Ti bu laj yichʼ lokʼesel li stakʼobiltak li ta Jkuxlejaltik xchiʼuk Kabteltik sventa Dios, programa xchiʼuk bu chijtsʼibaj
13-19 YUʼUN AVRIL
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | JENESIS 31
«Li Jakob xchiʼuk Labane la xchapan skʼopik»
it-1 paj. 986 par. 8
Galeed
Kʼalal laj xa ox xchapan skʼopik li Jakob xchiʼuk li Labane, la spasik jun trato xchaʼvoʼalik. Jaʼ yuʼun, li Jakobe la stsak jpʼej ton sventa svaʼan xchiʼuk laj yalbe yutsʼ yalaltak ti akʼo stsopanik li tonetike, taje xkoʼolaj van ta jun mexa ti jaʼ te veʼik ta sba sventa spas li stratoike. Li Labane Jegar-Saaduta laj yakʼbe sbi (ta sirio kʼop) yan li Jakobe Galeed laj yakʼbe sbi ti jaʼ ta ebreo kʼope. Li Labane xi laj yale: «Li jtsop ton liʼe [ebr. gal] jaʼ chkʼot ta testigo [ebr. ʽedh] kuʼuntik jchaʼvoʼaltik li avie» (Je 31:44-48). Li jtsop tone (xchiʼuk li jpʼej ton ti vaʼanbile) kʼot kʼuchaʼal testigo ta sventa li buchʼutik te chjelavike. Jech kʼuchaʼal chal li versikulo 49: «Tayal Kʼelob Osil» la sbiin xtok (ebr. mits·páh) xchiʼuk kʼot kʼuchaʼal jun testigo kʼalal la xchapan skʼopik li Jakob xchiʼuk li Labane sventa mu kʼusi chopol spasbe sbaik (Je 31:50-53). Ta mas tsʼakale oy onoʼox buchʼu la stunesik tonetik sventa xkʼot kʼuchaʼal testigo (Jos 4:4-7; 24:25-27).
it-1 paj. 246 par. 9
Tayal Kʼelob Osil
Li Jakobe la stsopan tonetik ti «Galeed» laj yakʼbe sbiine (ti jaʼ smelolal «jtsop ton ti chkʼot ta testigo») xchiʼuk «Tayal Kʼelob Osil», yuʼun xi laj yal li Labane: «Jaʼ akʼo skʼelutik tal ta toyol Jeova kʼalal muʼyuk chkilbe jba jsatike» (Je 31:45-49). Li jtsop tonetik taje jaʼ jun senyail ti yakal tskʼel Jeova mi chkʼot ta pasel yuʼunik li kʼusi laj yalbe sbaik li Jakob xchiʼuk Labane.
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
it-2 paj. 1105 par. 1
Terafim
Li kʼusi mukajtik staojik li ta lum Mesopotamia xchiʼuk li lumetik ti tetik noʼox nopole chakʼ ta ilel ti tsots tajek skʼoplal chilik li slokʼoltak terafim li jnaklejetike, yuʼun li buchʼu yichʼoje jaʼ chichʼ komel li rextoile. Jech kʼuchaʼal chakʼ ta ilel li kʼusi tsʼibabil la staik ta Nuzie, mi yichʼojbe sdiostak yutsʼ yalal yajnil li vinike oy me sderecho sventa xbat skʼan rextoil kʼalal mi cham li smolniʼe (La Sabiduría del Antiguo Oriente, spasoj J. B. Pritchard, 1966, paj. 196, 197, xchiʼuk tsʼib ta yok vun). Ta skoj ti laj ta loʼlael yuʼun stot Rakel li Jakobe, laj van snop Rakel ti oy srasonal yuʼun sventa xichʼbe batel li slokʼoltak sterafim stote (koʼoltaso xchiʼuk Je 31:14-16). Ta skoj ti te nitil skʼoplal xchiʼuk rextoil li terafime, li Labane la stsob batel yutsʼ yalaltak sventa xbat snutsik li Jakob yoʼ spojik talel, vaʼun la staik ta svukubal to kʼakʼal (Je 31:19-30). Li Jakobe mu snaʼ mi oy kʼusi yelkʼanoj batel li Rakele (Je 31:32) xchiʼuk muʼyuk bu chakʼ ta ilel ti oy ta yoʼonton tspojbe yaʼi li xrexto Laban ti jaʼ sventa li xnichʼnabtake. Li Jakobe muʼyuk ta yoʼonton chichʼ ta mukʼ yan diosetik, jaʼ yuʼun laj yalbe yutsʼ yalal ti akʼo slokʼesik li sdiostak jyanlumetik ti yichʼojik talele xchiʼuk li terafimetike, vaʼun te la smuk ta yolon jpets mukʼta teʼ ti te nopol xkom ta Sikeme (Je 35:1-4).
