LI KʼUSITIK TSJAKʼ KEREM TSEBETIKE
¿Mi chopol ti xijsikʼolaj xchiʼuk ti jtunestik li cigarro electricoe?
«Li ta jlumale, jutuk mu skotoluk li buchʼu mu sta 25 sjabilale oy xa sikʼolajemik o stunesojik li cigarro electricoe» (Julia).
Li ta mantal liʼe, ta jkʼeltik batel:
Li kʼusi skʼan xanaʼe
Xuʼ smilot li sikʼolajele. Li kʼusi mas yichʼoj li moye jaʼ li nicotinae. Taje chilbajin tajek jbekʼtaltik xchiʼuk chmeʼin tajek stunesel. Li Ministerio de Sanidad ta España la xchaʼal li kʼusi yaloj li Organización Mundial de la Salud, xi laj yale: «Li baʼyel srasonal ti kʼu yuʼun ch˗ipaj tajek li krixchanoetike, ti ch˗alub li sbekʼtalike xchiʼuk ti kerem tseb noʼox chchamike jaʼ ta skoj ti tstunesik moye».
«Li kabtele jaʼ skʼelel kʼusi xchamel li jun krixchanoe (técnica de ecografía), jaʼ yuʼun, li ta lokʼoletik chkil li ta ultrasonidoe te chkakʼ venta ti chilbajin tajek jbekʼtaltik li sikʼolajele. Li buchʼutik tsikʼolajik toʼoxe ep kʼusitik stsoboj sba li ta sbe xchʼichʼelik ti chmak˗oe. Jaʼ yuʼun, mi jsetʼuk ta jkʼan ta jpas preva li moye, yuʼun kichʼoj ta kʼux li jbekʼtale» (Theresa).
¿Mi anaʼoj liʼe? Jutuk mu vukmiluk ta chop kʼusitik yichʼoj li sikʼolale xchiʼuk jutuk mu skotoluk chilbajin li jbekʼtaltike. Jujun jabil, ta smiyonal noʼox krixchanoetik ch˗ipajik ta skoj li sikʼolajele, vaʼun chchamik˗o.
Chilbajin abekʼtal li stunesel cigarro electricoe. Ep li buchʼutik chchanbeik skʼoplal li cigarro eléctrico (vapers) chalik ti xuʼ x˗ipaj˗o yuʼun jpulmontik o ti xijcham˗o yuʼune. Jech xtok, li jeltos kʼusitik xuʼ xichʼ tikʼbel li cigarro electricoe yichʼoj nicotina jech kʼuchaʼal li batsʼi sikʼolale. «Li nicotinae xuʼ xmeʼin tajek stunesel, jaʼ yuʼun li kerem tsebetik ti tstunesike xuʼ xmeʼin ta yoʼontonik yan drogaetik». Taje jaʼ jech chal jun aʼyej ta sventa li cigarro electricoe.
«Junantik li kʼusitik chichʼ tunesel li ta cigarro electricoe jeltos smuil, oy ta algodón de azúcar o ta cereza. Taje tskʼupinik tajek li kerem tsebetike, jaʼ yuʼun chchʼay ta sjolik ti xibal sbae» (Miranda).
¿Mi anaʼoj liʼe? Li sjob tslokʼes li cigarro electricoe maʼuk noʼox yichʼoj voʼ, yuʼun ep kʼusitik yichʼoj (metales pesados) ti chilbajin li jbekʼtaltike, yuʼun chkʼot ta jpulmontik.
Chij˗ipaj yuʼun li sikʼolajel xchiʼuk li stunesel cigarro electricoe
1) Ta kʼunkʼun tsok batel jchinabtik, xijchʼayet noʼox xchiʼuk ta anil noʼox chjel ti kʼu yelan chkaʼi jbatike. Mas to jech chkʼot ta stojolalik li buchʼutik jchʼielik to talele.
2) Ch˗ipaj ti bu tsakal stanal ketike xchiʼuk tstsakutik kʼuxben chon.
3) Tsitub jpulmontik ti muʼyuk xa xpoxile xchiʼuk ch˗ipaj koʼontontik.
Mas to tstsatsaj mi stsakojutik asmae.
Ch˗ib koʼontontik xchiʼuk ch˗ipaj jchʼutik.
Li kʼusi skʼan xapase
Sabo lek skʼoplal. Akʼo mi chalboxuk ti muʼyuk chopol ti xatunes li cigarro electricoe xchiʼuk ti tskoltaot mi jaʼo lubemot tajeke, jaʼ mas lek sabo lek skʼoplal xchiʼuk kʼotuk ta nopel avuʼun atuk li kʼusi chapase.
Beiltasel ta Vivlia: «Li buchʼu muʼyuk spʼijile chchʼun skotol li kʼusi ch˗albate, yan li buchʼu pʼije tsnop lek li kʼusi tspase» (Proverbios 14:15).
«Akʼo mi chalik ti lek li sikʼolajel xchiʼuk li stunesel cigarro eléctrico li buchʼutik xavojtikin xchiʼuk li famosoetike, chavakʼ venta ti jecheʼ chalik mi chanopbe skʼoplal ti tsots chij˗ipaj˗o yuʼune» (Evan).
Nopbo skʼoplal liʼe: ¿Mi mas to xmuyubajik li kerem tsebetik ti tsikʼolajik o ti tstunesik li cigarro electricoe? ¿Mi mas to chapalik sventa stsalik li vokoliletik tsnuptanik avi o ta mas jelavele? ¿O mi naka noʼox tsaʼ mas svokolik?
