Ti bu laj yichʼ lokʼesel li stakʼobiltak li ta Jkuxlejaltik xchiʼuk Kabteltik sventa Dios, programa xchiʼuk bu chijtsʼibaj
© 2022 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
6-12 YUʼUN MARSO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | 1 KRONIKAS 23-26
«Lek chapal ti kʼu yelan laj yichʼik ta mukʼ Jeova ta temploe»
it-2 paj. 214 par. 1
Jlevietik
Kʼalal ajvalilaj li Davide, lek xchapet ti kʼu yelan abtejik li jlevietike, yuʼun li ajvalile la svaʼan jkʼel˗abtelaletik, j˗abteletik, jchapanvanejetik, jchabitiʼnaetik xchiʼuk jkʼejtakʼinetik. Jech xtok, la svaʼan yan krixchanoetik sventa skoltaik li paleetik ta sventa li yakʼel matanaletike, li chikʼbil matanaletike, li slekubtasel kʼusitike, ta spʼisel xchiʼuk ti kʼu smukʼul skʼan xbat li kʼusitike xchiʼuk li ta yan abtelaletik chichʼ pasel li ta temploe, li ta amakʼetike xchiʼuk li ta veʼebaletike. Li jlevietik ti chkʼejinik xchiʼuk ti tstijik sone chʼakajtik ta 24 ta chop jech kʼuchaʼal chʼakbilik li paleetike xchiʼuk akʼbil yorail ti bakʼin tspas li yabtelike. Sventa snaʼik kʼusi abtelal tspasike, chakʼik suerte. Jaʼ jech tspasik ek li jchabitiʼnaetik sventa snaʼik kʼusi tiʼ nail chchabiike (1Kr 23, 25, 26; 2Kr 35:3-5, 10).
it-2 paj. 893 par. 1
Pale
Li j˗abteletike jaʼ oy ta sbaik skʼelbel yabtel li paleetik ta temploe. Li j˗abteletike chakʼik suerte sventa snaʼik kʼusi abtelal chakʼbeik li paleetike. Chaʼkoj ta jabil chkʼot spas yabtelik li 24 ta vokʼ paleetike xchiʼuk jun xemana chtunik li ta temploe. Pe kʼalal chichʼ pasel kʼinetike o kʼalal chakʼik epal milbil matanaletik jech kʼuchaʼal kʼot ta pasel kʼalal laj yakʼbeik ta skʼob Jeova li temploe, skotol li paleetike chbat spas yabtelik li ta temploe (1Kr 24:1-18, 31; 2Kr 5:11; koʼoltaso xchiʼuk 2 Kronikas 29:31-35; 30:23-25; 35:10-19). Li jun palee xuʼ xbat ta yan kʼakʼal, jaʼ noʼox ti mu stakʼ stikʼ sba ta spasel li abtelaletik ti jaʼ sbainoj li paleetik ti jaʼ staoj te chtunik li vaʼ kʼakʼale. Li ta skʼakʼalil Jesuse, toj ep li paleetike, jaʼ yuʼun ti kʼu yepal chichʼ pasel li abtelal ta jujun xemanae laj yichʼ chʼakilanel sventa xuʼuk sta yabtel junchibuk kʼakʼal li jayvoʼ paleetik ta jun nitilulale.
it-2 paj. 443 par. 1
Musika
Yan ti kʼusi la xchapan David ta sventa li stemplo Jeovae jaʼ ti la stʼuj chanmil jlevietik ta sventa li musikae (1Kr 23:4, 5). Li ta chanmile, oy 288 ta voʼ «ti lek xchanojik kʼejimol sventa skʼejintaik li Jeovae» (1Kr 25:7). Skotolik taje jaʼ beiltasbilik yuʼun li Asaf, Eman xchiʼuk Jedutun (ti xuʼ van Etan sbi xtoke). Li oxvoʼ taje lek xtojobik ta kʼejimol xchiʼuk ta tij musika. Jech xtok, te likemik tal li ta oxvoʼ xnichʼnab Levie, jaʼ li Guersom, Koat xchiʼuk Merarie. Li jujuchop nitilulal taje jaʼik jtijsonetik ta stemplo Jeova (1Kr 6:16, 31-33, 39-44; 25:1-6). Li xnichʼnabik Asaf, Eman xchiʼuk Jedutune jaʼ 24 ta voʼ ta skotol ti te skʼoplalik li ta 288 ta voʼ ti lek xchanojik kʼejimole. Laj xtoke, chakʼik suerte sventa svaʼanik jun bankilal ti xuʼ sventain 11 ta voʼ jkʼejimoletik ti lek xtojobike, ti te skʼoplal li xnichʼnabik eke xchiʼuk li yan jlevietike. Jaʼ yuʼun, li 288 ta voʼ ([1 + 11] × 24 = 288) jkʼejimoletik ti lek xtojobike chʼakbilik ta 24 ta tsop jech kʼuchaʼal li paleetike. Li jkʼejimoletik ti «jaʼ to chchanike» jaʼ 3,712. Mi ta jchʼaktik ta 24 ta chope, te van 155 ta voʼ jujuchop, jaʼ xkaltik, ta jujun li 288 jkʼejimoletik ti lek xtojobike jaʼ chchiʼinik 13 ta voʼ jlevietik ti jaʼ to chchanike (1Kr 25:1-31). Li buchʼutik tsjupanik okʼese jaʼ li paleetike, jaʼ yuʼun parte chichʼik chapel (2Kr 5:12; koʼoltaso xchiʼuk Numeros 10:8).