Jaʼ jnakʼobbailtik li Jeovae
8Kʼalal kʼot ta Harán li Jacobe, lek chʼamat yuʼun li sjuntote ti jaʼ li Labane. Ta mas tsʼakale akʼbat yikʼ li Lea xchiʼuk li Raquele. Akʼo mi jech, ta mas tsʼakale li Labane laj yutsʼinta li Jacobe, yuʼun lajuneb velta la sjelulanbe stojol (Je 31:41, 42). Li Jacobe tsʼik yuʼun li utsʼintael taje, ta skoj ti spatoj yoʼonton ti chchabiat yuʼun Jeovae. Ta melel chabiat onoʼox, yuʼun kʼalal sut batel ta Canaane oy xaʼox «ep xchijtac, scamellotac, sburotac, smozotac, xchiʼuc squiaratac» (Je 30:43). La stojbe tajek ta vokol Jeova li Jacobe, yuʼun xi laj yalbee: «Muʼyuc cʼusi la jpas ti jech oy ep slequil avoʼnton ta jtojole, ti lec cʼusi chapas ta jtojole. Cʼalal echʼ jtuchʼ li ucʼum Jordane, muʼyuc cʼusi quichʼoj; jaʼ noʼox jun jnamteʼ quichʼoj. Pero liʼ ta orae, oy xa chaʼvocʼ jvinictac» (Je 32:10).
20-26 YUʼUN AVRIL
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | JENESIS 32, 33
«¿Mi yakal chavakʼ persa sventa xakʼbot bendision li Jeovae?»
Nopajan ta stojolal Jeova ta sjunul avoʼonton
Li ta Vivliae oy ep loʼiletik chakʼ ta ilel ti oy krixchanoetik ti laj yakʼ yipalik ta saʼel li Jeovae. Li buchʼu jech la spase jaʼ li Jakobe, yuʼun la stsak sbaik ta kʼop xchiʼuk jun yaj-anjel Dios ti yichʼoj sbekʼtal kʼuchaʼal jun krixchanoe jaʼ to ti kʼuxi sakub osile. Ta skoj ti la stsal sba xchiʼuk Dios li Jakobe, laj yichʼ jelbel sbi ta Israel (‹tstsak ta kʼop Dios›) taje jaʼ skʼan xal ti muʼyuk laj yikta sbae xchiʼuk laj yakʼ yipal. Jech oxal, li anjele laj yakʼbe bendision li Jakobe (Je 32:24-30, tsʼib ta yok vun).
it-1 paj. 501 par. 7
Koxo, Koxob
Pas ta koxo li Jakobe. Li Jakobe yichʼoj xa ox 97 jabil kʼalal la stsak sbaik ta kʼop xchiʼuk jun yaj-anjel Dios ti yichʼoj sbekʼtal kʼuchaʼal jun krixchano jaʼ to ti kʼuxi sakub osile. Muʼyuk laj yikta sba xchiʼuk laj yakʼ yipal sventa spajtsan li anjel jaʼ to ti kʼuxi akʼbat bendisione. Kʼalal yakal tstsak sbaike, li anjele la spikbe stsʼakalul sbakil yoʼ li Jakobe; vaʼun pitkʼuj li sbakil yoʼe, jaʼ yuʼun koxo kom (Je 32:24-32; Os 12:2-4). Ta skoj ti koxo kome, jaʼ tsvulesbat-o ta sjol kʼalal xi albat yuʼun li anjele: «La atsal aba xchiʼuk Dios [yaj-anjel Dios] xchiʼuk krixchanoetik, jaʼ to ti kʼuxi kuch avuʼune», pe taje maʼuk skʼan xal ti ta melel la stsal jun tsatsal anjele. Ti tsal yuʼun anjel li Jakobe jaʼ ta skoj ti jech la skʼan yoʼonton li Jeovae, ti jech la spase te laj yakʼ ta ilel ti tsots skʼoplal chil ti x-akʼbat bendision yuʼun li Diose.
