KAPITULO 8
Jchabi kutsʼ kalaltik ta sventa li kʼusitik tsokesvane
1-3. 1) ¿Bu chlik talel li kʼusitik xuʼ tsokes utsʼ-alalile? 2) ¿Kʼusi oyuk noʼox smelolal skʼan spasik li totil-meʼiletik sventa xchabi li yutsʼ yalalike?
LI OLOLE chlokʼ xa batel ta sna sventa chbat ta chanun, pe xlomomet tajek voʼ. ¿Kʼusi ta jpastik? ¿Mi chkakʼtik akʼo xlokʼ batel mi muʼyuk kʼusi smak-o sbae? ¿O mi solel van toj ep chkakʼbetik smak ti mu xa xnik-oe? Moʼoj, muʼyuk jech ta jpastik. Jaʼ noʼox chkakʼbetik li kʼusi chtun yuʼun sventa mu xtʼuxije.
2 Jaʼ noʼox jech ek, li totil-meʼiletike skʼan me sabeik lek smelolal sventa xchabiik li yutsʼ yalalik ta sventa li kʼusitik tsokesvan ti chtal ta buyuk noʼoxe: ta chʼayob oʼontonal, ta radio, ta television xchiʼuk ta yan kʼusitik kʼuchaʼal taje, ta xchiʼiltakik xchiʼuk ta chanob vun bakʼintik. Jlom totil-meʼiletike toj jutuk kʼusi tspasik o mi jsetʼuk kʼusi tspasik sventa chchabi li yutsʼ yalalike. Yantik xtoke, ta skoj ti chilik ti toj echʼ noʼox tsokesvan li kʼusitik ta spat xokonike, solel mi jsetʼuk kʼusi chakʼbeik spas yalab xnichʼnabik ti xkoʼolaj mu xa xichʼik ikʼ chaʼi sbaike. ¿Mi stakʼ ti oyuk noʼox smelolal xchabiike?
3 Stakʼ. Muʼyuk lek kʼusi chkʼot ta pasel mi chchabiik tajeke, pe maʼuk noʼox, yuʼun xuʼ chopol kʼusi chkʼot ta pasel yuʼun xtok (Eclesiastés 7:16, 17). Vaʼun chaʼa, ¿kʼuxi xuʼ lek noʼox smelolal xchabi yutsʼ yalal li totil-meʼiletik yajtsʼaklomtak Cristoe? Kalbetik skʼoplal oxtos ti bu xuʼ jech spasike: ta chanubtasel, ta xchiʼiltakik xchiʼuk li ta chʼayob oʼontonale.
¿BUCHʼU VAN CHCHANUBTAS LI KALAB JNICHʼNABTIKE?
4. ¿Kʼu yelan skʼan xilik chanubtasel li totil-meʼiletik yajtsʼaklomtak Cristoe?
4 Li totil-meʼiletik yajtsʼaklomtak Cristoe toj tsots skʼoplal chilik li chanubtasele. Snaʼojik ti te chchanik skʼelel xchiʼuk stsʼibael vun li ta chanob vune, ti chchan chkʼopojik xchiʼuk ta xchapanel kʼusitike. Jech xtok, chchanik yaʼibel smelolal li kʼusi chchanike. Li kʼusitik chchanik ta chanob vune xuʼ xkoltaatik ta stsalel li vokoliletik ta balumil avie. Jech xtok, li lekil chanubtasele chpʼijubtasatik sventa mas lek li yabtel tspasike (Proverbios 22:29).
5, 6. ¿Kʼuxi van xuʼ muʼyuk lek ch-albatik ta sventa lutsʼbail ta chanob vun li kalab jnichʼnabtike?
5 Pe jech xtok, li ta chanob vune chchiʼinik yan kerem-tsebetik li kalab jnichʼnabtike, ti ep muʼyuk lek snopbenik ta sventa li kuxlejale. Jech kʼuchaʼal liʼe, ¿kʼusi tsnopik ta sventa li lutsʼbail xchiʼuk li lekil talelale? Ta jun sekundaria ta Nigeriae, jun tseb ti chmulivaje nopem xaʼi tstojobtas xchiʼiltak ta sventa li lutsʼbaile. Akʼo mi bol tajek li kʼusitik tsnop ta skoj ti tslokʼes ta kʼusitik sventa pornografiae lek chchikintabeik. Jlome la xchʼunik li kʼusitik laj yale. Ta skoj taje, jun yamigae la xchiʼin yol, vaʼun cham kʼalal la skʼan la syalese.
