¿Mi tskoltautik li spatobil koʼontontike?

Kʼalal yichʼoj lajuneb toʼox jabil li Daniele, ipaj ta kanser. Li doktoretik xchiʼuk yutsʼ yalale laj yalik ti chʼabal xa chkol-oe. Pe li Daniele spatoj yoʼonton ti ta xkole. Yuʼun la snop mi chʼie, ta xchanbe skʼoplal ta sventa li kansere xchiʼuk ti stabeuk xpoxile. Oy jun veltae, chbat ox kʼelatuk yuʼun jun doktor ti jaʼ xchanojbe skʼoplal ta sventa taje. Spatoj tajek yoʼonton xchiʼuk smalaoj ti chkʼot li doktore. Pe li doktore laj yal ti mu xuʼ yuʼun xbat skʼel li Daniele, vaʼun li Daniele chibaj xchiʼuk chʼay spatobil yoʼonton. Cham kʼalal echʼ xa ox jayibuk kʼakʼale.

Li doktor ti xchanojbe lek skʼoplal taje, laj yal ti toj jtunel ta jkuxlejaltik li spatobil koʼontontike. Kalbetik skʼoplal liʼe, li jun mol o jun meʼele xuʼ me jal to xkuxi ta skoj ti oy kʼusitik tsots skʼoplal smalaoje, jech kʼuchaʼal mi chkʼot vulaʼanatuk yuʼun junuk yutsʼ yalal ti skʼanoj tajeke o junuk kʼin ti toj tsots skʼoplal chaʼie. Pe kʼalal mi laj xa ox sta skotol taje, mu xa jaluk xkuxi. Jaʼ yuʼun chaʼa, ¿mi tskoltautik li spatobil koʼontontike?

Ep li buchʼutik xchanojbeik skʼoplale chalik ti lek chaʼi jbekʼtaltik mi lek kʼusitik ta jnoptik xchiʼuk mi oy spatobil koʼontontike. Pe mu skotolikuk jech tsnopik taje, yuʼun li junantik li buchʼutik xchanojbeik skʼoplale chalik ti chʼabal sprevail ti xuʼ skoltautik li spatobil koʼontontike xchiʼuk chalik ti mi ip noʼox chkaʼitike mu xuʼ skoltautik mi lek kʼusitik ta jnoptike.

Li ta voʼnee, oy junantik krixchanoetik ti la snopik ti mu xkoltavan li spatobil koʼontontike. Leʼ xa ta sjaymilaluk jabile, xi laj yal jun filósofo griego Aristóteles: «Jaʼ noʼox jun vaychil li spatobil koʼontontike». Ta mas tsʼakale, xi xtoyet laj yal jun jpolitiko americano Benjamin Franklin: «Muʼyuk kʼusi chkoltavan-o mi oy spatobil koʼontontike».

¿Kʼusi xuʼ xkaltik ta sventa li spatobil koʼontontike? ¿Mi jaʼ noʼox jun vaychil ti oy spatobil koʼontontik sventa lekuk xkaʼi jbatike o mi oy srasonal ti jchʼuntik ti xuʼ skoltautik sventa xijmuyubajutik noʼox xchiʼuk ti lek noʼox li jbekʼtaltike?

¿Kʼu yuʼun skʼan oyuk spatobil koʼontontik?

Li Daniel ti ip chaʼi ta kanser ti laj kalbetik skʼoplal li echʼ xchanobile. ¿Kʼusi van kʼot ta stojolal ti muʼyukuk xchʼay li spatobil yoʼontone? ¿Mi poxtaj van xchiʼuk mi kuxul van avi ti jechuke? Li buchʼutik chalik ti tsots skʼoplal ti oyuk spatobil koʼontontike, mu xtakʼ yuʼunik taje. Yuʼun li spatobil koʼontontike, muʼyuk bu chpoxta skotol.

Kʼalal jakʼbat sloʼil li Nathan Cherney ta jun notisiae, laj yal ti muʼyuk la lek ti chalbeik yajchamelik ti chkolik mi oy spatobil yoʼontonike. Xi laj yale: «Junantik malaliletike chut yajnilik ta skoj ti mu xkolike, yuʼun la muʼyuk lek li kʼusitik tsnopike xchiʼuk ti chʼabal spatobil yoʼontonike». Li buchʼutik jech chalik taje tsnopik ti chijpoxtaj-o mi lek kʼusi ta jnoptike, pe taje maʼuk melel. Li buchʼutik ip chaʼiike chakʼik to persa sventa xkuch batel yuʼunike. Jaʼ yuʼun, muʼyuk me lek ti ch-albatik yuʼun yutsʼ yalalik o yamigotakik ti muʼyuk chakʼik persa xkuchel batele, yuʼun mas to chopol chaʼi sbaik-o. ¿Mi jaʼ skʼan xal ti muʼyuk sbalil ti oy spatobil koʼontontike?

