Ti bu laj yichʼ lokʼesel li stakʼobiltak li ta Jkuxlejaltik xchiʼuk Kabteltik sventa Dios, programa xchiʼuk bu chijtsʼibaj
6-12 YUʼUN SEPTIEMBRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | DEUTERONOMIO 33, 34
«Teuk jsaʼ jnakʼobbailtik li ta skʼob Jeova ti te oy-o sbatel osile»
it-2 paj. 99 par. 6
Jesurun
Jaʼ jech chichʼ albel li Israel ti chakʼ ta aʼiel ti tsots skʼoplale. Li ta Vivlia Versión de los Setenta ta griego kʼope, lek chichʼ albel skʼoplal li jpʼel kʼop «Jesurun» xchiʼuk jaʼ skʼan xal «kʼanbil». Kʼalal «Jesurun» xie, jaʼ chvul-o ta sjol li j-israeletik ti tʼujbilik kʼuchaʼal steklumal Jeovae, ti spasojik trato xchiʼuke xchiʼuk ti skʼan tukʼuk xakʼ sbaike (Dt 33:5, 26; Is 44:2). Pe kʼalal «Jesurun» xi li Deuteronomio 32:15, chakʼ ta aʼiel ti maʼuk jech la spasik ta melel li j-israeletike, yuʼun mu skʼanik pasel ta mantal, laj yiktaik li Jpasvanej yuʼunike xchiʼuk la spʼajik li Jpojvanej yuʼunike.
rr paj. 120, rekuadro
Li Jeovae tstoyutik likel
Jvules ta joltik kʼalal epal siglo skʼan toʼox xkuxi li Esekiele, li j-alkʼop Moisese laj yal ti Jeovae oy ta yoʼonton tstunes sjuʼel sventa tskolta li yajtuneltake. Xi la stsʼibae: «Voʼne xa onoʼox ti jaʼ jun nakʼobbail li Diose, li skʼob ti te oy-o sbatel osile ta skoltaot» (Dt 33:27). Mi ta jkʼanbetik koltael Jeova kʼalal mi tslubtsanutik xa li jvokoltike, xuʼ jpʼel ta koʼontontik ti chakʼbutik ta ilel ti skʼanojutike, ta slekil yoʼonton tstoyutik likel xchiʼuk tskoltautik sventa mu xa xijyal ta lum yan velta (Ese 37:10).
«Junuc coʼntontic acʼo cacʼtic persa batel li canilajebti[ke]»
16 Jech kʼuchaʼal li Abrahame, li Moisese muʼyuk bu laj yil xkʼot ta pasel li kʼusi yaloj tspas Diose. Kʼalal poʼot xaʼox ch-ochik ta Albil Balumil li j-israeletike, xi i-albat yuʼun Jeova li Moisese: «Ta nom xa noʼox xuʼ chacʼupin batel li osil ti ta xcacʼbeic achiʼiltaque, yuʼun li voʼote mu xuʼ chaʼoch batel». ¿Kʼu yuʼun jech i-akʼbat stoj smulik li Moisés xchiʼuk Aarone? Yuʼun ikap sjolik ta skoj li jtoyba j-israeletike xchiʼuk ta skoj ti muʼyuk bu laj yichʼik ta mukʼ li Jeovae. Vaʼun xi i-albatik yuʼun Jeovae: «Yuʼun li voʼoxuque achibalic muc tucʼuc xapas abaic ta stojol scotol li achiʼiltaquique. Muc xavaqʼuicun ta ichʼel ta mucʼ ti cʼalal te oyoxuc ta voʼetic ta Meriba-cades[e]» (Dt 32:51, 52). ¿Mi chibaj van yoʼonton Moisés ta skoj taje? Muʼyuk. Kʼalal laj yakʼbe bendision li jteklume, xi laj yale: «Toj xcuxet noʼox avoʼnton, voʼot Israel. Muʼyuc bochʼo yan xacoʼlaj achiʼuc. Jaʼ amac cʼotem stuc li Mucʼul Diose; jaʼ ta xchabiot; jaʼ ta scoltaot. Jaʼ avespada cʼotem sventa chatsal avajcontratac» (Dt 33:29).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
it-2 paj. 418 par. 1
Moises
Li Moisese yichʼoj xa ox 120 jabil kʼalal chame. Xi to chal li Vivliae: «Lek to xil osil xchiʼuk lek to tsatsal vinik». Li Jeovae jaʼ te la smukbe sbekʼtal ti bu muʼyuk to buchʼu snaʼe (Dt 34:5-7). Yikʼaluk van jech la spas sventa mu xichʼik ta mukʼ j-israeletik ti bu laj yichʼ mukele. Li Satanase jaʼtik van jech tskʼan tstunesbe sbekʼtal li Moisese, yuʼun xi la stsʼiba li Judas ti jaʼ yajtsʼaklom Kristo xchiʼuk xchaʼitsʼin Jesuse: «Kʼalal lik skʼopik xchiʼuk laj yut sbaik li Diablo xchiʼuk li bankilal anjel Miguel ta skoj li sbekʼtal Moisese, li Miguele muʼyuk bu toj chopol lik kʼopojuk ta stojolal sventa xchapan, jaʼ noʼox xi laj yalbee: ‹Akʼo xchapanot stuk Jeova›» (Jud 9). Li j-israeletike laj yokʼitaik 30 kʼakʼal li Moises kʼalal skʼan toʼox xkʼotik ta Kanaan ti beiltasbilik batel yuʼun li Josuee (Dt 34:8).