it-2 paj. 684 par. 1
Jchabitiʼna
Ta templo. Kʼalal jutuk xa ox skʼan xcham li ajvalil Davide, laj xa onoʼox xchapan lek li jlevietike xchiʼuk li buchʼutik te ch˗abtejik ta temploe. La xchapan xtok li jchabitiʼnaetike, ti chanmil ta skotole. Jujuvokʼ li jchabitiʼnaetike nitil vukub kʼakʼal ch˗abtejik. Jaʼ chchabibeik li sna Jeovae xchiʼuk jaʼ sbainojik ti xjam xchiʼuk ti xmak ta yorail li tiʼ naetike (1Kr 9:23-27; 23:1-6). Junantike maʼuk noʼox chchabiik li tiʼ nae, yuʼun jaʼ chchʼamik xtok li kʼusitik chichʼik tal li krixchanoetik ta temploe (2Re 12:9; 22:4). Ta mas tsʼakal xtoke, kʼalal li bankilal pale Jeoiada la svaʼan ta ajvalil li kerem Jeoase, la svaʼan jchabivanejetik li ta stiʼtak temploe sventa mu xmilat yuʼun li meʼ ajvalil Atalia ti jaʼ spojoj li abtelale (2Re 11:4-8). Jech xtok, li jchabitiʼnaetike la skoltaik li ajvalil Josias sventa slokʼesik ta templo li kʼusitik chichʼ tunesel sventa yichʼobil ta mukʼ Baale. Laje, te la xchikʼik ta spat jteklum (2Re 23:4).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
Xijmuyubaj kʼalal chkichʼtik ta mukʼ Jeova kʼuchaʼal tskʼane
10 Chkichʼtik ta mukʼ Jeova kʼalal koʼol chijkʼejin xchiʼuk li kermanotaktike (Sl 28:7). Li j˗israeletike tsots tajek skʼoplal laj yilik ti xkʼejinik sventa xichʼik ta mukʼ li Jeovae. Jech kʼuchaʼal liʼe, li ajvalil Davide la stʼuj 288 jlevietik sventa xkʼejinik li ta temploe (1Kr 25:1, 6-8). Li avie, jkotoltik xuʼ xkakʼbetik yil Jeova ti jkʼanojtik kʼalal ta jkʼejintatike. Maʼuk tsots skʼoplal ti kʼu yelan yechʼomal ketike. Jnopbetik skʼoplal liʼe: kʼalal chijkʼopoje, ep ta velta oy kʼusi muʼyuk lek chbat ta alel kuʼuntik, pe muʼyuk chkiktatik˗o xchiʼinel ta loʼil li ermanoetike xchiʼuk ta jcholtik˗o mantal (Snt 3:2). Jaʼ noʼox jech ek, skʼan me mu xkiktatik˗o skʼejintael Jeova mi muʼyuk toj lek li yechʼomal ketike.
13-19 YUʼUN MARSO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | 1 KRONIKAS 27-29
«Smantal jun totil ti skʼanoj xnichʼone»
w05 15/2 paj. 19 par. 9
Jkʼeltik lek li jtalelaltike
9 Jpʼeluk ta koʼontontik ti jaʼ melel li kʼusi jchʼunojtike. Xuʼ me xkʼunib xchʼunel koʼontontik mi mu xkojtikintik lek li kʼusi chal Vivliae (Flp 1:9, 10). Li yajtunelutik Jeovae skʼan jpʼeluk ta koʼontontik ti te lokʼem ta Vivlia li kʼusi jchʼunojtike xchiʼuk ti jaʼ melele. Li Pabloe xi laj yalbe li yermanotake: «Kʼelik me skotol li kʼusi chapasike; tukʼ me xanapʼan abaik ta stojolal li kʼusi lek tajeke» (1Te 5:21). Li alab nichʼnabiletike mu sta˗o skolelik ta skoj li xchʼunel yoʼonton stot smeʼike. Li Davide xi laj yalbe li Salomon ti jaʼ xnichʼone: «Ojtikinbo li Sdios atote, ta sjunuluk avoʼonton […] xatun ta stojolal» (1Kr 28:9). Li kerem Salomone mu baluk noʼox kʼalal chil ti spatoj yoʼonton ta stojolal Jeova li stote, yuʼun skʼan xojtikin stuk sventa spat yoʼonton ta stojolal ek. Jech onoʼox la spas, yuʼun xi la skʼanbe vokol li Diose: «Akʼbun jpʼijil xchiʼuk akʼbun jnaʼ kʼuxi ta jbeiltas li jteklum liʼe» (2Kr 1:10).
Skotoluk koʼonton tunkutik ta stojolal Jeova
13 Li chanubtasele toj lek jamal ta aʼyel. Kʼalal chijkʼotilan ta tsobobbail xchiʼuk chijlokʼilan ta cholmantal o yantik kʼusitik skʼan pasel ta tsobobbaile, toj lek maʼ taje. Pe kʼalal ta skotol koʼontontik chijtun ta stojolal li Diose ep me kʼusitik smakoj (2Kr 25:1, 2, 27). Mi solel oy to tajek ta yoʼonton stalel xkuxlejal balumil li jun yajtsʼaklom Cristoe, jaʼ xkaltik ti «ta sqʼuel sutel svaʼlupate», oy me ta xiʼel ti mu xa lekuk x˗ilat yuʼun li Jeovae (Lu 17:32). Sventa lek xijtun «ta sventa xcholel li ventainel yuʼun Diose» tsots me skʼoplal jchʼuntik li mantal liʼe: «Contrainic li cʼusitic chopole; jaʼ acʼo avoʼntonic spasel li cʼusitic leque» (Lu 9:62; Ro 12:9). Jaʼ yuʼun chaʼa, skʼan me jkʼel˗o jbatik li kʼusitik chakʼ sbalumil Satanase, akʼo mi toj lek xchiʼuk ti toj ep ta jtabetik sbalil yileluke, yuʼun jaʼ chakʼ ti mu xa ta skotoluk koʼontontik chijtun ta stojolal Jeovae (2Ko 11:14; kʼelo Filipenses 3:13, 14).
