Ti bu laj yichʼ lokʼesel li stakʼobiltak li ta Jkuxlejaltik xchiʼuk Kabteltik sventa Dios, programa xchiʼuk bu chijtsʼibaj
2-8 YUʼUN DISIEMBRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | APOKALIPSIS 7-9
«Li Jeovae chakʼbe bendision li epal krixchanoetik ti muʼyuk buchʼu xchap yuʼune»
it-1 paj.1035 par. 4
Epal krixchanoetik
Taje oy kʼusi chakʼ jakʼbe jbatik. Mi tsta skolelik xchiʼuk kuxul chkomik ta balumil li «epal krixchanoetik[e]», ¿kʼu yuʼun chichʼ alel «ti te vaʼajtik ta yeloval li chotlebal sventa ajvalilale xchiʼuk li ta yeloval Chʼiom Chije»? (Ap 7:9). Bakʼintik kʼalal ‹vaʼal› xi ta Vivliae jaʼ chalbe skʼoplal ti lek ilbil li buchʼu o buchʼutik te vaʼal ta yelovale (Sl 1:5; 5:5; Sl 22:29, CJ, comentario; Lu 1:19). Jech xtok, li ta kapitulo 6 ta Apokalipsise, chichʼ alel ti «ajvaliletik ta balumile, li buchʼutik tsots yabtelike, li komandanteetik yuʼun soltaroetike, li jkʼulejetike, li buchʼutik tsotsike, skotol li mosoiletike xchiʼuk skotol li kolem krixchanoetike», yakal tsnakʼ sbaik ta «sat li Buchʼu te chotol ta chotlebal sventa ajvalilale xchiʼuk li ta skʼakʼal yoʼonton Chʼiom Chije, yuʼun kʼot xa smukʼta kʼakʼalil li skʼakʼal yoʼontonike, jech oxal chaʼa ¿buchʼu xa noʼox xuʼ yuʼun ti te vaʼal chkome?» (Ap 6:15-17; koʼoltaso xchiʼuk Lukas 21:36). Jaʼ yuʼun chaʼa, li buchʼutik te skʼoplalik li ta «epal krixchanoetike» jaʼik li buchʼutik kuxul chkomik kʼalal mi kʼot skʼakʼalil li skʼakʼal oʼontonale xchiʼuk ti «vaʼal» chkomik ti lek ilbilik yuʼun Dios xchiʼuk li Chʼiom Chije.
it-2 paj. 1155 par. 5
Tsatsal vokolil
Kʼalal echʼem xa ox van 30 jabil slajel li Jerusalene, xi laj yichʼ albel li jtakbol Juan ta sventa li epal krixchanoetik ti likemik ta skotol lumetik, nitilulaletik xchiʼuk jteklumetike: «Liʼe jaʼ li buchʼutik kuxul chkomik li ta mukʼta tsatsal vokolile» (Ap 7:13, 14). Kʼalal chal ti kuxul chkomik li ta «mukʼta tsatsal vokolile» jaʼ chakʼ ta aʼiel ti muʼyuk ta xchamike. Li kʼusi chal ta Echos 7:9 xchiʼuk 10 jaʼ chakʼ ta ilel ti melel li kʼusi chal liʼe: «Li Diose te xchiʼuk li Josee, la skolta ta skotol stsatsal vokoltak». Kʼalal chal ti la skolta li ta stsatsal vokoltake, maʼuk noʼox chakʼ ta aʼiel ti la skolta sventa xkuch yuʼune, yuʼun chakʼ ta aʼiel ti kuxul kom kʼalal la snuptan vokoliletike.
it-1 paj. 1035 par. 3
Epal krixchanoetik
Kʼuxi xuʼ xichʼik ojtikinel. Sventa jnaʼtik buchʼu jaʼik li «epal krixchanoetik[e]», skʼan jkʼeltik kʼusi chal li kapitulo 7 ta Apokalipsise xchiʼuk ta yan tekstoetik ti jmoj chalbe skʼoplale. Ta Apokalipsis 7:15 kʼalal ta 17 chal ti Diose «chchapan jun karpana sventa xichʼik chabiel», ti chichʼik beiltasel batel ta nioʼ ti chakʼ kuxlejale xchiʼuk ti «tskusbat skotol yaʼlel satik yuʼun li Diose». Jechtik chal Apokalipsis 21:2 kʼalal ta 4, xi chale: «Te oy ta stojolal krixchanoetik li skarpana Diose», «tskusbat skotol yaʼlel satik yuʼun li Diose» xchiʼuk «muʼyuk xa lajelal». Li kʼusi laj yichʼ akʼel ta ilel ta kapitulo liʼe, maʼuk chalbe skʼoplal krixchanoetik ti te oyik ta vinajele, ti jaʼ te bu chlik talel li Achʼ Jerusalene, jaʼ chalbe skʼoplal krixchanoetik ta balumil.
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
re paj. 115 par. 4
Chichʼ seyoalik li Israel yuʼun Diose
4 Li chanib anjeletik taje jaʼ skʼan xal chantsop anjeletik, ti jaʼ chtunesatik yuʼun Jeova sventa smakik ta be li skʼakʼalil chapanele jaʼ to mi kʼot li yoraile. Kʼalal mi la skoltaik tal yikʼal skʼakʼal yoʼonton Jeova li anjeletik ti jmoj chvul ta norte, ta sur, ta slokʼeb xchiʼuk smaleb kʼakʼale, jaʼ chakʼ ta aʼiel ti toj echʼ xa noʼox tsots li lajelal chtale. Mas to x-echʼ stsatsal kʼuchaʼal li ikʼ la stunes Jeova ta xchanjotal stiʼiltak balumil kʼalal la spuk batel li j-elametik ta voʼnee xchiʼuk ti la slajesbe skʼoplalike (Jer 49:36-38). Jaʼ jun mukʼta tsatsal ikʼ ti jaʼ xkom to li «tsatsal icʼal voʼ» la stunes Jeova sventa slajesbe skʼoplal li jteklum Amone (Am 1:13-15). Mi junuk s-organisasion Satanas vaʼal chkom li ta skʼakʼalil skʼakʼal yoʼonton Jeovae ti jaʼo chchaʼta yav li pasmantal yuʼun Jeova ta sbatel osile (Sl 83:15, 18; Is 29:5, 6).
it-1 paj.12 par. 4, 5
Abadon
¿Buchʼu jaʼ li Abadon, li anjel sventa xabe?
