Alab nichʼnabiletik xchiʼuk telefono (sbavokʼal): ¿Mi lek van ti xkak’be selular li kalab jnichʼnabtike?

Li avie mas xa ep ololetik ti oy selularikea xchiʼuk jaʼ chbat ta yoʼontonik li Internete. ¿Kʼusitik vokolil xuʼ snuptanik mi oy selular li avalab anichʼnabike xchiʼuk kʼusi sbalil xuʼ stabeik? ¿Mi skʼan van xavakʼbe yorail kʼu sjalil xuʼ skʼel selular li avalab anichʼnabe?

• Li kʼusi skʼan xanaʼe

• Li kʼusi skʼan xajakʼbe abae

• ¿Mi chapalun xa?

Li kʼusi skʼan xanaʼe

Li sbaliltake

• Lek chabibil li alab nichʼnabiletike xchiʼuk jun yoʼonton li totil meʼiletike. Xi chal Bethany ti oy chaʼvoʼ yalabtake: «Kuxulutik ta jun balumil ti toj xibal sbae. Jaʼ yuʼun, toj tsots skʼoplal ti skʼopon noʼox stot smeʼik li alab nichʼnabiletik ta kʼusiuk noʼox orae».

  Xi chal jun meʼil ti Catherine sbie. «Oy junantik aplikasion li ta selularetike, xuʼ xakʼel bu oy li akerem o atsebe xchiʼuk xuʼ xakʼel mi kʼun o mi tsots tstij batel li skarroe».

• Xuʼ xkoltaatik li ta xchanunike. Xi chal yan meʼil ti Marie sbie: «Chtakbatik tal stareaik ta korreo o ta mensaje xchiʼuk xuʼ jaʼ te oy kʼusi sjakʼbeik li smaestroike o ti xakʼ li stareaike».

Li vokolile

• Ti te tʼojol-o sat ta selularetike. Jutuk mu skotolikuk li kerem tsebetike te tʼojol-o sat li ta selularike. Pe maʼuk noʼox stukik, yuʼun jaʼ jech ek li totil meʼiletike ti jaʼ xa muʼyuk chchiʼinik ta loʼil li yalab xnichʼnabike. Xi chal jun vinik ti xchanojbe lek skʼoplale: «Junantik utsʼ alaletike jmoj tsobolik yileluk, pe ta jujuntal batem xchʼulelik ta selularik».b

• Pornografia. Li buchʼutik skʼelojbeik skʼoplale yilojik ti jutuk mu j-oʼloluk li kerem tsebetike tskʼelik pornografia jujun kʼakʼal (lokʼoletik o videoetik ti bu tʼanal xvinaj krixchanoetike o ti yakal chmulivajike), yuʼun mu vokoluk xuʼ jkʼeltik li pornografia ta selulare. Xi laj yal jun totil ti William sbi ti oy chaʼvoʼ xnichʼnabtake: «Kʼalal chkakʼbetik selular li jkerem jtsebtike xkoʼolaj me ti yakal xa ta jtaktik batel ta skʼelel pornografiae».

• Mu xa xkuxi ti chʼabal selulare. Epal krixchanoetike mu xa xkuxi chaʼiik mi abal selularike, mi muʼyuk la staik ta saʼele mu xa snaʼ kʼusi tspasik o ch-ipajik-o. Junantik totil meʼiletike chalik ti tsok-o stalelal yalab xnichʼnabik kʼalal oy selularike. Xi chal jun meʼil ti Carmen sbie: «Bateltike ta jkʼan ta jchiʼin ta loʼil li jkereme, pe muʼyuk lek tstakʼbun xi chalbun yilel ta sate ‹mu xakʼoponun›, yuʼun mu skʼan chʼaybel yoʼonton».