13-19 YUʼUN SEPTIEMBRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | JOSUE 1, 2
«¿Kʼusi skʼan jpastik sventa lekuk xbat li jkuxlejaltike?»
Oyuk stsatsal avoʼonton, li Jeovae te xchiʼukot
7 Mi ta jkʼantik oyuk stsatsal koʼontontik sventa jpastik li kʼusi tskʼan yoʼonton Diose, skʼan ta jchantik xchiʼuk xkakʼ ta jkuxlejaltik li kʼusi chal Skʼope. Taje jaʼ li tojobtasel laj yakʼbe Jeova li Josué ti kʼalal chamem xaʼox li Moisese: «Jaʼ noʼox chacalbot ti acʼo oyuc lec stsatsal avoʼntone; mume xaxiʼ. Cʼotuc me ta pasel avuʼun li jmantaltac ti laj yalbot comel li Moisese. [...] Alilano me scotol cʼacʼal cʼusi chal ta svunal li mantaletic cuʼune. Nopilano ta cʼacʼal ta acʼubal yuʼun jech chcʼot ta pasel avuʼun li cʼusitic te tsʼibabile. Jech lec chbat avuʼun buyuc noʼox chaxanov, xchiʼuc lec chbat avuʼun scotol cʼusi chapas» (Jos 1: 7, 8). Li Josuee la spas xchiʼuk lek bat yuʼun li kʼusi la spase. Mi jech ta jpastik eke, mas me tsots koʼontontik xchiʼuk lek me ta jpasbetik li yabtel Jeovae.
Oyuk stsatsal avoʼonton, li Jeovae te xchiʼukot
20 Mu kʼunuk ta chʼunbel smantal Jeova li avi ti noj ta choplejal xchiʼuk epal kʼopetik li balumile. Pe mu jtuktik liʼ oyutike: liʼ xchiʼinojutik li Jeovae xchiʼuk li Xnichʼon ti jaʼ jolil li ta tsobobbaile. Jech xtok li ta spʼejel Balumile, oy mas ta vukub miyon stestigotak Jeova. Vaʼun chaʼa, jech-o jmoj kakʼtik ta ilel xchʼunel koʼontontik xchiʼuk jcholtik-o batel li lekil aʼyejetike, teuk-o ta joltik li teksto sventa sjabilal 2013 ti jaʼ: «Tsotsan me, oyuk lek stsatsal avoʼonton. [...] Te xchiʼinojot li Jeova Dios avuʼune» (Jos 1:9, TNM).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
«Tsotsan me, junuc me avoʼnton abtejan»
7 Jkʼeltik xtok kʼu yelan laj yakʼ ta ilel stsatsal yoʼonton li ants ta Jeriko ti Raab sbie. Kʼalal te kʼot ta lokʼel ta sna chaʼvoʼ j-israeletik ti te batik sventa spaʼiik li lum Jerikoe muʼyuk xiʼ xchiʼuk ta sjunul yoʼonton la skoltaan, ¿kʼuxi pas yuʼun taje? Yuʼun spatoj yoʼonton ta stojolal li Jeovae, xchʼunoj ti jaʼ kuxul Diose xchiʼuk ti oy onoʼox kʼusi tspas sventa xuʼuninik j-israeletik li lum Jerikoe, jech oxal tsots yoʼonton la snakʼ li jpaʼivanejetike xchiʼuk la skolta sventa xjatavik lokʼel (Jos 2:4, 5, 9, 12-16). Muʼyuk bu xiʼo yuʼun li krixchanoetike mi jaʼuk li ajvalil ta Jeriko xchiʼuk li sviniktake. Ta skoj ti tsots tajek yoʼonton laj yakʼ ta ilele kolik xchiʼuk li yutsʼ yalale (Jos 6:22, 23).
20-26 YUʼUN SEPTIEMBRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | JOSUE 3-5
«Li Jeovae chakʼbe bendision li buchʼu oy lek xchʼunel yoʼontone»
it-2 paj. 121 par. 12
Jordan
Li ukʼum Jordan ti te xkom ta sural li nab ta Galileae te van jun o oxib metro snatil xchiʼuk 27 o 30 metro sjamlej. Pe li ta primaverae, chnoj tajek li yok ukʼume, jaʼ yuʼun mas jamal xchiʼuk mas to nat (Jos 3:15). Kʼalal jaʼo nojem li ukʼume, toj xibal van sba ti x-echʼ xtuchʼik ukʼum Jordan li j-israel viniketik, antsetik xchiʼuk ololetike, mas to li ta nopol Jerikoe. Toj tsots yok li ukʼum tee, yuʼun achʼtik toe kuchbilik batel li j-atimoletike. Akʼo mi jech, li Jeovae ta skʼelobil juʼelal la spajesbe yok li ukʼume. Vaʼun, jaʼ jech jelavik li j-israeletik li ta ukʼum ti takin xa oxe (Jos 3:14-17). Ta mas tsʼakale, jaʼtik jech la spas jun skʼelobil juʼelal li Elias kʼalal jaʼo te xchiʼuk li Eliseoe. Ta yan velta xtoke, jech la spas stuk li Eliseoe (2Re 2:7, 8, 13, 14).