it-1 paj. 1263 par. 7
Israel
1. Kʼalal 97 xa ox sjabilal li Jakobe, laj yichʼ jelbel sbi yuʼun li Jeovae vaʼun Israel xa la sbiin. Kʼalal jaʼo echʼ xtuchʼ li ukʼum Jabok sventa xbat sta li Esaue, te la stsak sbaik ta kʼop xchiʼuk jun yaj-anjel Dios li vaʼ akʼobale. Ta skoj ti muʼyuk bu laj yikta sba li Jakobe, akʼbat bendision yuʼun li Diose, jaʼ yuʼun laj yichʼ jelbel sbi, Israel xa la sbiin. Jech oxal li Jakobe Peniel o Penuel laj yakʼbe sbi ti bu la stsak sbaik ta kʼope, taje jaʼ sventa xvul ta sjol li kʼusi te kʼot ta pasele (Je 32:22-31; kʼelo JAKOB num. 1). Ta mas tsʼakale, xi cha-albat yuʼun Dios ta Betel li Jakobe: «Jaʼ xa Israel chabiin». Jaʼ yuʼun, Israel xa la sbiiltas-o (Je 35:10, 15; 50:2; 1Kr 1:34). Akʼo mi jech, li biil Israel ti chichʼ albel skʼoplal mas ta 2,500 ta velta li ta Vivliae jaʼ chalbe skʼoplal li jteklum ti jaʼ snitilulal li Jakobe (Eks 5:1, 2).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
«Oyuc me lec smuil» li jkʼopojeltike, yuʼun jaʼ chlekub-o ti kʼuyelan xkil jbatike
10 Kʼalal oy lek smuil li jkʼopojeltike xchiʼuk ti jamal jnaʼ xi jkʼopoje jaʼ me chkoltavan sventa lekuk xkil jbatik xchiʼuk li yantike. Jech xtok, mi chkakʼbetik yipal ti yantikuk xlekub ti kʼuyelan xkil jbatik xchiʼuk li yantike, ta me xlekub xtok ti kʼuyelan ta jchiʼin jbatik ta loʼil xchiʼukike. Kʼalal oy slekil koʼontontike —ti chi jkoltavane, ti chkakʼtik matanal ta sjunul koʼontontike o ti lek jnaʼ xi jchʼamvane—, mas me lek jamal chi jkʼopoj yuʼun. Mi jech ta jpastik ta stojolal li buchʼu oy jkʼoptik xchiʼuke «te chlic qʼuexovuc» kuʼuntik, taje jaʼ me chvinaj-o li slekil talelale, mas me kʼun xa chkaʼitik sventa xi jloʼilaj xchiʼuk ti jchapantik li kʼope (Ro 12:20, 21).
11 Li moltotil Jacobe snaʼoj lek ti oy kʼusi xuʼ xkʼot ta pasel yuʼun li slekil oʼontonale. Li Jacobe la stambe jatvil, yuʼun chiʼ mi x-ilin tajek xchiʼuk mi xmilat yuʼun li xchiʼil ta vachil ti Esaú sbie. Pe sut tal kʼalal ep xaʼox jabil jelave. Li Esaue bat sta ta be xchiʼuk chanib sien sviniktak. Jaʼo la skʼanbe koltael Jeova li moltotil taje. Jech xtok, la stakbe echʼel epal tsʼunob chonbolometik li sbankile. Li matanale jaʼ kʼunib-o yoʼonton li Esaue, jaʼ yuʼun bat ta anil sventa tsmey li Jacobe (Je 27:41-44; 32:6, 11, 13-15; 33:4, 10).