Moʼoj, li Doktor Cherney laj kalbetik skʼoplale ti tskolta li buchʼutik tsots ip chaʼiik sventa xkuch batel yuʼunik xchiʼuk junuk noʼox yoʼontonik ti kʼu to sjalil kuxulike. Xchiʼuk xchʼunojik ti chkoltaatik yuʼun li poxiletik chakʼbeik sventa junuk noʼox yoʼonton xkuch batel yuʼunike. Jaʼ yuʼun chaʼa, li spatobil oʼontonale xuʼ me xkoltaatik li buchʼutik tsots ip chaʼiike.

Chkoltavan li spatobil oʼontonale

«Li spatobil oʼontonale jaʼ jun poxil». Jaʼ jech laj yal li doktor ti jaʼ periodista médico W. Gifford-Jones ti jaʼ la xchanbe skʼoplal li koltaeletik chichʼik akʼbel li buchʼutik tsots ipik ti poʼot xa xchamik ti chʼabal xa xpoxilike. Ti jech chichʼik koltael li buchʼutik ipike jaʼ sventa oyuk spatobil yoʼontonik xchiʼuk ti lekuk li kʼusi tsnopike. Li ta 1989, laj yichʼ chanbel skʼoplal ti mas jal kuxiik li buchʼutik ipik ti laj yichʼik koltaele. Akʼo mi oy achʼtik to la xchanbeik skʼoplal laj yalik ti muʼyuk mas chkoltavane. Ti la xchanbeik skʼoplal kʼu yelan chichʼik koltael li buchʼutik ipike. Muʼyuk mas ta svul yoʼontonik o ta xat yoʼontonik xchiʼuk muʼyuk mas ta xil svokolik kʼuchaʼal li yantike.

Jkʼeltik to batel kʼu yelan chaʼi sbaik o ti kʼusi muʼyuk lek tsnopik li buchʼutik ipik ta skoj ti chmak yoʼontonik o ti mu xanav lek xchʼichʼelike (cardiopatía isquémica). La sjakʼbeik sloʼil mas ta 1,300 viniketik sventa skʼelik mi lek li kʼusi tsnopik o mi muʼyuk ta skoj ti kʼu yelan li xkuxlejalike. Lajuneb jabil ta tsʼakale, la xchaʼchanbeik skʼoplal, te laj yakʼik venta ti oy mas ta 60 ti ip chaʼiike ti chmak yoʼontonik o mu xanav lek xchʼichʼelike. Jutuk mu skotolikuk taje, muʼyuk kʼusi lek tsnop li ta xkuxlejalike. Xi laj yal li Laura Kubzansky ti jaʼ jchanubtasvanej ta Salud xchiʼuk Conducta Social de la Facultad de Salud Pública ta Harvard: «Jutuk mu skotolikuk li buchʼutik la xchanbeik skʼoplale laj yalik ti jaʼ mas lek chaʼi koʼontontik mi lek kʼusi ta jnoptike». Taje jaʼ li baʼyel sprevail laj yichʼ chanele.

Junantik li buchʼutik la xchanbeik skʼoplale laj yakʼik venta li buchʼutik muʼyuk lek kʼusi tsnop ta xkuxlejale, vokol chkolik kʼalal chichʼik operasione. Pe li buchʼutik lek kʼusi tsnop ta xkuxlejalike, ta anil noʼox chkolik xchiʼuk mas jal ta xkuxiik. Kʼalal la sjakʼbeik sloʼil jlom mol meʼeletik ti kʼu yelan chaʼi sbaik ti yantik xa xyijubik tale, li buchʼutik la xchanbeik skʼoplale laj yalbeik mol meʼeletik ti mas xa oy spʼijilike xchiʼuk ti ep xa kʼusi xchanojik talele. Ti jech albatike, tseb keremaj to laj yaʼi sbaik, taje xkoʼolaj ti la spasik ejersisio 12 xemanae.

¿Kʼu yuʼun lek chaʼi jbekʼtaltik mi oy spatobil koʼontontik, ti lek noʼox kʼusi ta jnoptik xchiʼuk ti xkuxet noʼox koʼontontike? Li buchʼutik chchanbeik skʼoplal poxil xchiʼuk li siensiae mu xaʼibeik lek smelolal ti kʼuxi ch-abtej ta jbekʼtaltik li kʼusi ta jnoptike. Jun Neurología ti jaʼ chchanbe skʼoplale xi chale: «Ti xijmuyubaj noʼox xchiʼuk ti oy spatobil koʼontontike, jaʼ tskoltautik sventa mu masuk xij-ipajutik xchiʼuk lek chaʼi li jbekʼtaltike». Ta jujuntal chkakʼtik persa mi ta jkʼantik ti lekuk noʼox li jkuxlejaltike.

