1. ¿Kʼusi chal kaʼitik li albil kʼopetik ta Vivliae?

OY KʼUSI poʼot xa snuptan li steklumal Diose, ¿kʼusi van? Li albil kʼopetik ta Vivliae chal kaʼitik li kʼusitik poʼot xa skʼan jnuptantike. Oy jun albil kʼop ta Daniel kapitulo 11 ti chalbe skʼoplal li kʼusi tspas junantik ajvaliletik ti mas xuʼ yuʼunik ta spʼejel balumile. Te chalbe skʼoplal ti tstsak sbaik ta kʼop chaʼvoʼ ajvalile: li ajvalil ta norte xchiʼuk ajvalil ta sure. Li kʼusitik chal li albil kʼop ta Daniele ep xa kʼotem ta pasel, jaʼ yuʼun xuʼ jpʼel ta koʼontontik ti chkʼot ta pasel skotol li kʼusi chal albil kʼope.

2. Jech kʼuchaʼal chal Jenesis 3:15, Apokalipsis 11:7 xchiʼuk 12:17, ¿kʼusi skʼan teuk ta joltik yoʼ xkaʼibetik smelolal li albil kʼop ta Daniele?

² ¿Kʼusi xuʼ skoltautik ta yaʼibel smelolal li albil kʼop ta Daniel kapitulo 11? Jaʼ ti teuk ta joltik ti jaʼ noʼox chalbe skʼoplal ajvaliletik ti oy kʼusi spasojbeik li steklumal Diose. Akʼo mi muʼyuk ep li yajtuneltak Jeovae, ep ta velta yichʼojik kontrainel yuʼun li ajvaliletike. ¿Kʼu yuʼun? Yuʼun li Satanas xchiʼuk sbalumile tskʼan chchʼayesbeik skʼoplal li buchʼutik chtunik ta stojolal Jeova xchiʼuk Jesuse (kʼelo Jenesis 3:15; Apokalipsis 11:7; 12:17). Yan kʼusi xuʼ skoltautik ta yaʼibel smelolal li kʼusi chal Daniele jaʼ ti jkʼeltik yan albil kʼopetik ta Vivliae, yuʼun oy jlom ti snitojbe sba skʼoplale.

3. ¿Kʼusi ta jkʼelbetik skʼoplal li ta xchanobil liʼe xchiʼuk li ta yan xchanobile?

³ Li ta xchanobil liʼe, ta jkʼelbetik skʼoplal Daniel 11:25 kʼalal ta 39. Ta jkʼeltik buchʼu toʼox skʼoplal li ajvalil ta norte xchiʼuk ajvalil ta sur li ta sjabilaltik 1870 kʼalal ta 1991. Ta jkʼeltik xtok kʼu yuʼun skʼan jeltik ti kʼu yelan kaʼiojbetik tal smelolal li albil kʼope. Li xchanobil chtale, ta jkʼelbetik skʼoplal Daniel 11:40 kʼalal ta 12:1, vaʼun ta jambetik smelolal li albil kʼop ti lik kʼotuk ta pasel ta 1991 xchiʼuk ti jaʼ to tstsuts ta Armajedone. Mi la jkʼeltik li chib xchanobiltake, lek me ti jkʼeltik li rekuadro «Chaʼvoʼ ajvalil ti tstsak sbaik ta kʼop li ta slajebal kʼakʼale». Pe baʼyel jkʼelbetik skʼoplal buchʼu jaʼ li chaʼvoʼ ajvalil taje.

¿KʼUXI XUʼ JNAʼTIK BUCHʼU JAʼ LI AJVALIL TA NORTE XCHIʼUK TA SURE?

4. ¿Kʼusi oxtos tskoltautik yoʼ jnaʼtik buchʼu jaʼ li ajvalil ta norte xchiʼuk ajvalil ta sure?

⁴ Ta voʼnee, jaʼ toʼox skʼoplal ajvalil ta norte xchiʼuk ajvalil ta sur li ajvaliletik ti te toʼox chventainvanik li ta snorteal xchiʼuk sural Israele. ¿Kʼu yuʼun ti jech chkaltike? Yuʼun xi albat yuʼun jun anjel li Daniele: «Lital sventa xkakʼ anaʼ li kʼusi chkʼot ta stojolal ateklumal li ta slajebaltik xa batel kʼakʼale» (Dan. 10:14). Li vaʼ orae, jaʼ toʼox steklumal Dios li Israele. Pe jel li ta Pentekostes ta sjabilal 33, yuʼun li Jeovae laj yakʼ ta ilel ti jaʼ xa chkʼot ta steklumal li yajchankʼoptak Kristo ti tukʼ yakʼoj sbaike. Jaʼ yuʼun, li albil kʼop ta Daniel kapitulo 11 jaʼ mas chalbe skʼoplal li yajtsʼaklomtak Kristoe, maʼuk li j-israeletike (Ech. 2:1-4; Rom. 9:6-8; Gal. 6:15, 16). Jech xtok, ti kʼu xa sjalil echʼem tale, jelajtik buchʼutik kʼotemik ta ajvalil ta norte xchiʼuk ajvalil ta sur. Pe oy oxtos kʼusi xkoʼolajik-o li ajvaliletik taje. Baʼyel, oy kʼusitik spasojbeik li steklumal Diose. Xchibal, li kʼusitik spasojbeik li steklumal Diose jaʼ te yakʼojik ta ilel ti spʼajojik li Jeovae. Yoxibal, stsakoj sba ta kʼop stukik li chaʼvoʼ ajvalile.

5. ¿Mi oy jun ajvalil ta norte xchiʼuk ajvalil ta sur li ta sjabilaltik sien kʼalal ta 1870? Albo smelolal.

⁵ Li ta sjabilaltik siene, ep buchʼutik ochik talel ta tsobobbail ti tskuy sbaik ta yajtsʼaklom Kristoe. Muʼyuk xa laj yakʼik ta chanel li kʼusi melele, yuʼun jaʼ la spukik batel li jecheʼ chanubtaseletike. Jech oxal, li ta sjabilaltik sien kʼalal ta 1870, muʼyuk toʼox jun steklumal ta balumil li Jeovae. Lik chʼiuk batel kʼuchaʼal chopol tsʼiʼlel li yajtsʼaklomtak Kristo ti naka noʼox tskuy sbaike, vaʼun lik chʼayuk batel li melel yajtuneltak Diose (Mat. 13:36-43). Tsots skʼoplal ti teuk ta joltik taje, yuʼun chakʼ kiltik ti maʼuk skʼoplal ajvalil ta norte xchiʼuk ajvalil ta sur li buchʼutik ajvalilajik ta sjabilaltik sien kʼalal ta 1870. ¿Kʼu yuʼun ti jech chkaltike? Yuʼun li vaʼ orae, muʼyuk toʼox jun steklumal Dios ti xuʼ stsakik ta kʼope.b Pe li ta sjelavel 1870, ayan yan velta li ajvalil ta norte xchiʼuk ajvalil ta sure. ¿Kʼu yuʼun?