«Tsotsan me, junuc me avoʼnton abtejan»
20 Li ajvalil Davide la svulesbe ta sjol Salomon ti chkoltaat onoʼox yuʼun Jeova jaʼ to ti kʼuxi tstsuts yuʼun svaʼanel li temploe (1Kr 28:20). Li Salomone laj van snopbe skʼoplal li kʼusi albat yuʼun stote. Jech xtok, muʼyuk bu laj yakʼ akʼo stsale yuʼun li skeremale xchiʼuk maʼuk chibaj˗o yoʼonton ti muʼyuk to mas kʼusi snaʼe. ¡La xchuk lek xchʼut! Tsots tajek yoʼonton la yakʼ ta ilel xchiʼuk lik noʼox spas li kʼusi akʼbat sbaine; koltaat yuʼun li Jeovae, vaʼun kʼalal echʼ vukub jabil xchiʼuk j˗oʼlole tsuts svaʼanel yuʼun li yan sba yutsil temploe.
21 Jech kʼuchaʼal koltaat yuʼun Jeova li Salomone, ta me skoltautik ek sventa stsatsub lek koʼontontik xchiʼuk ti spas kuʼuntik li kʼusitik jbainojtik ta kutsʼ kalaltik xchiʼuk li ta tsobobbaile (Is 41:10, 13). Mi lek tsots koʼonton chijtun ta stojolal Jeovae ta me xakʼbutik bendision li avie xchiʼuk li ta tsʼakale. Jaʼ yuʼun, ‹tsotsukutik me xchiʼuk junuk me koʼonton abtejkutik›.
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
¿Kʼusi xuʼ xapas mi oy ta vokol ti kʼu yelan xavil abaike?
Koltaat yuʼun yan yamigotak kʼalal jaʼo laj yil svokol li Davide. Jun li yamigo taje jaʼ li Usaie, xi chal li Vivliae: «Lec scʼopan sba xchiʼuc li Davide» (2Sa 16:16; 1Kr 27:33). Yaʼeluke jaʼ bankilal yaj˗abtel xchiʼuk bakʼintike jaʼ tspas li kʼusitik mu stakʼ xaʼiik li yantike.
Kʼalal tsatsal pojbat ajvalilal yuʼun xnichʼon li Davide, epal j˗israeletike jaʼ laj yakʼ sbaik ta stojolal li xnichʼone, ti jaʼ li Absalone. Maʼuk noʼox valopatinat yuʼun li xnichʼone, yuʼun jech la spasik junantik yamigotak xtok. Yanuk li Usaie tukʼ˗o laj yakʼ sba ta stojolal li Davide. Jech xtok, kʼalal jatav batel li Davide ay saʼatuk yuʼun li Usaie. Maʼuk noʼox, yuʼun laj yakʼ ta vokol xkuxlejal sventa slajesbe skʼoplal li kʼop la slikes li xnichʼon Davide. Ti jech la spase maʼuk noʼox ta skoj ti jaʼ bankilal j˗abtel yuʼun ajvalile, moʼoj, yuʼun jaʼ ta skoj ti tukʼ yakʼoj sba ta stojolal li yamigoe (2Sa 15:13-17, 32-37; 16:15-17:16).
20-26 YUʼUN MARSO
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | 2 KRONIKAS 1-4
«Toj chopol li kʼusi kʼot ta nopel yuʼun li ajvalil Salomone»
it-1 paj. 435 par. 2, 3
Kareta
Kʼalal mu toʼox x˗och ta ajvalil li Salomone, li ta Israele muʼyuk onoʼox bu ep la stsob skaretaik sventa paskʼop, yuʼun yaloj onoʼox Dios ti mu stakʼ stsob ep skaʼtak li ajvalile sventa mu jaʼuk spat yoʼonton ta stojolal. Jaʼ yuʼun, li ta Israele jutuk toʼox tstunesik kareta, yuʼun nitbil toʼox ta kaʼ (Dt 17:16). Pe li Samuele laj onoʼox yal ti chil svokol jteklum ti kʼu yelan tspasatik ta mantal yuʼun li ajvalile. Xi laj yale: «Chikʼ batel anichʼnabik sventa skajan ta skareta» (1Sa 8:11). Kʼalal tskʼan ox tspojik li abtel ta ajvalilal li Absalon xchiʼuk Adoniase, laj yakʼ ta pasel skaretaik xchiʼuk la saʼ 50 ta voʼ svinikik ti jaʼ baʼyuk be ch˗anilaj batel ta yakanike (2Sa 15:1; 1Re 1:5). Kʼalal ay stsal ajvalil ta Soba li Davide, laj yikʼ batel sien ta kot kaʼ ti chjochik karetae (2Sa 8:3, 4; 10:18).