Li doktoretik, psicologoetik xchiʼuk sientifikoetike xuʼ van achʼ to laj yaʼibeik smelolal taje. Pe mu jechuk li voʼotik ti ta jchantik Vivliae, yuʼun te xa van ta oxmiluk jabil xi akʼbat snaʼ yuʼun Dios li ajvalil Salomone: «Li oʼontonal ti xmuyubaj noʼoxe jaʼ lekil poxil, pe mi kʼux li koʼontontike, tslajes kipaltik» (Proverbios 17:22). Melel li kʼusi laj yale, muʼyuk chal ti chchʼayes jvokoltik mi xkuxet noʼox koʼontontike, pe xuʼ xkʼot kʼuchaʼal jun lekil poxil.

Ti jaʼuk poxil li spatobil koʼontontike, ¿mi mu van jaʼuk chakʼ jpoxilintik li doktoretike? Pe li spatobil koʼontontike, mas to chlekub yuʼun li jbekʼtaltike.

¿Kʼu yelan chaʼi jbekʼtaltik mi lek o mi muʼyuk lek li kʼusi ta jnoptike?

Li sientifikoetike yakʼojik venta ti lek chaʼi sbekʼtalik li buchʼutik lek kʼusi tsnopike, yuʼun mas chakʼ ta yoʼontonik li yabtelike, li chanvune xchiʼuk jtosuk tajimol. Jech kʼuchaʼal liʼe, la xchanbeik skʼoplal jtsop j-anilajeletik ti jaʼik antsetike, li jchanubtasvanejetike la skʼelik bu to kʼalal xuʼ yuʼunik anilajel, pe kʼalal laj yichʼ jakʼbel sloʼilike, jelel ti kʼu yelan chaʼi sbaike. La snopik ti xuʼ yuʼunike, ti jech la snopike lek kʼusi kʼot ta pasel yuʼunik. Bal to ti muʼyuk la stikʼ ta yoʼontonik li kʼusi albatik yuʼun li jchanubtasvanejetike. ¿Kʼu yuʼun chkoltavan ti oy spatobil koʼontontike?

Li sientifikoetike yakʼojik venta ti oy onoʼox kʼusitik muʼyuk lek ta jnoptike, leʼtik van ta sjabilal 1960 laj yilik ti xuʼ xchʼay li spatobil koʼontontike, jech kʼuchaʼal oy chonbolometik ti mu xa kʼusi spas yuʼun chaʼike. Kalbetik skʼelobil, la stikʼik ta kuarto junantik krixchanoetik ti bu oy kʼusi tsots chbakʼe, albatik ti xuʼ xtupʼ yuʼunik mi la snetʼik junantik votonetike, laj yakʼik persa saʼel, vaʼne tupʼ onoʼox yuʼunik.

La spasik yan skʼelobil, la stikʼik jayvoʼuk krixchanoetik xtok li ta kuarto ti bu oy kʼusi tsots chbakʼe, albatik ti muʼyuk junuk voton ti chtupʼ yuʼun taje. Li buchʼutik te oyike muʼyuk kʼusi la spasik jsetʼuk ta skoj li kʼusi albatike. Yuʼun chibajik, muʼyuk xa la snetʼik li votonetike, pe jaʼuk li ta baʼyel jtsop krixchanoetike muʼyuk xchibajik, yuʼun la saʼik ta persa li voton sventa xtupʼ yuʼunik li kʼusi tsots chbakʼe.

Li doktor Martin Seligman ti koltavan ta xchapanel li kʼusitik la skʼelbeik skʼoplal taje, la to xchanbe mas skʼoplal li kʼusi xuʼ xkʼot ta pasel yuʼun kʼalal lek li kʼusi ta jnoptike o kʼalal muʼyuk leke. Te laj yakʼ venta kʼalal jun krixchano muʼyuk lek kʼusi tsnope. Ch-och ta snopbenik ti muʼyuk xa kʼusi lek chbat ta pasel yuʼunike. Xi laj yale: «Oy xa ta 25 jabil la jkʼelbe talel skʼoplal ti mi muʼyuk lek li kʼusi ta jnoptik o mi jaʼ ta jmul chkaʼitik li kʼusitik muʼyuk lek chkʼot ta pasele. Xuʼ xijchibaj yuʼun xchiʼuk chkil-o jvokoltik li ta jkuxlejaltike ti jaʼ mu jechuk chkʼot ta stojolalik li buchʼutik lek kʼusi tsnopike».

Junantik krixchanoetike jaʼ to chaʼibeik smelolal taje, pe jaʼuk li buchʼutik chchanik Vivliae snaʼojik xa onoʼox taje. Xi chal Proverbios 24:10: «Mi chachibaj li ta yorail vokolile, ta xkʼunib li avipe». Li Vivliae chal ti kʼalal chibajemutike, muʼyuk xa kipaltik, yuʼun muʼyuk xa lek li kʼusi ta jnoptike. Jaʼ yuʼun chaʼa, sventa lekuk noʼox li kʼusi ta jnoptik xchiʼuk ti oyuk spatobil koʼontontike, ¿kʼusi xuʼ jpastik?