6 Kʼux tal alel, pe jlom li kʼusitik muʼyuk lek albil skʼoplal ta sventa li lutsʼbaile mu teuk chlik tal ta stojolal jchanunetik, yuʼun jaʼ te chlik tal ta stojolal maestroetik. Ep totil-meʼiletike jaʼ chat-o yoʼontonik mi muʼyuk chichʼik chanubtasel ta sventa lekil talelal xchiʼuk ti muʼyuk ch-albatik ti akʼo lek snop stukik kʼalal chichʼik chanubtasel ta sventa lutsʼbail li yalab xnichʼnabike. Xi laj yal smeʼ jun kʼox tseb ti lajcheb jabil yichʼoje: «Li bu nakalunkutike lek stsakoj ta mukʼ srelijionik xchiʼuk muʼyuk bu sjeloj li stalelal xkuxlejalike. Akʼo mi jech, li ta sekundaria te noʼoxe yakalik yakʼbel kondon li jchanunetike». Li meʼil taje xchiʼuk li smalale laj yat yoʼontonik kʼalal laj yaʼiik ti stsebike yakal x-albat yuʼun keremetik ti jmoj sjabilalik ti akʼo xchiʼin sbaik ta vayele. ¿Kʼuxi xuʼ xchabi yalab xnichʼnab li totil-meʼiletik ta sventa li talelaletik ti tsokesvane?
7. ¿Kʼu yelan xuʼ lek xichʼ chanubtasel li alab-nichʼnabiletik sventa mu kʼusi chopoluk xchanik ta sventa li lutsʼbaile?
7 ¿Mi jaʼ van mas lek ti muʼyuk kʼusi chkalbetik ta sventa lutsʼbail li kalab jnichʼnabtike? Moʼoj. Li kʼusi mas leke jaʼ ti voʼotik jchanubtastike (Proverbios 5:1). Melel ti ep totil-meʼiletik ta Europa xchiʼuk Norteamericae, mu skʼan xalbeik skʼoplal maʼ taje. Jaʼ noʼox jech ek, ta junantik mukʼtik lumetik ta Africae, li totil-meʼiletike mu masuk xloʼilajik ta sventa lutsʼbail xchiʼuk li yalab xnichʼnabike. «Mu jechuk nopemunkutik spasel li ta Africae», xi chal jun totil ti likem ta Sierra Leonae. Jlom totil-meʼiletike chalik ti yalbel skʼoplal taje jaʼ tstikʼbe ta snopben yalab xnichʼnabik ti akʼo xmulivaj yaʼiike. Pe ¿kʼusi tsnop li Diose?
KʼUSI TSNOP DIOS TA SVENTA LI LUTSʼBAILE
8, 9. ¿Kʼusi lekil mantaletik yichʼoj tal Vivlia ta sventa li lutsʼbaile?
8 Li Vivliae jamal chal ti mu chopoluk ta yalbel skʼoplal li lutsʼbail mi lek noʼox chichʼ albel skʼoplale. Ta Israele, li steklumal Diose persa tstsob sbaik, ti te kapal li «ololetic» sventa chaʼiik kʼalal chichʼ kʼelel ta stojolal jteklum li sMantal Moisese (Deuteronomio 31:10-12; Josué 8:35). Li Mantal taje lek jamal chalbe skʼoplal jaytos kʼusitik ti jaʼ sventa lutsʼbaile, jech kʼuchaʼal kʼalal chil u li antse, kʼalal chlokʼ yip li vinike, li mulivajele, li lutsʼbail xchiʼuk buchʼu maʼuk snup xchiʼile, li slutsʼel buchʼu yutsʼ yalal noʼox sbaike, ti xchiʼil noʼox sbaik ta vinikal o xchiʼil noʼox sbaik ta antsile xchiʼuk li slutsʼel chonbolometike (Levítico 15:16, 19; 18:6, 22, 23; Deuteronomio 22:22). Ta melel, li totil-meʼiletike ep van kʼusitik skʼan xchapbe yalab xnichʼnabik li kʼusi tskʼan tsnaʼik kʼalal laj xaʼox yaʼiik taje.