Kʼalal epaj yajsoltarotak li Salomone, la stsob 1,400 ta kot skareta (1Re 10:26, 29; 2Kr 1:14, 17). Maʼuk noʼox oy skaretatak li ta Jerusalene, oy to yan snailtak skaretatak ta yan jteklumetik ti lek xchapanoj sventa mu kʼusi spas li karetaetike (1Re 9:19, 22; 2Kr 8:6, 9; 9:25).
it-1 paj. 782 par. 8
Soltaroetik
Kʼalal lik ajvalilajuk li Salomone, lik stsob ep yajsoltarotak li ta Israele. Manchuk mi chʼabal paskʼop, la stsob ep skaretatak xchiʼuk skaʼtak ti ep te likem talel yuʼun ta Ejiptoe (kʼelo KARETA). Sventa oyuk snail yuʼun li kʼusitik la stsob sventa paskʼope, la svaʼan jteklumetik ta buyuk noʼox (1Re 4:26; 9:19; 10:26, 29; 2Kr 1:14-17). Pe li Jeovae muʼyuk laj yakʼbe bendision li kʼusitik la spas Salomone. Yuʼun kʼalal cham xchiʼuk kʼalal chʼak li ajvalilal yuʼune, laj skʼoplal li soltaroetik ta Israele. Xi laj yal li Isaias ta tsʼakale: «Abol sbaik li buchʼutik chyal skʼanik koltael ta stojolal li Ejiptoe, li buchʼutik spatoj yoʼontonik ta stojolal kaʼetike, ti spatoj yoʼontonik ta stojolal karetaetik sventa paskʼop ta skoj ti ep tajeke xchiʼuk ti spatoj yoʼontonik ta stojolal kaʼetik sventa paskʼop ta skoj ti tsotsike. Pe maʼuk te chakʼ batel satik ta stojolal li Buchʼu chʼul yuʼun Israele xchiʼuk muʼyuk tsaʼik li Jeovae» (Is 31:1).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
w05 1/12 paj. 19 par. 6
Li kʼusi mas tsotsik skʼoplal ta 2 Kronikas
1:11, 12. Ti kʼu yelan la spas orasion Salomon ta stojolal li Jeovae jaʼ te laj yakʼ ta ilel ti oy ta yoʼonton stael spʼijil xchiʼuk ti xaʼibe smelolale. Jaʼ jech ek, li kʼusi chkal ta j˗orasiontike jaʼ te chvinaj li kʼusi oy ta koʼontontike, jaʼ yuʼun lek ti jnopbetik skʼoplal baʼyuk li kʼusi chkaltike.
27 YUʼUN MARSO–2 YUʼUN AVRIL
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | 2 KRONIKAS 5-7
«Li Jeovae te yakʼoj˗o yoʼonton»
w02 15/11 paj. 5 par. 1
Mu xkikta jbatik li ta tsobajeletike
Kʼalal oy xa ox kʼuk sjalil ch˗ajvalilaj ta Jerusalen li Davide, laj yal ti oy tajek ta yoʼonton tsmeltsanbe sna Jeova sventa teuk xichʼ ichʼel ta mukʼe. Pe ta skoj ti ep smaloj chʼichʼ ta paskʼope, xi albat yuʼun li Diose: «Mu voʼotukot chavaʼan li na sventa jbie». Jaʼ yuʼun, li Diose la stʼujbe jun xnichʼon David sventa svaʼan li nae, jaʼ li Salomone (1Kr 22:6-10). Li Salomone vukub jabil xchiʼuk oʼlol laj yichʼ yuʼun svaʼanel li nae, vaʼun laj yakʼbe ta skʼob Jeova ta sjabilal 1026 kʼalal muʼyuk toʼox talem Jesuse. Lek tajek laj yil na li Jeovae, jaʼ yuʼun xi laj yale: «Laj xa jchʼultajes li na ti la avaʼane, yuʼun te laj kakʼ sbatel osil li jbie xchiʼuk te chkakʼ˗o jsat xchiʼuk koʼonton li ta nae» (1Re 9:3). Mi tukʼ laj yakʼ˗o sbaik li j˗israeletike, jech˗o lek chil templo li Jeova eke. Pe mi muʼyuk la xchʼunik mantal ne, muʼyuk xa lek chil na li Jeovae xchiʼuk jecheʼ xa jinem chkom (1Re 9:4-9; 2Kr 7:16, 19, 20).
it-2 paj. 1098 par. 3
Templo
Sloʼilal. Li temploe laj yichʼ lajesel ta sjabilal 607 kʼalal muʼyuk toʼox talem Jesuse (m.t.J.), jaʼ lajesat yuʼun li yajsoltarotak Nabukodonosor ta Babiloniae (2Re 25:9; 2Kr 36:19; Jer 52:13). Li Diose laj yakʼbe permiso jyanlumetik sventa xakʼbeik svokol li Juda xchiʼuk Jerusalene. Bakʼintik xtoke, laj yelkʼanik lokʼel li kʼusitik te oy ta temploe xchiʼuk li takʼine. Jaʼ ta skoj ti laj yichʼik ta mukʼ jecheʼ dios li j˗israeletik. Bateltike, muʼyuk xa la skʼel o la stukʼulanik li temploe. Kʼalal 33 jabil toʼox yechʼel ti kʼuxi laj yichʼ akʼel ta skʼob Jeova li temploe, li ajvalil Sisak ta Ejiptoe laj yelkʼan lokʼel li kʼusitik te x˗ayane (993 m.t.J.), jaʼo kʼalal ch˗ajvalilaj li Reoboam ti jaʼ xnichʼon li Salomone (1Re 14:25, 26; 2Kr 12:9). Li ajvalil Asae (977-937 m.t.J.) yichʼojbe ta mukʼ li sna Jeovae, pe sventa xchabi li Jerusalene, toj bol kʼusi la spas. Yuʼun la stsak lokʼel li plata, li oro ti te oy ta stemplo Jeovae, jaʼ bat stoj˗o li ajvalil Ben-Adad I ta Siria sventa xchʼay ta be li trato spasoj xchiʼuk li ajvalil Baasa ta Israele (1Re 15:18, 19; 2Kr 15:17, 18; 16:2, 3).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
Xojtikinbe kʼusi oy ta yoʼonton li krixchanoetike
¿Mi mu jechuk ti chkʼot ta koʼontontik li kʼusi laj yal Salomone? Xuʼ van muʼyuk buchʼu ti xaʼibutik lek smelolal ti kʼu yelan chkaʼi jbatike (Pr 14:10). Pe li Jeovae skʼanojutik tajek xchiʼuk xojtikin li kʼusi kʼux chkaʼi ta koʼontontike, jaʼ yuʼun kalbetik li kʼusi ta jvul˗o koʼontontike. Jpatoj lek koʼontontik ti ta onoʼox skoltautike, yuʼun xi chal li Vivliae: «Akʼbeik me sbain skotol li kʼusi chavul˗o avoʼontonike, yuʼun oyoxuk ta yoʼonton» (1Pe 5:7).