Oy yan kʼusitik xuʼ xapas yoʼ xatsal li vul oʼontone. Jech kʼuchaʼal liʼe, xuʼ xapas ejersisio, xuʼ xachanunaj o xuʼ jmoj kʼusi xapas xchiʼuk avamigotak ti xuʼ skoltaoxuk ta melele. Ta skoj ti ep kʼusitik chapas ti muʼyuk chopole, muʼyuk xa tsnaʼ avoʼonton li sikʼolajele.
Beiltasel ta Vivlia: «Li kʼusi tsvul˗o yoʼonton li jun vinike jaʼ tslubtsanat yuʼun, pe jaʼ chpatbat yoʼonton yuʼun li lekil kʼope» (Proverbios 12:25).
«Li krixchanoetike chalik ti xuʼ xijsikʼolaj xchiʼuk ti jtunestik cigarro eléctrico mi lubemutik tajeke, pe jlikel noʼox tskoltautik, jaʼ jal ti chkil jvokoltik yuʼune. Oy yan kʼusitik xuʼ jpastik mi lubem chkaʼi jbatike» (Angela).
Nopbo skʼoplal liʼe: ¿Kʼusitik aviloj ti tskoltaot kʼalal lubem chavaʼi abae? Mi chakʼan chanaʼ kʼusitik skʼan xapase, kʼelo li mantal «¿Kʼusi xuʼ jpas sventa mu jvul tajek koʼonton?».
Mi chopol kʼusi chmeʼin ta avoʼonton stunesel sventa xatsal li vul oʼontone, xkoʼolaj ti chajip aba ta nab sventa mu xa˗achʼ mi tal voʼe. ¡Yuʼun mas to chakʼ avokol!
Chapano aba sventa mu xalaj ta sujel. Xuʼ sujoxuk li achiʼiltak ta chanune o li kʼusitik chachʼay˗o avoʼontone. Li pelikulaetik, li serieetik xchiʼuk li redes sosialese ep ta velta chakʼik ta ilel ti toj lek kʼalal chijsikʼolaj o kʼalal ta jtunestik cigarro electricoe.
Beiltasel ta Vivlia: Li buchʼutik yijik ta mantale xchanubtasoj snopbenik «sventa xkʼel yuʼunik li kʼusi tukʼe xchiʼuk li kʼusi muʼyuk tukʼe» (Ebreos 5:14).
«Kʼalal chichanunaj toʼoxe, li jchiʼiltak ta chanune chichʼikun ta mukʼ ta skoj ti muʼyuk chisikʼolaj xchiʼuk muʼyuk ta jtunes li cigarro electricoe. Li buchʼutik laj kalbeik ta jamal ti kʼu yuʼun muʼyuk chisikʼolaje, tskoltaikun kʼalal oy buchʼu tsujune. Jaʼ yuʼun, xuʼ skoltautik kʼalal jamal chkaltik li kʼusi ta jnoptike» (Anna).
Nopbo skʼoplal liʼe: ¿Mi stsal avuʼun li sujele? ¿Mi xvul ta ajol junuk velta ti tsalem avuʼune? Mi chtun avuʼun koltaele, kʼelo li rekuadro «¿Cómo puedo resistir la presión de grupo?» ti te oy li ta kapitulo 15 li ta livro Lo que los jóvenes preguntan. Respuestas prácticas (volumen 2).
Tʼujo lek li avamigotake. Mi jaʼ chavamigoin li buchʼutik chopol chilik li sikʼolajel o li stunesel cigarro electricoe, muʼyuk ch˗ayan ta avoʼonton stunesel.
Beiltasel ta Vivlia: «Li buchʼu jaʼ chchiʼin li buchʼutik pʼijike chpʼijub ek, pe li buchʼu jaʼ chchiʼin li buchʼutik bolike muʼyuk kʼusi lek chkʼot ta stojolal» (Proverbios 13:20).
«Li kʼusi xuʼ skoltaote jaʼ mi chavamigoin li buchʼutik snaʼ spajes sbaike xchiʼuk ti mu xchanik li kʼusi tspas yantike. Kʼalal chavakʼ venta ti lek chbat li xkuxlejalike, chavakʼ persa ti jechuk xakuxi eke» (Calvin).
Nopbo skʼoplal liʼe: Li avamigotake, ¿mi tskoltaoxuk sventa mu xapas li kʼusi chopole xchiʼuk ti lekuk xbat li akuxlejale? ¿O mi jaʼ tsujoxuk?
¿Mi chopol li mariuanae?
Epal krixchanoetike chalik ti muʼyuk ch˗ilbajinvan li mariuanae. ¡Pe taje mu meleluk!
Li kerem tsebetik ti tstunesik mariuanae xuʼ xmeʼin ta yoʼontonik. Jech xtok, li buchʼutik xchanojbeik lek skʼoplale yakʼojik venta ti xuʼ sokes li jchinabtike xchiʼuk ti mu xa xnop lek kuʼuntike.
Li Administración de Salud Mental y Abuso de Sustancias ta Estados Unidose xi laj yale: «Li krixchanoetik ti tstunesik mariuanae muʼyuk lek chbat li xchanunike, muʼyuk tsta lek yabtelik, muʼyuk xmuyubajik xchiʼuk muʼyuk lek chil sbaik xchiʼuk li yantike».
«Oy toʼox tajek ta koʼonton stunesel mariuana sventa junuk noʼox koʼonton, pe kʼalal la jnopbe skʼoplal ti xuʼ xmeʼin kuʼune, ti ep ta jlajes jtakʼin xchiʼuk ti xuʼ xi˗ipaj yuʼune, laj kakʼ venta ti mas to chlik jvul koʼonton yuʼune» (Judah).