9 Jlom loʼiletik ta kapitulo 5, 6 xchiʼuk 7 yuʼun Proverbiose yichʼoj lekil tojobtaseletik ti chakʼ totil-meʼiletik ta sventa li mulivajele. Li versikuloetik taje chakʼ kiltik ti bakʼintike toj kʼupil xa noʼox ta ilel yileluk li mulivajele (Proverbios 5:3; 6:24, 25; 7:14-21). Pe chchanubtasvan ti muʼyuk leke xchiʼuk ti naka vokolil chakʼe, xchiʼuk tstojobtas li kerem-tsebetik sventa mu stamik batel li sbelel mulivajele (Proverbios 5:1-14, 21-23; 6:27-35; 7:22-27). Jech noxtok, chal ti jelel li mulivajel xchiʼuk li jun oʼontonal chakʼ li lutsʼbail kʼalal ta nupunel chichʼ pasele (Proverbios 5:15-20). Li loʼiletik taje jaʼ me jun slekil kʼelobil sventa chchanubtasvanik li totil-meʼiletike.
10. ¿Kʼu yuʼun maʼuk ch-ikʼatik batel ta mulivajel li kerem-tsebetik li chanubtasel ta sventa lutsʼbaile?
10 ¿Mi ch-ikʼatik van batel ta mulivajel li kerem-tsebetik li chanubtasel taje? Mi jsetʼuk; xi chchanubtasvan li Vivliae: «Li bochʼo bije [o xojtikine] jaʼ chcoltaat yuʼun li sbijile», xi (Proverbios 11:9). ¿Mi ta jkʼan ta jpojtik lokʼel ta sventa kʼusitik ta balumil li kalab jnichʼnabtike? Xi laj yal jun totile: «Laj kakʼbekutik yipal sventa lekuk jamal skʼoplal chkalbekutik ta sventa lutsʼbail ta sbikʼtalik noʼox li kalab jnichʼnabkutike. Jaʼ jech taje, kʼalal chaʼiik ti tsloʼiltaik kʼusitik ta sventa lutsʼbail li yan ololetike, muʼyuk xa ta yoʼontonik snaʼel. Maʼuk ti kʼusi mu xojtikinike», xi.
11. ¿Kʼuxi xuʼ chichʼ chanubtasel ta kʼunkʼun li alab-nichʼnabiletik ta sventa li xkuxlejal stukike?
11 Jech kʼuchaʼal laj xa yichʼ alel li ta kapituloetike, li chanubtasel ta sventa lutsʼbaile skʼan me ta sbikʼtal noʼox xichʼ akʼbel li olole. Kʼalal chichʼ akʼbel xchan bikʼit ololetik li sbi jujutos sbekʼtale, skʼan me xichʼ albel xtok li sbi yuni kʼunilike, maʼuk ti kʼusi kʼexlal sba ta alele. Skʼan me xichʼ akʼbel lek snaʼik li kʼusi sbi jujutose. Ta sventa ti chchʼiik batele, tsots skʼoplal skʼan xichʼik albel smelolal ta sventa ti kʼusitik jaʼ noʼox yuʼun stukike. Jaʼ lek ti xchaʼvoʼalik akʼo xchanubtas yalab xnichʼnabik ti toj tsots skʼoplal li yuni kʼunilike xchiʼuk ti muʼyuk onoʼox buchʼu xuʼ spik mi jaʼuk skʼele, xchiʼuk ti mu chopoluk xichʼ albel skʼoplale. Kʼalal mukʼtik xa li ololetike, skʼan xichʼik albel kʼuxi chchiʼin sbaik li jun vinik xchiʼuk jun ants sventa chkom yole. Kʼalal ch-och xa ta chex kerem o tsebe, skʼan me xojtikin xa lek ti kʼuyelan chjel batel li sbekʼtalike. Jech kʼuchaʼal la jkʼeltik ta kapitulo 5, li chanubtasel taje xuʼ jaʼ mu xlajik-o ta utsʼintael li ololetike (Proverbios 2:10-14).
YABTEL TOTIL-MEʼILETIK TA SNAIK
12. ¿Kʼusitik muʼyuk lek skʼoplal chichʼ akʼel ta chanel li ta chanob vunetike?