10-16 YUʼUN AVRIL
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | 2 KRONIKAS 8, 9
«Jun meʼ ajvalil ti ep sbalil laj yil li pʼijilale»
w99 1/11 paj. 20 par. 4
Kʼalal chlokʼ ta koʼontontik li kʼusi chkakʼtike
Jnaʼojtik lek ti toj vokol van laj yaʼi li me ajvalil ta Saba kʼalal ay svulaʼan li Salomone, yuʼun la xchʼak skʼakʼal xchiʼuk laj yakʼ yipal. Yaʼeluke, li jteklum Sabae te xkom ti bu República del Yemen xa sbi avie; jaʼ yuʼun li meʼ ajvalile mas van ta 1,600 kilometro xanav batel xchiʼuk skameyotak sventa xkʼot li ta Jerusalene. Jech kʼuchaʼal laj yal Jesuse, «nom tajek bu lik tal». ¿Kʼu yuʼun laj yakʼ svokol ti jal tajek xanav tal li meʼ ajvalil ta Sabae? Yuʼun «tal yaʼibe li spʼijil Salomone» (Lu 11:31).
w99 1/7 paj. 30 par. 4, 5
Toj lek kʼusi la sta ta skoj ti ay vulaʼanvanuke
«Li meʼ ajvalile te kʼot ta Jerusalen, te xchiʼuk kʼotel epal yajtuneltak. Yikʼoj kʼotel kameyoetik ti xkuchojik muil aseitee, epal oro xchiʼuk alakʼ sba tonetik» (1Re 10:2 sbavokʼal). Li buchʼutik chchanbeik skʼoplale chalik ti junantik yajtuneltake jaʼ jchabivanejetik ti xkuchoj batel lek yabtejebike. Sta˗o ti jech chichʼ alele, yuʼun li meʼ ajvalile lek xuʼ yuʼun xchiʼuk yichʼoj batel ep matanaletik ti te van sien miyon dólar stojole.
Pe mi chkakʼtik ventae, li meʼ ajvalil ta Sabae laj yaʼibe skʼoplal Salomon «koliyal li sbi Jeovae». Jaʼ yuʼun chaʼa, maʼuk sventa pʼolmajel ti aye. Li kʼusi mas oy ta yoʼontone jaʼ ti chbat yaʼibe spʼijil li Salomone xchiʼuk ti xojtikinbe jutuk li Sdios ti jaʼ li Jeovae. Ta skoj ti te van likem talel ta snitilulal Sem o Kam ti laj yichʼik ta mukʼ Jeovae, li meʼ ajvalile xuʼ van oy ta yoʼonton ti xojtikinbe li Sdios smoltotake.
w99 1/7 paj. 30 par. 7
Toj lek kʼusi la sta ta skoj ti ay vulaʼanvanuke
Li meʼ ajvalil ta Sabae «chʼayal to kʼot yoʼonton» kʼalal laj yil ti toj pʼij li Salomone xchiʼuk ti toj ep kʼusi x˗ayan li ta ajvalilal yuʼune (1Re 10:4, 5). Jun vinik ti lek xchanojbe skʼoplale chal ti yal ta lume. Kʼuk xiuk noʼox, li meʼ ajvalile labal sba tajek laj yaʼi li kʼusitik laj yil xchiʼuk la xchikintae. Laj yal ti xmuyubajik tajek li yajtuneltak Salomon ta skoj ti xuʼ xchikintabeik li spʼijil ajvalile xchiʼuk laj yichʼ ta mukʼ Jeova ta skoj ti laj yakʼ ochuk ta ajvalile. Laje, laj yakʼbe matanaletik ti toyolik tajek stojole. Li kʼu yepal oro laj yakʼbee te van 40 miyon dólar stojol li avi kʼakʼale. «Li ajvalil Salomon eke laj yakʼbe meʼ ajvalil ta Saba skotol li kʼusi lokʼ ta yoʼonton skʼanele» (1Re 10:6-13).