6. ¿Bakʼin lik ayanuk tal li steklumal Jeovae? Albo smelolal.

⁶ Li ta 1870, jaʼo te lik ayanuk tal li steklumal Jeovae. Li vaʼ jabile, li Charles Russell xchiʼuk xchiʼiltake lik stsob sbaik sventa xchanik li Vivliae. Kʼalal skʼan toʼox xichʼ vaʼanel li Ajvalilal yuʼun Mesiase, li Vivliae yaloj xa onoʼox ti chtal jun j-almantal ti tsjam batel bee. Li jtsop ermanoetik taje jaʼ skʼoplalik li j-almantale (Mal. 3:1). Lik vinajuk yan velta buchʼu jaʼ li steklumal Jeovae. Li vaʼ orae, ¿mi oy van junuk mukʼta tsatsal lum ti xuʼ skontrainbe li yajtuneltak Jeovae? Jkʼeltik batel.

¿BUCHʼU JA’ LI AJVALIL TA SURE?

7. ¿Buchʼu toʼox li ajvalil ta sur kʼalal to ta sjabilal 1917?

⁷ Li ta 1870, li Gran Bretañae stuk noʼox toj ep sventainoj lumetik xchiʼuk jaʼ noʼox mas xuʼ yuʼunik ta spʼejel balumil li yajsoltarotake. Li j-alkʼop Daniele laj yalbe skʼoplal jun bikʼit xulubil ti la stsal oxib xulubile. Li bikʼit xulubile jaʼ skʼoplal li Gran Bretañae, li oxib xulubile jaʼ skʼoplal Francia, España xchiʼuk Países Bajos (Dan. 7:7, 8). Jaʼ toʼox ajvalil ta sur li Gran Bretaña kʼalal to ta sjabilal 1917. Li vaʼ ora xtoke, stuk noʼox toj jkʼulej ta spʼejel balumil li Estados Unidose xchiʼuk spasoj xa ox ta jmoj sjolik xchiʼuk li Gran Bretañae.

8. ¿Buchʼu li ajvalil ta sur ta slajebal kʼakʼale?

⁸ Kʼalal yakal li Baʼyel Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, li Estados Unidos xchiʼuk Gran Bretañae la skolta sbaik ta paskʼop xchiʼuk la stsak lek yipik. Vaʼun, pasik ta mukʼta tsatsal lum li Gran Bretaña xchiʼuk Estados Unidose. Xi onoʼox laj yalbe skʼoplal ajvalil ta sur li Daniele: «Tstsob ep yajsoltarotak ti lek xuʼ yuʼunik sventa stsakvanik ta kʼope» (Dan. 11:25). Ti kʼu xa sjalil likem talel li slajebal kʼakʼale, jaʼ kʼotem ta ajvalil ta sur li Gran Bretaña xchiʼuk Estados Unidose.c Pe ¿buchʼu jaʼ li ajvalil ta nortee?

AYAN YAN VELTA LI AJVALIL TA NORTEE

9. 1) ¿Kʼusi ora ayan yan velta li ajvalil ta nortee? 2) ¿Kʼuxi kʼot ta pasel li kʼusi chal Daniel 11:25?

⁹ ¿Kʼusi ora ayan yan velta li ajvalil ta nortee? Ta 1871, kʼalal echʼem xa ox jun jabil ti lik stsob sbaik sventa xchanik Vivlia li Russell xchiʼuk xchiʼiltake. ¿Buchʼu van skʼoplal? Jaʼ li Alemaniae. Li vaʼ jabile, la stsob jayibuk jteklumetik li Otto von Bismarck, vaʼun la stsak lek yip li Alemaniae. Li Guillermo I ta Prusia laj yichʼ biiltasel ta ajvalil li ta lum taje xchiʼuk la svaʼan ta bankilal yaj-abtel li Bismarcke.d Mu ta sjaliluke, li Alemaniae lik sventain junantik lumetik ta África xchiʼuk ta Océano Pacífico. Jech xtok, la skʼel kʼusi xuʼ spas yoʼ stsal li Gran Bretañae (kʼelo Daniel 11:25). Li Alemaniae jutuk xa mu la sta ta be li Gran Bretañae, yuʼun la stsob ep yajsoltarotak ti lek xuʼ yuʼunik paskʼope. Kʼalal yakal li Baʼyel Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, li Alemaniae la stunes skotol yajsoltarotak sventa stsak ta kʼop li yajkontratake.

10. ¿Kʼuxi kʼot ta pasel li kʼusi chal Daniel 11:25 xchaʼvokʼal xchiʼuk 26?

¹⁰ Li Daniel xtoke laj yalbe skʼoplal kʼusi chkʼot ta stojolal li Alemania xchiʼuk yajsoltarotake. Laj yal ti chlaj yip li ajvalil ta nortee. Xi chal li albil kʼope: «Chichʼ loʼlael. Li buchʼutik tslajesbat li lekil veʼliletik yuʼune jaʼ chjipat ta lum» (Dan. 11:25 xchaʼvokʼal, 26 sbavokʼal). ¿Buchʼutik tslajesbeik lekil veʼliletik yuʼun ajvalil li vaʼ orae? Jaʼik li yaj-abteltak ajvalile (Dan. 1:5). Ja’ yu’un, li albil kʼope ja’ yakal chalbe skʼoplal li bankilal j-abteletik ta Alemaniae, jech kʼuchaʼal li jeneraletik xchiʼuk bankilal soltaroetik yu’un ajvalile. Ta skoj ti oy kʼusi la spas li vaʼ j-abteletike, laj yip li ajvalil ta Alemaniae xchiʼuk jel ti k’u yelan ch-ajvalilaje.e Li albil kʼop ta Daniele chal xtok kʼusi chkʼot ta stojolal li ajvalil ta norte kʼalal tstsak ta kʼop li ajvalil ta sure, xi chale: «Chichʼik bekʼel lokʼel li yajsoltarotake xchiʼuk ep chchamik» (Dan. 11:26 xchaʼvokʼal). Jech onoʼox kʼot ta stojolal li Alemaniae, yuʼun ep cham yajsoltarotak li ta Baʼyel Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile. Li vaʼ orae, muʼyuk toʼox bu jech ilbil-o ti toj ep buchʼutik chame.