it-1 paj. 700 par. 3
Dios, li Dios yuʼun Israele
Kʼalal laj xa ox yichʼ jelbel sbi ta Peniel li Jakobe xchiʼuk ti la stsak ta kʼop li yaj-anjel Jeovae, jun yoʼonton la sta sbaik ta be xchiʼuk li sbankil Esaue. Vaʼun te bat ta naklej ta Sukot, ta tsʼakale ta Sikem xchiʼuk te la sman jsep yosil ti jaʼ yuʼun li xnichʼnabtak Amore xchiʼuk te la spas skarpana (Je 32:24-30; 33:1-4, 17-19). Xchiʼuk «te la spas jun skajleb matanal, xi laj yakʼbe sbie: Dios, li Dios yuʼun Israele» (Je 33:20). Te la sta ta alel li sbi kʼalal laj yakʼbe sbi li skajleb matanale, taje chakʼ ta ilel Jakob ti ep tajek sbalil chil li sbi akʼbat yuʼun Diose, ti ep sbalil chil li beiltasel ch-akʼbate xchiʼuk ti koltaat sventa xchaʼsut li ta Albil Balumile. Li kʼop taje jun noʼox velta chvinaj ta Vivlia.
27 YUʼUN AVRIL-3 YUʼUN MAYO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | JENESIS 34, 35
«Toj chopol kʼusi chkʼot ta pasel mi jaʼ ta jchiʼintik li chopol krixchanoetike»
w97 1/2 paj. 30 par. 4
Sikem, li jteklum ta stenlejaltike
¿Kʼu van yelan ch-ilat yuʼun keremetik ta Sikem li Dina ta skoj ti tojol tsebe xchiʼuk ti stuk chbat yaʼele? «Li xnichʼon Amor, li j-eveo vinike, laj yil li Dinae, vaʼun laj yikʼ batel xchiʼuk la xchiʼin ta vayel, te la stsatsal tsak». ¿Kʼu yuʼun bat xchiʼin jmulavil tsebetik ta Kanaan li Dina ti jaʼ te tsta-o svokole? ¿Mi jaʼ van ta skoj ti tskʼan yamigatak ti jmoj sjabilal xchiʼuke? O ¿mi mi jaʼ jun jtoyba tseb ti tspas kʼusi tskʼan yoʼonton jech kʼuchaʼal junantik sbankiltake? Chano avil li slivroal Jenesise, te chavakʼ venta ti ta skoj ti nopajtik chbat ta vulaʼal li ta lum Sikem li Dinae, laj yakʼbe svokol xchiʼuk laj yakʼ ta kʼexlal li stot smeʼe, ti jaʼik Jakob xchiʼuk Leae (Je 34:1-31; 49:5-7; kʼelo Li Jkʼel-osil ta toyole, ta 15 yuʼun junio ta 1985, pajina 31).
«Jatavanik lokʼel ta stojolal li mulivajele»
14Li Sikeme oy kʼusi la spas ti lek noʼox chil ta sate. Ta skoj ti tskʼupin li Dinae, «laj yikʼ batel xchiʼuk la xchiʼin ta vayel, te la stsatsal tsak» (kʼelo Jenesis 34:1-4). Li kʼusi kʼot ta pasele ep akʼbat svokol li Dinae xchiʼuk li yutsʼ yalale (Je 34:7, 25-31; Gal 6:7, 8).
wp09 01/10 paj. 21 par. 1, 2
¿Mi lek van ta melel ti jpak jkʼoplaltike?
Oy buchʼutik tsnop ti jun yoʼonton chkomik kʼalal tspak skʼoplalike. Pe, ¿mi jech van? Jchanbetik skʼoplal xnichʼnabtak Jacob jun moltotil ta voʼne steklumal j-hebreoetik. Li Vivliae chal ti kʼalal laj yaʼiik ti laj yichʼ tsatsal tsakel yuʼun Siquem li yixlelik ti Dina sbie, «tsots iʼilinic» (Je 34:1-7). Jech oxal chib sbankiltak —Simeón xchiʼuk Leví— la snopik lek kʼuyelan chakʼbeik stoj li Siquem xchiʼuk yutsʼ yalale. Ta skoj jun mukʼta loʼlael la smilik li Siqueme xchiʼuk xtok skotol li viniketik te nakalike (Je 34:13-27).
