¿Mi ta jtabe sbalil mi ta jtunes redes socialese?

¿Mi yakʼojboxuk permiso atot ameʼ sventa xatunes redes sociales? Mi jeche, li mantal liʼe oy oxtos kʼuxi xuʼ skoltaot˗o.

Li ta mantal liʼe ta jkʼeltik batel:

• ¿Mi muʼyuk xa lek ta jtunes jtiempo ta skoj li redes socialese?

• ¿Mi muʼyuk xa lek ta jkux ta skoj li redes socialese?

• ¿Mi muʼyuk xa jun koʼonton chkaʼi jba ta skoj li redes socialese?

• Li kʼusi tsnopik yan kerem tsebetike

¿Mi muʼyuk xa lek ta jtunes jtiempo ta skoj li redes socialese?

Kʼalal ta jtunestik redes socialese, xkoʼolaj ti kajalutik ta jkot kaʼ ti vokol ta pasel ta mantale. Yuʼun xuʼ me spasutik ta mantal mi mu xijtojobe.

«Kʼalal ta jtunes redes socialese, bakʼintike kaloj ti jlikel noʼox ta jtunese, pe jaʼ to chkakʼ ventae, echʼ xa jayibuk ora. Xuʼ xnop tajek xkaʼitik stunesel li redes socialese xchiʼuk ep ta jchʼay˗o jtiempotik yuʼun» (Joanna).

¿Mi anaʼoj xa liʼe? Ti kʼu yelan pasbil li redes socialese jaʼ sventa xnop xkaʼitik stunesel. Yuʼun li buchʼutik spasojike snaʼojik ti kʼalal lek ojtikinbil li jun pajina ta Internete, li empresaetike mas toyol tstojik sventa xakʼ s˗anunsioik te.

Nopbo skʼoplal liʼe: «¿Mi toj ep ta jchʼay jtiempo kʼalal ta jtunes li redes socialese? ¿Mi xuʼ van yan kʼusi jpas ti mas oy sbalile?».

Li kʼusi xuʼ xapase: Nopo kʼu sjalil chatunes li redes socialese, vaʼun akʼo persa ti jechuk xapase.

«Laj kakʼ jcronómetro ta jtelefono. Vaʼun, kʼalal tsta li yorail kakʼojbee, tsmak stuk junantik aplikasionetik. Vokol laj kaʼi li ta slikebale, pe ta tsʼakale, ta smelolal xa noʼox lik jtunes li redes socialese. Vaʼun, muʼyuk xa ep ta jchʼay jtiempo yuʼun» (Tina).

Beiltasel ta Vivlia: ‹Lek me xatunes li jujun kʼakʼal chjelav avuʼune› (Efesios 5:16).

¿Mi muʼyuk xa lek ta jkux ta skoj li redes socialese?

Jutuk mu skotoluk li buchʼutik xchanojbeik skʼoplale chalik ti skʼan 8 ora o mas chvayik li kerem tsebetike, pe ep buchʼutik ti mu sta 8 ora chvayike. Ti jutuk chvayike jaʼ van ta skoj ti tstunesik li redes socialese.

«Kʼalal mu to chivaye, ta jkʼel mi oy kʼusi tsots skʼoplal vulem li ta jtelefonoe. Pe jaʼ chlik jkʼel li kʼusitik smuyesojik yantik li ta redes socialese, vaʼun mu xkaʼi ch˗echʼ ora. Yakal chkakʼ persa ti mu xa jechuk jpase» (María).

¿Mi anaʼoj xa liʼe? Kʼalal muʼyuk lek chijvaye, xuʼ me xij˗ipaj yuʼun ta ansiedad xchiʼuk ta depresión. Jun ants ti xchanojbe lek skʼoplal li psicología ti Jean Twenge sbie chal ti kʼalal muʼyuk lek chkaʼi jbatik xchiʼuk ti muʼyuk xijmuyubaje jaʼ van ta skoj ti muʼyuk lek ta jkuxtike. Chal xtok ti xuʼ van tsots xij˗ipaj ta jnopbentik kʼalal oy xa kʼuk sjalil muʼyuk lek chijvaye.a

Nopbo skʼoplal liʼe: «¿Kʼu sjalil chivay? ¿Mi jaʼo chlik jkʼel redes sociales kʼalal jutuk xa ox skʼan xivaye?».

Li kʼusi xuʼ xapase: Li ta akʼobale mu xatikʼ ta akuarto li aselular, atavleta o yan kʼusitike. Ti bu kʼalal xuʼ avuʼune mu xa xakʼel aselular o yan kʼusitik kʼalal chib xa ora skʼan xavaye. Mi skʼan xatikʼ vayel a˗alarmae, yanuk˗o kʼusi xatunes, mu jaʼuk xatikʼ a˗alarma ta atelefono o atavleta.