12 Li totil-meʼiletike skʼan me chapalikuk sventa stsalik yan jecheʼ chanubtaseletik ti xuʼ chakʼik ta chanel li ta chanob vune, jaʼ xkaltik, chanubtaseletik ta balumil kʼuchaʼal ti kʼunkʼun ikʼataj talel li kuxlejaletike, li skʼanel jlumaltike o li nopbenal ti chalik ti mu stakʼ naʼel li kʼusi melele (1 Corintios 3:19; koʼoltaso xchiʼuk Génesis 1:27; Levítico 26:1; Juan 4:24; 17:17). Epal maestroetik ti lek yoʼontonike ch-echʼ ta mas skʼoplal chalbeik li chanubtasel ta universidade. Akʼo mi jaʼ tsnop stukik sventa taje, jlom maestroetike chakʼik ta chanel ti jaʼ noʼox jech xuʼ lek chbat li xkuxlejalik mi jech chchanunajike (Salmo 146:3-6).a
13. ¿Kʼuxi xuʼ xichʼik chabiel ta stojolal chopol nopbenal li ololetik ti chbatik ta chanune?
13 Sventa tstsalik li nopbenaletik ti muʼyuk lek o ti sokesbile, li totil-meʼiletike skʼan me snaʼik lek li kʼusi yakal xchan yalab xnichʼnabike. Jech oxal chaʼa, oy me yabtelik ek li ta snaike. Skʼan me oyuk lek ta yoʼontonik li chanubtasel chichʼ li yalab xnichʼnabike. Skʼan xchiʼinik ta loʼil kʼalal mi sutik tal ta chanune. Xuʼ sjakʼbeik kʼusi yakal xchanik, kʼusi ti mas tskʼupinike xchiʼuk kʼusi ti mas tsots chilike. Skʼan me skʼelbeik li stareaike, li kʼusitik tstsʼiba ta svunike xchiʼuk ti jayib la slokʼes li ta s-eksamenike. Toj lek ti xkojtikinbetik li smaestroike xchiʼuk ti xkalbetik ti ta jkʼuxubinbetik li yabtelike xchiʼuk ti oy ta koʼontontik ta jkoltatik ti bu kʼalal xuʼ kuʼuntike.
LI YAMIGOTAK KALAB JNICHʼNABTIKE
14. ¿Kʼu yuʼun tsots skʼoplal ti akʼo stʼuj lek yamigoik li kalab jnichʼnabtike?
14 «¿Bu xa noʼox la achan tal leʼe?» ¡Kʼu to noʼox yepal totil-meʼiletik labal to chaʼi jech tsjakʼik ta skoj ti oy kʼusi laj yalik o la spas yalab xnichʼnabik ti muʼyuk leke! Li stakʼobile jaʼtik onoʼox ta skoj jun achʼ yamigo ta chanob vun o te noʼox ta slakʼnatak. Ta melel, li amigoile xuʼ ep kʼusitik ta jchantik yuʼun, akʼo mi kerem-tsebutik o mi mukʼtik krixchanoutik xa. Li jtakbol Pabloe xi ipʼijubtasvane: «Mu me xalajic ta loʼlael. Muc loʼiluc ti oy jech chalique: “Me ta jchiʼintic li bochʼotic chopolique, chisoquesbutic li jlequil taleltique”», xi (1 Corintios 15:33; Proverbios 13:20). Li kerem-tsebetike mas kʼunik sventa tstsʼujik mi tsujatik ta spasel kʼusi tskʼanik li xchiʼiltakike. Bakʼintike muʼyuk bu lek spatoj yoʼontonik ta stojolal stukik, xchiʼuk ep ta veltae jaʼ tstsalatik ti tskʼan slekubtasbeik yoʼonton li xchiʼiltakike xchiʼuk ti labaluk ch-ilatike. Jaʼ yuʼun toj tsots skʼoplal ti akʼo stʼuj yamigoik ti lekik ta chiʼinele.