Ta Apokalipsis 9:11 «Abadon» chalbe sbi «li anjel sventa xabe». Li ta griegoe jaʼ «Apolion» ti jaʼ skʼan xal «Jlajesvanej». Li ta siglo 19 laj yakʼbeik yipal sventa xakʼik ta ilel ti jaʼ la chalbe skʼoplal viniketik jech kʼuchaʼal li ajvalil Vespasiano, Mahoma xchiʼuk Napoleon xchiʼuk xchʼunojik ti jaʼ la jun yaj-anjel Satanase. Pe skʼan me tsakel ta venta ti ta Apokalipsis 20:1 kʼalal ta 3 chal ti anjel «ti stsakojbe syaveal li xabe» jaʼ yajkʼopojel Dios ti te likem talel ta vinajele, maʼuk yaj-anjel Satanas, yuʼun li anjel taje jaʼ ta xchuk xchiʼuk ta sjip ochel ta xab li Satanase. Xi chalbe skʼoplal Apokalipsis 9:11 li The Interpreterʼs Bible: «Akʼo mi jech, li Abadone maʼuk yaj-anjel Satanas, jaʼ yaj-anjel Dios ti chlajesvan jech kʼuchaʼal ch-albat yuʼun Diose».
Li ta tekstoetik sventa Tsʼibetik ta Evreo ti laj xa yichʼ albel skʼoplale, li jpʼel kʼop ʼavad·dóhn xie jmoj chichʼ tunesel xchiʼuk Seol xchiʼuk lajelal. Ta Apokalipsis 1:18 xi chal li Jesuse: «Kichʼojbe li syaveal lajelale xchiʼuk li syaveal Mukinale», jech xtok li ta Lukas 8:31 chvinaj ti oy sjuʼel ta sventa li xabe. Tsots sjuʼel sventa xlajesvan, yuʼun kʼalal ta Satanas xuʼ slajes. Jaʼ jech chakʼ ta ilel ta Evreos 2:14, yuʼun chal ti Jesuse oy toʼox xchʼichʼel xchiʼuk sbekʼtal xchiʼuk ti «jaʼ ta skoj slajelal xuʼ slajesbe skʼoplal ta jyalel li buchʼu xuʼ yuʼun chmilvane, jaʼ xkaltik, li Diabloe». Ta Apokalipsis 19:11 kʼalal ta 16 jamal chalbe skʼoplal ti jaʼ li Jlajesvanej o Jmilvanej ti vaʼanbil yuʼun Diose (kʼelo APOLION).
9-15 YUʼUN DISIEMBRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | APOKALIPSIS 10-12
«La smilik chaʼvoʼ testigoetik ti chaʼkuxiike»
Li kʼusitik tsjakʼ jkʼelvunetike
¿Buchʼu jaʼ skʼoplal li chaʼvoʼ testigo chalbe skʼoplal ta Apocalipsis ta kapitulo 11?
Li ta Apocalipsis 11:3 te chal ti «oʼlol xchanibal jabil» (1,260 kʼakʼal) chalik albil kʼop li chaʼvoʼ testigoetike. Li ta loʼile te chal ti «tsalbil chcomic, jech chmilatic o» yuʼun li jtiʼvanej bolome. Pe kʼalal mi tsʼaki li «oʼlol xchanibal cʼacʼale», li chaʼvoʼ testigoe chkuxiik yan velta ti labal sba chilik li buchʼutik chkʼelvanike (Ap 11:7, 11).
¿Buchʼutik jaʼ li chaʼvoʼ testigoetik taje? Mi la jkʼeltik batel li loʼiletik ta Vivliae jaʼ tskoltautik sventa jnaʼtik buchʼutik. Baʼyele, li chaʼvoʼ testigoe «jaʼ jechic jech chac cʼu chaʼal chaʼpets oliva, xchiʼuc jaʼ jechic jech chac cʼu chaʼal chib candelero» (Ap 11:4). Taje jaʼ tsvules ta joltik li «candelero» xchiʼuk li «chaʼpets oliva» ti te chal ta albil kʼop yuʼun Zacariase. Li chaʼpets olivae jaʼ skʼoplal li «chaʼvoʼ ti laj yichʼic [tʼujele]», li ajvalil Zorobabele xchiʼuk li mero bankilal pale Josué «ti cʼotic ta yajtunel Dios ta sbejel banomile» (Zac 4:1-3; 4:14, Ch). Li xchibale, li chaʼvoʼ testigoe chichʼik akʼel ta ilel ti tspasik skʼelobiltak juʼelal jech kʼuchaʼal la spasik Moisés xchiʼuk Eliase (koʼoltaso xchiʼuk Apocalipsis 11:5 xchiʼuk 6, Números 16:1 kʼalal ta 7 xchiʼuk 28 kʼalal ta 35, 1 Reyes 17:1, 18:41 kʼalal ta 45).
¿Kʼuxi stsakojbe sba skʼoplal li kʼusi chal ta Apocalipsis xchiʼuk li ta Zacariase? Li jujun loʼile jaʼ chalbe skʼoplal li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele, ti jaʼ jbabeetik kʼalal jaʼo oy tsots vokolile. Jaʼ yuʼun, sventa xkʼot ta pasel li kʼusi chal ta kapitulo 11 ta Apocalipsise, li kermanotaktik ti tʼujbil chbatik ta vinajel ti jaʼik jbabeetik kʼalal jaʼo och ta Ajvalilal ta vinajel ta 1914 li Ajvalilal yuʼun Diose, la xcholik mantal ti slapojik «cʼuʼil ti cʼux ta lapele», taje jalij oxib jabil xchiʼuk oʼlol.
Kʼalal jutuk xaʼox skʼan xlaj xcholik mantale, ti jaʼo la slapik «li cʼuʼil ti cʼux ta lapele», li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajele xuʼ xkaltik ti chamik ta alel kʼalal jaʼo ochik ta chukel ti muʼyuk jale, taje jaʼ noʼox jun skʼelobil li «oʼlol xchanibal cʼacʼale». Ta sat li yajkontratak yajtuneltak Diose, la snopik ti tsuts xa li yabtelike, jaʼ yuʼun xmuyubajik xa tajek li yajkontraike (Ap 11:8-10).