«Bakʼintike jech˗o ta jkʼel kʼusitik oy ta jtelefono akʼo mi nax xa akʼobal, pe yakal chkakʼ persa xkikta. Ta jkʼan jech ta jpas sventa xilik yantik ti xitojob xa lek snopele. Jaʼ yuʼun, ta jkʼan ti masuk sob xivay sventa jkux leke» (Jeremy).

Beiltasel ta Vivlia: Xanaʼuk «stʼujel li kʼusi mas tsots skʼoplale» (Filipenses 1:10).

¿Mi muʼyuk xa jun koʼonton chkaʼi jba ta skoj li redes socialese?

Kʼalal la sjakʼbeik sloʼil jayibuk tsebetike, jutuk mu j˗oʼloluk laj yalik ti jech noʼox chat yoʼontonike. Taje jaʼ van ta skoj li kʼusi chilik ta redes socialese. Xi chal li doktor Leonard Sax ti psicólogo xtoke: «Xuʼ van mas chkat koʼontontik mi skotol ora ta jkoʼoltas jbatik xchiʼuk li buchʼutik te chvinajik ta redes socialese».b

«Li kerem tsebunkutike toj echʼem jkoʼoltas jbakutik xchiʼuk li yantike. Pe mas to xuʼ jech xlik jpaskutik kʼalal ta jtuneskutik li redes sosialese. Yuʼun kʼalal to jal ta jkʼeltik li fotoetik tsmuyesik yantike, xuʼ xlik jkoʼoltas jbatik xchiʼukik. O kʼalal ta jkʼeltik ti oy kʼusi kʼupil sba yakal tspas kamigotaktike, xuʼ xlik jnoptik ti jaʼ mas tskʼupin xkuxlejalike» (Phoebe).

¿Mi anaʼoj xa liʼe? Mas to lek mi ta jchiʼintik ta loʼil li kamigotike jaʼ mu sta mi ta redes sociales noʼox ta jkʼopontike. Li Nicholas Kardaras ti xchanojbe skʼoplal ti kʼu yelan chnop tajek xkaʼitik stunesel li kʼusitik achʼ chlokʼanuk tale xi chale: «Jaʼ mas xijmuyubaj˗o kʼalal ta jchiʼintik ta loʼil stuk li yantike, jaʼ mu sta mi jaʼ noʼox ta jtakbetik mensaje ta telefono, tavleta o yan kʼusitike. Yuʼun mu xkojtikin jbatik˗o lek xchiʼuk yantik mi jaʼ noʼox jech ta jchiʼin jbatik ta loʼile».c

Nopbo skʼoplal liʼe: «¿Mi jtuk chkaʼi jba kʼalal chakʼik ta ilel kamigotak li kʼusi tspasike? ¿Mi oy kʼusi muʼyuk yakal jkʼupin chkaʼi kʼalal chkilbe sfoto kamigotak ti ep kʼusitik kʼupilik sba tspasik yileluke? Kʼalal oy kʼusi ta jmuyes ta redes socialese, ¿mi chkat˗o koʼonton mi junchib noʼox o mi muʼyuk buchʼu chakʼbe ‹me gusta›?».

Li kʼusi xuʼ xapase: Akʼo persa ti mu xatunes jayibuk kʼakʼal li redes socialese, junuk semana o mi xuʼ avuʼune junuk u. Chʼakbo mas yorail sventa xachiʼin ta loʼil li avamigotake o ti xakʼopon echʼel ta yamadae. Mi laj avikta stunesel redes sociales kʼuk sjalile, te chavakʼ venta ti mas xamuyubaj xchiʼuk ti mas jun avoʼonton chavaʼie.

«Kʼalal ta jtunes toʼox li redes socialese, laj kakʼ venta ti jaʼ mas chbat ta koʼonton skʼelel li kʼusi tspas yantike. Xkuxet to laj kaʼi kʼalal la jtupʼ jkuentatake. Vaʼun, laj kil ti xakʼ xa noʼox yorail jpas li kʼusitik oy sbalile» (Briana).

Beiltasel ta Vivlia: «Ta jujuntal kʼelo abaik ta skoj li kʼusi chapasike, vaʼun oy srasonal sventa xkuxet noʼox avoʼontonik atukik, maʼuk xamuyubajik ta skoj ti chakoʼoltas abaik xchiʼuk li yantike» (Galatas 6:4).