it-2 paj. 913 par. 4
Salomon
Li meʼ ajvalile toj kʼupil sba laj yil temploe xchiʼuk li sna Salomone. Laj yil ti kʼu yelan chlechanik li veʼlile, ti kʼu yelan slapoj skʼuʼ spokʼik li smosotake xchiʼuk li chikʼbil matanaletik chakʼ ta temploe, vaʼun «chʼayal to kʼot yoʼonton». Xi laj yale: «Laj kil ti mu sta j˗oʼlol li kʼusi yalojbeikune. Batsʼi toj echʼ xa noʼox pʼijot xchiʼuk toj echʼ xa noʼox kʼusi oy avuʼun ti mu sta jech kʼuchaʼal kaʼioje». Vaʼun, lik yal ti xmuyubajik noʼox li sviniktak ajvalil ti te chtunik ta stojolale. Taje jaʼ tijbat˗o yoʼonton sventa skʼupil kʼopta li Jeova Dios ti laj yakʼ ta ilel kʼanelal ta stojolal Israel kʼalal la svaʼan ta ajvalil li Salomon sventa tukʼ xchapanvane (1Re 10:4-9; 2Kr 9:3-8).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
it-2 paj. 1162 par. 6
Chotlebal sventa ajvalilal
Li chotlebal sventa ajvalilal ti lek chchapbe skʼoplal Vivliae jaʼ li xchotleb Salomone (1Re 10:18-20; 2Kr 9:17-19). Yaʼele, te xkom li ta «Snail Chapanobbaile» ti jaʼ jpʼej na te oy ta Jerusalen ti te xkom ta vits Moria (1Re 7:7). Li mukʼul chotlebal sventa ajvalilale pasbil ta marfil xchiʼuk pixil lek ta lekil oro, li skikleb spate oy sjol ti set˗sete xchiʼuk oy skajlebtak skʼob. Manchuk mi laj onoʼox yichʼ tunesel marfil kʼalal laj yichʼ pasel li chotlebal taje, ti kʼu van yelan pasbil ta melele jaʼ van jech kʼuchaʼal li kʼusitik yichʼoj pasel ta temploe, jaʼ xkaltik, ti ta teʼ laj yichʼ pasele, laje laj yichʼ pixel ta oro xchiʼuk laj yakʼbeik slujoal ta marfil. Xakʼel yilele naka xa ta oro xchiʼuk ta marfil pasbil yilel. Kʼalal laj xa ox yal Vivlia ti «la spas vakoj tekʼobal ti chkʼot li ta chotlebal sventa ajvalile», xi to laj yale: «La spas chaʼkot leon ti te laj yakʼ ta jujujot li skajlebtak skʼobe. La spas 12 ta kot leon ti te laj yakʼ li ta vakoj tekʼobale. Jujukot leon te laj yakʼ ta jujujot xokon li jujukoj tekʼobale» (2Kr 9:17-19). Sta˗o tajek ti chichʼ koʼoltasel ta jkot leon li yabtel jun ajvalile (Je 49:9, 10; Ap 5:5). Yaʼeluke, li 12 ta kot leone jaʼ skʼan xal li 12 ta chop nitilulal ta Israele; ti jaʼ chakʼ ta aʼiel ti jaʼ tspasatik ta mantal xchiʼuk chventainatik yuʼun li ajvalil ti te chotol li ta chotlebal taje. Li ta chotlebale, te nochʼol skajleb akanil ti pasbil ta oroe. Li chotlebal sventa ajvalilal ti pasbil ta marfile, ta oro, ti set˗set sjol li skikleb spate xchiʼuk ti oy leonetik ta yelovale stuk noʼox jech. Yuʼun li buchʼu chchanbeik skʼoplal kʼusitik voʼne mukajtik ta lume (arqueólogos) muʼyuk bu jech staojik˗o kʼuchaʼal taje xchiʼuk muʼyuk bu jech xvinaj li ta lokʼoletik pasbile. Jaʼ yuʼun, xi chal li ta slivroal Kronikase: «Mi junuk ajvalil jech spasoj kʼuchaʼal taje» (2Kr 9:19).
17-23 YUʼUN AVRIL
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | 2 KRONIKAS 10-12
«Chikintao li lekil tojobtasele»
Ti lajuk skʼane, xuʼ lek ilat yuʼun li Diose
Xuʼ van mu xa snaʼ kʼusi tspas li Reoboame, yuʼun mi jaʼ la spas li kʼusi oy ta yoʼonton li krixchanoetike xchiʼuk mi muʼyuk xa mas kʼusi tskʼananbee, xuʼ van chiktaik skʼupinel junantik kʼusitik li yutsʼ yalal xchiʼuk li bankilaletik yuʼune. Pe mi muʼyuk la xchʼune, xuʼ van xlik stoy sbaik li krixchanoetike. Jaʼ yuʼun, baʼyel ay skʼopon li moletik ti jaʼik toʼox li jtojobtasvanejetik yuʼun stote. Ta tsʼakale, ay skʼanbe tojobtasel li buchʼutik koʼol sjabilalike xchiʼuk albat ti akʼo tsotsuk spasanan ta mantale, vaʼun jaʼ la xchʼunbe, xi laj yalbe li jnaklejetike: «Me ol avicatsic laj yacʼboxuc li jtote, li vuʼune xjelov to yalal chacacʼboxuc. Me nucul laj yacʼboxuc li jtote, chicote lec chacacʼboxuc ti oy lec staqʼuinal sniʼe» (2Kr 10:6-14).
w01 1/9 paj. 28 par. 5, paj. 29 par. 1
¿Kʼusi tskoltautik sventa lekuk kʼusi xkʼot ta nopel kuʼuntik?