Pe kʼalal kʼot ta pasel li albil kʼope, li ta slajebaltik xa batel li oʼlol xchanibal kʼakʼale, li chaʼvoʼ testigoetike chaʼkuxiik talel. Li buchʼutik tʼujbilik taje maʼuk noʼox laj yichʼik lokʼesel li ta chukele, ti buchʼutik tukʼ laj yakʼ sbaike laj yichʼik akʼbel jun abtelal ti stuk noʼox jech ti jaʼ laj yakʼ li Dios ti jaʼ la stunes li Kajvaltik Jesucristoe. Li ta 1919 laj yichʼik vaʼanel ek kʼuchaʼal jun «jʼabtel ti jun [«tukʼ», TNM] yoʼnton [...], ti lec bije», ti skʼan skʼelik li kʼusi chtun yuʼunik ta mantal li steklumal Dios li ta slajebal kʼakʼale (Mt 24:45-47; Ap 11:11, 12).
Labal sba tajek li kʼusi te chal ta Apocalipsis 11:1, 2 yuʼun te tsakal skʼoplal li kʼusitik kʼot ta pasel kʼalal jaʼo laj yichʼ pʼisel o kʼelel li chʼulna ta mantale. Li ta kapitulo 3 ta Malaquiase te chal ek ti chichʼ chʼubael ti xkoʼolaj kʼalal ay yichʼ kʼelel li templo ta mantale, laje laj yichʼ sakubtasel (Mal 3:1-4). ¿Kʼu sjalil jalij ti ay skʼelik li temploe? Te lik ta 1914 jaʼ to tsuts ta slikebaltik 1919. Ti vaʼ sjalil taje jaʼ li 1,260 kʼakʼal (42 u) xchiʼuk li «oʼlol xchanibal [kʼakʼal]» chal ta kapitulo 11 ta Apocalipsise.
Xijmuyubaj tajek ti la sakubtas kʼusitik ta sventa mantal Jeova sventa la slekubtas li krixchanoetik yoʼ spasik li kʼusitik leke (Tit 2:14). Solel ta jtojbetik ta vokol ti lek kʼusi laj yakʼik ta ilel li buchʼutik tʼujbil chbatik ta vinajel ti tukʼ laj yakʼ sbaik kʼalal jaʼo jbabeetik li ta yorail tsatsal prevae, ti tunik kʼuchaʼal li chaʼvoʼ testigoetik ta lokʼolkʼope.
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
it-2 paj. 865 par. 1
Balbalvun
Kʼusi smelolal. Li jpʼel kʼop «balbalvun» xie ep ta velta kʼuxi tstunes li Vivliae. Li Esekiel xchiʼuk Sakariase laj yilik jun balbalvun ti tsʼibabil xchaʼjotale. Jutuk mu skotoluk veltae ta jot noʼox chichʼ tsʼibael, pe kʼalal tsʼibabil ta xchaʼjotale xuʼ van skʼan xal ti mas to tsots skʼoplale, ti mas ep kʼusi smakoj xchiʼuk ti mas to tsots li chapanel yichʼoje (Eze 2:9–3:3; Zac 5:1-4). Li kʼusitik laj yichʼ ilel ta Apokalipsise, li buchʼu te chotol ta chotlebal sventa ajvalilale stsakoj ta sbatsʼikʼob jun balbalvun ti pakʼbil ta vukub spakʼobil sventa mu xichʼ naʼel kʼusi chale, yuʼun jaʼ noʼox xuʼ sjam li Xchʼiom Chij Diose (Ap 5:1, 12; 6:1, 12-14). Ta mas jelavele, li Juane laj yil jun balbalvun xchiʼuk albat ti akʼo slajese. Chiʼ ta lajesel laj yaʼi, pe chʼaub-o li xchʼute. Ta skoj ti jilchʼunbil xa li balbalvune, jaʼ skʼan xal ti persa chichʼ aʼibel smelolale. Li Juane toj lek «chiʼ» laj yaʼi li mantaletik te tsʼibabile, pe oy kʼusitik te tsʼibabil ti chʼachʼatik laj yaʼi xkaltike (Ap 10:1-11). Jaʼ jechtik kʼot ta stojolal Esekiel kʼalal akʼbat yil jun balbalvune, yuʼun te chalbe «scʼoplal xcʼuxul vocol, oqʼuel xchiʼuk avanel» (Eze 2:10).
it-1 paj. 717 par. 10, paj. 718 par. 1, 2
Xkʼuxul alajel
Li kʼusi akʼbat yil jtakbol Juan ti te tsakal ta svunal Apokalipsise, te laj yil jun ants ta vinajel ti x-avet tajek «ta skoj xkʼuxul xchiʼuk mu xnel svokol ta skoj ti chvokʼ xa yole». Li olol vokʼe jaʼ jun kerem «ti jaʼ li buchʼu tsbeiltas jyanlumetik kʼuchaʼal jchabichij ti yichʼoj xvaxton ti pasbil ta takʼine». Akʼo mi laj yakʼ persa dragon tstibe yol li antse, «ikʼbat batel ta anil yuʼun Dios [...] xchiʼuk ikʼbat batel li ta chotlebal sventa ajvalilal yuʼune» (Ap 12:1, 2, 4-6). Ti jech ikʼat batel yuʼun Dios li olole jaʼ svinajeb ti chchʼam kʼuchaʼal xnichʼone, taje jaʼ jech to’ox chichʼ pasel li ta voʼnee, yuʼun chikʼik batel ta stojolal stot li olol sventa xchʼam kʼuchaʼal xnichʼone (kʼelo NACIMIENTO). Ta skoj taje, chichʼ alel ti jaʼ yajnil Dios li «ants» taje, ti jaʼ skʼoplal li «Jerusalen ta akʼole», li smeʼ Kristoe xchi’uk li yermanotak ti tʼujbil chbatik ta vinajele (Gal 4:26; Evr 2:11, 12, 17).
Ta skoj ti chʼabal smul li yajnil Dios ti te oy vinajele, jaʼ jech chʼabal smul chvokʼ li yole xchiʼuk chʼabal chaʼibe xkʼuxul mi vokʼ li yole. Jaʼ yuʼun, kʼalal chal ti chlik xkʼuxule, jaʼ skʼan xal ti chak’ venta li ants ti jutuk xa tajek skʼan xvokʼ li yole (Ap 12:2).