11. Jech kʼuchaʼal chal ta Daniel 11:27 kʼalal ta 30, ¿kʼusi la spasik li ajvalil ta norte xchiʼuk ajvalil ta sure?

¹¹ Kʼalal skʼan toʼox xlik li Baʼyel Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, oy kʼusi la spasik li ajvalil ta norte xchiʼuk ajvalil ta sure. Xi onoʼox yaloj li Daniel 11:27 xchiʼuk 28: «Jmoj chlik chotiikuk ta mexa sventa sjutbe sbaik kʼop». Chal xtok ti «ep kʼusitik lekik» tstsob li ajvalil ta nortee. ¿Mi jech kʼot ta pasel? Jech. Yuʼun li Alemania xchiʼuk Gran Bretañae la snop skʼopik ti chakʼik jun oʼontonale, pe mu jechuk kʼot ta pasel, yuʼun lik stsak sbaik ta kʼop li ta 1914. Kʼalal skʼan toʼox li 1914, stsoboj xa ox ep skʼulejal li Alemaniae xchiʼuk jutuk xa ox mu tsta ta be li Estados Unidose. Li Alemaniae la stsak ta kʼop li ajvalil ta sur jech kʼuchaʼal chal Daniel 11:29 xchiʼuk li sbavokʼal ta versikulo 30, pe muʼyuk xkuch yuʼun.

TSTSAKIK TA KʼOP LI STEKLUMAL DIOSE

12. ¿Kʼusi la spasik li ajvalil ta norte xchiʼuk ajvalil ta sur kʼalal yakal li Baʼyel Mukʼta Paskʼope?

¹² Leʼ xa tal ta 1914, mas to tsots stsakoj sbaik ta kʼop li chaʼvoʼ ajvalile xchiʼuk mas to skontrainojik tal li steklumal Diose. Kʼalal yakal li Baʼyel Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, muʼyuk la sjelbun yabtejebik ta paskʼop li yajtuneltak Diose, jaʼ yuʼun kontrainatik yuʼun li ajvalil ta Alemania xchiʼuk Gran Bretañae. Li ajvalil ta Estados Unidos eke la stikʼanan ta chukel li buchʼutik tsbeiltasik li cholmantale. Vaʼun, jech kʼot ta pasel li albil kʼop ta Apokalipsis 11:7 kʼalal ta 10.

13. ¿Kʼusi la spas li ajvalil ta norte ta sjabilaltik 1930 xchiʼuk kʼalal yakal li Xchibal Mukʼta Paskʼope?

¹³ Li ta sjabilaltik 1930 xchiʼuk kʼalal yakal li Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, toj echʼ noʼox tsots lik skontrain tal steklumal Dios li ajvalil ta nortee. Kʼalal lik spasik mantal ta Alemania li jnazietike, la spajesik kabteltik li Hitler xchiʼuk li buchʼutik jmoj sjol xchiʼuke. Te van 1,500 ermanoetik laj yichʼik milel xchiʼuk ta smilal noʼox laj yichʼik takel batel ta spasel tsatsal abtelal. Li Daniele yaloj xa onoʼox ti tsokes «ti bu chʼul» li ajvalil ta nortee xchiʼuk tslokʼes «li matanaletik ti nopajtik noʼox chichʼ akʼele», jaʼ xkaltik, ti tspajes li cholmantale (Dan. 11:30 xchaʼvokʼal, 31 sbavokʼal). Li Hitler ti jaʼ bankilal yuʼunike laj yal ta jamal ti chchʼayesbe skʼoplal li steklumal Dios ta Alemaniae.

JUN ACHʼ AJVALIL TA NORTE

14. ¿Buchʼu pas ta ajvalil ta norte kʼalal echʼ li Xchibal Mukʼta Paskʼope, xchiʼuk kʼuxi jnaʼojtik?

¹⁴ Kʼalal echʼ li Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, pas ta ajvalil ta norte li Unión Soviética xchiʼuk li lumetik ti jmoj sjol xchiʼuke. Yuʼun jaʼ xa lik sventain jayibuk jteklumetik ti jaʼ toʼox yuʼun li Alemaniae. Li Unión Soviética xchiʼuk li lumetik ti jmoj sjol xchiʼuke jech la spasik kʼuchaʼal li jnazietike, la skontrainik li buchʼutik chichʼik ta mukʼ li melel Diose.

15. ¿Kʼusi la spas li ajvalil ta norte kʼalal echʼ li Xchibal Mukʼta Paskʼope?

¹⁵ Kʼalal jaʼtik toʼox yechʼel li Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, la stsak ta kʼop steklumal Dios li ajvalil ta norte ti jaʼ li Unión Soviética xchiʼuk li lumetik ti jmoj sjol xchiʼuke. Li Apokalipsis 12:15 kʼalal ta 17 chal «ti xkoʼolaj kʼuchaʼal ukʼum» li kontrainel taje. Yuʼun li ajvalil ta nortee la spajes li cholmantale xchiʼuk laj yikʼanan batel ta Siberia ta smilal noʼox ermanoetik. Li ajvalil ta nortee mas to skontrainoj tal steklumal Dios ti kʼuxi lik li slajebal kʼakʼale, pe muʼyuk kuchem yuʼun.f

16. Li Unión Sovieticae, ¿kʼuxi kʼot ta pasel yuʼun li kʼusi chal Daniel 11:37 kʼalal ta 39?

¹⁶ (Kʼelo Daniel 11:37-39). Jech kʼuchaʼal chal li albil kʼope, li ajvalil ta nortee «mu kʼusi sventa-o li Sdios smoltotake». ¿Kʼusi smelolal taje? Li Unión Sovieticae tskʼan ox chchʼaybe skʼoplal li relijionetike, jaʼ yuʼun laj yakʼ persa ti mu xa tsotsuk skʼoplal xilik li relijione. Laj yal mantal ta 1918 ti xchanubtasvanik ta eskuela ti muʼyuk Diose. ¿Kʼuxi laj «yalbe slekilal li dios yuʼun tsatsal nakʼobbailetike»? Sventa stsak lek yipe, la slajes epal takʼin yoʼ xchapan lek li yajsoltarotake xchiʼuk ti spas tsatsal vombaetik xchiʼuk abtejebaletike. Ta mas jelavele, li ajvalil ta norte xchiʼuk ajvalil ta sure oy xa ox yuʼunik epal abtejebaletik ti xmil yuʼun epal krixchanoetike.