Xmuyubaj koʼontontik yuʼun li smantaltak Jeovae
17 ¿Kʼuxi ta jpat mas koʼontontik ta stojolal Jeova kʼalal chkakʼtik ta ilel li xchʼunel koʼontontike? Jnopbetik skʼoplal ti kʼuyelan ochik ta Albil Balumil li j-israeletike. Li Jeovae laj yalbe mantal li paleetik ti xkuchojik batel xkaxail smantal Dios ti akʼo x-ochik li ta ukʼum Jordane. Pe jaʼ to yilik li j-israeletike, nojem tajek li ukʼum ta skoj ti jaʼo yorail voʼtike. ¿Kʼusi la spasik? ¿Mi te van la spas skarpanaik jayibuk xemana ta tiʼ ukʼum sventa tsmalaik xyal li yok ukʼume? Moʼoj, la spat yoʼontonik ta stojolal Jeova xchiʼuk la xchʼunbeik li smantaltake. ¿Kʼusi kʼot ta stojolalik? Xi chal li loʼile: «Cʼalal [...] chichʼic xa batel xcaxail smantal Mucʼul Dios li paleetique [...], cʼalal iʼachʼ xaʼox jutuc yacanic ta voʼe, li ucʼum chanov tal ta cajale ipaj ta xanubal, jech jmoj lic stsʼan sba muyel. [...] Jech la svocʼ sba li ucʼum Jordane, jech ijelovic batel ta lum Jericó scotol li israeletique» (Jos 3:12-17). ¡Nopo avaʼi kʼu to yelan laj yaʼi sbaik kʼalal laj yilik ti paj li yok ukʼum ti toj tsots yipe! ¡Ta melel tsatsub xchʼunel yoʼontonik ta stojolal li Jeovae! Taje jaʼ ti la spat yoʼontonik li ta smantaltake.
Xmuyubaj koʼontontik yuʼun li smantaltak Jeovae
18 Melel onoʼox ti mu jechuk tspas skʼelobiltak juʼelal ta jtojolaltik Jeova li avie, pe chakʼbutik sbendision ta skoj ti chkakʼ ta ilel li xchʼunel koʼontontike. Ta skoj ti chakʼbutik xchʼul espiritue tstojobtasutik sventa jcholbetik skʼoplal ta spʼejel Balumil li Ajvalilal yuʼune. Li bankilal stestigo Jeova ti jaʼ li Jesucristoe laj yalbe yajtsʼaklomtak ti chkoltavan ta spasel li abtelal ti tsots skʼoplal taje. Kʼalal chaʼkuxiem xaʼoxe, xi laj yale: «Batanic me; bat pasic ta jchʼunolajel cuʼun li cristianoetic ta jujun banamile. [...] Naʼic me, te jchiʼinojoxuc o scotol cʼacʼal cʼalal to ta slajebal cʼacʼal» (Mt 28:19, 20). Ep stestigotak Jeova ti mu snaʼ lek xkʼopojike yiloj ta xkuxlejalik kʼuxi akʼbat stsatsal yoʼontonik yuʼun chʼul espiritu sventa xcholbeik mantal li buchʼutik mu xojtikinike (kʼelo Salmo 119:46; 2 Corintios 4:7).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
w04 1/12 paj. 9 par. 2
Li kʼusi mas tsotsik skʼoplal ta slivroal Josue
5:14, 15. ¿Buchʼu jaʼ li «bankilal yuʼun yajsoltarotak [Jeovae]»? Li bankilal ti la stsatsubtasbe yoʼonton Josue kʼalal jutuk xa ox skʼan x-ochik li ta Albil Balumile xuʼ van jaʼ «li Kʼope»: li Jesukristo kʼalal muʼyuk toʼox talem ta balumile (Jn 1:1; Da 10:13). ¡Tstsatsubtas tajek koʼontontik ti tskoltautik Jesukristo kʼalal jaʼo ta jpastik kʼop ta mantale!
27 YUʼUN SEPTIEMBRE- 3 YUʼUN OKTUVRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | JOSUE 6, 7
«Jpʼajtik li kʼusitik muʼyuk stue»
Mu me jkʼeltik li kʼusitik muʼyuk stue
5 Echʼ van jayibuk siglo ta mas tsʼakale, jun vinik ti Acán sbie la xpichʼ oʼonta ek li kʼusi laj yile. Li j-israeletike laj yichʼik albel mantal yuʼun Dios ti skʼan slajesik skotol li kʼusitik tstaik ta Jericó kʼalal mi la stsalike, jaʼ xa noʼox muʼyuk tslajesik li kʼusitik tsmotonin Jeovae. Xi onoʼox pʼijubtasbilike: «Li voʼoxuque bijanic me. Mu me xatsaquic, mu me xapiquic li cʼusitic oy liʼ ta lum ti albil xa scʼoplal chichʼ ulesel o yuʼun Diose». Pe li Acane muʼyuk la xchʼun li mantal taje, yuʼun oy kʼusi laj yichʼ batel ti toj alakʼik sbae, jaʼ yuʼun lajik ta tsalel yuʼun Hai xchiʼuk ep chamik. Jaʼ to paj vokolil kʼalal vinaj buchʼu li j-elekʼe xchiʼuk ti jam yee: kʼalal «laj quil [li kʼusitike] [...] ipichʼaj coʼnton yuʼun jech laj quichʼ tal». Ta skoj ti la skʼupin li kʼusi laj yil Acán xchiʼuk ti la xpichʼ oʼonta li kʼusitik muʼyuk lek chil Diose la sta-o svokol «xchiʼuc scotol li cʼusitic oy yuʼune», o yutsʼ yalal (Jos 6:18, 19; 7:1-26).
w97 15/8 paj. 28 par. 2
¿Kʼu yuʼun skʼan xkaltik ta jamal kʼalal oy kʼusi chopol chichʼ pasele?