• Li kʼusi yan xuʼ snuptanike. Xuʼ van oy kʼusi yan xanuptan kʼalal chatunes aselulare, jech kʼuchaʼal ti chavichʼ ilbajinel ta Internete o ta sexting. Mi muʼyuk lek chavay o mi muʼyuk lek chotolot kʼalal chakʼel aselulare, xuʼ me xa-ipaj-o. Junantik kerem tsebetike jaʼ tstunesik li aplikasionetik ti mu chopoluk ta kʼelel yilele, jech kʼuchaʼal kalkuladora yoʼ mu xil li stot smeʼike.

  Xi chal jun totil ti Daniel sbi ti oy jun stsebe: «Li lekil telefonoetike xuʼ xij-och ta Internet ti chakʼ ta ilel skotol li kʼusi leke xchiʼuk li kʼusi chopole».

Li kʼusi skʼan xajakʼbe abae

• ¿Mi jtunel yuʼun ta melel selular li kalab jnichʼnabe?

  Xi chal li Vivliae: «Li buchʼu pʼije tsnop lek li kʼusi tspase» (Proverbios 14:15). Jaʼ yuʼun, xiuk xa jakʼbe abae:

  «¿Mi jaʼ van sventa xchabiel li kalab jnichʼnab mi laj kakʼbe junuk selulare? ¿Mi laj xa jnop lek kʼusi sbalil tstabe xchiʼuk li vokolil xuʼ snuptane? ¿Mi oy van yan kʼusi yan stakʼ jpas?».

  Xi chal jun totil ti Todd sbie: «Xuʼ to xichʼ tael ta manel selularetik ti mu xuʼ xij-och ta internete, jaʼ noʼox venta mi stak mensaje xchiʼuk xchʼam yamadae, maʼuk noʼox, yuʼun mas tsulul stojol».

• ¿Mi snaʼ xa stunesel lek selular li jkerem o jtsebe?

  Xi chal li Vivliae: «Li yoʼonton buchʼu pʼije tsbeiltasat batel li ta lekil bee» (Eklesiastes 10:2). Jaʼ yuʼun, xiuk xa jakʼbe abae:

  «¿Kʼuxi xuʼ jnaʼ mi xuʼ jpat koʼonton ta stojolal li jkerem o jtsebe? ¿Mi jamal xkʼopoj xchiʼuk mi chchapbun li kʼusi tsnuptane, jech kʼuchaʼal liʼe mi chalbun li buchʼu yamigotake o mi jaʼ lek chaʼi ti mu xalbune? ¿Mi maʼuk te xveʼo ta television, tavleta o komputadorae?». Xi chal yan meʼil ti Serena sbie: «Toj jtunel tajek li pʼijil telefonoetike, pe toj xibal sba xtok. Ti kʼu yepal sjabilal li akerem o atsebe, nopo me lek li kʼusi chavakʼbe sbaine».

• ¿Mi xchabi kuʼun ta melel li kalab jnichʼnabe?

  Xi chal li Vivliae: «Chanubtaso bu beal skʼan stam batel li kereme» (Proverbios 22:6). Jaʼ yuʼun, xiuk xa jakʼbe abae:

  «¿Mi xkojtikinbe lek selular li jkerem o jtseb sventa xkakʼbe yil li kʼusi xibal sba xuʼ snuptane? ¿Mi jnaʼ stikʼbel seguroal selular li jkerem o jtseb sventa mu xlokʼ tal li kʼusi chopole? ¿Kʼuxi xuʼ jchanubtas sventa lekuk stunes li selulare?». Xi to laj yal li Daniele: «Kiloj epal totil ti chakʼbeik selular li yalab xnichʼnabike, vaʼun ta tsʼakale mu xa stsakik ta venta».

Stsutseb: Sventa snaʼuk stunesik selular li kerem tsebetike, skʼan ti oyuk buchʼu xchanubtasatike. Jlik livro Indistractable (Indistraíbles) chalbe skʼoplal ti chnitatik batel ta spasel kʼusi chopol li kerem tseb mi jaʼ bat tajek ta yoʼontonik stunesel li selularike. Jaʼ yuʼun, tsots skʼoplal ti teteuk noʼox satik li totil meʼiletike.