TSKOLTA SBAIK CHAʼVOʼ AJVALIL

17. ¿Kʼusi skʼoplal «li kʼusi toj ibal sba xchiʼuk ti chlajesvane»?

¹⁷ Li ajvalil ta norte xchiʼuk ajvalil ta sure oy kʼusi skoltaoj sbaik spasel: svaʼanojik «li kʼusi toj ibal sba xchiʼuk ti chlajesvane» (Dan. 11:31). ¿Kʼusi skʼoplal taje? Jaʼ li Organización de las Naciones Unidase.

18. ¿Kʼu yuʼun chkaltik ti jaʼ skʼoplal Naciones Unidas «li kʼusi toj ibal sba xchiʼuk ti chlajesvane»?

¹⁸ ¿Kʼu yuʼun chkaltik ti jaʼ skʼoplal Organización de las Naciones Unidas li kʼusi toj ibal sbae? Yuʼun yaloj chakʼ jun oʼontonal ti jaʼ noʼox spas yuʼun li Ajvalilal yuʼun Diose. Xchiʼuk ¿kʼu yuʼun chkaltik «ti chlajesvane»? Yuʼun jaʼ ch-abolaj o chakʼ skʼob ta slajesbel skʼoplal skotol li jecheʼ relijione (kʼelo li rekuadro «Chaʼvoʼ ajvalil ti tstsak sbaik ta kʼop li ta slajebal kʼakʼale»).

LEK TI JKʼELTIK LI KʼUSITIK KʼOTEM TA PASELE

19, 20. 1) ¿Kʼu yuʼun lek ti jkʼelbetik skʼoplal li kʼusitik kʼotem ta pasele? 2) ¿Kʼusi ta jkʼelbetik skʼoplal li ta yan xchanobile?

¹⁹ ¿Kʼu yuʼun lek ti jkʼelbetik skʼoplal li kʼusitik kʼot ta pasel ta sjabilaltik 1870 kʼalal ta 1991? Yuʼun chakʼ kiltik ti oy xa kʼusitik kʼotem ta pasel li albil kʼop ta Daniel ta sventa li ajvalil ta norte xchiʼuk ajvalil ta sure. Jaʼ yuʼun, xuʼ jpʼel ta koʼontontik ti chkʼot ta pasel skotol li kʼusi chal albil kʼope.

²⁰ Laj skʼoplal ta 1991 li Unión Sovieticae. Vaʼun chaʼa, ¿buchʼu jaʼ li ajvalil ta norte avie? Jaʼ ta jkʼelbetik skʼoplal li ta yan xchanobile.

LI KʼUSI TA JCHANTIKEa

1, 2. ¿Kʼusi ta jkʼeltik batel li ta xchanobil liʼe?

LI AVIE, mas xa jamal xvinaj ti kuxulutik ta stsutsebal li slajebal kʼakʼale. Li Jeova xchiʼuk Jesuse poʼot xa slajesbeik skʼoplal skotol li ajvaliletik ti tskontrainik li Ajvalilal yuʼun Diose. Pe yoʼ to mu jechuk xkʼot ta pasele, li ajvalil ta norte xchiʼuk ajvalil ta sure jech-o tstsak sbaik ta kʼop xchiʼuk tstsakik ta kʼop li steklumal Diose.

² Li ta xchanobil liʼe, ta jkʼeltik batel li albil kʼop ta Daniel 11:40 kʼalal ta 12:1. Ta jkʼeltik buchʼu jaʼ li ajvalil ta norte avie xchiʼuk ti kʼu yuʼun xuʼ jpat koʼontontik ti tskoltautik Jeova li ta jelavele.

JUN ACHʼ AJVALIL TA NORTE

3, 4. ¿Buchʼu jaʼ li ajvalil ta norte avie, xchiʼuk kʼu yuʼun ti jech chkaltike?

³ Kʼalal laj skʼoplal ta 1991 li Unión Sovieticae, ¿kʼusi kʼot ta stojolal li yajtuneltak Dios ti jaʼ toʼox ventainbilik yuʼune? Laj yichʼik «koltael jutuk», yuʼun kolik lokʼel ta yok skʼob (Dan. 11:34). Vaʼun, jun xa yoʼontonik lik xcholik mantal li ermanoetike xchiʼuk mu ta sjaliluke, lik epajikuk ta smilal noʼox jcholmantaletik li ta lumetik ti te toʼox nitil skʼoplal ta Unión Sovieticae. Pe ta kʼunkʼun pas ta ajvalil ta norte li Rusia xchiʼuk li lumetik ti jmoj sjol xchiʼuke. Li xchanobil echʼe, la jkʼeltik ti oy oxtos kʼusi skʼan spas jun ajvalil yoʼ xkʼot ta ajvalil ta norte o ajvalil ta sure: baʼyel, oy kʼusitik tspasbeik li steklumal Diose; xchibal, chakʼik ta ilel ti tskontrainik Jeova xchiʼuk li yajtuneltake; yoxibal, tstsak sbaik ta kʼop stukik.

⁴ ¿Kʼu yuʼun xuʼ xkaltik ti jaʼ xa ajvalil ta norte li Rusia xchiʼuk li lumetik ti jmoj sjol xchiʼuke? Baʼyel, yuʼun oy kʼusitik spasojbe li steklumal Diose: mu xa xakʼ ti xichʼ cholel mantale xchiʼuk skontrainoj ta smilal xa noʼox ermanoetik li ta lumetik taje. Xchibal, li kʼusitik spasoje yakʼoj ta ilel ti skontrainoj Jeova xchiʼuk li yajtuneltake. Yoxibal, yuʼun stsakoj ta kʼop li ajvalil ta sure, jaʼ xkaltik, li mukʼta tsatsal lum ti jaʼ li Gran Bretaña xchiʼuk Estados Unidose. Jkʼeltik batel kʼusi spasojik li Rusia xchiʼuk li lumetik ti jmoj sjol xchiʼuk ti jaʼ chakʼ ta ilel ti jaʼ li ajvalil ta nortee.

YAKAL-O TSTSAK SBAIK TA KʼOP

5. ¿Kʼusitik chakʼ ta ilel li albil kʼop ta Daniel 11:40 kʼalal ta 43?

⁵ (Kʼelo Daniel 11:40-43). Li albil kʼop ta Daniele chakʼ ta ilel li kʼusitik chkʼotanuk ta pasel ta slajebal kʼakʼale. Li tekstoetik liʼe chakʼ ta ilel kʼu yelan tstsak sbaik ta kʼop li ajvalil ta norte xchiʼuk li ajvalil ta sure. Xi laj yal li Daniele: «Li ta slajebal kʼakʼale, li ajvalil ta sure chbat stsak ta kʼop [...] li ajvalil ta nortee» o «tstsak sba xulubik» (Dan. 11:40; tsʼib ta yok vun).