Jun srasonale jaʼ sventa sakuk oy li tsobobbaile. Chʼul li Jeovae, jaʼ yuʼun tskʼan ti sakikuk oy ta mantal xchiʼuk ta stalelalik li buchʼutik chichʼik ta mukʼe. Xi tspʼijubtasutik li Skʼope: «Ta skoj ti jchʼunej mantal alab nichʼnabiloxuke, mu xa me jechuk xapasik jech kʼuchaʼal tskʼan avoʼontonik kʼalal mu toʼox xavojtikinik Diose, ti kʼusi mas leke jaʼ ti lekuk chʼul skotol atalelalik jech kʼuchaʼal ti chʼul li Buchʼu la stakoxuk ta ikʼele, yuʼun xi tsʼibabile: ‹Skʼan me chʼulukoxuk, yuʼun chʼulun li voʼone›» (1Pe 1:14-16). Li buchʼutik tspasik li kʼusi ibal sba o chopole xuʼ me sokesik li tsobobbaile xchiʼuk muʼyuk xa lek ch-ilatik-o yuʼun li Jeovae. Sventa mu jechuk xkʼot ta pasele, skʼan tukʼibtasel li ermano ti jech tspase. Mi mu xchʼune, skʼan xichʼ lokʼesel ta tsobobbail (koʼoltaso xchiʼuk Josue kapitulo 7).
Mu me jkʼeltik li kʼusitik muʼyuk stue
8 Li melel yajtsʼaklomutik Cristoe muʼyuk me bu kolemutik ta stojolal li kʼusitik tskʼupin jsatike xchiʼuk li kʼusitik tskʼan jbekʼtaltike. Jaʼ yuʼun, li sKʼop Diose chalbutik ti akʼo jpajtsan li jsatik ta sventa li kʼusitik ta jkʼeltik xchiʼuk li kʼusitik ta jkʼantike (1Ko. 9:25, 27; kʼelo 1 Juan 2:15-17). Li buchʼu laj yaʼibe lek smelolal ti jmoj ch-abtej li jsatik xchiʼuk li kʼusi ta jkʼantike jaʼ li Jobe, xi laj yale: «Jpasoj jun trato xchiʼuk li jsate. Jaʼ yuʼun, ¿kʼuxi xa noʼox chkakʼ jsat ta skʼelel jun tojol tseb?» (Job 31:1, NM). Li tukʼil vinik taje maʼuk noʼox ti mu skʼan spik ants ti chopol xa kʼusi oy ta yoʼontone, moʼoj, yuʼun ¡mi jsetʼuk jech la snop! Te van jayibuk siglo ta mas tsʼakale, laj yal Jesús ti skʼan mu kʼusi chopol jtikʼ ta jnopbentike: «Buchʼuuc noʼox ta sqʼuel jun ants ti oy ta yoʼnton ta scʼupin yaʼie, coʼol sʼelan laj xa scʼupin ta xʼile yuʼun ti Diose» (Mt 5:28, Ch).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
Li kʼusitik tsjakʼ jkʼelvunetike
Kʼalal tskʼan tstsalik junuk jteklum li ta voʼnee, bakʼintike baʼyel tsjoyiik sventa muʼyuk buchʼu xjatav lokʼel. Vaʼun mi jal jech te sjoyojike, xuʼ van xlaj sveʼelik li jnaklejetike. Kʼalal tstsalike, chkuchik batel skotol ti kʼusi xal yoʼonton li soltaroetike, kʼalal ta veʼlil chkuchik batel. Jaʼ yuʼun, li buchʼutik chchanbeik skʼoplal li kʼusitik voʼne mukajtik ta lume (arqueólogos), mu masuk tstaik veʼlil o chʼabal ta jmoj li ta jteklumetik ta Palestina ti jaʼ jech lajik ta tsalele. Pe mu jechuk la staik li ta skomenal voʼneal jteklum Jerikoe, yuʼun kʼuchaʼal chal jlik revista ta sventa li kʼusitik voʼne mukajtike, chal ti staojik ep kʼibetik xchiʼuk sat kʼusitik tsʼunbil li sientifikoetike. Taje toj labal xa noʼox sba, yuʼun kʼuchaʼal chal li revista taje, muʼyuk bu staojik-o jech yepal sat kʼusitik tsʼunbil li ta Palestinae, sba to velta jech la staik.
Li Vivliae chal ti muʼyuk xichʼik lokʼel veʼlil ta Jeriko li soltaroetik ta Israele. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun jaʼ jech laj yichʼik albel mantal yuʼun li Jeovae (Jos 6:17, 18). Chal xtok ti jaʼo ta primavera bat stsalik li Jerikoe, kʼalal jaʼo ep kʼusitik stsobojbeik sat li ta jteklume (Jos 3:15-17; 5:10). Jaʼ yuʼun chaʼa, skotol li sat kʼusitik tsʼunbil la staik li ta skomenal voʼneal jteklum Jerikoe, chakʼ ta ilel ta melel ti ta jayib noʼox kʼakʼal laj yichʼ tsalel li jteklume, jech kʼuchaʼal chal li Vivliae.