¿Buchʼu skʼoplal li kerem chvokʼe? Jaʼ «li buchʼu tsbeiltas jyanlumetik kʼuchaʼal jchabichij ti yichʼoj xvaxton ti pasbil ta takʼine». Jaʼ jech laj yich’ albel skʼoplal ta Salmo 2:6 k’alal ta 9 li Ajvalilal yuʼun Mesias ti svaʼanoj Diose. Pe li Juane jaʼ to laj yich’ akʼbel yil svok’el li kerem kʼalal jal xa ox svokʼel li Kristoe, kʼalal jal xa ox slajel xchi’uk k’alal chaʼkuxiem xa oxe. Jaʼ yuʼun, li kʼusi akʼbat yile jaʼ chalbe skʼoplal kʼalal och ta yabtel li Mesias ti jaʼ li Xnich’on Diose, ti jaʼ li Jesukristoe. Kʼalal laj yich’ chaʼkuxesele, «te choti ta sbatsʼikʼob Dios vaʼun li vaʼ kʼakʼale te smalaoj sventa ch-akʼbat ta skajleb yok li yajkontratake» (Evr 10:12, 13; Sl 110:1; Ap 12:10).
16-22 YUʼUN DISIEMBRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | APOKALIPSIS 13-16
«Mu xijxiʼ yuʼun li xibal sba jtiʼaval chonbolome»
Li Jeovae «jaʼ chacʼ ta ilel li cʼusi muʼyuc bochʼo snaʼe»
6 Te van ta sjabilal 96 ta jkʼakʼaliltike, kʼalal chaʼkuxiem xaʼox li Jesuse laj yakʼbe iluk jayibuk kʼusitik labalik sba li jtakbol Juane (Ap 1:1). Li Juane laj yil jkot dragón, ti jaʼ skʼan xal li Diabloe, ti te kotol ta stiʼil nabe (kʼelo Apocalipsis 13:1, 2). Jech xtok, te lokʼ talel ta nab jkot mukʼta chon o jtiʼvanej bolom, vaʼun li Diabloe laj yakʼbe spas mantal. Ta mas jelavele, li jtakbol Juane albat yuʼun jun anjel ti jkot tsajal jtiʼvanej bolom ti vukpʼej sjole, jaʼ «slocʼobal» li jun mukʼta chon ti te chal ta Apocalipsis 13:1, taje jaʼ skʼan xal «vucub ajvaliletic», jaʼ xkaltik vukub mukʼta tsatsal lumetik (Ap 13:14, 15; 17:3, 9, 10). Kʼalal laj yichʼ tsʼibael li Apocalipsise, li voʼob tsatsal lumetike yalik xaʼox ta lum, jaʼ tsots toʼox yip li svakibale, li svukubale «muʼyuc [toʼox vulem]». ¿Buchʼutik li mukʼta tsatsal lumetik taje? Li avie ta jkʼeltik batel ta jujuntal li sjoltak li jkot jtiʼvanej bolome. Jech xtok, ta jkʼeltik batel mas skʼoplal ta sventa li jayvoʼ ajvaliletik ta slivroal Daniele, yuʼun li albil kʼop laj yale te chalbe lek skʼoplal kʼalal skʼan toʼox jayibuk siglo xvul ta lokʼele.
re paj. 194 par. 26
Chichʼ tsakel ta kʼop li jtiʼaval bolom xchiʼuk li dragone
26 ¿Buchʼu van skʼoplal? Jaʼ skʼoplal li mukʼta tsatsal lum angloamericanae... taje koʼol smelolal xchiʼuk li svukubal sjol li baʼyel jtiʼaval chonbolom laj kaltike, ¡jaʼ noʼoxe jelel kʼusi tspas! Parte chichʼ akʼel ta ilel li jtiʼaval bolome, taje chakʼ ta aʼiel ti parte kʼusi tspas ta spʼejel balumile. Li dragon ti chib xulube jaʼ skʼoplal chib tsatsal ajvaliletik ti parte oyike, pe ti jmoj tskolta sbaike. Kʼalal chal ti oy «chib xulub kʼuchaʼal chʼiom chije», chakʼ ta aʼiel ti tskuy sba ti lek yoʼontone xchiʼuk ti mu kʼusi chopol tspase. Chakʼ ta ilel ti jaʼ noʼox stuk lek tspas mantale xchiʼuk ti chtal ta stojolal li krixchanoetike. «Pe lik kʼopojuk kʼuchaʼal jkot dragon», yuʼun tsuj li krixchanoetike, tsibtas xchiʼuk chakʼbe svokol li buchʼutik muʼyuk lek chilik ti kʼu yelan tspas mantale. Jech xtok, muʼyuk chal ti skʼan xakʼ sbaik ta ventainel yuʼun li Ajvalilal svaʼanoj Dios ti yakʼojbe ta skʼob li Chʼiom Chij yuʼune, yuʼun jaʼ tspukbe skʼoplal ti skʼan xichʼ pasel li kʼusi tskʼan Satanase, li mukʼta dragone. Tspukbe skʼoplal li chʼakbaile, ti skontrain sbaik ta skoj ti jelel stsʼunbalike, pe taje xkoʼolaj ti chichʼik ta mukʼ li baʼyel jtiʼaval bolome.
re paj. 195 par. 30, 31
Chichʼ tsakel ta kʼop li jtiʼaval bolom xchiʼuk li dragone
30 Li kʼusitik kʼotemik ta pasele chakʼ ta ilel ti jaʼ skʼoplal jun organisasion li «slokʼol jtiʼaval chonbolome» xchiʼuk ti jaʼ la slikes o ti la spukbe skʼoplal li Gran Bretaña xchiʼuk Estados Unidos, taje Sociedad de Naciones sbi toʼox. Ta tsʼakale, li ta kapitulo 17 ta Apokalipsise chalbe skʼoplal yan velta, jaʼ noʼoxe jelel ti kʼu yelan chale. Chal ti xkoʼolaj ta jun jtiʼaval chonbolom ti kuxul tsoj skolorale, ti kuxule, ti chichʼ ikʼe xchiʼuk ti stuk ch-abteje. Li organisasion taje «xuʼ xkʼopoj», yuʼun tstoy sba ta skoj ti tsnop ti xuʼ xakʼ jun oʼontonal xchiʼuk ti mu kʼusi xuʼ xiʼta li krixchanoetike. Pe ti melel xkaltike, kʼajomal chopol kʼusi chalik li mukʼta lumetik ta stojolale. Yaloj ta jamal ti chakʼbe svokol o tsmil buchʼuuk noʼox ti muʼyuk tsnijan sbaik ta stojolalike. Jech xtok, li Sociedad de Naciones oy la slokʼes o la skontrain li lumetik ti muʼyuk la xchʼamik li kʼusi tsnopike. Ta slikebal li mukʼta tsatsal vokolile, li soltaroetik o li xulubtak slokʼol jtiʼaval bolome oy kʼusi tspas ti ep buchʼu chcham yuʼune (Ap 7:14; 17:8, 16).
