17. ¿Kʼusi vokolal poʼot xa snuptanik li jkontrainvanejetike, xchiʼuk kʼusitik albil xa onoʼox ti chvul ta joltike?

¹⁷ Melel onoʼox chaʼa, jnaʼojtik ti muʼyuk to tsutsem li pas kʼop taje. Jaʼ yuʼun yakal to ta jcholbetik lekil aʼyej li krixchanoetik xchiʼuk li jkontrainvanejetike (Mat. 24:14, 21). Pe ti jech xuʼ to sutes yoʼontonik xchiʼuk ti xuʼ to sta skolebalik li jkontrainvanejetik taje poʼot xa me xlaj yorail. Akʼo mi jech, oy to me kʼusi mas tsots skʼoplal ti jaʼ mu sta li skolebal krixchanoetike: jaʼ li xchʼultajesbel sbi Jeovae (kʼelo Ezequiel 38:23). Kʼalal tstsob sbaik skotol li lumetik —jech kʼuchaʼal albil xa onoʼoxe— sventa tslajesbeik steklumal li Diose, ta me xvul ta joltik li kʼusi laj yal ta s-orasion li jtsʼibajom yuʼun salmoe: «Jʼechʼel acʼo yalicuc o ta qʼuexlal, jʼechʼel tsalbil acʼo comicuc o; muʼyuc stu acʼo comicuc, acʼo chʼayicuc o ta jʼechʼel» (Sal. 83:17).

18, 19. 1) ¿Kʼusi tstaik li yajkontratak Jpas mantal Jeova ti tsots yoʼonton chkontrainvanike? 2) Kʼuxi te tsakal akʼoplal ek kʼalal ta xchaʼta yav li pas mantal yuʼun Jeova ti poʼot xa tajmek xkʼot ta pasele?

¹⁸ Li buchʼutik tsots tskontrainbeik li pas mantal yuʼun Jeovae, toj abol me sba ta xlajik. Li sKʼop Diose chal ti «chtal yacʼbe stoj smul li bochʼotic mu xotquinic Diose», —jaʼ yuʼun ta xichʼik lajesel ta Armagedón— «chʼayel [chbatik] sbatel osil» (2 Tes. 1:7-9). Li lajesel taje xchiʼuk ti muʼyuk chchamik li buchʼutik chichʼik ta mukʼ ta melel li Jeovae, jaʼ me svinajeb ti jaʼ noʼox melel Diose. Li ta achʼ balumile muʼyuk me chchʼay ta sjolik ti vaʼ yelan kuch yuʼun pas kʼop li Jeovae. «Ti ta xchaʼcuxiic li bochʼotic lequique xchiʼuc li bochʼotic chopolique» ta me xaʼiik li kʼusi toj labal sba la spas li Jeovae (Hech. 24:15). Ta me xilbeik lek sprevail ek ti jaʼ toj lek li kuxlejal ti chkakʼ jbatik ta ventainel yuʼun Diose. Li buchʼutik manxoik ti chchaʼkuxiik taje, ta anil noʼox me chchʼunik ti jaʼ noʼox stuk melel Dios li Jeovae.

«Liʼe jaʼ ta melel smukʼul chʼul bi li Diose»

Jaʼ jech laj yal Nicolás ta Cusa li ta mantal laj yal ta sjabilal 1430.a ¿Buchʼu jaʼ li vinik taje? Jaʼ jun jkatoliko vinik ti chanem leke, ti xchanoj lek yantik kʼopetik jech kʼuchaʼal griego xchiʼuk hebreo, jech xtok, xchanoj li chanubtasel yuʼun pʼijil krixchanoetike, li xchanbel skʼoplal Diose, matematikaetik, li xchanbel skʼoplal jeltos kʼanaletike xchiʼuk yantik chanubtaseletik. Kʼalal 22 xaʼox sjabilale, lik xchan lek li Derecho Canónico, vaʼun ta 1448 laj yichʼ vaʼanel ta bankilal sventa chʼulna.

Leʼ xa van ta 550 jabile, la slikes jun snail mol-meʼeletik ta Cusa. Avie, li voʼne na taje, jaʼ xa te oy li skʼejobil livroetik ta Cusa, ti te kʼejbil mas ta 300 voʼneal tsʼibetike. Jun taje, jaʼ li Códice Cusano numero 220, ti jaʼ te tikʼil li jun mantal laj yal li Nicolás ta Cusa ta sjabilal 1430, ti jaʼ sbi «In principio erat verbum» (Jaʼ toʼox li Verbo ta slikebale). Li Nicolás ta Cusa taje, la stunes li tsʼib ta latín Iehoua sventa chalbe skʼoplal li biil Jeovae.b Li ta folio 56, te chichʼ tael li kʼusi xi albil ta sventa li sbi Diose: «Jaʼ yakʼoj li Diose. Jaʼ li Tetragrámaton, jaʼ xkaltik, li biil ti kʼajomal chanib sletraile. [...] Liʼe jaʼ ta melel smukʼul chʼul bi li Diose», xi chal. Li kʼusi laj yal li Nicolás ta Cusae, jaʼ svinajeb ti te onoʼox ta jtatik li sbi Dios li ta voʼneal Tsʼibetik ta Vivlia ta Hebreo kʼope (Éxo. 6:3).

Li Códice Cusano ti laj yichʼ tsʼibael ta slikebaltik siglo 15, jaʼ li vunetik mas voʼneik ti te ta jtatik kʼuxi ta alel li biil Iehoua ti jelubtasbil ta Tetragrámaton. Ep xa onoʼox sigloetik, li kʼusi laj yal li tsʼib liʼe, jaʼ yan svinajeb ti kʼuxi mas tukʼ chichʼ jelubtasel li sbi Dios ti koʼol kʼuchaʼal Jeovae.