4-10 YUʼUN OKTUVRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | JOSUE 8, 9
«¿Kʼusi chakʼ jchantik li kʼusi la spas jgabaonetike?»
it-1 paj. 977 par. 1
Gabaon
Ti kʼu yelan laj yil sbaik xchiʼuk Josuee. Kʼalal jaʼo kuxi Josuee, li j-eveoetike te nakalik ta Gabaon ti te nitil skʼoplal li ta vukub mukʼtik jteklumetik ta Kanaan ti chichʼik lajesele (Dt 7:1, 2; Jos 9:3-7). Li jgabaonetik xtoke yichʼojik ojtikinel kʼuchaʼal j-amorreoetik. Yaʼeluke, jaʼ jech yichʼojik ojtikinel skotol li jkanaanetike (2Sa 21:2; koʼoltaso xchiʼuk Jenesis 10:15-18; 15:16). Pe li jgabaonetike jelelik tajek kʼuchaʼal li yan jkanaanetike, yuʼun laj yakʼik venta ti muʼyuk lek kʼusi chkʼot ta stojolalik akʼo mi lek xuʼ yuʼunik paskʼop xchiʼuk lek mukʼ li slumalike. Snaʼojik ti jaʼ yakal tspas kʼop Jeova sventa skolta li j-israeletike. Kʼalal laj yichʼik lajesel li Jeriko xchiʼuk Aie, li jgabaonetik ti jaʼ yajkʼopojel li lumetik ta Kefira, Beerot xchiʼuk Kiryat-Jearim (Jos 9:17), la stakik batel viniketik sventa xbat yalbeik Josue ta Guilgal ti akʼo mu xkontrainatike. Li jgabaonetik taje (ti lajemik tajek li xonobik, skʼuʼ spokʼik, mol tajek yav svinoik, xkoxtalik, takin skotol li pan yichʼojik batel xchiʼuk ti solel vochʼemik xae) laj yalik ti nom tajek bu likemik tale. Jaʼ yuʼun, muʼyuk xa te tsakal skʼoplal li ta lumetik ti chkontrainat yuʼun li Israele. Laj yalik xtok ti jaʼ koltaatik yuʼun Jeova li j-israeletik sventa xkolik lokʼel ta skʼob li j-ejiptoetike xchiʼuk ti stsalik li chaʼvoʼ ajvalil yuʼun j-amorreoetik ti jaʼ li Seon xchiʼuk Oge. Pe muʼyuk laj yalik li kʼusi kʼot ta stojolal li Jeriko xchiʼuk Aie, yuʼun ta skoj ti nom tajek bu likemik talel ta alele, muʼyuk xkʼot ta xchikinik kʼalal totsik tale. Li viniketik ta Israele la skʼelbeik skʼoplal li kʼusi laj yal jgabaonetike xchiʼuk la spasik jun trato sventa kuxul xiktaik (Jos 9:3-15).
«Mu me jaʼuc xapat avoʼnton yuʼun li abijil atuque»
14 Ta skoj ti jmulavilutike, persa skʼan jsaʼtik koltael ta stojolal Jeova kʼalal oy kʼusi ta jnop ta jpastike, jech li moletik ta tsobobbail eke skʼan saʼik koltael, akʼo mi lek xa chanemik. Jnoptik kʼusi la spas Josué, li xkʼexol Moisese, xchiʼuk li moletik ta Israel kʼalal toj manya ikʼot loʼlavanikuk li jgabaonetik sventa mu xa spasik pleito xchiʼukike. Li jgabaonetike yan xa skʼuʼ spokʼ la slapik sventa ta namal lum xa likemik yileluk. Li Josué xchiʼuk li sviniktake muʼyuk la sjakʼbeik Jeova mi xuʼ spasik jun trato xchiʼuk li jgabaonetike. Akʼo mi melel onoʼox ti ta yorail xa laj yal Jeova ti leke, pe la skʼel lek ti tsʼibabiluk xkom ta Tsʼibetik xtok ti muʼyuk la saʼik koltael ta stojolal li Jeovae, taje jaʼ sventa jtabetik sbalil (Jos 9:3-6, 14, 15).
w04 15/10 paj. 18 par. 14
«Bat xano li balumile»
14 Xi laj yalik li viniketik ti takbilik batele: «Li avajtunelunkutike nom to tajek bu likemunkutik talel ta skoj li sbi Jeova Dios avuʼune» (Jos 9:3-9). Ta skoj ti kʼu yelan xvinaj skʼuʼ spokʼik xchiʼuk li kʼusi tslajesike, nom to tajek bu likemik tal yileluk. Pe ta melele, li Gabaone te noʼox van 30 kilometro xil li Guilgale [19]. Li Josue xchiʼuk li bankilaletike la xchʼunik li kʼusi albatike, jaʼ yuʼun la spasik jun trato sventa lekuk xil sbaik xchiʼuk li Gabaone xchiʼuk li yan lumetik te nopol xile. ¿Mi jaʼ noʼox van jech la spasik sventa mu xichʼik milel li jgabaonetike? Mu jechuk. Yuʼun laj yakʼik ta ilel ti tskʼanik ti lekuk x-ilatik yuʼun li Sdios j-israeletike. Li Jeovae «laj yakʼ ti jaʼuk stsobik siʼ xchiʼuk slupik voʼ sventa sjunul li tsobobbaile xchiʼuk sventa li skajleb smoton Jeovae» (Jos 9:11-27). Li jgabaonetike la spasik li kʼusi mu masuk tsots skʼoplal sventa xtunik ta stojolal Jeovae. Junantike te van skʼoplalik ek li buchʼutik sutik talel ta Babiloniae xchiʼuk tunik li ta templo ti laj yichʼ chaʼmeltsanele (Esd 2:1, 2, 43-54; 8:20). Jchanbetik stalelal li jgabaonetike, kakʼtik persa ti lekuk xkil jbatik xchiʼuk li Diose xchiʼuk jpastik kʼusiuk abtelal akʼo mi mu toj masuk tsots skʼoplal kʼalal chijtun ta stojolale.