31 Leʼ xa tal ta Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, li «slokʼol jtiʼaval chonbolome» ti jaʼ li Organización de las Naciones Unidas avie ep buchʼutik smiloj. Kalbetik jun chibuk skʼelobil, li ta sjabilal 1950, jtsop soltaroetik yuʼun li ONU la spasik kʼop ek kʼalal la spasik kʼop li Corea del Norte xchiʼuk Corea del Sur. Li soltaroetik yuʼun li ONU xchiʼuk li Corea del Sure la smilik te van 1,420,000 krixchanoetik li ta Corea del norte xchiʼuk jchinoetike. Li ta 1960 kʼalal ta 1964, oy toʼox soltaroetik yuʼun ONU ta Congo (avie jaʼ sbi República Democrática del Congo) ta skoj li paskʼope. Jech xtok, li bankilaletik ta mukʼta lumetike, li papaetik ti te skʼoplalik li papa Paulo VI xchiʼuk Juan Pablo II, yalojik talel ti jaʼ noʼox xuʼ x-akʼbat spatobil yoʼontonik xchiʼuk jun oʼontonal li «slokʼol jtiʼaval chonbolome». Chalik xtok ti chakʼbe sba svokol stukik mi muʼyuk chichʼik ta mukʼ li lokʼol taje. Xkoʼolaj ti tsmil sba stukik mi muʼyuk chichʼik ta mukʼ li lokʼole o mi tskontrainike (Deu 5:8, 9).
Li kʼusi mas tsotsik skʼoplal ta slivroal Apocalipsis (xchaʼvokʼal)
13:16, 17. Akʼo mi mas xa vokol chkaʼitik ta spasel li kʼusi nopem xkaʼitik jujun kʼakʼale, jech kʼuchaʼal manolajel xchiʼuk chonolajel, mu me xkakʼ jbatik ta tsalel xchiʼuk mu me xkakʼ sventain jkuxlejaltik li mukʼta chon taje. Ti xkichʼ ta jkʼobtik o ta jtibatik li smarkail mukʼta chon taje, jaʼ skʼan xal ti chkakʼtik akʼo sventain jtalelaltik o ti sventain jnopbentike.
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
Li kʼusi mas tsotsik skʼoplal ta slivroal Apocalipsis (xchaʼvokʼal)
16:13-16. Ti «ilocʼ jujun chopol pucujetic [«ibal sba aʼyejetik akʼbilik ta naʼel», TNM] ta yei[ke]» jaʼ smelolal ti kʼusitik tspukbeik skʼoplal li pukujetike. Taje jaʼ ti mu me ta sjunuluk yoʼonton chchʼam ajvaliletik ta Balumil ti chichʼ malel li vukub tasa skʼakʼal yoʼonton Diose, moʼoj, yuʼun kʼajomal noʼox chakʼ sbaik ta pasel ta mantal xchiʼuk jaʼ jech tskontrainik li Jeovae (Mt 24:42, 44).
«Nopol xa li akolebalike»
9 Kʼalal yakal xaʼox li mukʼta tsatsal vokolile muʼyuk xa bu ta jcholtik «li lekil aʼyejetik ta sventa li Ajvalilal[e]», yuʼun echʼ xaʼox me yorail ta spasel jech. Jaʼ xaʼox me yorail ti ‹ta xtal li slajeb› kʼusitik oye (Mt 24:14). Jaʼ xa tsots koʼontontik chkalbetik skʼoplal ti chtal jun chapanele. Li aʼyej taje xuʼ van jaʼ skʼoplal ti poʼot xa chichʼ lajesel li steklumal Satanase. Li ta Apokalipsis 16:21 chal ti krixchanoetike mu skʼupinik li aʼyej chichʼ cholbel skʼoplale, xkoʼolaj la kʼuchaʼal mukʼtik bot ta xilik xchiʼuk ta la xchopol kʼoptaik li Diose.
23-29 YUʼUN DISIEMBRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | APOCALIPSIS 17-19
«Li paskʼop yuʼun Diose jaʼ chakʼbe slajeb li paskʼopetike»
Armajedon: li paskʼop yuʼun Diose jaʼ chakʼbe slajeb li paskʼopetike
Mi jaʼ tspasvanik ta mantal li chopol krixchanoetike, muʼyuk jun yoʼonton chkuxiik xchiʼuk oy xiʼel ta yoʼontonik li buchʼutik tukʼike (Pr 29:2; Ec 8:9). Pe ti melel xkaltike, mu onoʼox xlaj yuʼunik li kʼusitik muʼyuk tukʼ chichʼ pasele xchiʼuk li choplejal mi oy-o li krixchanoetik ti jech tspasike. Sventa oyuk jun oʼontonal xchiʼuk tukʼilal ta sbatel osile, oy kʼusi tsots skʼoplal skʼan pasel, skʼan xichʼ lajesel li chopol krixchanoetike. Xi laj yal li Salomone: «Li bochʼo lec cʼusi tspase jaʼ xqʼuexol chcʼot li bochʼo chopol cʼusi tspase» (Pr 21:18).
Li Jeovae jaʼ Jchapanvanej xchiʼuk xuʼ jchʼuntik ti jech-o tukʼ chchapan li buchʼutik chopolike. Xi la sjakʼ li Abrane: «Voʼot ti mucʼul jchapanvanejot ta sbejel banamile. ¿Me mu jaʼuc lec ti tucʼ chachapane?», laj onoʼox yakʼ venta stuk ti skotol ora jaʼ tspas li kʼusi tukʼe (Gé 18:25). Jech xtok, li Vivlia chal ti Jeovae muʼyuk bu xkuxet xa yoʼonton kʼalal chcham li buchʼutik chopolike, yuʼun tslajes ta skoj ti mu sjel yoʼontonike (Eze 18:32; 2 Pe 3:9).
it-1 paj. 380 par. 3
Kaʼ
Li jtakbol Juane akʼbat yil ti kajal ta jkot sakil kaʼ li Jesukristoe, te chiʼinbil batel yuʼun soltaroetik ta vinajel ti kajajtik ta sakil kaʼetik eke, taje jaʼ skʼan xal ti kʼalal chtal pojvanuk li Kristoe tukʼ chchapanvan li ta paskʼope, yuʼun jaʼ tstunesat yuʼun Stot sventa tslajes skotol li yajkontratake (Ap 19:11, 14). Li kapitulo echʼe, chalbe skʼoplal jeltos jkajlejetik ta kaʼ xchiʼuk kaʼetik sventa chakʼ ta ilel li kʼusi tspas Jesukristo kʼalal mi och ta Ajvalile xchiʼuk li vokoliletik chtal ta tsʼakale. (Ap 6:2-8).