¿Mi mas xa jun yoʼonton ti jech imilvanike? Li stakʼobil taje te ta jtatik kʼalaluk chkiltik kʼusi laj yalbe xnichʼnabtak Jacob kʼalal laj yaʼi li kʼusi kʼot ta pasele: «Voʼoxuc ta acojic me la jta jvocol, [ta] me [x]lic scontrainicun [...]. Yuʼun xuʼ ta stsob sbaic; ta snutsicun loqʼuel. [...] Jech xuʼ chismilicun o comel xchiʼuc li bochʼotic oy cuʼune», xutanan (Je 34:30). Kʼuchaʼal chkiltike, jaʼ noʼox mas itsatsaj yuʼunik kʼop li Simeón xchiʼuk Levie. Jech taje, li yutsʼ yalal Jacobe te lik xchabi sba mi oy kʼusi spasbatik yuʼun li slakʼnatak ti sokem tajek yoʼontonike. Sventa mu jechuk chkʼot ta pasel taje, jaʼ van ta skoj ti take bal ta naklej yuʼun Dios ta Betel li Jacobe (Je 35:1, 5).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
it-1 paj. 642 par. 5
Debora
1. Jaʼ li buchʼu tsʼitesat Rebekae. Kʼalal laj yikta komel stot li Rebeka ti Betuel sbie, ti bat ta Palestina yoʼ xnupun xchiʼuk li Isaake, chiʼinat batel yuʼun li Deborae (Je 24:59). Li Deborae epal jabil tun ta stojolal li Isaake, ta tsʼakale la xchiʼin ta naklej Jakob, jaʼ van ta skoj ti cham xa ox li Rebekae. Kʼalal te van 125 jabil xa ox snupunelik li Rebeka xchiʼuk Isaake, jaʼo cham li Deborae xchiʼuk te la smukik ta stsʼel Betel, te ta yolon jpets tulan. Li jpets tulane (Alon-Bakut laj yakʼbeik sbi, jaʼ skʼan xal «tulan sventa okʼel»). Taje jaʼ chakʼ ta aʼiel ti kʼanbil tajek yuʼun li Jakob xchiʼuk yutsʼ yalale (Je 35:8).
Li kʼusitik tsjakʼ jkʼelvunetike
Li ta skʼakʼalil Vivliae, ¿mi persa skʼan oyuk sderecho ta ba nichʼonil li jun krixchano sventa xkʼot ta snitilul li Mesiase?
Oy jayibuk velta kakʼojtik ta aʼiel ti persa skʼan oyuk sderechoe. Yuʼun jaʼ jech chakʼ ta aʼiel yiluk li Ebreos 12:16 ti bu chal ti muʼyuk la xkʼuxubin «kʼusitik chʼul» li Esaue xchiʼuk «ti ta jlech noʼox veʼlil laj [yakʼbe] ta moton [Jakob] li sderecho ta sventa ti jaʼ sba nichʼonile». Yaʼeluk li kʼusi laj yichʼ alel taje chakʼ ta aʼiel ti kʼalal laj yichʼ «sderecho ta sventa ti jaʼ sba [nichʼonil]» li Jakobe, jaʼ te la sta-o sderecho ek ti chkʼot ta snitilul li Mesiase (Mt 1:2, 16; Lu 3:23, 34).
Pe kʼalal ta jkʼelbetik skʼoplal junantik loʼiletik ta Vivliae chkakʼtik venta ti mu persauk jaʼ sba nichʼonil li jun krixchano sventa xkʼot ta snitilul li Mesiase. Jkʼelbetik junantik sprevail.
Li sba xnichʼon Jakobe (Israel) jaʼ Rubén, ti jaʼ yol xnichʼonik xchiʼuk li Leae. Ta mas tsʼakale ayan yol xnichʼonik xchiʼuk li Rakele, ti jaʼ li yajnil mas skʼanoje; Jose sbi li sba yol xnichʼonike. Kʼalal la spas smul li Rubene, li sderecho ta ba nichʼonile echʼ ta stojolal Jose (Je 29:31-35; 30:22-25; 35:22-26; 49:22-26; 1Kr 5:1, 2). Akʼo mi jech, li snitilul Mesiase muʼyuk bu te tal ta stojolal Rubén mi jaʼuk ta stojolal Jose, jaʼ te lik talel ta stojolal Juda, li xchanvoʼal xnichʼon Jakob ti laj yil xchiʼuk Leae (Je 49:10).