15. Li totil-meʼiletike, ¿kʼuxi xuʼ skolta yalab xnichʼnabik kʼalal tstʼuj yamigoike?
15 Jech kʼuchaʼal lek snaʼoj skotol totil-meʼiletike, bakʼintik li alab-nichʼnabiletike muʼyuk lek tstʼuj li yamigoike; skʼanik beiltasel. Maʼuk skʼan xal ti ta jtʼujbetik li yamigoik kʼalal yakal xchʼiik batele, moʼoj, jaʼ noʼox ta jchanubtastik ti akʼo snaʼik stʼujel li yamigotakik ti bu lek stalelalike. Li talelal ti mas tsots skʼoplale jaʼ li skʼanel Jeovae xchiʼuk ti oyuk ta oʼontonal spasel li kʼusi tukʼ chile (Marcos 12:28-30). Skʼan jchanubtastik sventa skʼanik xchiʼuk xichʼik ta venta li krixchanoetik ti tukʼike, ti lek yoʼontonike, ti xakʼ noʼox li kʼusi oy yuʼunike xchiʼuk ti lek baxbolike. Li ta xchanel Vivlia xchiʼuk utsʼ-alalile xuʼ xichʼ akʼbel yilik stalelaltak krixchanoetik ti te lokʼemik ta Vivliae xchiʼuk ti xkalbetik kʼuyelan xkoʼolaj xchiʼuk stalelal chakʼik ta ilel li ermanoetik ta tsobobbaile. Li totil-meʼiletike jaʼ me jech skʼan xakʼik lek ta ilel ek ta sventa ti kʼuyelan tstʼuj yamigoike.
16. ¿Kʼuxi xuʼ skʼelik li totil-meʼiletik ti kʼuyelan tstʼuj yamigoik li yalab xnichʼnabike?
16 ¿Mi jnaʼojtik buchʼu jaʼ yamigotak li kalab jnichʼnabtike? ¿Kʼu yuʼun mu xkalbetik ti akʼo xikʼik tal ta jnatik sventa chkojtikintike? Jech xtok xuʼ jakʼbetik kʼusi tsnopik ta stojolal yamigotak kalab jnichʼnabtik li yan kerem-tsebetike. ¿Mi ojtikinbilik ta skoj ti tukʼ yakʼoj sbaike o mi ojtikinbilik ti chaʼtos kʼuyelan xkuxlejalike? Mi jaʼ melel li kʼusi laj yichʼ alel li ta slajebe, skʼan jkoltatik ta yaʼibel smelolal ti kʼu yuʼun xuʼ sokesatik li amigoil taje (Salmo 26:4, 5, 9-12). Mi chkakʼtik venta ti muʼyuk xa lek stalelal, kʼuyelan tslap skʼuʼ, snopben o kʼuyelan chkʼopoj li kalab jnichʼnabtike, xuʼ van skʼan jchiʼintik ta loʼil ta sventa li yamigotakike. Yikʼaluk van yakal xchiʼinik buchʼu muʼyuk lek stalelal ti jech yakal tsokesatike (koʼoltaso xchiʼuk Génesis 34:1, 2).
17, 18. ¿Kʼu yelan xuʼ skolta yalab xnichʼnabik li totil-meʼiletike ti maʼuk noʼox tspʼijubtasik sventa mu xchiʼinik li buchʼutik chopolike?
17 Pe mu baluk noʼox ti jchanubtastik akʼo mu xchiʼinik li buchʼutik chopolike. Skʼan jkoltatik sventa sta lek yamigoik xtok. Xi chal jun totile: «Laj onoʼox jsabekutik xkʼexol. Kʼalal la skʼanik akʼo xtajin ta jun ekipo ta futbol ta chanob vun li jkeremkutike, li voʼon xchiʼuk kajnile la jchiʼinkutik ta loʼil xchiʼuk laj kalbekutik li kʼusitik xibal sba xuʼ snuptan ta stojolal li krixchanoetik ti chchiʼinane. Pe vaʼun laj kalbekutik ti chkikʼkutik batel sventa chchiʼin ta tajimol ta futbol li kerem-tsebetik ta tsobobbaile. Taje lek ikʼot ta pasel».
18 Li pʼijil totil-meʼiletike tskolta ta stael lek yamigoik li yalab xnichʼnabike xchiʼuk ti akʼo xchʼay yoʼontonik ta kʼusitik lek xchiʼukike. Pe epal totil-meʼiletike mu kʼunuk chaʼiik ta stʼujel li chʼayob oʼontonale.
¿KʼUSI JTOSUKAL CHʼAYOB OʼONTONAL?
19. ¿Kʼusitik chal ta Vivlia ti chakʼ ta ilel ti mu chopoluk ti chchʼay yoʼonton li utsʼ-alaliletike?
