ichʼvan ta mukʼ li ta kabteltike? Skʼan xkichʼ jpʼijiltik xchiʼuk kakʼtik persa ti jaʼuk jkʼeltik li kʼusi lek tspas li jchiʼiltik ta abtel xchiʼuk li jpatrontike (Tito 2:​9, 10). Jech xtok, tsots skʼoplal ti meleluk xijkʼopoj xchiʼuk ti baxbolutik ta abtele. Akʼo mi ta jpastik skotol taje, xuʼ van mu lekuk chilutik li yan krixchanoetike, pe li Jeovae xmuyubaj me kuʼuntik (Kol. 3:​22, 23).

18. ¿Kʼu yuʼun xlokʼ venta ti xkichʼtik ta mukʼ li yantike?

¹⁸ Oy lek srasonal kuʼuntik sventa xkichʼtik ta mukʼ li yantike. Laj kiltik ti mi chkichʼtik ta mukʼ li kutsʼ kalaltike, jaʼ jech chkichʼtik ta mukʼ li Jeova ti jaʼ li buchʼu la spas li utsʼ alalile. Mi chkichʼtik ta mukʼ li kermanotaktike, yakal me chkichʼtik ta mukʼ li Jtotik ta vinajele. Jech xtok, mi chkichʼtik ta mukʼ li yan krixchanoetike, xuʼ van jtijbetik-o yoʼontonik sventa xalbeik smukʼulal xchiʼuk ti xichʼik ta mukʼ li mukʼul Diose. Akʼo mi muʼyuk tstsakutik ta venta li yan krixchanoetike, xlokʼ me venta ti xij-ichʼvan ta mukʼe, yuʼun li Jeovae chakʼbutik bendision. Xi jamal chalbutike: «Chkichʼ ta mukʼ li buchʼu chichʼun ta mukʼe» (1 Sam. 2:30).