6. ¿Kʼuxi jnaʼojtik ti yakal-o tstsak sbaik ta kʼop li chaʼvoʼ ajvalile?

⁶ Li ajvalil ta norte xchiʼuk ajvalil ta sure yakal-o tstsak sbaik ta kʼop sventa xakʼik ta ilel buchʼu junukal ti mas xuʼ yuʼun ta spʼejel balumile. Kʼalal echʼ xa ox li Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, li Unión Soviética xchiʼuk li lumetik ti jmoj sjolike lik sventainik epal lumetik ta Europa. Ta skoj taje, li ajvalil ta sure tsots skʼoplal laj yil ti stsob yajsoltarotak xchiʼuk yantik lume, ti yichʼoj ojtikinel kʼuchaʼal OTAN. Li chib ajvalil taje ep slajesoj stakʼinik sventa xakʼik ta ilel buchʼu mas lek chapal yajsoltaroik xchiʼuk yabtejebik sventa paskʼop. Skoltaojik xtok li buchʼutik tstsak sbaik ta kʼop ta África, Asia xchiʼuk ta América Latina sventa stsal sbaik li chaʼvoʼ ajvalil taje. Achʼtik toe, li Rusia xchiʼuk li lumetik ti jmoj sjolike mas xa stsakoj tal yipik. Jech xtok, stunesojik komputadora sventa stsakik ta kʼop li ajvalil ta sure. Li chib ajvalile stunesojik programaetik ta komputadora sventa sokesbe sba yabtelik yoʼ xchʼay-o stakʼinik xchiʼuk ti sok skʼoplal kʼu yelan ch-ajvalilajike. Li ajvalil ta nortee yakal-o tstsak ta kʼop li steklumal Dios jech kʼuchaʼal laj yal li Daniele (Dan. 11:41).

OCH TA KʼUPIL SBA BALUMIL LI AJVALIL TA NORTEE

7. ¿Kʼusi jaʼ li «Kʼupil sba Balumile»?

⁷ Li Daniel 11:41 chal ti ch-och batel «ta Kʼupil sba [Balumil]» li ajvalil ta nortee. ¿Kʼusi skʼoplal taje? Li ta voʼnee, li lum Israele jaʼ toʼox «li mas kʼupil sba xvinaj ta skotol li yan lumetike» (Esek. 20:6). ¿Kʼu yuʼun chichʼ alel ti toj kʼupil sbae? Jaʼ ta skoj ti te toʼox chichʼik ta mukʼ li Jeovae. Pe jel li ta Pentekostes ta sjabilal 33, yuʼun maʼuk xa jun batsʼi lum li «Kʼupil sba Balumile». Sta-o ti jech chkaltike, yuʼun li yajtuneltak Diose pukemik xa ta spʼejel balumil. Jech oxal, li avie jaʼ skʼoplal li kʼusitik tspas li steklumal Diose, jaʼ xkaltik, kʼalal chichʼik ta mukʼ ta tsobajeletik xchiʼuk kʼalal chcholik mantale.

8. ¿Kʼuxi och batel «ta Kʼupil sba [Balumil]» li ajvalil ta nortee?

⁸ Ti kʼu xa sjalil likem talel li slajebal kʼakʼale, li ajvalil ta nortee jujulikel ch-och batel li «ta Kʼupil sba Balumile». Jech kʼuchaʼal liʼe, kʼalal jaʼo yakal li Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, li Alemania ti jaʼ toʼox li ajvalil ta nortee och batel li «ta Kʼupil sba Balumile», yuʼun mas to la skontrain li ermanoetike xchiʼuk la smilanan. Kʼalal echʼem xa ox li Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, jaʼo pas ta ajvalil ta norte li Unión Sovieticae, vaʼun och batel li «ta Kʼupil sba Balumile», yuʼun la skontrain li ermanoetike xchiʼuk la stikʼanan ta chukel.

9. Li Rusia xchiʼuk li lumetik ti jmoj sjolike, ¿kʼuxi ochemik li «ta Kʼupil sba Balumile»?

⁹ Achʼtik toe, li Rusia xchiʼuk li lumetik ti jmoj sjolike ochemik ek li «ta Kʼupil sba Balumile». Yuʼun li ta 2017, la spajes kabteltik xchiʼuk la stikʼanan ta chukel junantik ermanoetik. Muʼyuk xa laj yakʼ ti xichʼ tunesel li vunetik oy kuʼuntike, jech kʼuchaʼal li Skʼop Dios sventa Achʼ Balumile. Maʼuk noʼox, yuʼun laj yuʼunin li Betel ta Rusiae, li Salonetik sventa Tsobobbaile xchiʼuk li Salonetik sventa Asambleae. Ta skoj taje, li Jtsop Jbeiltasvaneje laj yal ta 2018 ti jaʼ ajvalil ta norte li Rusia xchiʼuk li lumetik ti jmoj sjolike. Pe muʼyuk ta jtsaktik ta kʼop junuk ajvalil mi jaʼuk ta jsabetik xkʼexol akʼo mi tsots tskontrainutik. Li kʼusi noʼoxe, ta jpastik orasion «ta stojolal skotol li buchʼutik tsots yabtelike», mas to kʼalal oy kʼusi chkʼot ta nopel yuʼunik ti xuʼ van mu xa xakʼ-o jpas kabteltike (1 Tim. 2:1, 2).

¿MI TSLAJESBE SKʼOPLAL AJVALIL TA SUR LI AJVALIL TA NORTEE?

10. Li ajvalil ta nortee, ¿mi ta van slajesbe skʼoplal li ajvalil ta sure? Albo smelolal.

¹⁰ Li albil kʼop ta Daniel 11:40 kʼalal ta 45 jaʼ mas chalbe skʼoplal li ajvalil ta nortee. ¿Mi jaʼ van skʼan xal ti tslajesbe skʼoplal li ajvalil ta sure? Moʼoj. Yuʼun «kuxul» toʼox kʼalal tslajes skotol ajvaliletik ta Armajedon li Jeova xchiʼuk Jesuse (Apok. 19:20). Jkʼelbetik skʼoplal li albil kʼop ta Daniel xchiʼuk Apokalipsis yoʼ xkaʼibetik smelolale.