re paj. 286 par. 24
Chkuch yuʼun paskʼop ta Armajedon li Ajvalile
24 Li jkot jtiʼaval chonbolom ti yakal chlokʼ talel ta nabe, ti lajuneb xulub xchiʼuk vukpʼej sjole, jaʼ skʼan xal li s-organisasion Satanas sventa politikae, taje koʼol te chichʼ chʼaybel skʼoplal xchiʼuk li jloʼlavanej j-alkʼop ti jaʼ li svukubal mukʼta tsatsal lume (Ap 13:1, 11-13; 16:13). Kʼalal skʼan to xichʼik lajesel o ti yakal to tskontrainbeik li steklumal Dios ta balumile, jaʼo chichʼik jipel ochel ‹ta nab ti oy skʼakʼale›. ¿Mi batsʼi kʼokʼ taje? Moʼoj, jech kʼuchaʼal li jtiʼaval chonbolom xchiʼuk li jloʼlavanej j-alkʼope jaʼ noʼox jun skʼelobil, jaʼ jech li nab ti oy skʼakʼal eke, jaʼ xkaltik, lajelal sbatel osil ti muʼyuk xa tsut tal li buchʼu te chbate. Ta mas tsʼakale, te chichʼ jipel batel li lajelal xchiʼuk Mukinale, te chichʼ jipel batel li Diablo eke (Ap 20:10, 14). Jaʼ yuʼun, maʼuk ta jun kʼatinbak ti bu chil svokolik li buchʼutik chopolike, yuʼun li Jeovae ibal sba chil ti jechuk chkʼot ta pasele (Jer 19:5; 32:35; 1Jn 4:8, 16).
re paj. 286 par. 25
Chkuch yuʼun paskʼop ta Armajedon li Ajvalile
25 Li buchʼutik maʼuk jmoj ch-abtejik xchiʼuk li ajvalile, pe ti te tsakal skʼoplalik xchiʼuk li buchʼutik muʼyuk tukʼ kʼusitik tspasik ta balumile, jmoj chichʼik «milel li ta natil espada ti chlokʼ tal ta ye li buchʼu kajal batel ta kaʼe». Li Jesuse chal ti sta-o xichʼik milele. Ta skoj ti muʼyuk chichʼ alel mi te chichʼik lajesel li ta nab ti oy skʼakʼal xchiʼuk s-asufreale, ¿mi jaʼ van skʼan xal ti chchaʼkuxiike? Muʼyuk bu jotukal chalbutik ti chchaʼkuxiik li buchʼutik chichʼik milel yuʼun li Jchapanvanej ti svaʼanoj Jeovae. Jech kʼuchaʼal laj yal Jesuse, skotol li buchʼutik maʼuk «chijetike» chbatik ta «kʼokʼ sbatel osil ti chapanbil sventa li Diablo xchiʼuk yaj-anjeltake», jaʼ xkaltik, «chtuchʼbat skʼoplalik sbatel osil» (Mt 25:33, 41, 46). Jaʼ to te tstsuts «yorail li chapanele xchiʼuk ti chichʼik lajesel li krixchanoetik ti toj chopolike» (2Pe 3:7; Na 1:2, 7-9; Mal 4:1).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
re paj. 247, 248 par. 5, 6
Yichʼ aʼibel smelolal li kʼusi mukul toʼox skʼoplale
5 ‹Li jtiʼaval chonbolom toʼoxe›, jaʼ toʼox li Sociedad de Naciones ti lik tal ta 10 yuʼun enero ta 1920, la spas ta jmoj skʼopik xchiʼuk 63 lumetik li vaʼ kʼakʼale. Pe laje ta kʼunkʼun lik xchʼak sbaik lokʼel li ta organisasion taje, jech kʼuchaʼal Japón, Alemania xchiʼuk Italia, vaʼun ta tsʼakale lokʼesat ek li Unión Soviética. Li ta septiembre ta 1939, li buchʼu tspas mantal ta Alemania nazie la slikes li Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel balumile. Li Sociedad de Naciones muʼyuk onoʼox pas yuʼun ti oyuk jun oʼontonal li ta balumile, yuʼun ta kʼunkʼun lik lajuk yip, vaʼun li ta sjabilal 1942 muʼyuk xa kʼusi stu kom. Kʼalal jaʼo tsots kʼusi yakal chkʼot ta pasele, li Jeovae laj yakʼbe snaʼ yajtuneltak kʼusi smelolal li kʼusi laj yakʼ ta ilele. Li ta Asamblea Teocrática del Nuevo Mundo li N. H. Knorr te laj yal ti voʼneal jtiʼaval chonbolome paj ta abtel jech onoʼox kʼuchaʼal chal li albil kʼope. Vaʼun, xi la sjakʼe: «¿Mi tey van paj-o ta abtel li organisasione?». Kʼalal laj xa ox skʼel li Apokalipsis 17:8 xi la stakʼe: «Li organisasion yuʼun jteklumetik ta balumile chlikik yan velta». Jaʼ jech onoʼox kʼot ta pasel... ¡laj yichʼ ilel ti melel kʼusi chal li albil kʼop yaloj Jeovae!
Lokʼ talel ta xab
6 Li jtiʼaval chonbolom ti kuxul tsoj skolorale lokʼ talel ta xab. Li ta 26 yuʼun junio ta 1945 ta San Francisco, E.U.A., 50 lumetik puk tajek skʼoplal ti tspasik votar sventa xchʼamik li Carta constitucional yuʼun li Organización de las Naciones Unidas. Li organisasion taje oy ox ta yoʼonton ti «oyuk jun oʼontonal xchiʼuk ti muʼyuk xiʼel chaʼiik ta spʼejel balumile». Li Sociedad de Naciones oy kʼusitik xkoʼolaj-o xchiʼuk li ONU. Li The World Book Encyclopedia xi chale: «Oy kʼusitik xkoʼolaj-o li ONU xchiʼuk li Sociedad de Naciones ti lik talel kʼalal echʼ xa ox li Baʼyel Mukʼta Paskʼop ta spʼejel balumile. Li epal lumetik la slikes li ONU jaʼik li buchʼutik la slikesik toʼox li Sociedad de Nacionese. Li ONU eke laj yichʼ likesel sventa xichʼ talel jun oʼontonal ta lumetik. Ti kʼu yelan ch-abtej li ONU xkoʼolaj xchiʼuk li Sociedad de Naciones eke». Jech kʼuchaʼal chkiltike, li ONU jaʼ li jtiʼaval chonbolom ti kuxul tsoj skoloral ti lokʼ talel ta xabe. Li ONU spasoj ta jmoj skʼopik xchiʼuk mas ta 190 lumetik xchiʼuk ep kʼusitik sbainoj, jaʼuk li Sociedad de Nacionese jaʼ noʼox 63 lumetik stsoboj sbaik.