[Lokʼol]

Li spatobil koʼontontike lek chkaʼi jbatik yuʼun

Xuʼ me kuʼuntik ti mu xa kʼusi chopol jnoptike

¿Kʼu yelan chavaʼi aba kʼalaluk oy kʼusitik chopol chkʼot ta akuxlejale? Li buchʼutik chchanbeik skʼoplal kʼu yelan chkaʼi jbatike, chalik ti jaʼ la te chvinaj mi lek o mi chopol li kʼusi ta jnoptike. Jkotoltik onoʼox oy kʼusitik vokol chkaʼitik xchiʼuk jelajtik li kʼusitik ta jnuptantike. Junantik krixchanoetike tsots li svokolike, pe xkuch noʼox yuʼunik. Pe li yantike mu toj masuk tsots li kʼusitik tsnuptanike, pe mu xa xuʼ yuʼun chaʼiik. ¿Kʼu yuʼun ti jech chaʼi sbaike?

Jnoptik noʼox ti chbat asaʼ avabtele, pe ¿kʼu van yelan chavaʼi aba mi muʼyuk xa-akʼbat avabtele? Xuʼ van chopol tajek kʼusitik chlik anop ti xi xa chlik avale: «Muʼyuk onoʼox buchʼu chakʼbun kabtel». O yikʼaluk van mas to kʼusitik chopol chlik avalbe aba. Xuʼ van xi chanope: «Muʼyuk jbalil, muʼyuk kʼusi xitun-o». Mi jech chavale, xvinaj ti muʼyuk xa lek kʼusi chanop ta atojolale.

¿Kʼuxi ta tsalel li kʼusi chopol ta jnoptike?

¿Kʼuxi xuʼ jeltik li kʼusi chopol ta jnoptike? Li baʼyel kʼusi skʼan xapase, jaʼ nopbo skʼoplal ti kʼu yuʼun chopol xa kʼusitik chlik anope. Xchiʼuk aʼibo smelolal ti kʼu yuʼun muʼyuk xa akʼbat avabtele, ¿mi jaʼ ta skoj ti chʼabal xa abalil ti mu kʼusi xatun-oe o mi jaʼ ta skoj ti yan-o kʼusi achanoj spasele?

Sventa mu jaʼuk xanopbe skʼoplal li kʼusitik chopole, jaʼuk nopo li kʼusi xatojob spasele. ¿Mi jaʼ skʼan xal ti muʼyuk xa kʼusi xatojob-o spasel ta skoj noʼox ti jun noʼox kʼusi muʼyuk lek xbat ta pasel avuʼune? Jaʼ nopbo skʼoplal li kʼusitik lek ataoj ta akuxlejale. Jech kʼuchaʼal ti kʼu yelan xavil aba xchiʼuk Jeova, avutsʼ avalal xchiʼuk li avamigotake. Mu xanop ti jech-o xa chopol kʼusitik chkʼot ta pasel avuʼune. ¿Mi oy van kʼusi xuʼ skoltaot sventa mu xa xanopbe skʼoplal li kʼusitik muʼyuk leke?

Nopo ti lek chbat ta pasel avuʼun li kʼusitik chakʼan chapase

Li kʼusi yalojik ta sventa spatobil oʼontonal li sientifikoetike jaʼ ti jchʼuntik ti chkʼot ta pasel li kʼusi ta jkʼantike. Akʼo mi oy srasonik, taje maʼuk noʼox li kʼusi smakojbe skʼoplale. Yuʼun li ta yan xchanobile ta jkʼeltik ti oy to kʼusi yan smakoj ti jpatoj koʼontontike ti maʼuk noʼox ti jchʼunojtik ti ta jtatik li kʼusi ta jkʼantike. Jech oxal, li sientifikoetike chalik ti xuʼ skoltautik li spatobil koʼontontik sventa lekuk noʼox kʼusi xkʼot ta pasel kuʼuntike.

Sventa spas avuʼun li kʼusi oy ta avoʼontone, ta jujutsʼuj xalikes, mi pas xa ox avuʼune ta spas avuʼun li kʼusitik mas tsotsik skʼoplale o li kʼusi vokol ta pasele. Mi chavakʼ venta ti oy kʼusitik mu spas avuʼune, lek ti xavakʼ ta avoʼonton staele , xiuk xajakʼbe abae: «¿Kʼusi ta jkʼan ta jpas?». Yuʼun ep kʼusitik xuʼ xchʼay-o koʼontontik ti muʼyuk xa ta jnopbetik skʼoplal li kʼusitik mas tsots skʼoplale, yuʼun li Vivliae chal ti jaʼuk jtʼujtik li kʼusitik mas tsotsik skʼoplale (Filipenses 1:​10).

Kʼalal mi laj xa ox kaʼibetik smelolal li kʼusitik tsots skʼoplale, jaʼ xa me chkakʼ ta koʼontontik ti xkichʼtik ta mukʼ Diose, skʼelel kutsʼ kalaltik xchiʼuk li yan kʼusitik skʼan pasele. Ti mi jutebik noʼox li kʼusitik laj kakʼ ta koʼontontik spasele, muʼyuk me chijchibajutik. Jaʼ yuʼun, jaʼuk jpastik baʼyel li kʼusitik spas noʼox kuʼuntike xchiʼuk jaʼ tsʼakal to jpastik ti jal yorail chichʼ kuʼuntike.