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
it-1 paj. 506 par. 1
Chichʼ jokʼanel
Li mantal laj yakʼbe j-israeletik li Jeovae chal ti junantik buchʼu la spas smule skʼan xichʼ jokʼanel ta jtel teʼ mi yichʼoj xa ox milele. Yuʼun «chopol kʼoptabil xa yuʼun Dios» xchiʼuk jaʼ jech chil yantik sventa spʼijubtasobilike. Pe kʼalal skʼan toʼox x-ikʼube, skʼan smukik. Yuʼun mi te laj yiktaik sjunul akʼobale, ta xikʼubtas li balumil akʼbatik yuʼun Dios li j-israeletike (Dt 21:22, 23). Li j-israeletike la xchʼunik li mantal taje akʼo mi maʼuk xchiʼilik ta israelal li buchʼu chichʼ milele (Jos 8:29; 10:26, 27).
11-17 YUʼUN OKTUVRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | JOSUE 10, 11
«Jaʼ la stsak ta kʼop Jeova li yajkontratak Israele»
it-1 paj. 55 par. 2
Adoni-Sedek
Li Adoni-Sedek jaʼo ochem ta ajvalil ta Jerusalen k’alal laj yuʼuninik Albil Balumil li j-israeletike. Li Adoni-Sedek la spas ta jmoj sjolik xchiʼuk yan ajvaliletik ta jot Jordan sventa stsakik ta kʼop li Josuee (Jos 9:1-3). Pe li j-eveoetik te nakalik ta Gabaone la spas ta jun yoʼontonik xchiʼuk li Josuee. Ta skoj taje, li Adoni-Sedeke la stsob yan chanvoʼ ajvaliletik yuʼun j-amorreoetik xchiʼuk yajsoltaroik sventa xbat stsakik ta kʼop li Gabaone. Toj labal sba kʼu yelan la skolta jgabaonetik li Josuee xchiʼuk ti kʼu yelan la stsal li voʼob ajvaliletike. Akʼo mi jatavik batel ta Makeda, laj yichʼik tsakel ta jun chʼen. Li Josuee la smil li Adoni-Sedek xchiʼuk li yan chanvoʼ ajvaliletik ta yeloval li yajsoltaroike xchiʼuk la sjokʼanan ta jtel teʼ ta jujuntal. Ta tsʼakal une, la sjipanan ochel li ta chʼen ti jaʼ kʼot ta smukobbailike (Jos 10:1-27).
it-1 paj. 1038 par. 12
Bot
Stunesoj Jeova. Li bote jaʼ jtos kʼusi stunesoj Jeova sventa xakʼ kʼotuk ta pasel li kʼusi yaloje xchiʼuk ti xakʼ iluk ti tsots li sjuʼele (Sl 148:1, 8; Is 30:30). Li baʼyel velta kʼot ta pasel taje jaʼo kʼalal kʼot li svukubal vokolil li ta voʼneal Ejiptoe, ti yal talel tsatsal bot ti la slilin skotol li tsʼiʼleletike xchiʼuk la skʼasanan komel skotol li teʼetike. Jech xtok, la smil skotol li krixchanoetik xchiʼuk li chonbolometik ti te oyik ta osiltike. Pe li j-israeletik ti te oyik ta yosilal Gosene muʼyuk xil-o svokolik ta skoj taje (Eks 9:18-26; Sl 78:47, 48; 105:32, 33). Ta mas tsʼakale, li ta Albil Balumile, li jgabaonetike la skʼanbeik koltael Josue ta skoj ti kontrainbilik yuʼun li voʼob ajvaliletik ti jaʼ j-amorreoetike. Vaʼun, li Diose laj yakʼ talel mukʼtik bot ta vinajel ti xkoʼolaj ta tone. Li vaʼ kʼakʼale, cham ep j-amorreoetik ta skoj li mukʼtik bote, ti jaʼ mu sta ti kʼu yepal milatik yuʼun li j-israeletike (Jos 10:3-7, 11).
w04 1/12 paj. 11 par. 1
Li kʼusi mas tsotsik skʼoplal ta slivroal Josue
10:13. ¿Kʼuxi xa noʼox ti paj ta xanbal li kʼakʼal xchiʼuk lunae? «¿Mi oy kʼusi ti mu spas yuʼun li Jeovae» ti jaʼ spasoj li vinajel xchiʼuk balumile? (Je 18:14). Mi jech tskʼan yoʼontone, xuʼ sbakʼes li jbalumiltike sventa mu xa xnik chkiltik yileluk li kʼakʼal xchiʼuk li lunae. O xuʼ spas ti jechuk-o xakʼ xojobal li kʼakʼal xchiʼuk li luna akʼo mi jech-o chjoyibaj li jbalumiltik xchiʼuk li lunae. Kʼuk xiuk noʼox, muʼyuk xa bu jech kʼotem-o ta pasel yan velta ti kʼu sjalil likem talel li kuxlejale (Jos 10:14).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
Li kʼusitik tsjakʼ jkʼel vunetike
Ta skoj ti chichʼ albel sbitak yan livroetik li ta Vivliae xchiʼuk ti laj yichʼ tunesel sventa laj yichʼ lokʼesel aʼyejetik tee, maʼuk skʼan xal ti jaʼ laj yakʼ ta naʼel li Diose. Akʼo mi jech, xuʼ jpat koʼontontik ti oy kuʼuntik skotol li tsʼibetik ti jaʼ «li scʼop Dios[e]», ti «mu snaʼ xlaj o sbatel osil[e]» (Is 40:8). Jaʼ jech, li kʼusi laj yakʼ ta tsʼibael Jeova li ta 66 livroetik ta Vivliae xchiʼuk ti te oyuk-o li ta jkʼakʼaliltike jaʼ li kʼusi chtun kuʼuntik ta jujuntal sventa «lec chapalutic ta spasel scotol lequil abtel[e]» (2Ti 3:16, 17).