Li Jeovae jaʼ chakʼ ta naʼel li kʼusitik «poʼot xa chcʼot ta pasele»
17 Pe li jecheʼ relijionetike muʼyuk maʼ ti ta kʼunkʼun ta xchʼay batele. Li jmulavil antse tsots-o me yip chakʼ ta ilel xchiʼuk tstunes ajvaliletik jaʼ to mi laj yakʼbe ta yoʼonton Dios sventa skontrainik li jmulavil antse (kʼelo Apocalipsis 17:16, 17). Liʼtik xa noʼox batele, li Jeovae ta xakʼbe ta yoʼonton sbalumil Satanás, jaʼ xkaltik Naciones Unidas, sventa chakʼbe slajeb li jecheʼ relijionetik xchiʼuk li yip yichʼoj xchiʼuk li skʼulejale. Oy to noʼox ta jaylajunebuk jabile, mu jechuk chkʼot ta pasel yilel. Li jmulavil ants avie, jutuk xa skʼan xpʼaj yalel ta spat li ta tsajal jtiʼvanej bolome. Taje mu me ta kʼunkʼunuk chpʼaj yalel. Ta anil noʼox chpʼaj xchiʼuk toj ep chil svokol (Ap 18:7, 8, 15-19).
30 YUʼUN DISIEMBRE-5 YUʼUN ENERO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | APOKALIPSIS 20-22
«¡Kʼelo avil!, ta jpas ta achʼ skotol li kʼusitike»
re paj. 301 par. 2
Jun achʼ vinajel xchiʼuk jun achʼ balumil
2 Ta sienal xa noʼox jabiletik kʼalal skʼan toʼox li skʼakʼalil Juane, li Jeova xi laj yalbe li Isaiase: «Aʼyo avaʼyic, ta xcacʼ ayinuc achʼ vinajel banamil. Li pocoʼe muʼyuc xa bochʼo ta snaʼ o; muʼyuc xa bochʼo ta snopilan o» (Is 65:17; 66:22). Li baʼyel skʼoteb ta pasel li albil kʼop liʼe, jaʼo kʼalal sutik batel ta Jerusalen li tukʼil judaetik ti chukbilik toʼox batel 70 jabil ta Babilonia ta sjabilal 537 kʼalal muʼyuk toʼox talem Jesuse. Kʼalal jaʼo chaʼsutik batele, kʼotik ta jtsop krixchanoetik ti sakubtasbilik xae, jaʼ xkaltik, «jun achʼ balumil» ti chventainatik tal yuʼun jun achʼ ajvalil, jaʼ xkaltik, «jun achʼ vinajel». Pe li jtakbol Pedroe laj yal ti oy yan kʼu yelan chkʼot ta pasel li albil kʼop taje, xi laj yale: «Pe oy achʼ vinajel xchiʼuk jun achʼ balumil ti jmalaojtik ti jech onoʼox yaloje, oy-o xa tukʼilal te» (2Pe 3:13). Li Juane chakʼ ta ilel ti jaʼo chkʼot ta pasel ta skʼakʼalil Kajvaltik li albil kʼop taje. «Li mol vinajel xchiʼuk li mol balumile» chlaj, jaʼ xkaltik, li kʼusitik oy ta sbalumil Satanas xchiʼuk li ajvaliletik ti oy ta skʼob Satanas xchiʼuk li spukujtake. Li chopol xchiʼuk jtoyba krixchanoetik ti xkoʼolaj kʼuchaʼal nab ti xyukʼlajete chichʼik-o lajesel. Yuʼun jaʼ xa chtal «jun achʼ vinajel xchiʼuk jun achʼ balumil». Jaʼ xkaltik, jtsop krixchanoetik ti ventainbilik yuʼun jun achʼ ajvalil, li Ajvalilal svaʼanoj Diose (koʼoltaso xchiʼuk Apokalipsis 20:11).
«Aʼyo avaʼyic, ta jpas ta achʼ scotol li cʼusitic oye»
«Li Diose ta scusbe loqʼuel scotol yaʼlel satic» (Ap 21:4). ¿Kʼusi jtosukal yaʼlel satil ti ta skuse? Maʼuk skʼoplal li yaʼlel satil ta skoj muyubajele mi jaʼuk li bu tskusbe skʼaʼepal jsatike. Jaʼ skʼoplal li yaʼlel satil ta skoj li vokolil xchiʼuk li at-oʼontone. Li Diose maʼuk noʼox ta skus li yaʼlel satile, yuʼun ta slajesbe skʼoplal skotol li kʼusi chakʼ okʼele, jech kʼuchaʼal li vokolil xchiʼuk li at-oʼontone.
«Muʼyuc xa bochʼo chcham» (Ap 21:4). Li kʼusi mas lokʼem-o yaʼlel jsatik yuʼune jaʼ li lajelale. Akʼo mi jech, li Jeovae ta spoj lokʼel ta stojolal lajelal li krixchanoetik ti chchʼunik mantale. ¿Kʼuxi? Jaʼo kʼalal ta slajesbe skʼoplal li kʼusi chijlajutik-o yuʼune: li mulil ti la sjelubtasbutik li Adane (Ro 5:12). Koliyal ti laj yakʼ ta matanal xkuxlejal li Jesuse, li Jeovae ta spas ti akʼo xkʼotik ta tukʼil krixchanoetik li buchʼutik ta xchʼunik mantale. Vaʼun «li slajeb yajcontra chulese jaʼ li lajele» (1Ko 15:26). Li tukʼil krixchanoetike xuʼ xkuxiik sbatel osil ti muʼyuk xa ta x-ipajike, jech kʼuchaʼal oy onoʼox ta yoʼonton Dios ta slikebale.
«Muʼyuc xa bochʼo cʼusi cʼux chaʼay» (Ap 21:4). ¿Kʼusi jtosukal kʼux ip ta xlaj skʼoplal? Jaʼ li kʼusi kʼux chkaʼitik ta jnopbentik, ta koʼontontik xchiʼuk ta jbekʼtaltik ta skoj li mulile xchiʼuk li jchopoliltik ti ta smiyonal krixchanoetik chakʼbe svokole.
