Li kʼusitik tsjakʼ jkʼelvunetike
¿Kʼusi la skʼan laj yal li jtsʼibajom yuʼun Proverbios 30:18 xchiʼuk 19 k’alal laj yal ti mu xa’ibe smelolal «li sbe jun vinik xchiʼuk jun tsebe»?
Oy ep krixchanoetik xchiʼuk li buchʼutik xchanojbeik skʼoplal Vivliae mu xaʼibeik smelolal li kʼusi laj yal li jtsʼibajom yuʼun Proverbiose. Xi chal li ta Xchʼul Kʼop Dios sventa Achʼ Balumile: «Oy oxtos ti kʼusi mu jta ta aʼibel smelolale [o «ti kʼusi toj echʼ xa noʼox labalik sba chkaʼie», tsʼib ta yok vun] xchiʼuk chantos ti mu xkaʼibe smelolale: li sbe aguila ta vinajele, li sbe kiletel chon ta sba mukʼta tone, li sbe jkot varko ta sba nabe xchiʼuk li sbe jun vinik xchiʼuk jun tsebe» (Prov. 30:18, 19).
Kʼalal chalbe skʼoplal «li sbe jun vinik xchiʼuk jun tsebe», kalojtik toʼox ti chopol li kʼusi chale. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li yan versikuloetike chalbe skʼoplal li kʼusitik chopol ti muʼyuk spajeb li kʼusi tskʼane xchiʼuk ti muʼyuk xi chale: «¡Taʼlo xa xkaʼi!» (Prov. 30:15, 16). Li ta versikulo 20, chalbe skʼoplal «li jmulavil antse» ti chal ti chʼabal la kʼusi chopol spasoje. Jaʼ yuʼun, jnopojtik toʼox ti kʼusi xkoʼolajik-o li jkot aguila, jkot kiletel chon, jkot varko xchiʼuk li jun vinike jaʼ ti oy kʼusitik tspasik ti muʼyuk buchʼu chakʼ ventae o ti muʼyuk bu chkom senyaile. Ta skoj taje, laj kaʼibetik toʼox smelolal ti kʼalal chal «li sbe jun vinik xchiʼuk jun tsebe», jaʼ skʼoplal jun vinik ti manya kʼu yelan tsloʼlabe sjol jun tseb ti mu xakʼ ventae.
Pe oy lek srasonal kuʼuntik ti xuʼ jchʼuntik ti maʼuk chopol li kʼusi chalbe skʼoplale. Yuʼun li jtsʼibajome jaʼ noʼox yakal chalbe skʼoplal li kʼusitik labalik sba xchiʼuk kʼupilik sba chaʼie.
Li tsʼibetik ta ebreo kʼope chakʼ ta ilel ti lek li kʼusi chalbe skʼoplal li Proverbios 30:18. Oy jlik diksionario ti chchapbe skʼoplal Vivliae te chal kʼusi smelolal ta Ebreo kʼop kʼalal «mu jta ta aʼibel [smelolal]» xie, jaʼ skʼoplal ti «oy kʼusi toj labal sbae, ti mu chʼunbajuk yaʼele xchiʼuk ti solel kʼupil sbae» (Theological Lexicon of the Old Testament, jaʼ la stsʼiba Ernst Jenni xchiʼuk Claus Westermann).
Li maestro Crawford Howell Toy, li ta Universidad ta Harvarde (Estados Unidos), laj yal ek ti muʼyuk chopol li kʼusi chal Proverbiose. Xi laj yale: «Li kʼusi laj yal li jtsʼibajome jaʼ noʼox chalbe skʼoplal li kʼusitik toj labalik sbae».
Jaʼ yuʼun chaʼa, oy srasonal ti xuʼ jchʼuntik ti lek kʼusi chalbe skʼoplal li Proverbios 30:18 xchiʼuk 19. Yuʼun li ta versikuloetik taje, jaʼ chalbe skʼoplal li kʼusitik labalik sbae xchiʼuk ti mu xkaʼibetik smelolale. Jech kʼuchaʼal laj yaʼi sba li jtsʼibajom ta Proverbiose, labal sba chkiltik ek ti kʼu yelan chvil li aguilae, ti kʼu yelan xkilet chanav li kiletel chon ta sba ton akʼo mi chʼabal yoktake, li sbe mukʼta varko ta sba nabe, ti kʼu yelan chlik skʼan sbaik li jun kerem xchiʼuk jun tsebe xchiʼuk ti xmuyubajik noʼox ta xkuxlejalike.