18-24 YUʼUN OKTUVRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | JOSUE 12-14
«Ta sjunul koʼontontik jtsʼaklitik batel li Jeovae»
w04 1/12 paj. 12 par. 2
Li kʼusi mas tsotsik skʼoplal ta slivroal Josue
14:10-13. Akʼo mi 85 xa ox sjabilal li Kalebe, laj yal ti tskʼan chbat stsak ta kʼop li j-anaketik ti jun to snatikil sventa xlokʼik li ta yosilal Ebrone. Tsal onoʼox yuʼun li Kaleb ta skoj ti koltaat yuʼun Jeovae. Vaʼun, li Ebrone kʼot ta jun jteklum sventa snakʼ sbaik (Jos 15:13-19; 21:11-13). Li kʼusi chakʼ jchantik Kalebe jaʼ ti skʼan mu jpʼajtik junuk abtelal ta mantal ti vokol ta pasele.
w06 1/10 paj. 18 par. 11
Li xchʼunel koʼontontike xchiʼuk li xiʼtael Diose tstsatsubtas koʼontontik
11 Maʼuk ti te staoj-o yav li xchʼunel koʼontontik ta stojolal Diose, yuʼun yantik tstsatsub batel kʼalal chkakʼ ta jkuxlejaltik li kʼusi ta jchantike, kʼalal chkakʼtik venta ti ep sbalil ti lek jtalelaltike, ti tstakʼ j-orasiontik li Jeovae xchiʼuk ti tsbeiltasutik batele (Sl 34:8; 1Jn 5:14, 15). Li Josue xchiʼuk Kalebe tsatsub xchʼunel yoʼontonik kʼalal laj yil stukik li slekil yoʼonton Diose (Jos 23:14). Jnopbetik skʼoplal liʼe: kuxul echʼ yuʼunik li 40 jabil te ta takixokol balumil jech kʼuchaʼal albatik ta jamal yuʼun Diose (Nu 14:27-30; 32:11, 12). Laje, akʼbatik ti spasik kʼop vakib jabil sventa xuʼuninik li Kanaane. Li avi une, xuʼ xa mas jal skʼupin xkuxlejalik, muʼyuk xa mas ch-ipajik xchiʼuk xuʼ skʼupin li sbalumilike. ¡Toj ep yutsil yoʼonton Jeova ti chakʼbe smoton li buchʼutik tsots yoʼonton chtunik ta stojolal xchiʼuk ti tukʼ chakʼ sbaike! (Jos 14:6, 9-14; 19:49, 50; 24:29).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
it-1 paj. 1054 par. 8
Guebal, Jguebaletik
Kʼalal jaʼo kuxul li Josuee, li j-israeletike ta xuʼuninik junantik lumetik. Li Jeovae laj yal ti ch-och ta skʼobik ek li «yosil [jguebaletike]» (Jos 13:1-5). Ep buchʼutik yalojik ti mu snup-o sba li loʼile, yuʼun li jteklum Guebale te van sien kilometro xkom li ta snorteal Dane xchiʼuk yaʼeluke muʼyuk ventainat yuʼun li j-israeletike. Junantik pʼijil viniketike yalojik ti yikʼaluk van laj yichʼ jelel li versikulo ta ebreo kʼop liʼe xchiʼuk chalik ti xi toʼox van chale: «li osil ti te xkom ta xokon Libanoe» o ‹kʼalal to ta stsʼak li yosil jguebaletike›. Pe teuk ta joltik ti skʼan oyuk kʼusi spas j-israeletik sventa xkʼot ta pasel li kʼusi laj yal Jeova ta Josue 13:2 kʼalal ta 7. Ta skoj ti muʼyuk la xchʼunik mantale, muʼyuk laj yuʼuninik li yosil jguebaletike (koʼoltaso xchiʼuk Josue 23:12, 13).
25-31 YUʼUN OKTUVRE
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | JOSUE 15-17
«Jchabi li jrextotike»
it-1 paj. 1112 par. 10
Ebron
Kʼalal jaʼo ay spasik kʼop li j-israeletik ta sural yuʼun Kanaane, la slajesbeik skʼoplal li jnaklejetik ta Ebron xchiʼuk li ajvalil yuʼunike (yaʼeluke jaʼ xkʼexol li Oame) (Jos 10:36, 37). Akʼo mi la stsalik jkanaanetik li Josue xchiʼuk sviniktake, pe yaʼeluke muʼyuk buchʼu kom xchabi li jteklume. Kʼalal bat spasik kʼop ta yan jteklumetike, li j-anaketike sutik yan velta li ta Ebrone. Jaʼ yuʼun, li Kalebe (o li xnichʼnabtak Juda ti beiltasbilik yuʼun Kalebe) persa la spasik kʼop ta tsʼakal sventa spojik sutel li jteklume (Jos 11:21-23; 14:12-15; 15:13, 14; Jue 1:10). Li Ebrone jaʼ laj yuʼunin li Kaleb ti jaʼ snitilulal Judae. Kʼalal kʼot ta jun jteklum ti bu xuʼ spoj sbaik li Ebrone, chʼul laj yichʼ albel skʼoplal ta tsʼakal. Jech xtok, jaʼ kʼot ta slumal li paleetike. Akʼo mi jech, «li yosilal jteklum [Ebrone]» xchiʼuk li bikʼtal lumetik yuʼune jaʼ laj yakʼbeik ta xrexto li Kalebe (Jos 14:13, 14; 20:7; 21:9-13).