Li Jeovae jaʼ li Dios ti melel snaʼ xkʼopoje
14 Skʼan tsots skʼoplal xkiltik li kʼusi chchanubtasutik ta Skʼop li Jeovae. Yuʼun skotol li kʼusi chal ta stojolale jaʼ melel xchiʼuk skotol li kʼusi chal ti tspase ta onoʼox spas. Ep tajek srasonal kuʼuntik sventa jpat koʼontontik ta stojolal, jaʼ yuʼun xuʼ jchʼuntik ta melel ti chkʼot ta pasel li kʼusi yaloje ti «chakʼbe kastigo li buchʼutik mu xojtikinik Diose xchiʼuk li buchʼutik mu xchʼunik li kʼusi chal lekil aʼyejetik ta sventa li Kajvaltik Jesuse» (2Te 1:8). Xuʼ jchʼunbetik xtok kʼalal chal ti skʼanoj li buchʼutik tspas kʼusi tukʼe, ti chakʼbe kuxlejal sbatel osil li buchʼutik chakʼ xchʼunel yoʼontone, ti tslajes li kʼusitik kʼux xkaʼitike, li okʼel ta skoj vokolil xchiʼuk li lajelale. Li Jeovae laj yakʼ iluk ta jamal ti chkʼot ta pasel taje, yuʼun xi laj yalbe li jtakbol Juane: «Tsʼibao, yuʼun tukʼ xchiʼuk melel li kʼusitik laj yichʼ alele» (Ap 21:4, 5; Pr 15:9; Jn 3:36).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
it-2 paj. 1202 par. 2
Kuxlejal
Li mantal laj yakʼbe Adan li Diose jamal chakʼ ta ilel ti muʼyuk chchamik mi la xchʼunik mantale (Gé 2:17). Jaʼ jech chkʼot ta stojolal li jchʼunej mantal krixchanoetike, kʼalal mi laj yichʼ lajesel li slajeb jkontrainvanej ti jaʼ li lajelale, muʼyuk xa me mulil chkom ta sbekʼtal li krixchanoetik ti xuʼ xchamik-oe, yuʼun chkuxiik ta sbatel osil (1Ko 15:26). Li lajelale chlaj-o skʼoplal kʼalal poʼot xa ox stsuts li ajvalilal tspas Kristoe, ti chjalij mil jabil jech kʼuchaʼal chal li slivroal Apokalipsise. Li ta slivro Apokalipsise chal ti buchʼutik ch-ajvalilajik xchiʼuk chtunik ta paleal xchiʼuk Kristoe ‹chkuxiik xchiʼuk tspasik mantal jmil jabil›. «Pe li yantik buchʼutik chamemike», jaʼ to chkuxiik ta melel mi tsʼaki li jmil jabile, taje jaʼik li buchʼutik kuxulik-o kʼalal chlaj li jmil jabile ti jutuk xa ox skʼan xichʼ koltael ta xab li Satanas xchiʼuk ti chakʼ ta preva li krixchanoetik sventa xvinaj mi tukʼ-o chakʼ sbaike. Kʼalal mi tsʼaki li jmil jabile, naka tukʼil krixchanoetik xa ta balumil jech kʼuchaʼal tukʼ toʼox li Adan xchiʼuk Evae. Jaʼ to te xuʼ xkaltik ti batsʼi tukʼil krixchanoetik xae. Li buchʼutik muʼyuk chlajik ta loʼlael yuʼun li slajeb preva chakʼ Satanase xchiʼuk ti mu jaluk jech tspase, jaʼ chkuxiik sbatel osil kʼuchaʼal tukʼil krixchanoetik (Ap 20:4-10).
it-2 paj. 180 par. 8, paj. 181 par. 1, 2
Nab ti oy skʼakʼale
Li nab ti oy skʼakʼale jaʼ noʼox te chal ta slivroal Apokalipsis xchiʼuk jaʼ noʼox jun senyail. Li ta Vivliae te chalbe smelolal xchiʼuk chal kʼusi skʼan xal, yuʼun xi chale: «Li nab ti oy skʼakʼal[e]. Taje jaʼ skʼan xal li xchibal velta lajelale» (Ap 20:14; 21:8).
Li kʼusi chal ta slivroal Apokalipsise jamal chakʼ ta ilel ti jaʼ jun noʼox skoʼoltasobil kʼalal chal nab ti oy skʼakʼale. Li Vivliae chal ti «lajelal xchiʼuk Mukinale laj yichʼik jipel ochel ta nab ti oy skʼakʼale» (Ap 19:20; 20:14). Melel onoʼox ti mu stakʼ chikʼel ta melel li lajelale. Jech xtok, chal ti te chichʼ jipel batel li Diabloe, jun kuxlejal ti mu xvinaj ta kʼelele, pe li kʼokʼe muʼyuk kʼusi stakʼ spasbe jtosuk kuxlejal ti oy ta vinajele (Ap 20:10; koʼoltaso xchiʼuk Éx 3:2 xchiʼuk Jue 13:20).
Li nab ti oy skʼakʼale jaʼ skʼoplal «li xchibal velta lajelale» xchiʼuk li ta Apokalipsis 20:14 chal ti «lajelal» xchiʼuk «li Mukinale» ta xichʼik jipel batel li ta nab ti oy skʼakʼale. Melel onoʼox ti lajelale maʼuk chalbe skʼoplal kʼalal chcham li jun krixchano ta skoj li mulil laj yiktabutik li Adane (Ro 5:12), jech xtok, maʼuk chalbe skʼoplal li Mukinale, yuʼun li lajelal xchiʼuk Mukinale ta xichʼik jipel ochel ta nab ti oy skʼakʼale. Jaʼ yuʼun, xuʼ van jaʼ skʼoplal jun lajelal ti mu stakʼ xchaʼkuxi li buchʼu te chbate, yuʼun muʼyuk chal ti skoltaoj lokʼel animaetik li «nab ti oy skʼakʼale», jaʼ noʼox chal ti chchaʼkuxiik li buchʼutik chamemik ta skoj li mulile xchiʼuk ti oyik ta Mukinale (Ap 20:13). Li buchʼutik muʼyuk te tsʼibabil skʼoplalik li ta slivroal kuxlejale, ti jaʼik li buchʼutik kontra chilik ti kʼu yelan ch-ajvalilaj li Jeovae, ta xichʼik jipel ochel ta nab ti oy skʼakʼale, jaʼ xkaltik, ti chlajik sbatel osil o «li xchibal velta lajelale» (Ap 20:15).