APENDISE
1914: jun jabil ti tsots skʼoplal ti yaloj xa onoʼox li Vivliae
KʼALAL skʼan toʼox xkʼot li sjabilal 1914, li jtsop jchanolajeletik ta Vivliae oy xaʼox jaylajunebuk jabil yakal chcholik ti oy kʼusitik tsots skʼoplal chkʼot ta pasel li ta 1914. ¿Kʼusitik ti chkʼot ta pasele? ¿Kʼusitik sprevail ti toj tsots skʼoplal li 1914?
Li ta Lukas 21:24 te chal li kʼusi xi laj yal Jesuse: «Chichʼ pechʼel ta tekʼel yuʼun jteklumetik li Jerusalene jaʼ to mi tsʼaki yorail ti akʼbil li jteklumetike». Li Jerusalene jaʼ toʼox kapital yuʼun li slumal judaetike. Jaʼ te ch-ajvalilajik li snitilul ajvalil Davide (Salmo 48:1, 2). Li ajvaliletik taje mu xkoʼolajik xchiʼuk li ajvaliletik ta yan lumetike, yuʼun jaʼ te chchotiik «ta xchotleb» li Jeovae, jaʼ xkaltik, kʼotemik ta yajkʼopojel Jeova (1 Crónicas 29:23). Jech oxal, li Jerusalene jaʼ noʼox jun senyail ti ch-ajvalilaj li Jeovae.
Vaʼun chaʼa, ¿kʼuxi, xchiʼuk bakʼin lik xpechʼik ta tekʼel li ajvalilal yuʼun Dios li jyanlum krixchanoetike? Taje jaʼo kʼot ta pasel kʼalal la sjinesik Jerusalen li jbabiloniaetik ta sjabilal 607 kʼalal maʼuk toʼox jkʼakʼaliltike (kʼ.m.jkʼ.). Li «xchotleb» Jeovae xokol kom xchiʼuk muʼyuk xa ochik ta ajvalil li snitilul Davide (2 Reyes 25:1-26). ¿Mi pechʼbil-o van ta tekʼel chkom ta sbatel osil li Jerusalene? Moʼoj, yuʼun li albil kʼopetik yuʼun Ezequiele xi laj yichʼ albel li Sedequías ti jaʼ li slajeb ajvalil ta Jerusalene: «Ta xavichʼ loqʼuesbel li xpix ajole; ta xavichʼ velcʼunbel loqʼuel li acoronae. Ta xjel scotol [...] jaʼ to me ivul ta loqʼuel li bochʼo tucʼ chchapanvan ti vuʼun cacʼojbe yabtele» (Ezequiel 21:26, 27). Li buchʼu oy sderecho chichʼ yabtel sventa xuʼunin li skorona Davide jaʼ li Jesukristoe (Lukas 1:32, 33). Jech oxal, li Jerusalene mu xa bu «chichʼ pechʼel ta tekʼel» mi och ta ajvalil li Jesuse.
¿Bakʼin kʼot ta pasel li kʼusi toj tsots skʼoplale? Li Jesuse laj yal ti oy noʼox kʼuk sjalil xuʼ x-ajvalilajik li jyanlumetike (jaʼ xkaltik, li buchʼutik maʼuk judaetike). Li kapitulo 4 yuʼun Daniele oy kʼusi chalbutik ti jaʼ chakʼ jnaʼtik ti kʼu sjalil chjalije. Te chal jun albil kʼop ti laj yil ta xvayich jun ajvalil ta Babilonia ti Nabucodonosor sbie. Li ta xvayiche laj yil kʼu yelan la stsʼetik jtekʼ mukʼta natil teʼ. Jaʼ noʼox laj yichʼ iktabel li xchumanile, vaʼun la xchukik ta tsatsal takʼin xchiʼuk ta kovre sventa mu xchʼi. Vaʼun xi laj yal mantal jun anjele: «Vucub jabil jech acʼo comuc o» (Daniel 4:10-16).
Kʼalal chal teʼ li Vivliae, bakʼintike jaʼ chalbe skʼoplal ajvaliletik (Ezequiel 17:22-24; 31:2-5). Jech oxal, ta skoj ti chichʼ tsʼetel li teʼe, jaʼ smelolal ti chpaj to li ajvalilal yuʼun Diose, ti oy toʼox ta skʼob li ajvaliletik ta Jerusalene. Pe li kʼusi laj yichʼ ilele te vinaj xtok ti mu ta sbateluk osil «chichʼ pechʼel ta tekʼel» li Jerusalene, jaʼ noʼox «vucub jabil». ¿Kʼu van sjalil ta melel li vukub jabile?
Apokalipsis 12:6 xchiʼuk 14 chalbutik ti oxib yorail xchiʼuk oʼlole jaʼ «1,260 kʼakʼal». Jech oxal, li «vucub jabil» chal ta albil kʼope chjalij 2,520 kʼakʼal. Pe li jyanlum krixchanoetike muʼyuk bu laj yiktaik xpechʼel ta tekʼel li ajvalilal yuʼun Dios kʼalal tsʼaki 2,520 kʼakʼal ti jaʼo laj ta jinesel li Jerusalene. Jamal xvinaj ti chjalij to tajek li albil kʼop taje. Li kʼusi chal Números 14:34 xchiʼuk Ezequiel 4:6, te chkiltik ti «jun cʼacʼale jaʼ jun jabil», jaʼ yuʼun li «vucub jabil» ta albil kʼope jaʼ 2,520 jabil.
Li 2,520 jabile lik ta oktuvre ta sjabilal 607 kʼ.m.jkʼ., jaʼo kʼalal laj yuʼunin Jerusalen li jbabiloniaetike xchiʼuk kʼalal la slokʼesik ta xchotleb li ajvalil ti jaʼ snitilul li Davide, vaʼun tsuts ta oktuvre ta 1914. Taje jaʼo «itsʼaqui scʼacʼalil yuʼuni[k]» li jyanlum krixchanoetike xchiʼuk jaʼo la svaʼan ta Ajvalil ta vinajel Jesukristo li Diose (Salmo 2:1-6; Daniel 7:13, 14).a
Li Jesuse laj yal ti kʼalal liʼ xa oy kʼuchaʼal Ajvalil ta vinajele, oy kʼusitik labal sba chkʼot ta pasel: paskʼop, viʼnal, nikel xchiʼuk chamel (Mateo 24:3-8; Lukas 21:11). Yakal xa chkʼot ta pasel li avie xchiʼuk jaʼ senyail ti laj yichʼ vaʼanel ta sjabilal 1914 li Ajvalilal yuʼun Diose xchiʼuk jaʼ te lik tal li «slajebal xa [kʼakʼal]» yuʼun li chopol balumile (2 Timoteo 3:1-5).
a Li ta oktuvre ta 607 kʼ.m.jkʼ. kʼalal ta oktuvre ta sjabilal 1 kʼ.m.jkʼ. yichʼoj 606 jabil. Ta skoj ti chʼabal jabil seroe, li ta oktuvre ta sjabilal 1 kʼ.m.jkʼ. kʼalal ta oktuvre ta sjabilal 1914 ta jkʼakʼaliltike (t.jkʼ.) yichʼoj 1,914 jabil. Mi ta jpastik sumar li 606 xchiʼuk li 1,914 jabile, chlokʼ 2,520 jabil ta skotol. Mi chakʼanbe mas yaʼyejal ti laj yichʼ jinesel Jerusalen ta sjabilal 607 kʼ.m.jkʼ., kʼelo li bu chal «Cronología» ta livro Perspicacia para comprender las Escrituras ti spasoj stestigotak Jeovae.