it-2 paj. 1148 par. 1
Tsatsal abtel
Li ta voʼnee, chichʼik mosoinel li jteklumetik ti laj yichʼik tsalel li ta paskʼope xchiʼuk tspasik «tsatsal abtel» (Dt 20:11; Jos 16:10; 17:13; Est 10:1; Is 31:8; Lam 1:1). Kʼalal laj yichʼik sujel yuʼun bankilaletik ta Ejipto li j-israeletik sventa spasik tsatsal abtele, la svaʼanik li jteklumetik ti bu tskʼejik veʼlil xchiʼuk yan kʼusitik ti Pitom xchiʼuk Raamses sbie (Eks 1:11-14). Ta mas tsʼakale, kʼalal te xa ox oyik ta Albil Balumil li j-israeletike, muʼyuk la xchʼunik li mantal laj yakʼ Jeova ti skʼan snutsik lokʼel li jkanaanetik ti skʼan ox xichʼik milele. Yuʼun jaʼ noʼox la smosoinik sventa spasik tsatsal abtel. Ta skoj ti jech la spasike, lik yichʼik-o ta mukʼ jecheʼ diosetik (Jos 16:10; Jue 1:28; 2:3, 11, 12). Li ajvalil Salomone jech-o la smosoin li j-amorreoetik, j-etetik, jperisitaetik, j-eveoetik xchiʼuk jebusetik sventa spasik tsatsal abtelal (1Re 9:20, 21).
it-1 paj. 408 par. 4
Kanaan
Akʼo mi ep kuxul kom li jkanaanetik xchiʼuk muʼyuk laj yichʼik mosoinele, «li Jeovae laj onoʼox yakʼbe Israel skotol li osil ti jech onoʼox yalojbe ta jamal chakʼbe li smoltotakike», «laj yakʼbe xkux yoʼontonik ta melel» xchiʼuk «mi jpʼeluk chʼay ta be skotol li kʼusitik lekik laj yal ta jamal Jeova ti chkʼot ta pasel ta stojolal li j-israeletike. Kʼot ta pasel skotol» (Jos 21:43-45). Li j-israeletike muʼyuk tsvul yoʼontonik mi oy kʼusi xuʼ spasbatik li jteklumetik ti te noʼox nopol oy xchiʼuk li yajkontratakik ta skoj ti xiʼemike. Li Diose yaloj xa onoʼox ti «ta kʼunkʼun» tslokʼes batel li jkanaanetik sventa mu x-epaj li jtiʼvanej chonbolometik mi xokol kom li balumile (Eks 23:29, 30; Dt 7:22). Mas onoʼox lek yabtejeb li jkanaanetike, yuʼun oy skaretaik sventa paskʼop ti stsakanojbeik espada li ta syantailtake, pe mu xuʼ xkaltik ti muʼyuk xkʼot ta pasel li kʼusi yaloj Jeova ta skoj ti laj yichʼik tsalel bakʼintik li j-israeletike (Jos 17:16-18; Jue 4:13). Li Vivliae chal ti kʼalal laj yichʼik tsalel junantik velta ta paskʼop li j-israeletike, jaʼ ta skoj ti muʼyuk tukʼ laj yakʼ sbaike (Nu 14:44, 45; Jos 7:1-12).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
¿Mi anaʼoj xa?
¿Mi jech ti oy toʼox toyol teʼtikaltik ta Israel kʼuchaʼal chal li Vivliae?
LI TA Vivliae chal ti ta Albil Balumile oy toʼox butik sbuset noʼox ta j-echʼel li teʼetike (1Re 10:27; Jos 17:15, 18). Pe li avie, ep butik muʼyuk xa steʼeltak, jech oxal, oy buchʼutik xuʼ sjakʼbe sbaik mi ta melel sbuset toʼox steʼeltak kʼuchaʼal chal li Vivliae.
Li livro Life in Biblical Israel (Li kuxlejal ta Israel ti chalbe skʼoplal Vivliae) chal ti ta «voʼneal Israele, mas toʼox ep tajek li toyol teʼtikaltike, ti mu xa sta li avie». Li ta vitstikaltike lek toʼox xchʼi teʼetik, jech kʼuchaʼal Alepo toj (Pinus halepensis), tulan ta Palestina (Quercus calliprinos) xchiʼuk terebinto (Pistacia palaestina). Li ta slumal Sefela, ti te xkom ta stsʼel Nab Mediterraneoe, lek toʼox xchʼi teʼtikal igo (Ficus sycomorus).
Li livro Plants of the Bible (Tsʼiʼleletik ti chal ta Vivliae) chal ti ta jlom yosilal Israele chʼay xa skotol li teʼetik taje. ¿Kʼu yuʼun? Li livroe chal ti kʼunkʼun la chʼay batele, yuʼun «li krixchanoetike la xtuchʼik sventa mas xa ep bu xuʼ stsʼunolajik, sventa oyuk mas yaxal, kʼusitik chtun sventa svaʼan snaik xchiʼuk sventa siʼik».