Li Jeovae yakʼojbutik ermanoetik ti lek yijik ta mantale sventa xuʼ xkalbetik li kʼusi ta jnop ta jpastike (Ef 4:11, 12). Kʼalal oy buchʼu ta jakʼbetik li kʼusi ta jpastike, mu me jchanbetik li junantik ermanoetik ti ep buchʼu tsjakʼbeik li kʼusi skʼan spasike, vaʼun jaʼ tspasik li kʼusi lek chaʼiike. Jvules ta joltik li kʼusi kʼot ta stojolal li Reoboame. Kʼalal la snuptan svokole, albat mantal yuʼun li moletik ti tunik ta stojolal stote. Pe muʼyuk la stsak ta venta. Ta tsʼakale, «jaʼ bat sjakʼbe li buchʼutik mas to keremik ti jmoj chʼiik xchiʼuke», jaʼ la xchʼunbe. Vaʼun, la xchʼak sbaik lokʼel li jteklum ti tspas ta mantale (1Re 12:1-17).
Kʼalal ta jsaʼtik tojobtasele, jaʼuk jkʼanbetik li buchʼutik ep xa kʼusi yiloj ta xkuxlejalike, ti xojtikinik lek li Vivliae xchiʼuk ti stsakojik lek ta mukʼ li beiltaseletike (Pr 1:5; 11:14; 13:20). Mi xuʼ chavile, chʼakbo yorail sventa xanopbe skʼoplal li beiltaseletik ta Vivliae xchiʼuk li kʼusitik achanoj xa li ta jvuntike. Mi chatunes li Vivliae, jaʼ tskoltaot sventa lekuk xkʼot ta nopel avuʼun li kʼusitik chapase (Flp 4:6, 7).
it-2 paj. 805 par. 9
Reoboam
Kʼalal la stoy sba li Reoboam xchiʼuk ti toj tsots pasvan ta mantale, ep buchʼutik la xchʼak sbaik lokʼel ta stojolal. Li buchʼutik xa noʼox la skoltaik li Reoboame jaʼ li chaʼchop nitilulal ta Juda xchiʼuk ta Benjamine. Tal onoʼox koltavanikuk ek li paleetik xchiʼuk li jlevietik te ta Israele xchiʼuk oy junantik ti te likemik talel li ta lajunchop nitilulale (1Re 12:16, 17; 2Kr 10:16, 17; 11:13, 14, 16).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
it-1 paj. 657 par. 6, paj. 658 par. 1
Pukuj ti xkoʼolaj ta tentsune
Li kʼusi laj yal Josue (24:14) chakʼ ta ilel ti j˗israeletike laj toʼox yichʼik ta mukʼ jecheʼ diosetik ta Ejipto ti kʼalal te toʼox oyike. Li Esekiel eke laj yal ti jech toʼox la spasik kʼuk sjalil kʼalal lokʼemik xa ox ta Ejiptoe (Ese 23:8, 21). Li buchʼutik chchanbeik skʼoplal Vivliae tsnopik ti j˗israeletike laj onoʼox yichʼik ta mukʼ tentsun jech kʼuchaʼal tspasik li ta Ejiptoe, mas to li ta Bajo Ejiptoe. Ti vaʼ yelan tsnopike, jaʼ ta skoj ti yaloj xa onoʼox mantal Dios ta takixokol balumil ti «mu xa me xakʼbeik milbil matanal li pukujetik ti xkoʼolajik ta [tentsune]» (Le 17:1-7). Jech xtok, jaʼ ta skoj li kʼusi la spas Jeroboan ti «la svaʼan yan paleetik sventa xtunik li ta tayal kʼopojebaletike, ta stojolal li pukujetik ti xkoʼolajik ta tentsune xchiʼuk ta stojolal li chʼiom tot vakaxetik spasoje» (2Kr 11:15). Ti vaʼ yelan chichʼik ta mukʼ diosetik li ta Ejiptoe, li Heródoto (II, 46) laj yal ti jgresiaetike jaʼ te lik xchanik talel ti kʼalal lik yichʼik ta mukʼ li Pan xchiʼuk sátiros ti jaʼ diosetik sventa li kʼusitik chchʼiik ta teʼtikaltike. Ta mas tsʼakale, li vaʼ diosetike lik yakʼbeik xulub, sne xchiʼuk yakan kʼuchaʼal tentsun. Ti vaʼ yelan la spasbeik li sátiroe, oy buchʼutik tsnopik ti jaʼ la te lik talel ti oy la sne, xulub xchiʼuk svoy li Satanase, mas to jech xchʼunojik li ta Iglesia del Medievoe.
Akʼo mi jech, li Vivliae muʼyuk jamal chal kʼusi skʼoplal li tentsun taje (seirim). Oy buchʼutik xchʼunojik ti tentsunetik ta melele o ti jaʼ slokʼole, pe muʼyuk bu jech chal li ta teksto laj kalbetik skʼoplale mi jaʼuk li ta yan tekstoetik ta Vivliae. Xuʼ van jaʼ noʼox jech oy ta snopben li jun krixchano ti chichʼ ta mukʼ junuk lokʼole o moʼoj xtoke, kʼalal tentsun xiike, jaʼ chakʼ ta aʼiel ti chopol chilik li kʼusitik chichʼik ta mukʼ li krixchanoetike jech kʼuchaʼal li santoetike. Kʼalal santo xie, li ta ebreoe jmoj chalbe skʼoplal xchiʼuk li tsoʼe, pe maʼuk skʼan xal ti pasbil ta tso’ li santoetike (Le 26:30; Dt 29:17).
24-30 YUʼUN AVRIL
KʼUSITIK KʼUPIL SBA TA VIVLIA | 2 KRONIKAS 13-16
«Jechuk˗o xapat avoʼonton ta stojolal Jeova»
Keremetik, ¿kʼuxi xuʼ spat yoʼontonik ta atojolalik?