19 ¿Mi chopol chil Vivlia li chʼayob oʼontonale? Moʼoj. Li Vivliae chal ti «oy yorail tseʼej [xchiʼuk] oy yorail acʼot[e]» (Eclesiastés 3:4).b Li ta voʼneal Israele, li steklumal Diose la skʼupin son, akʼot, tajimoletik xchiʼuk li kʼusitik chakʼ jnopbetik smelolale. Li Jesucristoe ay ta jun skʼinal nupunel xchiʼuk ta jun «veʼel ta sna» Mateo Leví (Lucas 5:29; Juan 2:1, 2). Jamal chkiltik chaʼa ti muʼyuk chopol laj yil kʼin li Jesuse. Mu me bakʼinuk xichʼ ilel kʼuchaʼal mulil li tseʼej xchiʼuk chʼayob oʼontonal ta jnatike.
Li chʼayob oʼontonal ti lek tʼujbiljech kʼuchaʼal li utsʼ-alalil ti spasoj skarpanaik liʼe xuʼ skolta yoʼ xchanik xchiʼuk xchʼiik ta mantal li ololetike
20. ¿Kʼusi skʼan teuk ta sjol li totil-meʼiletik kʼalal chakʼbeik xchʼay yoʼonton li yutsʼ yalalike?
20 Li Jeovae jaʼ li «Dios ti echʼem slequile», jaʼ xkaltik, ti xmuyubaje (1 Timoteo 1:11). Jaʼ yuʼun li yichʼel ta mukʼ Jeovae skʼan xakʼbutik muyubajel li ta jkuxlejaltike, maʼuk ta xchʼaybe sbalil o ta sokes (koʼoltaso xchiʼuk Deuteronomio 16:15). Li ololetike jal to xkuxlejalik xchiʼuk tsotsik to, xuʼ to stunesik ta tajimol xchiʼuk ta chʼayob oʼontonal. Li chʼayob oʼontonal ti lek tʼujbile mas to chakʼ muyubajel. Taje jaʼ sventa chchan xchiʼuk xyijub li snopbene. Li totile jaʼ me oy ta sba xakʼbe kʼusi chtun yuʼun li yutsʼ yalale, jech kʼuchaʼal li chʼayob oʼontonale. Pe ta melel, skʼan ti oyuk noʼox smelolale.
21. ¿Kʼusitik xibal sba xuʼ jnuptantik li ta chʼayob oʼontonal avie?
21 Li ta «slajebtic xa batel [kʼakʼal]» liʼe ti toj ep vokoliletike, toj ep xa noʼox li krixchanoetik ti jaʼ batem ta yoʼontonik li kʼusi tskʼan stukike ti maʼuk skʼanojik li Diose, jech kʼuchaʼal onoʼox laj yal li Vivliae (2 Timoteo 3:1-5, Ch). Ep li krixchanoetik taje, jaʼ baʼyel yakʼoj ta xkuxlejalik li chʼayob oʼontonale. Toj ep ti kʼusitik xuʼ jchʼay-o koʼontontike, ti mu vokoluk ta xchʼaybe sbalil li kʼusitik mas tsots skʼoplale. Jech xtok, ep li chʼayob oʼontonal avie tspukbe skʼoplal li mulivajele, li majbaile, li stunesel drogae xchiʼuk yan kʼusitik ti tsots ch-ilbajinvane (Proverbios 3:31). ¿Kʼusi stakʼ pasel sventa xichʼ chabiel li kerem-tsebetik ta sventa li chʼayob oʼontonal ti ch-ilbajinvane?
22. ¿Kʼuxi xuʼ skolta yalab xnichʼnabik li totil-meʼiletik sventa lek kʼusi chkʼot ta nopel yuʼunik ta sventa li chʼayob oʼontonale?
22 Li totil-meʼiletike skʼan chakʼbeik spajeb xchiʼuk skʼan chakʼik mantal. Pe li kʼusi mas skʼan spase jaʼ ti xchanubtas ta snaʼel kʼusi chʼayob oʼontonal ti tsokesvane, xchiʼuk ti snaʼuk kʼuyepal yorail tstunes sventa xchʼay-o yoʼontone. Li chanubtasel taje skʼan chʼakbel yorail xchiʼuk skʼan xichʼ akʼbel yipal. Jech kʼuchaʼal liʼe: jun totil ti oy chaʼvoʼ xnichʼnabtake laj yakʼ venta ti nopolik chaʼi jun achʼ estasion ta radio li bankilale. Jech oxal chaʼa, jun velta kʼalal bat ta abtele lik yaʼi ta skaro li estasion taje. La skotan jayibuk velta li skaroe sventa stsak ta vun li kʼusi chal jlom sonetik ch-echʼe. Ta tsʼakale la xchiʼinan ta loʼil li skeremtak ta sventa li kʼusitik laj yaʼie. La sjakʼanbe kʼusi tsnopik, xi lik sjakʼe: «¿Kʼusi cha nopik?», vaʼun lek la xchikinta li kʼusitik la stakʼike. Kʼalal la skʼelik kʼusi chal Vivlia ta sventa taje, li keremetike laj yalik ti muʼyuk xa bu chaʼiik li estasion taje.