11. ¿Kʼusi chalbe skʼoplal li albil kʼop ta Daniel 2:43 kʼalal ta 45? (Kʼelo li lokʼol ta pajina 1).

¹¹ (Kʼelo Daniel 2:43-45). Li j-alkʼop Daniele laj yalbe skʼoplal jun mukʼta lokʼol ti kapvotsʼ kʼusi pasbil-oe. Li jujutuchʼ lokʼole jaʼ skʼoplal jun ajvalil ti oy kʼusitik tspasbe li steklumal Diose. Li sniʼtak yok ti pasbil ta tsatsal takʼin xchiʼuk ta achʼele jaʼ skʼoplal li Gran Bretaña xchiʼuk Estados Unidos ti jaʼ slajeb ajvaliletike. Kʼalal mi tal slajes ajvaliletik li Ajvalilal yuʼun Diose, li Vivliae chal ti xyaket-o tspas mantal li mukʼta tsatsal lum taje.

12. ¿Buchʼu skʼoplal li svukpʼejal sjol jtiʼvanej chonbolome, xchiʼuk kʼusi tsots skʼoplal chakʼ kiltik taje?

¹² Li jtakbol Juan eke laj yalbe skʼoplal mukʼtik tsatsal lumetik ti oy kʼusi spasojbe li steklumal Diose. Li albil kʼope chal ti xkoʼolaj ta jkot jtiʼvanej chonbolom ti vukpʼej sjole. Li ta svukpʼejal sjole jaʼ skʼoplal li mukʼta tsatsal lum Gran Bretaña xchiʼuk Estados Unidose. Oy kʼusi tsots skʼoplal chakʼ kiltik taje, yuʼun muʼyuk xa chlokʼ tal yan sjol li jtiʼvanej chonbolome. Kʼalal mi tal Jesus xchiʼuk yajsoltarotak sventa slajesik li jtiʼvanej chonbolome, yakal toʼox tspas mantal li svukpʼejal sjole, pe te kapal chichʼ lajesel ek (Apok. 13:1, 2; 17:13, 14).b

¿KʼUSI POʼOT XA SPAS LI AJVALIL TA NORTEE?

13, 14. ¿Buchʼu jaʼ «li Gog ta yosilal Magogue», xchiʼuk kʼusi van chkap-o sjol yoʼ stsak ta kʼop li steklumal Diose?

¹³ Oy jun albil kʼop ta Esekiel ti chakʼ kiltik li kʼusi xuʼ van xkʼot ta stojolal li ajvalil ta norte xchiʼuk ajvalil ta sur kʼalal jutuk xa ox skʼan xichʼ lajesele. Yileluk li albil kʼop ta Esekiel 38:10-23; Daniel 2:43-45; 11:44-12:1 xchiʼuk Apokalipsis 16:13-16, 21 koʼol li kʼusi chalbe skʼoplale. Jech oxal, jkʼeltik batel li kʼusitik chkʼotanuk ta pasele.

¹⁴ ¿Kʼusi chkʼot ta pasel kʼalal oy xa ox kʼuuk sjalil slikel li mukʼta tsatsal vokolile? Tstsob sba skotol li ajvaliletik ta spʼejel balumile (Apok. 16:13, 14; 19:19). Kʼalal jech tstsob sba li ajvaliletike, li Vivliae tsbiiltas kʼuchaʼal «li Gog ta yosilal Magogue» (Esek. 38:2). Vaʼun, tstsakik ta kʼop li steklumal Diose xchiʼuk chakʼik persa xchʼaybel skʼoplal ta j-echʼel. ¿Kʼusi van chkap-o sjolik? Li jtakbol Juane laj yil ti tsots chil svokol li yajkontratak Dios ta skoj ti chyal tal mukʼtik bot ta stojolalike. Li tsatsal vokolil taje jaʼ van skʼoplal li kʼusi jamal chalik batel li yajtuneltak Dios ti chkʼot ta pasele. Li kʼusi chalike jaʼ van chkap-o sjol li Gog ta Magog sventa stsak ta kʼop li steklumal Diose xchiʼuk tskʼan chchʼaybe-o skʼoplal ta j-echʼel (Apok. 16:21).

15, 16. 1) ¿Kʼusi van skʼoplal li kʼusi chal Daniel 11:44 xchiʼuk 45? 2) ¿Kʼusi chkʼot ta stojolal li ajvalil ta norte xchiʼuk li buchʼutik te skʼoplalik li ta Gog ta yosilal Magogue?

¹⁵ Li tsatsal mantal chkaltike xchiʼuk li slajeb velta chkichʼtik tsakel ta kʼope xuʼ van koʼol skʼoplal li kʼusi chal Daniel 11:44 xchiʼuk 45 (kʼelo). Li Daniele xi laj yalbe skʼoplal li ajvalil ta norte ti kʼu yelan chaʼi sbae: «Chlik xiʼuk kʼalal chaʼi li aʼyej chlik talel ta slokʼeb kʼakʼal xchiʼuk ta nortee, ta skapemal xa sjol chlokʼ talel sventa ep buchʼutik [...] chchʼaybe-o stsʼunbal». Kʼalal «ep buchʼutik» xie, yileluke jaʼ skʼoplal li yajtuneltak Diose. Li Daniele jaʼ van chalbe skʼoplal kʼalal chkichʼtik kontrainel ta slajeb veltae.c

¹⁶ Kʼalal tstsakvan ta kʼop li ajvalil ta norte xchiʼuk li ajvaliletik ta spʼejel balumile, tstsan-o skʼakʼal yoʼonton li Buchʼu skotol xuʼ yuʼune xchiʼuk jaʼ te tslikes li paskʼop ta Armajedone (Apok. 16:14, 16). Vaʼun, «chkʼot slajeb xchiʼuk muʼyuk buchʼu chkoltaat» yuʼun li ajvalil ta norte xchiʼuk li yantik ajvaliletik ti te skʼoplalik li ta Gog ta yosilal Magogue (Dan. 11:45).

17. ¿Buchʼu jaʼ li bankilal Miguel chal ta Daniel 12:1, xchiʼuk kʼusi tspas?