12 Kʼalal kerem toʼox li ajvalil Asae, bikʼit laj yakʼ sba xchiʼuk lek tsots yoʼonton. Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal cham li stot ti Abias sbie xchiʼuk ti jaʼ xa lik ajvalilajuke, la xchʼaybe skʼoplal li yichʼel ta mukʼ jecheʼ diosetik li ta jteklume. Jech xtok, «laj yalbe Juda ti akʼo saʼik li Jeova Dios yuʼun smoltotakike xchiʼuk ti akʼo xchʼunik li Mantale xchiʼuk skotol li kʼusitik chakʼ ta chanele» (2Kr 14:1-7). Kʼalal tal tsakatikuk ta kʼop yuʼun Sera ti jaʼ j˗etiopia vinike xchiʼuk ti yikʼoj kʼotel jun miyon yajsoltarotake, toj pʼij kʼusi la spas li Asae, yuʼun jaʼ la skʼanbe koltael li Jeovae. Xi la skʼanbe vokole: «Kajval Jeova, maʼuk tsots skʼoplal chavil mi epik o mi mu xuʼ yuʼunik li buchʼutik chakoltae. Koltaunkutik, Jeova Dios kuʼunkutik, yuʼun jpatoj koʼontonkutik ta atojolal». Li kʼusi laj yal Asae chakʼ ta ilel ti spatoj tajek yoʼonton ta stojolal Jeova ti xuʼ xkoltaate xchiʼuk ti xuʼ skolta li steklumale. Jaʼ yuʼun, «li Jeovae la stsal li [j˗etiopiaetike]» (2Kr 14:8-12).
Keremetik, ¿kʼuxi xuʼ spat yoʼontonik ta atojolalik?
13 Melel onoʼox ti mu kʼunuk ti tal tsakatikuk ta kʼop yuʼun jun miyon soltaroetik li Asae, pe la spat yoʼonton ta stojolal Jeova, jaʼ yuʼun kuch yuʼun li paskʼope. Ta tsʼakale, tal tsakatuk ta kʼop yuʼun li chopol ajvalil Baasa ta Israel ti jaʼ mas jutebike. Pe li Asae jaʼ xa la skʼanbe koltael li ajvalil ta Siriae, maʼuk li Jeovae. Tsots kʼusi la snuptan ti jech la spase, xi albat yuʼun Jeova ta stojolal li j˗alkʼop Ananie: «Ta skoj ti jaʼ la apat avoʼonton ta stojolal li ajvalil ta Siria ti jaʼ muʼyuk la apat avoʼonton ta stojolal li Jeova Dios avuʼune, muʼyuk tsal avuʼun li yajsoltarotak ajvalil ta Siriae». Ta skoj taje, jech˗o laj yichʼ tsakel ta kʼop li Asae (2Kr 16:7, 9; 1Re 15:32). ¿Kʼusi chakʼ jchantik taje?
Keremetik, ¿kʼuxi xuʼ spat yoʼontonik ta atojolalik?
14 Skʼan ti jechuk˗o bikʼit xavakʼ aba xchiʼuk ti xapat avoʼonton ta stojolal Jeovae. Kʼalal laj avichʼ voʼe, laj avakʼ ta ilel ti tsots xchʼunel avoʼonton xchiʼuk ti apatoj avoʼonton ta stojolale, vaʼun ta sjunul yoʼonton la xchʼamot Jeova sventa xakʼot ta yutsʼ yalal. ¡Taje jaʼ jun mukʼul matanal! Pe toj tsots skʼoplal ti jechuk˗o xapat avoʼonton ta stojolal Jeovae. Jech onoʼox van chapas kʼalal oy kʼusi tsots skʼoplal chanop chapase. Pe skʼan ti jechuk xapas skotol orae akʼo mi jaʼ noʼox ta sventa li kʼusi chachʼay˗o avoʼontone, li kʼusi cha˗abtej˗oe o li kʼusi chakʼan chata ta akuxlejale. Mu jaʼuk xapat avoʼonton ta atojolal atuk, jaʼ lek saʼo beiltaseletik ta Vivlia ti xuʼ skoltaot sventa lekuk kʼusi xbat ta nopel avuʼun xchiʼuk jechuk xapas (Pr 3:5, 6). Mi jech la apase, chmuyubaj avuʼun Jeova xchiʼuk chichʼoxuk ta mukʼ li ermanoetike (kʼelo 1 Timoteo 4:12).
Jsaʼtik lek li kʼusitik kʼupil sba ta Vivliae
Ta sjunuluk me koʼonton tunkutik ta stojolal li Jeovae
7 ¿Kʼuxi xuʼ jnaʼtik mi ta sjunul koʼontontik chijtun ta stojolal li Jeovae? Xuʼ xi jakʼbe jbatike: «¿Mi jech˗o ta jchʼunbe smantal Jeova akʼo mi vokol tajek chkaʼi? ¿Mi ta sjunul koʼonton chikoltavan sventa sakuk˗o li tsobobbaile?». Jnopbetik skʼoplal kʼu to yelan stsatsal yoʼonton laj yakʼ ta ilel Asa kʼalal la snuts lokʼel ta ajvalil li syayae. Bakʼintike skʼan jechuk tsots koʼontontik kʼuchaʼal li Asae. ¿Kʼusi van ta jpastik mi oy laj yichʼ lokʼesel ta tsobobbail junuk kamigotik o junuk kutsʼ kalaltik ta skoj ti tsots la spas smule xchiʼuk ti muʼyuk la sutes yoʼontone? ¿Mi jpʼel koʼonton chkiktatik ta xchiʼinel ta loʼil? ¿Kʼusi van tskʼan akʼo jpastik li koʼontontike?