23. ¿Kʼuxi xuʼ xchabi yalab xnichʼnabik ta sventa chopol chʼayob oʼontonal li totil-meʼiletike?
23 Li pʼijil totil-meʼiletik yajtsʼaklom Cristoe tskʼelik lek li sonetik, li kʼusitik ch-echʼ ta television, li pelikulaetik, li livroetik ti chal loʼiletik xchiʼuk li videojuegoetik ti tskʼupin yalab xnichʼnabike. Tskʼelbeik li spate, li kʼusi chal ta slikebe, li kʼusi chal li sonetike, tskʼelik li kʼusi tsloʼilta periodiko ta sventa taje xchiʼuk tskʼelik jutukuk li kʼusi ch-echʼe. Ep li buchʼutik labal chaʼiik li «chʼayob oʼontonal» ta sventa li kerem-tsebetik avie. Li buchʼutik tskʼan chchabi yalab xnichʼnabik ta sventa li kʼusitik ibal sbae chchiʼinik ta loʼil yutsʼ yalalik xchiʼuk tspʼijubtas ta sventa li kʼusitik xibal sba xuʼ xkʼot ta pasele, taje tstunesik Vivlia xchiʼuk li vunetik ti lokʼesbilik skʼoplal ta Vivliae, jech kʼuchaʼal li livro Lo que los jóvenes preguntan. Respuestas prácticas xchiʼuk li revista Li Jkʼel osil ta toyole xchiʼuk ¡Despertad!c Kʼalal jpʼel chakʼik mantal li totil-meʼiletike, ti tspasik li kʼusi chalike xchiʼuk ti oyuk srasonale, lek onoʼox kʼusi chkʼot ta pasel (Mateo 5:37; Filipenses 4:5).
24, 25. ¿Kʼusitik lekil chʼayob oʼontonal xuʼ jmoj skʼupinik li utsʼ-alalile?
24 ¿Mi jaʼ noʼox ti kʼusi xuʼ jpastik ti mu xkakʼtik akʼo xchʼay yoʼontonik ta kʼusitik xuʼ sokesatike? Moʼoj, oy to kʼusi xuʼ jpastik. Li kʼusi chopole xuʼ xichʼ jelel ta kʼusi lek; yuʼun mi moʼoje xuʼ xchʼayik ta be li kalab jnichʼnabtike. Epal utsʼ-alaliletik yajtsʼaklom Cristoe xmuyubaj chvul ta sjolik ti kʼuyelan lek la xchʼay yoʼontonike, jech kʼuchaʼal ti ayik ta paxyale, ti ayik ta xanbale, ti ayik ta tajimole xchiʼuk ti ay svulaʼan yutsʼ yalalik o yamigoike. Yan utsʼ-alaliletike chchʼay-o yoʼontonik xchiʼuk ch-akʼbat yipalik kʼalal tsots tskʼelik vune. Yantike lek ch-echʼ yuʼunik kʼalal chalik li kʼusi tseʼej echʼ ta xkuxlejalike o yan kʼusitik labalik sbae. Yantik xtoke lek chaʼiik spasel yan kʼusitik, kʼuchaʼal karpinteria o yan abtelaletik ti pasbilik ta kʼabale, xchiʼuk stijel vobetik, spasel divujo o xchanel li kʼusitik spasojan Diose. Xchanubtasel sventa skʼupinik chʼayob oʼontonaletik li alab-nichʼnabiletike chpojatik ta sventa li chʼayob oʼontonaletik ti ibalik sbae, xchiʼuk chchanik ti maʼuk noʼox ti lek chotajtik chaʼiik xchiʼuk tskʼelike. Kʼalal tstikʼ sbaik li ta tajimole mas me tskʼupinik, jaʼ me mu sta mi jaʼ noʼox tskʼelike.