Xi chal jun voʼneal loʼile: «Mi oy ta avoʼontone, spas avuʼun». Mi laj kakʼtik venta li sbaliltak ta jtatik mi la jpastike, jaʼ tskoltautik sventa mu xijlubtsajutik. Akʼo mi muʼyuk kʼun ta pasel, pe kakʼtik me persa sventa mu xijlubtsajutike.

Skʼan oyuk kʼusi jpastik sventa jtatik li kʼusi oy ta koʼontontike. Li jtsʼibajom C. R. Snyder ti xchanojbe lek skʼoplal ta sventa ti tsots skʼoplal skʼan oyuk spatobil koʼontontike, chal ti skʼan jaytosuk kʼusi jpastik sventa jtatik li kʼusi ta jkʼantike. Mi mu spas kuʼuntik chkiltik jtosuke, jsaʼtik yan kʼuxi xuʼ xkutik jaʼ to mi la jtatike.

Li Snydere laj yal xtok mi mu jtatik chkiltike, xuʼ jeltik li kʼusi ta jkʼan ta jtatike. Mi te noʼox xijnopnun kʼuxi xuʼ jtatike, xuʼ me xijchibaj-o. Xuʼ jeltik o xuʼ jsaʼtik li kʼusitik spas noʼox kuʼuntik chkiltike, taje jaʼ tskoltautik sventa mu xchʼay li spatobil koʼontontike.

Li ta Vivliae ta jtabetik jun skʼelobil, li ajvalil Davide oy tajek ta yoʼonton tsvaʼan jun templo sventa li Sdios Jeovae, pe albat ti jaʼ ta svaʼan li Salomone ti jaʼ xnichʼone. Kʼalaluk jech albate, li Davide muʼyuk ilin xchiʼuk muʼyuk laj yakʼ tajek persa stael li kʼusi tskʼan tspase. Yuʼun laj yakʼ ta yoʼonton stsobel takʼin xchiʼuk li kʼusitik chtun sventa xichʼ vaʼanel li temploe (1 Reyes 8:​17-​19; 1 Kronikas 29:​3-7).

Akʼo mi jchanojtik xa talel ti skʼan lek kʼusitik jnop ta jkuxlejaltike, yikʼaluk van vokol to chkaʼitik ti oyuk spatobil koʼontontike. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun muʼyuk juʼeltik sventa jlajesbetik skʼoplal li vokoliletik ti jaʼ chchʼaybat-o spatobil yoʼonton li krixchanoetike. Jaʼ yuʼun chaʼa, ¿kʼuxi xuʼ oyuk spatobil koʼontontik akʼo mi chkiltik povreal, paskʼop, ti muʼyuk tukʼilale, chamel xchiʼuk li lajelale?

[Lokʼol]

Ti mi muʼyuk xa-akʼbat li abtelal chakʼane, ¿mi jaʼ skʼan xal ti muʼyuk xa chata-o avabtele?

[Lokʼol]

Li ajvalil Davide la sjel bakʼintik li kʼusi tskʼan tstae

¿Bu xuʼ jtatik li melel patob oʼontonale?

NOPO avaʼi ti sok li areloje, vaʼun chbat asaʼ buchʼu tsmeltsan. Ep buchʼutik chalik ti xuʼ smeltsane, pe jaʼ to avaʼie li alakʼnae xuʼ smeltsanbot ta moton ti jaʼ onoʼox la spas li areloje. Vaʼun, mas xa kʼun chavaʼi bu chba avakʼ ta meltsanel.

Jkoʼoltastik avaʼi li spatob oʼontonal xchiʼuk li reloj laj kalbetik skʼoplale. Mi chavakʼ venta ti yakal xa chchʼay batel li spatobil avoʼontone, ¿bu xuʼ xata koltael? Epal krixchanoetike chalik ti xuʼ skoltaot ta xchapanel li avokole, pe mu jechuk, yuʼun mu xa xanaʼ kʼusi chapas yuʼunik. Jaʼ mas lek ti jaʼ jsaʼtik koltael ta stojolal li Jpasvanej kuʼuntike, yuʼun li stuke chakʼbutik li melel spatobil koʼontontike. Xi chal li Vivliae: «Muʼyuk onoʼox bu nom oy ta jtojolaltik ta jujuntal» xchiʼuk oy ta yoʼonton tskoltautik (Echos 17:27; 1 Pedro 5:7).

Kʼusi to mas smakoj li spatobil koʼontontike

Li Vivliae jaʼ mas lek chchapbe smelolal ta sventa li spatob oʼontonale jaʼ mu sta li doktoretik, sientifikoetik xchiʼuk li psikologoetike. Li spatobil koʼontontik ta Vivliae oy chaʼtos kʼusi smakojbe skʼoplal: baʼyuke, jaʼ ti ta jkʼantik ti lekuk kʼusi xkʼot ta pasele. Li xchibale, jaʼ ti oy lek srasonal kuʼuntik ti ta jchʼuntik ti jech chkʼot ta pasele. Li spatobil koʼontontik chal ta Vivliae jaʼ melel, yuʼun oy lek sprevailtak xchiʼuk xuʼ jchʼuntik.