¹⁷ Oy yan versikulo ta Daniel ti chakʼ kiltik kʼuxi chkichʼtik pojel xchiʼuk kʼuxi chichʼ lajesel li ajvalil ta norte xchiʼuk li lumetik ti jmoj sjolike (kʼelo Daniel 12:1). ¿Kʼusi skʼan xal li versikulo taje? Li Ajvalil kuʼuntik ti jaʼ li Jesuse, Miguel chichʼ albel sbi xtok. Kʼalal och ta Ajvalil ta vinajel ta 1914, jaʼo te lik skolta tal li steklumal Diose. Poʼot xa tajek «chtots tal» li Miguele, jaʼ xkaltik, chtal slajes yajkontratak li ta paskʼop ta Armajedone. Li paskʼop taje jaʼ chakʼbe slajeb li «yorail vokolil ti muʼyuk bu jech kʼotem ta pasel» laj yalbe skʼoplal Daniele. Li «yorail vokolil» taje jaʼ skʼoplal li «mukʼta tsatsal [vokolil]» chal ta Apokalipsise (Apok. 6:2; 7:14).

¿MI TE VAN TSʼIBABIL JBITIK LI TA LIVROE?

18. ¿Kʼu yuʼun skʼan mu xijxiʼ ta skoj li kʼusitik chkʼot ta pasel ta jelavele?

¹⁸ Jamal chal Daniel xchiʼuk Juan ti kuxul chkomik ta mukʼta tsatsal vokolil li buchʼutik chtunik ta stojolal Jeova xchiʼuk Jesuse. Jaʼ yuʼun, mu me xijxiʼ akʼo mi oy kʼusitik chkʼot ta pasel li ta jelavele. Li Daniele chal ti chichʼ tsʼibabel sbiik ta livro li buchʼutik kuxul chkomike (Dan. 12:1). ¿Kʼusi skʼan jpastik sventa te xkichʼtik tsʼibabel li jbitike? Skʼan xkakʼ xchʼunel koʼontontik ta stojolal Jesus ti jaʼ li Xchʼiom Chij Diose (Juan 1:29). Skʼan xkakʼ jbatik ta stojolal Dios xchiʼuk xkichʼtik voʼ (1 Ped. 3:21). Skʼan jkoltatik xtok li Ajvalilal yuʼun Diose: kakʼtik persa skoltael yantik sventa xojtikinik li Jeovae.

Li junantik albil kʼop ta rekuadro liʼe chalbe skʼoplal li kʼusitik koʼol yorail kʼot o chkʼot ta pasele. Taje chakʼ kiltik ti kuxulutik xa ta slajebal kʼakʼale (Dan. 12:4).

• 

  

  Tekstoetik: Apok. 11:7; 12:13, 17; 13:1-8, 12.

  Albil kʼop: Li jtiʼvanej chonbolome mas xa ta oxmil jabil sventainoj tal li krixchanoetike. Li ta slajebal kʼakʼale, chyayij li svukpʼejal sjole. Ta mas tsʼakale, chpoxtaj li svukpʼejal sjole, «vaʼun skotol krixchano [...] la xchʼunbeik smantal li jtiʼvanej chonbolome». Jaʼ tstunes Satanas li jtiʼvanej chonbolom sventa «stsak ta kʼop li skomenal snitilulal ants[e]».

  Kʼuxi kʼot ta pasel: Kʼalal echʼ xa ox li Nojelal ta voʼe, ayan ajvaliletik ti la skontrainik li Jeovae. Ta mas jelavel kʼalal yakal li Baʼyel Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, laj yip li Gran Bretañae. Pe la stsak lek yip kʼalal la spas ta jmoj sjolik xchiʼuk li Estados Unidose. Li ta slajebal kʼakʼale, li Satanase stunesoj tal ajvaliletik sventa stsak ta kʼop li steklumal Diose.

• 

  Tekstoetik: Dan. 11:25-45.

  Albil kʼop: Li ta slajebal kʼakʼale, li ajvalil ta norte xchiʼuk ajvalil ta sure tstsak sbaik ta kʼop sventa xakʼik ta ilel buchʼu junukal ti mas xuʼ yuʼune.

  Kʼuxi kʼot ta pasel: Li Alemaniae la stsak ta kʼop li Gran Bretaña xchiʼuk Estados Unidose. Li ta 1945, pas ta ajvalil ta norte li Unión Soviética xchiʼuk li lumetik ti jmoj sjol xchiʼuke. Laj skʼoplal ta 1991 li Unión Sovieticae. Ta mas tsʼakale, jaʼ pas ta ajvalil ta norte li Rusia xchiʼuk li lumetik ti jmoj sjol xchiʼuke.

• 

  Tekstoetik: Is. 61:1; Mal. 3:1; Luk. 4:18.

  Albil kʼop: Kʼalal skʼan toʼox xichʼ vaʼanel li Ajvalilal yuʼun Mesiase, li Jeovae la stak tal yaj-almantal sventa sjam batel be. Li jtsop ermanoetik ti jaʼ skʼoplal li j-almantale laj yalbeik lekil aʼyej li manxoetike.

  Kʼuxi kʼot ta pasel: Li ta 1870, li Charles Russell xchiʼuk xchiʼiltake lik stsob sbaik sventa skʼelik kʼusi chchanubtasvan ta melel li Vivliae. Li ta sjabilaltik 1881, laj yalik ti toj tsots skʼoplal ti xichʼ cholel mantale. La slokʼesik mantaletik ti xi sbie: «Chichʼ kʼanel jmil jcholmantaletik» xchiʼuk «Tʼujbiloxuk sventa xacholik mantal».

• 

  Tekstoetik: Mat. 13:24-30, 36-43.

  Albil kʼop: Jun vinik la stsʼun trigo li ta yosile. Vaʼun, tal yajkontra xchiʼuk te «la stsʼun chopol tsʼiʼlel». Lik chʼiuk li chopol tsʼiʼlele xchiʼuk mu xa xvinaj kom li trigoe. Kʼalal laj yichʼ tsobel li kʼusitik tsʼunbile, laj yichʼ chʼakel lokʼel li chopol tsʼiʼlel ta trigoe.

  Kʼuxi kʼot ta pasel: Li ta 1870, te lik vinajuk tal buchʼutik li melel yajtsʼaklomtak Kristoe xchiʼuk li buchʼutik naka noʼox tskuy sbaike. Li ta slajebal kʼakʼale, chichʼ tsobel li melel yajtuneltak Diose xchiʼuk parte chichʼ akʼel li buchʼutik naka noʼox tskuy sbaike.

• 

  Tekstoetik: Dan. 2:31-33, 41-43.

  Albil kʼop: Li sniʼtak okil ti pasbil ta tsatsal takʼin xchiʼuk ta achʼele te nitil skʼoplal li ta mukʼta lokʼol ti kapvotsʼ kʼusi pasbil-oe.

  Kʼuxi kʼot ta pasel: Li achʼele jaʼ skʼoplal li krixchanoetik ti tstoy sbaik ta stojolal li ajvalil ta Gran Bretaña xchiʼuk Estados Unidos ti jaʼ ventainbilik-oe. Ta skoj taje, mu stsak lek yipik li chaʼvoʼ ajvalile.

