¿Mi mulil ti chijsikʼolaje?

Li kʼusi chal Vivliae

Muʼyuk chalbe skʼoplal sikʼolajela li Vivliae mi jaʼuk bu jotukal chalbe skʼoplal li slajesel moye (tabaco). Akʼo mi jech, li Vivliae yichʼoj beiltaseletik ti chakʼ ta ilel ti muʼyuk lek chil Dios mi ta jlajestik li kʼusi chilbajin jbekʼtaltike. Jech oxal, li sikʼolajele jaʼ jun mulil chil li Diose.

Skʼan xkichʼtik ta mukʼ li kuxlejale. ‹Li Diose jaʼ chakʼbe xkuxlejal xchiʼuk jaʼ chakʼbe yichʼ ikʼ skotol li krixchanoetike› (Echos 17:24, 25). Ta skoj ti jaʼ jmotontik yuʼun Dios li jkuxlejaltike, mu lekuk ti yolbaj ta jsaʼ jlajeltik ta skoj ti chijsikʼolaje. Ep buchʼutik kuxulik jechuk ti muʼyukuk sikʼojalike.
Skʼan ta jkʼan li jchiʼiltaktike. «Skʼan me xakʼan achiʼil jech kʼuchaʼal akʼanoj aba atuke» (Mateo 22:39). Kʼalal te nopol tsikʼolaj jun krixchano ta stsʼel xchiʼile, chakʼ ta ilel ti muʼyuk skʼanoje. Yuʼun li buchʼutik te nopol oyike xuʼ jech stsakatik ta chamel kʼuchaʼal li buchʼutik tsikʼolajike.
Skʼan chʼuluk li jbekʼtaltike. ‹Akʼik ta kuxul matanal li abekʼtalike, ti chʼuluke, ti akʼo xchʼam li Diose› (Romanos 12:1). «Jsakubtas jbatik ta sventa li kʼusi tsokes jbekʼtaltike xchiʼuk li kʼusi oy ta jnopbentike, sventa mas chʼul xijkʼot ta xiʼtael li Diose» (2 Korintios 7:1). Sventa chʼulukutike, skʼan sakukutik. Pe kʼalal chijsikʼolaje, jaʼ chikʼubtas li jbekʼtaltike, yuʼun mu staleluk onoʼox ti jech jpastike. Li buchʼutik tsikʼolajike snaʼojik ti yakal tstikʼ ta sbekʼtalik li kʼusi ch-ilbajinatike.

¿Kʼusi chal Vivlia mi yolbaj ta jlajestik marivana o yan drogae?

Li Vivliae muʼyuk bu jamal chalbe skʼoplal li slajesel marivanae o li yantik drogae. Pe yichʼoj beiltaseletik ti chal ti muʼyuk lek kʼalal yolbaj ta jlajestik li kʼusi xuʼ chilbajinutik-oe. Akʼo mi laj xa kalbetik tal skʼoplal jaytosuk beiltasel, skʼan jtsaktik ta venta xtok liʼe:

Tsots skʼoplal ti jpastik ta mantal li jnopbentike. ‹Skʼan xakʼan ta sjunul anopben li Jeova Dios avuʼune› (Mateo 22:37, 38). «Tojobanik-o lek snopel» (1 Pedro 1:13). Li buchʼutik tslajesik drogae mu xa spas ta mantal yuʼunik li snopbenike xchiʼuk ep buchʼutik chmeʼin-o ta yoʼontonik slajesel. Jaʼ xa noʼox xjotetik ta saʼel li drogae, mi jsetʼuk xa ta snopbenik spasel li kʼusi leke (Filipenses 4:8).
Skʼan jchʼuntik li mantaletik ta jlumaltike. ‹Chʼunbeik smantal li ajvaliletike xchiʼuk li buchʼutik oy yabtelike› (Tito 3:1). Li smantal ajvaliletik ta epal lumetike jamal chal ti oy jaytosuk drogaetik mu stakʼ lajesele. Mi ta jkʼan lek chilutik li Diose, skʼan jchʼunbetik smantal ek li buchʼutik oy yabtelike (Romanos 13:1).

Chij-ipaj-o yuʼun li moye

Li Organización Mundial de la Salude chal ti chcham te van vakib miyon krixchano ta jujun jabil ta skoj li chamel chakʼ moye. Li ta vakib miyon taje, oy mas ta 600,000 ti chchamik ta skoj noʼox ti te nopol oyik ta stojolal li buchʼutik tsikʼolajike. Jkʼeltik jtoschaʼtosuk kʼusi chamelal ch-akʼbatik li buchʼutik tsikʼolajike xchiʼuk li buchʼutik te nopol oyike.

Kanser. Li xchʼailal moye yichʼoj mas ta 50 ta tos kʼusitik ti chakʼ kansere. Xi chal li Organización Mundial de la Salude: «Li 90% krixchanoetik ti ch-ipajik ta kanser ta spulmonike jaʼ ta skoj li moye». Li xchʼailal moye chij-ipaj-o ta kanser ta jtraqueatik, ta j-esofagotik, ta jlaringetik, ta ketik, ta jnukʼtik, ta jsekubtik, ta jchʼutik xchiʼuk ta yav jkʼabtik (vejiga).

Vokol xa chkichʼtik ikʼ yuʼun. Li xchʼailal moye chakʼ ti xij-ipaj-o ta jeltos chamel ti jaʼ vokol xa chkichʼtik ikʼ yuʼune, jech kʼuchaʼal li neumoniae xchiʼuk li simale. Li uni ololetik ti tsjikʼbeik xchʼailal moye xuʼ x-ipajik ta asma, ta tsatsal obal xchiʼuk tsokesbat li spulmonike.

Chij-ipaj-o ta koʼontontik. Li buchʼutik tsikʼolajike xuʼ xpaj ta beinel li xchʼichʼel xchinabike o xuʼ stsakatik ta chamel ta yoʼontonik. Li xchʼailal moye ch-och li ta jpulmontike, vaʼun tspuk sba batel li ta sbe jchʼichʼeltike. Ta skoj taje, jaʼ xa mu x-och-o lek ikʼ (oxígeno) li ta jchʼichʼeltike. Vaʼun li koʼontontike mas xa tsots skʼan x-abtej yoʼ spuk ta sjunul jbekʼtaltik li ikʼ chtun kuʼuntike.

Xuʼ x-ipajik li neneʼetik ti chiʼinbilik toe. Li antsetik ti tsikʼolajik ti xchiʼinoj yolike xuʼ van mu to sta yual xvokʼ li yolike, xuʼ van muʼyuk tsʼakal skiloal o muʼyuk tsʼakal ch-ayanik; junantike jatem yanal ye chvokʼik. Xuʼ van mu xichʼik lek ikʼ xtok o ta jech noʼox xchamik kʼalal mu to sta jun jabil svokʼelike.

a Li ta mantal liʼe jaʼ chkalbetik skʼoplal li sikʼolajele, jaʼ xkaltik, li sjikʼel xchʼailal sigarroe, li puroe o li sjikʼel moy ti oy lek yavil yuʼunike (pipas xchiʼuk pipas de agua). Akʼo mi jech, li beiltaseletik ta Vivliae te smakojbe skʼoplal li smatsʼel moye, li rapé, li cigarrillos electrónicos ti yichʼoj nicotina xchiʼuk li yan kʼusitik tslajesike.