Li spatobil koʼontontike xkoʼolajtik xchiʼuk li xchʼunel koʼontontike, pe skʼan ti oyuk lek sprevailtake (Ebreos 11:⁠1). Akʼo mi jech, li Vivliae chal ti oy sjelbenal li xchʼunel koʼontontik xchiʼuk li spatobil koʼontontike (1 Korintios 13:13).

Jnoptik noʼox avaʼi ti chakʼanbe vokol junuk avamigo ti apatoj avoʼonton ta stojolale. Apatoj avoʼonton ti chaskoltaote, yuʼun aviloj xa onoʼox ti skoltaojote xchiʼuk ti oy slekil yoʼonton ta atojolale, yuʼun achʼunoj ti tskoltaote. Li xchʼunel koʼontontik xchiʼuk spatobil koʼontontike jmoj te snitojbe sba skʼoplal, pe oy onoʼox sjelbenal jutuk. ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa oyuk spatobil koʼontontik ta stojolal li Diose?

Ti bu chlik talel li spatobil koʼontontike

Li Jeovae jaʼ snioʼal li melel spatobil oʼontonale, yuʼun xi laj yichʼ albel skʼoplal ta voʼnee «spatobilot yoʼonton Israel» (Jeremias 14:⁠8, Xchʼul Cʼop Jtotic Dios, ta skʼop Chenalhó). Li j-israeletik ta voʼnee ta sjunul yoʼonton la spat yoʼontonik ta stojolal li Diose, yuʼun jaʼ te likem tal ta stojolal li spatobil yoʼontonike. Ti kʼu sjalil kʼot ta steklumal Dios li Israele, la spas skotol li kʼusi laj yale. Li Josue ti jaʼ jnitvaneje, xi laj yalbe li jteklume: «Anaʼojik lek [...] ti mu jpʼeluk chʼay ta be skotol li kʼusitik lekik laj yalboxuk li Jeova Dios avuʼunike. Kʼot ta pasel skotol ta atojolalik. Mi jpʼeluk chʼay ta be» (Josue 23:⁠14).

Akʼo mi ep xa jabil sjelavel, jech-o xuʼ jpat koʼontontik ta stojolal li Jeovae. Li ta Vivliae te ta jtatik kʼuxi kʼotanuk ta pasel li kʼusi jamal yaloj tspase, ep kʼusitik laj yakʼ ta naʼel li Dios ti xuʼ jpat-o koʼontontike, yuʼun xkoʼolaj ti kʼotemik xa ta pasele.

Xuʼ xkaltik li Vivliae jaʼ li slivroal spatobil koʼontontike. Kʼalal ta jchantik batele, mas to ta jpat koʼontontik ta stojolal Dios xchiʼuk mas to tstsatsub li spatobil koʼontontik ta sventa li kʼusi jamal yaloj ta spase. Xi laj yal li jtakbol Pabloe: «Skotol li kʼusitik laj yichʼ tsʼibael ta voʼnee laj yichʼ tsʼibael sventa jchanubtaseltik, sventa oyuk spatobil koʼontontik ta skoj ti chkuch kuʼuntik xchiʼuk ti tspat koʼontontik li Tsʼibetike» (Romanos 15:⁠4).

¿Kʼusi spatobil koʼontontik chakʼbutik li Diose?

¿Bakʼin van ti skʼan oyuk spatobil koʼontontike? ¿Mi mu jaʼuk van kʼalal chcham kutsʼ kalaltike? Epal krixchanoetike muʼyuk spatobil yoʼonton chaʼiik kʼalal jaʼo chcham junuk yutsʼ yalalike. Xuʼ van jaʼ jech chkaʼi jbatik ta skoj ti muʼyuk kolemutik li ta lajelale xchiʼuk ti mu xuʼ jchaʼkuxestik li buchʼu chamem kuʼuntik ti jkʼanojtike. Li Vivliae chal ti jaʼ kajkontratik li lajelale (1 Korintios 15:26).

¿Mi ta to van xchaʼkuxiik li buchʼutik chamemike? Li ta versikulo la jkʼeltike laj yal ti jaʼ slajeb kajkontratik li lajelale, jech xtok chal ti chichʼ chʼaybel skʼoplale. Li Jeovae jaʼ mas tsots sjuʼel kʼuchaʼal li lajelale, ¿kʼuxi jnaʼojtik? Li Vivliae chal ti laj yichʼ chaʼkuxesel balunvoʼ krixchanoetike.