25 Li reunion sosial tspasik ta tsobobbaile xuʼ me jaʼ lekil chʼayob oʼontonal xkʼot. Mi lek chapanbil, mi mu masuk ep buchʼutik chbatik xchiʼuk ti muʼyuk bu toj jalike, maʼuk noʼox xuʼ xchʼay yoʼonton li kalab jnichʼnabtike, moʼoj, yuʼun xuʼ xkoltavan sventa mas lekuk xil sbaik xchiʼuk li buchʼutik ta tsobobbaile (koʼoltaso xchiʼuk Lucas 14:13, 14; Judas 12).
XUʼ ME STSAL YUʼUN BALUMIL LI KUTSʼ KALALTIKE
26. ¿Kʼusi talelal ti mas tsots skʼoplal tskoltautik ta xchabiel kutsʼ kalaltik ta sventa li kʼusitik tsokesvane?
26 Ta melel, skʼan xichʼ akʼbel ep yipal ta xchabiel utsʼ-alalil ta sventa li talelaletik ta balumil ti tsokesvane. Pe oy kʼusi tsots skʼoplal chkoltavan sventa xichʼ tael taje: jaʼ li kʼanelale. Kʼalal lek jkʼanoj jbatik xchiʼuk kutsʼ kalaltike jaʼ me jech chkʼot ta lekil nakʼobbail xchiʼuk xuʼ chakʼ lek xi jloʼilaj, ti toj tsots skʼoplal sventa jchabitik li kalab jnichʼnabtik sventa li chopol talelaletike. Pe oy to jtos kʼanelal ti mas tsots skʼoplal skʼan jchʼiestike: jaʼ li skʼanel Jeovae. Kʼalal jaʼ chventainvan ta jnatik li kʼanelal taje, xuʼ jaʼ mas jpʼel ta yoʼonton sventa mu spasik li kʼusi chopol chil Dios li kalab jnichʼnabtike, jaʼ xkaltik, li kʼusitik tspasik buchʼutik maʼuk ta slumal Jeovae. Ta yan xtoke, li totil-meʼiletik ti ta sjunul yoʼonton skʼanojik Jeovae chakʼbeik yipal xchanel li stalelal ti lek chkʼanvane, ti srasonaje xchiʼuk ti oy noʼox smelolale (Efesios 5:1; Santiago 3:17). Mi jech taje, li alab-nichʼnabiletike muʼyuk me srasonal yuʼunik sventa chilik ti naka puro mantal li yichʼel ta mukʼ Jeovae o junuk kuxlejal ti bu muʼyuk muyubajel o chʼayob oʼontonale, ti tskʼan chjatavik lokʼel kʼalal xuʼ chilike. Moʼoj, ta xakʼik venta ti yichʼel ta mukʼ Diose jaʼ ti kʼusi mas chakʼ muyubajel xchiʼuk jun oʼontonale.
27. ¿Kʼuxi xuʼ stsal yuʼun balumil li kutsʼ kalaltike?
27 Li utsʼ-alaliletik ti jmoj-o chtunik ta stojolal Dios ti xmuyubajike, ti oy noʼox smelolalike, ti ta sjunul yoʼonton chakʼbeik yipal ti muʼyukuk yikʼobalike, ti muʼyukuk smulik ta sventa li kʼusitik tsokesvan liʼ ta balumile, xmuyubaj yuʼunik li Jeovae (2 Pedro 3:14; Proverbios 27:11). Li utsʼ-alaliletik taje ta xchanbeik stalelal li Jesucristoe, ti tsal yuʼun skotol kʼusitik la spas slumal Satanás sventa tsokesate. Kʼalal jutuk xaʼox skʼan xlaj xkuxlejal ta Balumile, xi laj yal li Jesuse: «Tsalbil cuʼun li cʼusi sventa banamile», xi (Juan 16:33). ¡Akʼo stsal yuʼun balumil ek li kutsʼ kalaltike xchiʼuk akʼo skʼupin sbatel osil li kuxlejale!
a Mi cha kʼanbe to mas yaʼyejale, kʼelo li foyeto Los testigos de Jehová y la educación, paj. 4-7, pasbil yuʼun yajrextikotak Jeova.
b Li jpʼel kʼop ta hebreo ti chichʼ jelubtasel kʼuchaʼal «tseʼej» xie, xuʼ xichʼ jelubtasel xtok kʼuchaʼal «tajimol», «spasel kʼin» o «xchʼayel oʼontonal».
c Pasbil yuʼun yajrextikotak Jeova.