• 

  

  Tekstoetik: Mat. 13:30; 24:14, 45; 28:19, 20.

  Albil kʼop: Chichʼ tsobel «li trigo» xchiʼuk chichʼ kʼejel ta yavil. Jech xtok, chichʼ akʼbel ta skʼob «li tukʼil xchiʼuk pʼijil mosoil» sventa sbain skʼelel li yan mosoiletike. Lik yichʼ pukel «ta spʼejel balumil» «li lekil aʼyejetik ta sventa li Ajvalilale».

  Kʼuxi kʼot ta pasel: Li ta 1919, la sbain skʼelel steklumal Dios li tukʼil mosoile. Vaʼun, mas to lik xcholik mantal li Jchanolajeletik ta Vivliae. Li yajtuneltak Dios avie chcholik mantal mas ta chib sien lumetik xchiʼuk tslokʼesik vunetik mas ta jmil kʼopetik.

• 

  Tekstoetik: Dan. 12:11; Apok. 13:11, 14, 15.

  Albil kʼop: Jkot «jtiʼvanej chonbolom» ti oy chib xulube «chalbe jnaklejetik ta balumil ti akʼo spasbeik slokʼol li jtiʼvanej chonbolom[e]» xchiʼuk chakʼbe «yichʼ ikʼ».

  Kʼuxi kʼot ta pasel: Li mukʼta tsatsal lum Gran Bretaña xchiʼuk Estados Unidose la svaʼanik li Sociedad de Nacionese. Oy jayibuk lumetik la skoltaik li organisasion taje. Li ta 1926 kʼalal ta 1933, la skolta sba ek li ajvalil ta nortee. Li krixchanoetike la snopik ti chakʼ jun oʼontonal li Sociedad de Nacionese, jaʼ yuʼun laj yichʼik ta mukʼ jech kʼuchaʼal la spasbeik ta tsʼakal li Naciones Unidase. Pe ti melel xkaltike, jaʼ noʼox spas yuʼun li Ajvalilal yuʼun Diose.

• 

  

  Tekstoetik: Dan. 8:23, 24.

  Albil kʼop: «Jun simaron ajvalil» ti «mu xa noʼox albajuk chakʼ vokolil[e]».

  Kʼuxi kʼot ta pasel: Yakʼoj ep vokolil li mukʼta tsatsal lum Gran Bretaña xchiʼuk Estados Unidose. Kʼalal yakal li Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, li Estados Unidose la sjip batel chib tsatsal vombaetik ta jun lum ti jaʼ yajkontraik xchiʼuk li Gran Bretañae. Taje muʼyuk toʼox bu jech ilbil-o.

• 

  Tekstoetik: Dan. 11:31; Apok. 17:3, 7-11.

  Albil kʼop: Li «jtiʼvanej chonbolom ti kuxul tsoj skolorale» xchiʼuk li lajuneb xulube lokʼ talel ta xab xchiʼuk kʼot ta xvaxakibal ajvalil. Li Daniele laj yal ti jaʼ skʼoplal li kʼusi toj ibal sba xchiʼuk ti chlajesvan li ajvalil taje.

  Kʼuxi kʼot ta pasel: Kʼalal yakal li Xchibal Mukʼta Paskʼop ta spʼejel Balumile, te laj skʼoplal li Sociedad de Nacionese. Kʼalal echʼ xa ox li paskʼope, la svaʼanik li Organización de las Naciones Unidase. Li ONU laj yichʼ ichʼel ta mukʼ jech kʼuchaʼal laj yichʼ pasbel li Sociedad de Nacionese akʼo mi jaʼ noʼox sta-o li Ajvalilal yuʼun Diose. Li lumetik ti jmoj sjolik xchiʼuk li ONU tstsakik ta kʼop li relijionetike.

• 

  

  Tekstoetik: 1 Tes. 5:3; Apok. 17:16.

  Albil kʼop: Xi chalik li bankilal politikoetike: «¡Jun koʼontontik xchiʼuk muʼyuk kʼusi chijxiʼo!». Vaʼun, «li lajuneb xulubil» «xchiʼuk li jtiʼvanej chonbolome» tstsakik ta kʼop «li jchonbail antse» xchiʼuk tslajesbeik skʼoplal. Laje, chichʼik lajesel li ajvaliletike.

  Kʼuxi chkʼot ta pasel: Li bankilal politikoetike chalik ti oy xa jun oʼontonal xchiʼuk ti muʼyuk kʼusi chijxiʼoe. Vaʼun, li ajvaliletik ti jmoj sjolik xchiʼuk li ONU tslajesik li organisasionetik sventa jecheʼ relijione. Jaʼo xa te chlik li mukʼta tsatsal vokolile xchiʼuk jaʼ to te chnel mi laj yichʼ lajesel skotol li sbalumil Satanas ta Armajedone.

• 

  Tekstoetik: Esek. 38:11, 14-17; Mat. 24:31.

  Albil kʼop: Li Gogue ch-och batel li ta yosilal steklumal Diose. Laje, li anjeletike «tstsobik li buchʼutik tʼujbil» chbatik ta vinajele.

  Kʼuxi chkʼot ta pasel: Li ajvalil ta norte xchiʼuk li yan ajvaliletike tstsakik ta kʼop li steklumal Diose. Mi oy xa ox kʼuuk sjalil yakal chkichʼtik tsakel ta kʼope, chichʼik tsobel ta vinajel skotol li buchʼutik tʼujbilike.

• 

  Tekstoetik: Esek. 38:18-23; Dan. 2:34, 35, 44, 45; Apok. 6:2; 16:14, 16; 17:14; 19:20.

  Albil kʼop: Li buchʼu kajal chtal ta jkot sakil kaʼe tslajes li Gog xchiʼuk sviniktake, jaʼ jech tstsuts «li paskʼop yuʼune». «Li jtiʼvanej chonbolome» chichʼ jipel ochel ta nab ti oy skʼakʼale xchiʼuk bikʼitik chichʼ lilinel li mukʼta lokʼole.

  Kʼuxi chkʼot ta pasel: Li Jesus ti jaʼ li ajvalil stʼujoj Diose chtal spoj li steklumal Jeovae. Jmoj chtalik xchiʼuk li 144 mil xchiʼuk li anjeletike, chtal slajesik li buchʼutik tstsakik ta kʼop li steklumal Diose. Jaʼ jech chichʼ lajesel-o li sbalumil Satanase.