Jun veltae, li Jeovae laj yakʼbe sjuʼel Xnichʼon sventa xchaʼkuxes Lasaro ti jaʼ yamigo ti oy xa ta xchanibal kʼakʼal xchamele. Ta yeloval krixchanoetik la xchaʼkuxes Lasaro li Jesuse (Juan 11:38-48, 53; 12:9, 10).

Yikʼaluk van xi chajakʼbe abae: «¿Kʼu yuʼun laj yichʼik chaʼkuxesel li krixchanoetik ti molibik onoʼox xchiʼuk ti chamik yan veltae?». Melel onoʼox, pe ti jech laj yichʼik chaʼkuxesel taje jaʼ sventa xuʼ jchʼuntik ta melel ti ta onoʼox xchaʼkuxiik li buchʼutik chamemike, taje jaʼ chakʼbutik melel patob oʼontonal.

Xi laj yal li Jesuse: «Voʼon li chaʼkuxeselune xchiʼuk voʼon li kuxlejalune» (Juan 11:25). Li Jeovae ta xakʼbe sjuʼel Xnichʼon sventa xchaʼkuxes skotol li buchʼutik chamemike. Xi laj yal xtoke: «Chkʼot yorail ti skotol li buchʼutik oy ta smukinalike chaʼibeik yechʼomal ye [li Kristoe], vaʼun chlokʼik tal» (Juan 5:28, 29). Ta xchaʼkuxiik tal skotol li buchʼutik chamemik sventa xkuxiik ta jun nichimaltike.

Li j-alkʼop Isaiase xi la xchapbe smelolal ta sventa li chaʼkuxesele: «Ta xkuxiik li buchʼutik chamem avuʼune. Ta xtotsik talel li animaetik ta jteklumale. ¡Julavanik xchiʼuk avananik ta muyubajel, voʼoxuk ti te oyoxuk ta pukuke! Yuʼun li tsʼujul avuʼune xkoʼolaj kʼuchaʼal tsʼujul ta sob, li balumile chakʼ ti xchaʼkuxiik tal li buchʼutik mu xa kʼusi stakʼ spasik ta lajelale» (Isaias 26:19).

¿Mi mu jechuk ti tspat koʼontontik taje? Li buchʼutik chamemike lek chabibilik, jech kʼuchaʼal lek chabibil te ta chʼutil li jun olol kʼalal skʼan to xvokʼe. Jaʼ jech li animaetik eke te oy ta snopben Jeova ti skotol xuʼ yuʼune, ti xojtikinan ta jujuntale xchiʼuk mi jsetʼuk xchʼay ta sjol (Lukas 20:37, 38). Jutuk xa skʼan xichʼik chaʼkuxesel li buchʼutik chamemike xchiʼuk ti te chmalaatik yuʼun li yutsʼ yalalike, jech kʼuchaʼal ti xijmuyubajutik kʼalal ta jmalatik chvokʼ jun olole. Jaʼ yuʼun, akʼo mi xijchamutik, pe oy spatobil koʼontontik ti chijchaʼkuxiutike. ¿Kʼuxi xuʼ skoltautik li spatobil koʼontontike?

¿Kʼuxi xuʼ skoltautik li spatobil koʼontontike?

Li Pabloe ep kʼusi la xchanubtasutik ta sventa li spatobil oʼontonale. Laj yalbe skʼoplal li abtejebal ta mantale xchiʼuk laj ti li spatobil oʼontonale xkoʼolaj kʼuchaʼal li smak jolile (1 Tesalonisenses 5:⁠8). ¿Kʼusi la skʼan laj yal taje? Li ta voʼnee, li soltaroetik kʼalal chbatik ta paskʼope tslap batel smak sjolik ti pasbil ta takʼine. Li mak jolal taje oy kʼusi tikʼil ta yut sventa mu xlajesvan o tikʼbil nukul. Jaʼ yuʼun, kʼalal oy kʼusi chtenbatik tal ta sjolik li soltaroetike, muʼyuk ta xyayijik. Xkoʼolaj ta smak joltik li spatobil koʼontontike, yuʼun chchabi jnopbentik. Mi oy spatobil koʼontontik ta sventa li kʼusitik yaloj Dios tspase, taje tskoltautik sventa junuk noʼox koʼontontik akʼo mi jnuptantik tsots vokolil. ¿Mi oy la buchʼu mu skʼan jech smak sjol taje?

Laj yalbe yan skʼelobil li jtakbol Pabloe. La skoʼoltas ta s-anklail jkot varko li spatobil koʼontontike. Xi laj yale: «Xkoʼolaj kʼuchaʼal s-anklail jkuxlejaltik li spatobil koʼontontike, yuʼun lek tukʼ xchiʼuk staoj lek yav» (Ebreos 6:19). Ti jech laj yal li jtakbol Pabloe, yuʼun ep ta velta mutʼij svarkoik li ta nabe. Jaʼ yuʼun, snaʼoj ti toj tots skʼoplal li s-anklail jkot varkoe, yuʼun tstsʼunan sba lek yalel kʼalal mi tal tsatsal ikʼaloʼe. Taje jaʼ chkoltaatik sventa mu masuk kʼusi snuptanike.

Jaʼ yuʼun, li kʼusitik jamal yaloj tspas li Diose jaʼ spatobil koʼontontik ti «lek tukʼ xchiʼuk staoj lek [yave]». Jaʼ tskoltautik sventa xkuch kuʼuntik li vokoliletik ta jnuptantik avie. Li Jeovae jamal yaloj ti jutuk xa skʼan slajel li paskʼope, li milbaile, li kʼusitik ta jnuptantike xchiʼuk li lajelale (kʼelo li rekuadro Srasonaltak sventa oyuk spatobil koʼontontik). Li spatobil koʼontontike chchabiutik xchiʼuk tskoltautik sventa jchʼunbetik li smantaltak Diose xchiʼuk ti mu jchanbetik li stalelal balumile.

Li Jeovae oy ta yoʼonton ti xa ta li spatobil avoʼontone. Tskʼan ti junuk avoʼonton xakuxie, jech xtok tskʼan «ti akʼo koluk skotol li krixchanoetike». ¿Kʼuxi ta tael li kolebale? Baʼyuke, «ti akʼo yojtikinik lek li kʼusi melele» (1 Timoteo 2:⁠4). Ta jtijkutik avoʼonton ti xavojtikin li buchʼu laj yakʼ jkuxlejaltik ti jaʼ te ta jtatik li ta Skʼop Diose. Li spatobil oʼontonal chakʼ Diose mu xkoʼolaj xchiʼuk li spatobil oʼontonal chakʼ li sba balumile.

Li spatobil koʼontontike jaʼ tskoltautik sventa mu xijchibajutik. Li Diose chakʼ kipaltik sventa jtatik li kʼusi oy ta koʼontontike, jaʼ noʼox venta mi jaʼ jech oy ta yoʼontone (2 Korintios 4:7; Filipenses 4:13). Jkotoltik ta jkʼantik li spatobil koʼontontike. Mi yakal chasaʼ li spatobil avoʼontone, nichimuk avoʼonton o muyubajan, yuʼun ta me xata.

[Rekuadro]

Srasonaltak sventa oyuk spatobil koʼontontik

Li tekstoetik ta Vivlia liʼe xuʼ skoltaot sventa masuk to xchʼi li spatobil avoʼontone:

◼ Li Diose chal ti xijmuyubaj ta jelavele.

Li ta Skʼop Diose chal ti chkʼataj ta nichimaltik li spʼejel balumile, ti chnoj ta krixchanoetik ti jun noʼox yoʼontonike xchiʼuk ti jmoj noʼox oyike (Salmo 37:11, 29; Isaias 25:8; Apokalipsis 21:3, 4).

◼ Li Diose mu snaʼ sjut kʼop.

Spʼajoj skotol li jutbil kʼope. Li Jeovae toj chʼul xchiʼuk toj sak, mi jsetʼuk snaʼ sjut kʼop (Proverbios 6:16-19; Isaias 6:2, 3; Tito 1:2; Ebreos 6:18).

◼ Chʼabal spajeb sjuʼel li Diose.

Li Jeovae jaʼ noʼox li buchʼu skotol xuʼ yuʼune. Mi junuk buchʼu xmakat ta be sventa xkʼot ta pasel li kʼusi jamal yaloj tspase (Eksodo 15:11; Isaias 40:25, 26).

◼ Li Diose tskʼan ti xijkuxi sbatel osile.

(Juan 3:16; 1 Timoteo 2:3, 4).

◼ Li Diose spatoj yoʼonton ti ta onoʼox jchʼunbetik smantale.

Jaʼ tskʼel li jlekil talelaltike, maʼuk li kʼusi chopol chbat ta pasel kuʼuntike (Salmo 103:12-14; 130:3; Ebreos 6:10). Spatoj yoʼonton ti ta jpastik li kʼusi leke xchiʼuk xmuyubaj mi jech ta jpastike (Proverbios 27:11).

◼ Li Diose tskoltautik ta spasel li kʼusi lek chile.

Mu me jtuktik oyutik li yajtunelutik Diose. Yuʼun tskoltautik kʼalal ta xakʼbutik talel li xchʼul espiritue, yuʼun mu kʼusi xkoʼolaj-o li sjuʼele (Filipenses 4:13).

◼ Sta-o ti jpat koʼontontik ta stojolal li Diose.

Xuʼ ta sjunul koʼonton jpat koʼontontik ta stojolal li Jeovae, yuʼun muʼyuk chijkom ta kʼexlal yuʼun (Salmo 25:3).

[Lokʼol]

Jech kʼuchaʼal lek chchabi joltik li mak jolale, jaʼ jech li spatobil koʼontontik eke chchabi li jnopbentike

[Lokʼol]

Li spatobil koʼontontik ti lek tsʼunule xkoʼolaj kʼuchaʼal jun ankla ti mu xnike

[Stojel ta vokol]

Por gentileza de René Seindal/Su concessione del Museo Archeologico Regionale A. Salinas di Palermo